Wpływ roślinności na preferencje wypoczynkowe użytkowników

Wpływ roślinności na preferencje wypoczynkowe
użytkowników terenów chronionych
Piotr Sikorski
Rekreacja związana z dziką „naturą” jaką obecnie odnajdują ludzie w lasach, parkach narodowych,
krajobrazowych czy obszarach Natura 2000 ma długą i ładną tradycję. Powierzchnie te są różnie na to
przygotowane, a stopień zainwestowania zależy w dużej mierze od liczby odwiedzających je osób. Użytkowanie
rekreacyjne tych miejsc może mieć negatywne konsekwencje, co objawia się niekiedy degradacją siedlisk
(Hammitt, Cole 1998). Dopiero niedawno, w latach 70. XX w. nastąpił największy rozwój badań nad wpływem
rekreacji na roślinność (Linddle 1997). Wynikom badań stawiano pytanie, w jaki sposób wypoczynek na
obszarach zagrożonych ma się rozwijać, aby jej wpływ był akceptowalny, jak należy przygotować terenu, aby
wpływ był nieistotny. Podstawą nowoczesnego zarządzania terenami chronionymi i cennymi przyrodniczo jest
więc rozpoznanie, gdzie znajdują się obszary najatrakcyjniejsze dla wypoczywających oraz zrozumienie,
dlaczego preferują oni jedne miejsca, a inne nie.
1. Badanie ruchu turystycznego na obszarach chronionych
Po co bada się ruch turystyczny?
Badania ruchu turystycznego w obrębie obszaru chronionego prowadzi się w sposób bezpośredni w terenie
(monitoring) lub prognozuje się na podstawie zbadanych okoliczności. W zarządzaniu terenami chronionymi
zdecydowanie preferuje się dane źródłowe pozyskane w terenie (monitoring). Dane prognostyczne są
niezawodne z kolei, kiedy należy oszacować przyszły ruch turystyczny np. po zbudowaniu nowej infrastruktury.
Informacje pochodzące z monitoringu są pozyskiwane w różnych celach. Najważniejsze z nich to:
- identyfikuje się nadmiernie odwiedzane powierzchnie, by w porę przeciwdziałać zniszczeniom (jakie
inwestycje są niezbędne?),
- rejestrowanie odpowiedniej liczby osób w danym miejscu jest uzasadnieniem pozyskanego finansowania lub
argumentem do jego pozyskania (jak przekonać decydentów, jury konkursów na to, że obszar realnie cieszy się
dużym zainteresowaniem?),
- poznanie aktywności różnych grup użytkowników np. rowerzyści i piesi, by zminimalizować konflikty między
nimi,
- pozyskać dane dla racjonalnych decyzji projektowych jak rozbudowa infrastruktury (np. szerokość tras, ilość
ławek), handlu i usług (np. opłacalność jadłodajni, sklepów).
- Parki Narodowe w Polsce są zobligowane do ewidencjonowania odwiedzających i przekazywane do Głównego
Urzędu Statystycznego.
Jakie są miary ruchu turystycznego?
Jednostkami miary ruchu turystycznego są: liczba odwiedzających, obciążenie użytkowników (osób/godzinę),
przepływ użytkowników (osoby/godzinę/kierunek), gęstość użytkowników (osoby/kilometry trasy). W wielu
przypadkach miary te są uzupełniane o informacje o rodzaju użytkowników, ale też o czynnikach zewnętrznych
takie jak warunki pogodowe (Muhar i in. 2002).
Sposoby badania aktywności ludzi na obszarach chronionych
Obserwacje bezpośrednie
Obserwacje bezpośrednie odwiedzających to najstarsza i praktykowana od lat w parkach narodowych forma
pozyskania informacji o odwiedzających. W wielu parkach narodowych min. w Polsce, ich pracownicy
pozyskują dane o liczbie użytkowników bezpośrednio w terenie. Proces zbierania danych jest zwykle
organizowany w sposób systematyczny. Pracownicy, najczęściej pracujący w stoiskach informacyjnych, sklepy
z pamiątkami lub inni prowadzą stałą ewidencję odwiedzających lub jednorazową np. w godzinach szczytu.
Stosowaną w badaniach naukowych metodą jest udział dyskretnego obserwatora (unobtrusive observer), który
anonimowo jako uczestnik wycieczki, albo z ukrycia dokonuje obserwacji liczby osób i ich zachowań. W ten
sposób obliczano liczbę osób schodzących ze szlaku na ścieżkach pieszo-rowerowych w Warszawie na odcinku
praskim, przy czym wynosiła ona 6,3% wszystkich użytkowników (Sikorski i in. 2015).
Łatwość instalowania odbiorników jako rejestratorów doprowadziła w ostatnich latach, że stało się rzeczą łatwą
zapisanie dokładnego przebiegu szlaku (tracklog) przejścia użytkownika po zainstalowaniu przy nim odbiornika
GPS. Badania dzieci z zainstalowanymi odbiornikami GPS pozwoliły stwierdzić fakt, że preferują one miejsca z
gęstszą roślinnością (Dunton i in. 2014).
Wadą metody bezpośrednich, zwłaszcza tych klasycznych, jest konieczność wykonywania prac w terenie, co
czyni je drogimi, jeśli w ogóle wykonalnymi, kiedy obszar jest szczególnie duży, a liczba szlaków długa. Zbyt
wyrywkowe badania z kolei są niemiarodajne. Jeśli chodzi o badania zachowań użytkowników, są to metody
dokładniejsze niż deklaratywne, w których użytkownicy chcą nierzadko uchodzić za innych niż są.
Metody pośrednie
Metoda monitorowania liczby użytkowników bezpośrednio w terenie ze względu na koszt jest wspomagana
przez liczenie mechaniczne (Muhar i in. 2002; Arnberger, Hinterberger 2003; Cessford, Muhar 2003; Arnberger
i in. 2005). Rejestratorem są kamery video, które są doskonałym źródłem informacje do monitorowania
zwiedzających. Często, aby zmniejszyć konieczność wymiany nośników, rejestratory wideo są ustawiane by
robiły zdjęcia w ustalonych odstępach czasu np. 5 s. Upowszechnienie komercyjne urządzeń monitorujących dla
bezpieczeństwa nadzór domów, budynków użyteczności publicznej, fabryki sprawia, że ten kierunek zbierania
danych staje się coraz łatwiejszy. Uzyskuje się w ten sposób informacje o liczbie użytkowników, ale też
wielkości grupy, środka transportu (rower, pieszy). Podjęto próby zautomatyzowania interpretacji za pomocą
analiz cyfrowych (Muhar i in. 1995, Muhar i in. 2002). Oferowane na rynku oprogramowanie do rozpoznawania
twarzy po synchronizowaniu z kamerami o wysokiej rozdzielczości pozwoli niewątpliwie rozszerzyć możliwości
w opisywanych wdrożeniach. W praktyce parków narodowych jest częste posiłkowanie się informacjami
pośrednimi (gro takich informacji powstaje w ten sposób na potrzeby roczników GUS) takimi jak liczenie
zezwoleń i bilety wstępu.
Fig. 1. Przykładem wykorzystania metody pośredniej monitoringu z kamer video w parku nad Dunajem przy Wiedniu
(Danube Floodplains National Park) jest rozkład odwiedzających w tygodniu, frekwencja świąteczna (sobota-niedziela)
wynosi tyle co w pozostałe dni tygodnia (poniedziałek-piątek) (Arnberger, Brandenburg 2002)
Alternatywą monitorowania zdjęć i video wykonane z powierzchni ziemi są stosowane od dłuższego czasu, lecz
sporadycznie zdjęcia satelitarne. Zdjęcia takie pozwalają wykrywać użytkowników tylko w otwartych
przestrzeniach, takich jak plaże, jeziora, łąki i wydmy. Wysokiej rozdzielczości zdjęcia satelitarne, jak IKONOS,
prawdopodobnie staną się alternatywą jednak puki co są kosztowne.
Fig. 2. Przykład zastosowania zdjęć lotniczych z lat 2012 i 2013 (źródło mapa.um.warszawa.pl) do analizy rozmieszczenia
użytkowników. Plaża miejska przy Moście Poniatowskiego, widać rozstawione leżaki i parasole, z prawej ten sam rejon
podczas powodzi.
Coraz częściej w parkach narodowych, ale też na ścieżce rowerowej w Warszawie nad Wisłą na odcinku
praskim zainstalowano urządzenia mechaniczne zliczające użytkowników. Fotoelektryczne (pyroelektryczne)
liczniki bazujące na świetle niewidzialnym dla oka w podczerwieni. Zużycie energii czujnika jest bardzo małe i
bateria zwykle starcza na 10 lat, dlatego mogą one być zainstalowane w trudno dostępnych miejscach.
Fig. 3. Przykłady zastosowania czujników piroelektrycznych (gwarantowany zakres działania czujnika to zależnie od modelu
1-4 m) przy ścieżce rowerowej i z prawej u góry czujnik (źródło http://www.eco-compteur.com)
Dużą wadą wszystkich urządzeń do liczenia w terenie jest kalibracja sygnału, który może być błędnie
wywoływany przez grupy osób, ale też zwierzęta, czy w wietrzne dni - przez gałązki. Sami użytkownicy będący
ubrani w ciemną lub jasną odzież mogą być błędnie odczytani (Gasvoda 1999). Ocenia się, że błąd nie powinien
być większy niż 6% (Muhar i in. 2002), producenci urządzeń podają 5%, ale to są dość minimalne wartości.
Zwykle przy małym ruchu dokładność jest duża, przy większej liczbie dokładność się zmniejsza. Na podobnej
zasadzie działają urządzenia stosowane w obliczeniach ruchu drogowego, obiekty wrażliwe na ciśnienie (rury
ciśnieniowe, pneumatyczne maty, indukcje) instalowane w nawierzchni, gdzie liczba skoków ciśnienia jest
kalibrowana z przejściem użytkownika. Niski koszt takich urządzeń i możliwość monitorowania przez długi
okres są przyczyną dużej popularności i ich użyteczności.
Wywiady
Jednym z podstawowych źródeł danych motywacjach użytkowników są odpowiednio przygotowane wywiady
środowiskowe. Ustne lub pisemne (ankiety) zebrane wśród osób odwiedzających obszary są podstawą do
objaśnienia fenomenu zainteresowania danym obszarem. Wywiady są cennym uzupełnieniem wiedzy o
użytkownikach w połączeniu z ilościowymi informacjami ze stacji liczących i bardzo użyteczne do ważnych
wniosków w zarządzaniu terenem. Zbiór użytecznych przykładów ankiet stosowanych w parkach narodowych
państw Europy Północnej zestawiają Kajala i współpracownicy (2007).
Tabela 1. Przykład pytań ankietowych pozwalających ocenić aktualną infrastrukturę turystyczną (Kajala i in. 2007)
Metoda VEP
Metoda Visitor-Employed Photography (VEP) w wolnym tłumaczeniu – metoda „zdjęć odwiedzającego na
zamówienie” ma cechy pośrednie między wywiadami a metodą geotagowanych zdjęć. Metoda VEP została
stworzona i była wykorzystywana już w latach 70. XX w. Polega ona na tym, że osoby w terenie są poproszone,
czy też „zatrudniane”, do przejścia określoną trasą i wykonanie serii zdjęć w określonych sekwencjach (np. po
10 sztuk negatywnych przykładów i 10 pozytywnych), są też czasem zobligowane do podania motywacji w
wyborze (Nielsen i in. 2012, Heyman 2012; Qiu i in. 2013; Qiu 2014). Dość złożona jest procedura grupowania
zdjęć i motywów, przez co metoda sprawdza się głównie jako naukowa.
Badanie rozmieszczenia geotagowanych zdjęć
Na początku XXI w., kiedy na stronach internetowych Flickr (http://www.flickr.com) oraz Panoramio
(http://www.panoramio.com) upowszechnił się zwyczaj umieszczania swoich zdjęć wraz z danymi GPS.
Pojawiło się tym samym poważne źródło danych o aktywności użytkowników terenów wypoczynkowych. Dość
szybko ukazały się prace odnoszące liczbę zdjęć z danego obszaru do preferencji ludzi do zabytków i wzorców
ruchowych ze zdjęć zamieszczonych na takich stronach (Jankowski i in. 2010). Zaproponowano w tym celu
procedury grupowania zdjęć, która pozwala identyfikować miejsca atrakcyjne, ale jeszcze bardziej użyteczny
jest model pozwalający ocenić jak wiele osób użytkowało dany szlak w ciągu dnia na podstawie liczby zdjęć w
tym czasie na nim wykonanym. Orsi i Geneletti (2013) porównując dane zmierzone w terenie w Dolomitach
Włoskich i z uzyskanego przez siebie modelu ocenili skuteczność szacowania liczby użytkowników na 51-88%,
co czyni go użytecznym.
Fig. 4. Identryfikacja miejsc atrakcyjnych we Włoskich Dolomitach dla turystów na podstawie geotagowanych zdjęć na
stronach Flickr i Panoramio (Orsi, Geneletti 2013)
Analiza ruchu „fotografów” na całym obszarze za pomocą tej metody pokazuje, że w zdecydowanej większości
ich trasy są krótkie (Jankowski i in. 2010). Widać to dobrze na mapie Warszawy z „The Geotaggers' World
Atlas” jaką wykonał dla ponad 100 większych miast świata Fischer (2015) bazując na zdjęciach z bazy Flickr
(Fig. 2). Mapa ta dostarcza ciekawych informacji o terenie na odcinku mostów Poniatowskiego – Syreny, Tereny
prawobrzeżne, cenne przyrodniczo są obserwowane z mostów, a po wprowadzeniu na moście Syreny ścieżki
pieszo-rowerowej głównie z tego obiektu. Co ciekawe, nie do końca potwierdza się to z danymi uzyskanymi w
terenie, zdecydowanie najwięcej osób stwierdzono koło Stadionu Narodowego (Sikorski i in. 2015).
Fig. 5. Zestawienie fragmentu mapy geotagowanych zdjęć w geobazie Flickr (z lewej - The Geotaggers' World Atlas Fischer
2015) i ortofotomapy (z prawej).
Metoda oceny rozmieszczenia geotagowanych zdjęć do identyfikacji miejsc atrakcyjnych dla użytkowników jest
skuteczna tylko w terenach, gdzie wykonywanych jest odpowiednio duża liczba takich fotografii. Zwykle
metoda nie jest wystarczająca dla małych obszarów, gdzie trudno zebrać reprezentatywny materiał. Ocenia się,
że metody opierające się na rejestracji obecności turystów, którzy w powiązaniu do danymi w sieci telefonii
komórkowej i georeferencyjnych zdjęć czy wpisów (ocen) w niedalekiej przyszłości będą coraz bardziej proste
w użyciu i przydatne.
Wadą tej metody pozostanie nawet w przyszłości zupełny brak wiedzy na temat motywu wykonywanych zdjęć.
To co w metodzie VEP jest kluczowe, gdzie użytkownicy wykonują i opisują swoje motywacje wykonania tego
motywu zdjęcia, tu jest anonimowe.
2. Atrakcyjność roślinności dla rekreacji
Na wstępie zaznaczyć należy, że atrakcyjność (pośrednio ocena wizualna miejsca) determinuje wiele cech
indywidualnych użytkowników jak: wiek, płeć, doświadczenie zawodowe (Lyon 1983; Strumse 1996; Dramstad
i in. 2006), stosunek ludzi wobec ochrony przyrody (Kaltenborn, Bjerke 2002; van den Berg, Koole 2006; Stilma
i in. 2009). Istnieje wiele niemierzalnych cech osobowościowych jak doświadczenia z przeszłości, upodobania,
które sprawiają, że nie istnieje grupa osób będąca średnią większej populacji użytkowników. Niewątpliwie z
badań wyłania się jednoznaczny obraz pewnej części wspólnej dla większości użytkowników.
W jakim stopniu roślinność wpływa na atrakcyjność miejsca?
Niewątpliwie źródłem poszukiwań użytkowników obszarów chronionych jest „natura” i możliwość wypoczynku
i uprawiania sportów w jej obecności. Wedle Arnbergera, Brandenburga (2002) to wyjaśniało 80% motywacji
osób jakie znalazły się w parku narodowym Danube Floodplains National Park. Z tych samych badań daje się
zauważyć silną tendencję do poszukiwanych aktywności skorelowaną do środka transportu jakim do parku
przybywano. Osoby zażywające „natury”, wypoczynku i poszukujące gastronomii korzystały z samochodów. Z
kolei osoby przybywające do `parku dla sportu korzystały z roweru.
„Natura” to jednak całokształt bodźców jakie kojarzą się użytkownikom terenów zdominowanych przez dziką
roślinność. Widzą oni w tym naturalność form roślinności (najlepsze zbiorowiska wyższe i starsze, o dużym
stopniu otwarcia), jej zróżnicowanie (im bardziej różnorodne formy ulistnienia, koron tym lepiej), witalność
wzrostu (kwitnienie, bujny wzrost, słabe oceny otrzymują zbiorowiska z martwym drewnem) (Qui i in. 2013).
Fig. 6. Główne motywy odwiedzenia parku nad Dunajem przy Wiedniu (Danube Floodplains National Park) (Arnberger,
Brandenburg 2002) i parków miejskich w USA (Chiesura 2004)
Fig. 7. Główne motywy odwiedzenia parku nad Dunajem w zależności od rodzaju użytego środka transportu (Arnberger,
Brandenburg 2002)
Tabela 2. Preferencje pieszych i rowerzystów odnośnie form użytkowania krajobrazu (de Vries S., Goossen M. 2002)
Lasy i podobnie parki miejskie są oazami zieleni wysokiej i takowe cieszą się najwyższymi notami wśród
użytkowników (de Vries S., Goossen M. 2002). Wpływ na atrakcyjność terenu ma wiele czynników przy czym
użytkowanie terenu to tylko 10-16% motywacji wyboru miejsca. W ogromnej większości o wyborze miejsca
decydują cechy poza przyrodnicze jednak towarzyszące roślinności (Goossen, Landers 2000).
Tabela 3. Istotność elementów wpływających na atrakcyjność danego obszaru i jego poziomy akceptacji przez spacerujących
(z lewej) i rowerzystów (z prawej) (Goossen, Landers 2000)
Rodzaj elementu
Istotność
elementu
Dostępność
Dostęp wolny
20%
Średni
poziom
akceptacji
Średni
poziom
akceptacji
0,45
0,38
0,30
0,17
-0,12
Tereny wyłącznie rolnicze
-0,06
-0,19
Tereny przemysłowe i zabudowy
jednorodzinnej
-0,32
-1,00
Tereny miejskie
-0,51
Dostęp za opłatą
0,04
Brak dostępu
Użytkowanie terenu
Lasy
Tereny piaszczyste, bagna
stare osady wiejskie
Tereny rolnicze z lasami
Tereny piaszczyste, bagna
zaadaptowane jako specyficzne
tereny wypoczynkowe
-0,91
Tereny miejskie i przemysłowe i
zabudowy jednorodzinnej
Zagrożenie napaścią
Brak zagrożeń
Zagrożenie częściowe brak ochrony
Spokój
Zupełna cisza
Nieduży hałas
Duży hałas
Zatłoczenie
Brak zatłoczenia, kilka osób
Nieduże zatłoczenie, sporo osób
Duże zatłoczenie, mnóstwo osób
Istotność
elementu
Spokój
Zupełna cisza, brak ruchu na drodze
Nieduży hałas, względny ruch na
drogach
Duży hałas, znaczny ruch na drodze
Użytkowanie terenu
Tereny piaszczyste, bagna
Lasy
stare osady wiejskie
Tereny rolnicze z lasami
0,87
16%
Tereny wyłącznie rolnicze
Rodzaj elementu
12%
0,47
-0,47
9%
0,34
0,06
-0,4
7%
0,25
0,08
-0,33
Dostępność
Dostęp wolny
Dostęp za opłatą
Brak dostępu
Natężenie ruchu na drodze
Mały
Średni
Duży
Utrzymanie trasy rowerowej
Bardzo dobrze
Dobrze
Źle
15%
0,52
0,11
-0,63
10%
0,25
0,23
0,21
0,19
9%
0,36
-0,06
-0,30
8%
0,29
-0,01
-0,29
7%
0,18
0,16
-0,34
Pewnego rodzaju atrybuty roślinności są dość podobnie oceniane w badaniach z różnych stron świata (ie bez
pewnych sprzeczności).
Otwartość i gęstość roślinności
Pół-otwarte lasy to większy komfort wizualny i poczucie bezpieczeństwa niż gęste lasy, a prześwity w lesie
zapewniają lepszy dostęp wzrokowy (Kaplan i in. 1998). Zważyć należy, że naturalne prześwity w lesie np.
torfowiska i jeziora są uznawane za atrakcyjniejsze niż zręby (Hallikainen, 1998). Między stopniem otwartości
krajobrazu można nawet przedstawić równanie wskazujące na wartość około 40% jako najbardziej optymalny
(Tveit 2009). Lasy z widokiem na okolicę są w tym względzie szczególnie korzystne (Kellomäki i Savolainen,
1984). Z kolei badania dzieci sugerowały, że szczególnie atrakcyjną dla nich okazywała się właśnie gęsta
roślinność (Dunton i in. 2014).
Fig. 8. Związek między stopniem otwarcia krajobrazu a preferencjami użytkowników (w badaniach studentów) (Tveit 2009)
Fig. 9. Gęsta roślinność leśna jest mniej preferowana niż pół-otwarta z małym zaroślami zamiast. Gorzej jest oceniany gęsty
podszyt i martwe drewno (Heyman 2012).
Skład gatunkowy
Użytkownicy słabo rozpoznają poszczególne gatunki drzewostanu, a tym bardziej runa i podszytu, widzą za to
różne struktury gałęzi, formy drzew, faktury pni, formy ulistnienia i ich zagęszczenie, dużą rolę odgrywa
położenie roślin względem pozostałych elementów terenu (Qui i in. 2013). W badaniach upraszcza się skład
gatunkowy do typów: las liściasty, mieszany i iglasty. Wyniki badań, który z nich jest najbardziej preferowany
zależą jednak od miejsca, a jak sugeruje Tveit (2009) preferencji ludzi, w tym od innych czynników, takich jak
otwartość, ilość światła w drzewostanie i rozwarstwienia, a także od przyzwyczajeń ludzi. Powierzchnie drzew
liściastych w lasach iglastych są ogólnie uważane za pozytywne Hultman (1983), ale podobnie powierzchnie
iglaste w lasach liściastych oddziaływują podobnie (Andreassen 1982). Niektórzy autorzy stwierdzali, że
najciekawsze są czyste drzewostany brzozowe (Kellomäki i Savolainen, 1984), inni że najbardziej preferowane
były czyste drzewostany sosnowe (Tyrväinen et al, 2003). Za miarodajne należy uznać wyniki przedstawione
przez Edwars i współpracowników (2012), że różnice są niewielkie, a iglaste drzewostany są nieco gorzej
oceniane od pozostałych.
Fig. 10. Preferencje typów drzewostanów w zależności od rejonu Europy (Edwars i in. 2012)
Wiek i wielkość drzew
Młode i zwykle gęste drzewostany nie należą do preferowanych (Pukkal i in. 1988; Edwars i in. 2012) i to
niezależnie od gatunku drzewa (brzoza, sosna lub świerk). Jeśli młode drzewostany są bardziej otwarte wtedy
ich atrakcyjność wzrasta, są bowiem łatwiejsze do penetracji. Dzieci i młodzi mogą mieć w tym względzie inne
zdanie (Rydberga, 1998). Generalnie uprzywilejowane drzewostanów wzrasta z wiekiem drzewa, a dokładniej, z
jego wielkością (Karjalainen, 2000; Lindhagen i Hornsten, 2000; Silvennoinen et al, 2001;. Tyrväinen et al,
2001). Gdy zadano pytanie użytkownikom lasów w Norwegii (Hoen i Winther, 1993), czy wolałbyś odwiedzić
"stary las niż młody". 48% respondentów zgodziło się z tym, a tylko 8% nie, pozostali byli obojętni. Wedle
Edwarsa i współpracowników (2012) niezależnie od kraju Europejskiego im bardziej dojrzały las tym jest lepiej
oceniany.
Fig. 11. Preferencje wieku drzewostanów w zależności od rejonu Europy (Edwars i in. 2012)
Warstwowość roślinności
Rozwarstwienie lasu i zarośli, jest ściśle związane z dostępem światła, a tym samym od składu gatunkowego i
wieku zbiorowiska. Jak już wspomniano wcześniej użytkownicy preferują luźniejsze zadrzewienia, a najmłodsi
gęstsze. Dotyczy to zbiorowisk jednego typu, gdzie najbardziej nielubiane są gęste i zamknięte widoki leśne
młodych zagajników, a starodrzew z dużym bogactwem runa leśnego najbardziej lubiane. Ankietowani przez
Kardella (1990) dali wysoką ocenę dla wielowarstwowego lasu, ale gdy badania powtórzono, po tym jak
usunięto młode podrosty drzew odsłaniając otwarte widoki na jezioro, las dostał jeszcze wyższe wyniki.
Porównywanie warstwowości różnych zbiorowisk jest nieuzasadnione.
Martwe drzewa
Martwe drzewa generalnie nie należą do preferowanych (Karjalainen, 2000; Tyrväinen i in., 2001, 2003).
Kojarzą się z nieporządkiem i rozpadem (Qiu i in. 2013). Kardell (1990) zwrócił się do grupy ochotników do
oceny kilka stoisk z martwych i powalonych przez wiatr drzew w roku 1978, 1980 i 1988. W pierwszych latach
badań większość respondentów sugerowała usunięcie martwych drzew, podczas gdy w 1988 r. większość
zaproponowała pozostawienie ich w lesie. Autor badań tłumaczy to zwiększonym zrozumienia funkcji
biologicznych martwego drewna, przynajmniej wśród studentów leśnictwa. Qiu i współpracownicy (2013)
porównali preferencje użytkowników i ekspertów, które okazały się diametralnie odmienne. Zdaniem autorów
tych badań można wpłynąć na ocenę poprzez edukację ekologiczną.
Fig. 12. Typy siedlisk brane do oceny w badaniach Qui i in. (2013) opisywane w tekście
(http://pub.epsilon.slu.se/11002/1/qiu_l_140221.pdf)
Typ roślinności
Jeśli zestawi się badania Goosena i Landersa (2000), okaże się, że najbardziej poszukiwanymi zbiorowiskami są
lasy, nieco mniej tereny piaszczyste i bagna. Takie wyniki pasują najbardziej do krajobrazu rolniczego, a do tego
pojawia się silne zróżnicowanie w obrębie rodzajów użytkowników. Przeciętni użytkownicy nie posiadający
wiedzy przyrodniczej najlepiej oceniali tereny o charakterze „ogrodowym” (Habitat A – 69% poparcia), a zaraz
potem stare lasy bukowe (Habitat D – 45%). Wnętrze wielowarstwowego lasu w dolinie (Habitat C) i tereny
podmiejskie (Habitat B) miały wartości najniższe (Qui i in. 2013). Potwierdzałoby to wyniki badań motywacji
wyboru, że głównymi czynnikiem (90%) jest naturalność miejsc. Dodać jednak należy, że odpowiedzi
negatywnych w przypadku lasów i terenów podmiejskich jest więcej niż pozytywnych.
Do podobnych wniosków, że stare jednowarstwowe lasy bukowe są najbardziej preferowane, ale ma też dużo
negatywnych ocen dochodzi Nielsen i współpracownicy (2012). Gorzej wypada na tym tle krajobraz pola
golfowego i łąk (B), który jest oceniany porównywalnie jak młodsze lasy (C i D), to jednak „B” ma
zdecydowanie najwięcej z wszystkich negatywnych ocen (Nielsen i in. 2012). Nie ma podstaw stwierdzić, że
pewnego typu zbiorowiska są atrakcyjniejsze od innych. Lasy kojarzące się z naturalnym siedliskiem tego
rodzaju są około dwa razy częściej typowane jako atrakcyjniejsze niż siedliska terenów otwartych. Na tym tle
siedliska suche są około dwa razy lepiej oceniane niż mokre (de Vries S., Goossen M. 2002). Te wyniki
potwierdzają intuicyjne spostrzeżenia Krzymowskiej-Kostrowickiej (1988), która stworzyła w latach 70. XX w.
ocenę bonitacyjną siedlisk. Przypisanie jednak nadrzędnej roli siedliskom nie odpowiadało min. pieszym
użytkownikom parku narodowego, gdyż jak wskazują badania Goosena i Landersa (2000) mają one wagę
kilkakrotnie mniejszą.
Fig. 13. Zestawienie czterech typów krajobrazu na badanym szlaku z badań Nielsena i in. (2012)
Bogactwo gatunkowe
Użytkownicy rozpoznają główne typy siedlisk, które w pewien sposób determinują bioróżnorodność, ale w wielu
przypadkach jest ona rozpoznawana niewłaściwie. Preferują oni miejsca niekoniecznie o wysokiej różnorodności
biologicznej. Są za to wrażliwi na bogactwo struktury przestrzennej (wysoko oceniane wnętrza o charakterze
„ogrodowym”), naturalność (roślinność powiązana z dolina z rzeką). Deklaratywność zwykle wychodząca
naprzeciw ekologii niekoniecznie odpowiada rzeczywistym wyborom. Dla wielu osób martwe rozkładające się
drewno jest wyznacznikiem małej różnorodności (umieranie), podczas gdy takie miejsca są niezwykle bogate w
gatunki drobnych zwierząt. Postrzeganie bogactwa gatunkowego jest wyłącznie wynikiem specjalistycznej
wiedzy (Qiu i in. 2013). Użytkownicy terenów chronionych koncentrują znacznie więcej uwagi na to co widzą –
skomplikowane struktury roślinne lub widoczna złożoność zwierząt, podczas gdy eksperci identyfikują biotopy
będące wedle ich wiedzy siedliskiem wielu gatunków np. strefa ekotonowa lasu, czy obecność martwego
drewna.
Literatura
Arnberger A., Brandenburg C. 2002. Visitor structure of a heavily used conservation area: The Danube Floodplains National
Park, Lower Austria. Monitoring and Management of Visitor Flows in Recreational and Protected Areas Conference
Proceedings ed by A. Arnberger, C. Brandenburg, A. Muhar 2002, pages 7-13
de Vries S., Goossen M. 2002. Predicting transgressions of the social capacity of natural areas. Conference Proceedings
Monitoring and management of visitor flows in recreational and protected areas: 21-27.
Document #9924-2835-MTDC. http://www.sctrails.net/trails/fspubs/trafficcounter/index.htm
Dunton G.F., Almanza E., Jerrett M. Wolch J., Pentz M.A. 2014. Neighborhood park use by children use of accelerometry
and Global Positioning Systems. American Journal of Preventive Medicine 46(2):136–142.
Kajala, L., Almik, A., Dahl, R., Dikšaitė, L, Erkkonen, J., Fredman, P., Jensen, F. Søndergaard, Karoles, K., Sievänen, T.,
Skov-Petersen, H., Vistad, O. I. and Wallsten, P. 2007. Visitor monitoring in nature areas – a manual based on experiences
from the Nordic and Baltic countries. http://www.naturvardsverket.se/Documents/bokhandeln/bokhandeln.htm (dostęp
1.04.2015)
Krzymowska-Kostrowicka A. 1997: Geoekologia turystyki i wypoczynku. PWN. Warszawa.
Edwards D.M., Jay M., Jensen F.S., Lucas B., Marzano M., Montagné C., Peace A., Weiss G. 2012. Public preferences
across Europe for different forest stand types as sites for recreation. Ecology and Society 17: 27.
http://www.ecologyandsociety.org/vol17/iss1/art27/
Fischer E. 2015. Locals and Tourists. www.flickr.com/photos/walkingsf/sets/72157624209158632/ (dostęp 1.04.2015)
Gasvoda, D. 1999: Trail traffic counters update. United States Department of Agriculture; Forest Service Technology &
Development Program; Missoula, Montana
Goosen M., Langers F. 2000: Assesing quality of rural areas in the Netherlands: finding the most important indicators for
recreation. Landscape and Urban Planning 46: 241-251.
Heyman E. 2012. Analysing recreational values and management effects in an urban forest with the visitor-employed
photography method. Urban Forestry & Urban Greening 11: 267–277
Jankowski P., Andrienko Andrienko G., Kisilevich S. 2010. Discovering landmark preferences and movement patterns from
photo postings. Transactions in GIS 14: 833–852.
Müderrisoğlu H., Eroğlu E., Özkan S.S., Kıvanç Ak K. 2006. Visual perception of tree forms. Building and Environment 41:
796-806.
Muhar A., Arnberger A., Brandenburg C. 2002: Monitoring and management of visitor flows in recreational and protected
areas. Conference Proceedings „Methods for Visitor Monitoring in Recreational and Protected Areas” Bodenkultur
University Vienna, Austria January 30 – February 02.2002: 1-6.
Muhar A., Zemann R., Lengauer M. 1995: Permanent time-lapse video recording for the quantification of recreational
activities. Proc. Decision support systems 2001/Resource Technology 94; Am. Soc. Photogrammetry and Remote Sensing,
Bethesda: 219-229.
Nielsen A.B., Heyman E., Richnau G. 2012. Liked, disliked and unseen forest attributes: Relation to modes of viewing and
cognitive constructs. Journal of Environmental Management 113: 456-466.
Orsi F., Geneletti D. 2013. Using geotagged photographs and GIS analysis to estimate visitor flows in natural areas. Journal
for Nature Conservation 21: 359–368.
Qiu L. 2014. Linking biodiversity and recreational merits of urban green spaces.
http://pub.epsilon.slu.se/11002/1/qiu_l_140221.pdf
Qiu L., Lindberg S., Nielsen A.B. 2013. Is biodiversity attractive? - On-site perception of recreational and biodiversity values
in urban green space. Landscape and Urban Planning 119:136-146.
Sikorski P., Parafiańczuk S., Wierzba M., Borowski J., Sikorska D. 2015. Ochrona lasów łęgowych na aluwiach Wisły w
warunkach dużej presji turystycznej. Ogólnopolska Konferencja. [w:] Kałuża S. Aktualne problemy zagospodarowania
obszarów leśnych w koncepcji lasów modelowych. Sorus. Poznań.
Tveit M.S. 2009. Indicators of visual scale as predictors of landscape preference; a comparison between groups. Journal of
Environmental Management 90: 2882-2888.
Wysocki C., Sikorski P. 2014: Fitosocjologia stosowana w ochronie i kształtowaniu krajobrazu. Wyd. SGGW. Warszawa.