Wpływ roślinności na preferencje wypoczynkowe użytkowników
Transkrypt
Wpływ roślinności na preferencje wypoczynkowe użytkowników
Wpływ roślinności na preferencje wypoczynkowe użytkowników terenów chronionych Piotr Sikorski Rekreacja związana z dziką „naturą” jaką obecnie odnajdują ludzie w lasach, parkach narodowych, krajobrazowych czy obszarach Natura 2000 ma długą i ładną tradycję. Powierzchnie te są różnie na to przygotowane, a stopień zainwestowania zależy w dużej mierze od liczby odwiedzających je osób. Użytkowanie rekreacyjne tych miejsc może mieć negatywne konsekwencje, co objawia się niekiedy degradacją siedlisk (Hammitt, Cole 1998). Dopiero niedawno, w latach 70. XX w. nastąpił największy rozwój badań nad wpływem rekreacji na roślinność (Linddle 1997). Wynikom badań stawiano pytanie, w jaki sposób wypoczynek na obszarach zagrożonych ma się rozwijać, aby jej wpływ był akceptowalny, jak należy przygotować terenu, aby wpływ był nieistotny. Podstawą nowoczesnego zarządzania terenami chronionymi i cennymi przyrodniczo jest więc rozpoznanie, gdzie znajdują się obszary najatrakcyjniejsze dla wypoczywających oraz zrozumienie, dlaczego preferują oni jedne miejsca, a inne nie. 1. Badanie ruchu turystycznego na obszarach chronionych Po co bada się ruch turystyczny? Badania ruchu turystycznego w obrębie obszaru chronionego prowadzi się w sposób bezpośredni w terenie (monitoring) lub prognozuje się na podstawie zbadanych okoliczności. W zarządzaniu terenami chronionymi zdecydowanie preferuje się dane źródłowe pozyskane w terenie (monitoring). Dane prognostyczne są niezawodne z kolei, kiedy należy oszacować przyszły ruch turystyczny np. po zbudowaniu nowej infrastruktury. Informacje pochodzące z monitoringu są pozyskiwane w różnych celach. Najważniejsze z nich to: - identyfikuje się nadmiernie odwiedzane powierzchnie, by w porę przeciwdziałać zniszczeniom (jakie inwestycje są niezbędne?), - rejestrowanie odpowiedniej liczby osób w danym miejscu jest uzasadnieniem pozyskanego finansowania lub argumentem do jego pozyskania (jak przekonać decydentów, jury konkursów na to, że obszar realnie cieszy się dużym zainteresowaniem?), - poznanie aktywności różnych grup użytkowników np. rowerzyści i piesi, by zminimalizować konflikty między nimi, - pozyskać dane dla racjonalnych decyzji projektowych jak rozbudowa infrastruktury (np. szerokość tras, ilość ławek), handlu i usług (np. opłacalność jadłodajni, sklepów). - Parki Narodowe w Polsce są zobligowane do ewidencjonowania odwiedzających i przekazywane do Głównego Urzędu Statystycznego. Jakie są miary ruchu turystycznego? Jednostkami miary ruchu turystycznego są: liczba odwiedzających, obciążenie użytkowników (osób/godzinę), przepływ użytkowników (osoby/godzinę/kierunek), gęstość użytkowników (osoby/kilometry trasy). W wielu przypadkach miary te są uzupełniane o informacje o rodzaju użytkowników, ale też o czynnikach zewnętrznych takie jak warunki pogodowe (Muhar i in. 2002). Sposoby badania aktywności ludzi na obszarach chronionych Obserwacje bezpośrednie Obserwacje bezpośrednie odwiedzających to najstarsza i praktykowana od lat w parkach narodowych forma pozyskania informacji o odwiedzających. W wielu parkach narodowych min. w Polsce, ich pracownicy pozyskują dane o liczbie użytkowników bezpośrednio w terenie. Proces zbierania danych jest zwykle organizowany w sposób systematyczny. Pracownicy, najczęściej pracujący w stoiskach informacyjnych, sklepy z pamiątkami lub inni prowadzą stałą ewidencję odwiedzających lub jednorazową np. w godzinach szczytu. Stosowaną w badaniach naukowych metodą jest udział dyskretnego obserwatora (unobtrusive observer), który anonimowo jako uczestnik wycieczki, albo z ukrycia dokonuje obserwacji liczby osób i ich zachowań. W ten sposób obliczano liczbę osób schodzących ze szlaku na ścieżkach pieszo-rowerowych w Warszawie na odcinku praskim, przy czym wynosiła ona 6,3% wszystkich użytkowników (Sikorski i in. 2015). Łatwość instalowania odbiorników jako rejestratorów doprowadziła w ostatnich latach, że stało się rzeczą łatwą zapisanie dokładnego przebiegu szlaku (tracklog) przejścia użytkownika po zainstalowaniu przy nim odbiornika GPS. Badania dzieci z zainstalowanymi odbiornikami GPS pozwoliły stwierdzić fakt, że preferują one miejsca z gęstszą roślinnością (Dunton i in. 2014). Wadą metody bezpośrednich, zwłaszcza tych klasycznych, jest konieczność wykonywania prac w terenie, co czyni je drogimi, jeśli w ogóle wykonalnymi, kiedy obszar jest szczególnie duży, a liczba szlaków długa. Zbyt wyrywkowe badania z kolei są niemiarodajne. Jeśli chodzi o badania zachowań użytkowników, są to metody dokładniejsze niż deklaratywne, w których użytkownicy chcą nierzadko uchodzić za innych niż są. Metody pośrednie Metoda monitorowania liczby użytkowników bezpośrednio w terenie ze względu na koszt jest wspomagana przez liczenie mechaniczne (Muhar i in. 2002; Arnberger, Hinterberger 2003; Cessford, Muhar 2003; Arnberger i in. 2005). Rejestratorem są kamery video, które są doskonałym źródłem informacje do monitorowania zwiedzających. Często, aby zmniejszyć konieczność wymiany nośników, rejestratory wideo są ustawiane by robiły zdjęcia w ustalonych odstępach czasu np. 5 s. Upowszechnienie komercyjne urządzeń monitorujących dla bezpieczeństwa nadzór domów, budynków użyteczności publicznej, fabryki sprawia, że ten kierunek zbierania danych staje się coraz łatwiejszy. Uzyskuje się w ten sposób informacje o liczbie użytkowników, ale też wielkości grupy, środka transportu (rower, pieszy). Podjęto próby zautomatyzowania interpretacji za pomocą analiz cyfrowych (Muhar i in. 1995, Muhar i in. 2002). Oferowane na rynku oprogramowanie do rozpoznawania twarzy po synchronizowaniu z kamerami o wysokiej rozdzielczości pozwoli niewątpliwie rozszerzyć możliwości w opisywanych wdrożeniach. W praktyce parków narodowych jest częste posiłkowanie się informacjami pośrednimi (gro takich informacji powstaje w ten sposób na potrzeby roczników GUS) takimi jak liczenie zezwoleń i bilety wstępu. Fig. 1. Przykładem wykorzystania metody pośredniej monitoringu z kamer video w parku nad Dunajem przy Wiedniu (Danube Floodplains National Park) jest rozkład odwiedzających w tygodniu, frekwencja świąteczna (sobota-niedziela) wynosi tyle co w pozostałe dni tygodnia (poniedziałek-piątek) (Arnberger, Brandenburg 2002) Alternatywą monitorowania zdjęć i video wykonane z powierzchni ziemi są stosowane od dłuższego czasu, lecz sporadycznie zdjęcia satelitarne. Zdjęcia takie pozwalają wykrywać użytkowników tylko w otwartych przestrzeniach, takich jak plaże, jeziora, łąki i wydmy. Wysokiej rozdzielczości zdjęcia satelitarne, jak IKONOS, prawdopodobnie staną się alternatywą jednak puki co są kosztowne. Fig. 2. Przykład zastosowania zdjęć lotniczych z lat 2012 i 2013 (źródło mapa.um.warszawa.pl) do analizy rozmieszczenia użytkowników. Plaża miejska przy Moście Poniatowskiego, widać rozstawione leżaki i parasole, z prawej ten sam rejon podczas powodzi. Coraz częściej w parkach narodowych, ale też na ścieżce rowerowej w Warszawie nad Wisłą na odcinku praskim zainstalowano urządzenia mechaniczne zliczające użytkowników. Fotoelektryczne (pyroelektryczne) liczniki bazujące na świetle niewidzialnym dla oka w podczerwieni. Zużycie energii czujnika jest bardzo małe i bateria zwykle starcza na 10 lat, dlatego mogą one być zainstalowane w trudno dostępnych miejscach. Fig. 3. Przykłady zastosowania czujników piroelektrycznych (gwarantowany zakres działania czujnika to zależnie od modelu 1-4 m) przy ścieżce rowerowej i z prawej u góry czujnik (źródło http://www.eco-compteur.com) Dużą wadą wszystkich urządzeń do liczenia w terenie jest kalibracja sygnału, który może być błędnie wywoływany przez grupy osób, ale też zwierzęta, czy w wietrzne dni - przez gałązki. Sami użytkownicy będący ubrani w ciemną lub jasną odzież mogą być błędnie odczytani (Gasvoda 1999). Ocenia się, że błąd nie powinien być większy niż 6% (Muhar i in. 2002), producenci urządzeń podają 5%, ale to są dość minimalne wartości. Zwykle przy małym ruchu dokładność jest duża, przy większej liczbie dokładność się zmniejsza. Na podobnej zasadzie działają urządzenia stosowane w obliczeniach ruchu drogowego, obiekty wrażliwe na ciśnienie (rury ciśnieniowe, pneumatyczne maty, indukcje) instalowane w nawierzchni, gdzie liczba skoków ciśnienia jest kalibrowana z przejściem użytkownika. Niski koszt takich urządzeń i możliwość monitorowania przez długi okres są przyczyną dużej popularności i ich użyteczności. Wywiady Jednym z podstawowych źródeł danych motywacjach użytkowników są odpowiednio przygotowane wywiady środowiskowe. Ustne lub pisemne (ankiety) zebrane wśród osób odwiedzających obszary są podstawą do objaśnienia fenomenu zainteresowania danym obszarem. Wywiady są cennym uzupełnieniem wiedzy o użytkownikach w połączeniu z ilościowymi informacjami ze stacji liczących i bardzo użyteczne do ważnych wniosków w zarządzaniu terenem. Zbiór użytecznych przykładów ankiet stosowanych w parkach narodowych państw Europy Północnej zestawiają Kajala i współpracownicy (2007). Tabela 1. Przykład pytań ankietowych pozwalających ocenić aktualną infrastrukturę turystyczną (Kajala i in. 2007) Metoda VEP Metoda Visitor-Employed Photography (VEP) w wolnym tłumaczeniu – metoda „zdjęć odwiedzającego na zamówienie” ma cechy pośrednie między wywiadami a metodą geotagowanych zdjęć. Metoda VEP została stworzona i była wykorzystywana już w latach 70. XX w. Polega ona na tym, że osoby w terenie są poproszone, czy też „zatrudniane”, do przejścia określoną trasą i wykonanie serii zdjęć w określonych sekwencjach (np. po 10 sztuk negatywnych przykładów i 10 pozytywnych), są też czasem zobligowane do podania motywacji w wyborze (Nielsen i in. 2012, Heyman 2012; Qiu i in. 2013; Qiu 2014). Dość złożona jest procedura grupowania zdjęć i motywów, przez co metoda sprawdza się głównie jako naukowa. Badanie rozmieszczenia geotagowanych zdjęć Na początku XXI w., kiedy na stronach internetowych Flickr (http://www.flickr.com) oraz Panoramio (http://www.panoramio.com) upowszechnił się zwyczaj umieszczania swoich zdjęć wraz z danymi GPS. Pojawiło się tym samym poważne źródło danych o aktywności użytkowników terenów wypoczynkowych. Dość szybko ukazały się prace odnoszące liczbę zdjęć z danego obszaru do preferencji ludzi do zabytków i wzorców ruchowych ze zdjęć zamieszczonych na takich stronach (Jankowski i in. 2010). Zaproponowano w tym celu procedury grupowania zdjęć, która pozwala identyfikować miejsca atrakcyjne, ale jeszcze bardziej użyteczny jest model pozwalający ocenić jak wiele osób użytkowało dany szlak w ciągu dnia na podstawie liczby zdjęć w tym czasie na nim wykonanym. Orsi i Geneletti (2013) porównując dane zmierzone w terenie w Dolomitach Włoskich i z uzyskanego przez siebie modelu ocenili skuteczność szacowania liczby użytkowników na 51-88%, co czyni go użytecznym. Fig. 4. Identryfikacja miejsc atrakcyjnych we Włoskich Dolomitach dla turystów na podstawie geotagowanych zdjęć na stronach Flickr i Panoramio (Orsi, Geneletti 2013) Analiza ruchu „fotografów” na całym obszarze za pomocą tej metody pokazuje, że w zdecydowanej większości ich trasy są krótkie (Jankowski i in. 2010). Widać to dobrze na mapie Warszawy z „The Geotaggers' World Atlas” jaką wykonał dla ponad 100 większych miast świata Fischer (2015) bazując na zdjęciach z bazy Flickr (Fig. 2). Mapa ta dostarcza ciekawych informacji o terenie na odcinku mostów Poniatowskiego – Syreny, Tereny prawobrzeżne, cenne przyrodniczo są obserwowane z mostów, a po wprowadzeniu na moście Syreny ścieżki pieszo-rowerowej głównie z tego obiektu. Co ciekawe, nie do końca potwierdza się to z danymi uzyskanymi w terenie, zdecydowanie najwięcej osób stwierdzono koło Stadionu Narodowego (Sikorski i in. 2015). Fig. 5. Zestawienie fragmentu mapy geotagowanych zdjęć w geobazie Flickr (z lewej - The Geotaggers' World Atlas Fischer 2015) i ortofotomapy (z prawej). Metoda oceny rozmieszczenia geotagowanych zdjęć do identyfikacji miejsc atrakcyjnych dla użytkowników jest skuteczna tylko w terenach, gdzie wykonywanych jest odpowiednio duża liczba takich fotografii. Zwykle metoda nie jest wystarczająca dla małych obszarów, gdzie trudno zebrać reprezentatywny materiał. Ocenia się, że metody opierające się na rejestracji obecności turystów, którzy w powiązaniu do danymi w sieci telefonii komórkowej i georeferencyjnych zdjęć czy wpisów (ocen) w niedalekiej przyszłości będą coraz bardziej proste w użyciu i przydatne. Wadą tej metody pozostanie nawet w przyszłości zupełny brak wiedzy na temat motywu wykonywanych zdjęć. To co w metodzie VEP jest kluczowe, gdzie użytkownicy wykonują i opisują swoje motywacje wykonania tego motywu zdjęcia, tu jest anonimowe. 2. Atrakcyjność roślinności dla rekreacji Na wstępie zaznaczyć należy, że atrakcyjność (pośrednio ocena wizualna miejsca) determinuje wiele cech indywidualnych użytkowników jak: wiek, płeć, doświadczenie zawodowe (Lyon 1983; Strumse 1996; Dramstad i in. 2006), stosunek ludzi wobec ochrony przyrody (Kaltenborn, Bjerke 2002; van den Berg, Koole 2006; Stilma i in. 2009). Istnieje wiele niemierzalnych cech osobowościowych jak doświadczenia z przeszłości, upodobania, które sprawiają, że nie istnieje grupa osób będąca średnią większej populacji użytkowników. Niewątpliwie z badań wyłania się jednoznaczny obraz pewnej części wspólnej dla większości użytkowników. W jakim stopniu roślinność wpływa na atrakcyjność miejsca? Niewątpliwie źródłem poszukiwań użytkowników obszarów chronionych jest „natura” i możliwość wypoczynku i uprawiania sportów w jej obecności. Wedle Arnbergera, Brandenburga (2002) to wyjaśniało 80% motywacji osób jakie znalazły się w parku narodowym Danube Floodplains National Park. Z tych samych badań daje się zauważyć silną tendencję do poszukiwanych aktywności skorelowaną do środka transportu jakim do parku przybywano. Osoby zażywające „natury”, wypoczynku i poszukujące gastronomii korzystały z samochodów. Z kolei osoby przybywające do `parku dla sportu korzystały z roweru. „Natura” to jednak całokształt bodźców jakie kojarzą się użytkownikom terenów zdominowanych przez dziką roślinność. Widzą oni w tym naturalność form roślinności (najlepsze zbiorowiska wyższe i starsze, o dużym stopniu otwarcia), jej zróżnicowanie (im bardziej różnorodne formy ulistnienia, koron tym lepiej), witalność wzrostu (kwitnienie, bujny wzrost, słabe oceny otrzymują zbiorowiska z martwym drewnem) (Qui i in. 2013). Fig. 6. Główne motywy odwiedzenia parku nad Dunajem przy Wiedniu (Danube Floodplains National Park) (Arnberger, Brandenburg 2002) i parków miejskich w USA (Chiesura 2004) Fig. 7. Główne motywy odwiedzenia parku nad Dunajem w zależności od rodzaju użytego środka transportu (Arnberger, Brandenburg 2002) Tabela 2. Preferencje pieszych i rowerzystów odnośnie form użytkowania krajobrazu (de Vries S., Goossen M. 2002) Lasy i podobnie parki miejskie są oazami zieleni wysokiej i takowe cieszą się najwyższymi notami wśród użytkowników (de Vries S., Goossen M. 2002). Wpływ na atrakcyjność terenu ma wiele czynników przy czym użytkowanie terenu to tylko 10-16% motywacji wyboru miejsca. W ogromnej większości o wyborze miejsca decydują cechy poza przyrodnicze jednak towarzyszące roślinności (Goossen, Landers 2000). Tabela 3. Istotność elementów wpływających na atrakcyjność danego obszaru i jego poziomy akceptacji przez spacerujących (z lewej) i rowerzystów (z prawej) (Goossen, Landers 2000) Rodzaj elementu Istotność elementu Dostępność Dostęp wolny 20% Średni poziom akceptacji Średni poziom akceptacji 0,45 0,38 0,30 0,17 -0,12 Tereny wyłącznie rolnicze -0,06 -0,19 Tereny przemysłowe i zabudowy jednorodzinnej -0,32 -1,00 Tereny miejskie -0,51 Dostęp za opłatą 0,04 Brak dostępu Użytkowanie terenu Lasy Tereny piaszczyste, bagna stare osady wiejskie Tereny rolnicze z lasami Tereny piaszczyste, bagna zaadaptowane jako specyficzne tereny wypoczynkowe -0,91 Tereny miejskie i przemysłowe i zabudowy jednorodzinnej Zagrożenie napaścią Brak zagrożeń Zagrożenie częściowe brak ochrony Spokój Zupełna cisza Nieduży hałas Duży hałas Zatłoczenie Brak zatłoczenia, kilka osób Nieduże zatłoczenie, sporo osób Duże zatłoczenie, mnóstwo osób Istotność elementu Spokój Zupełna cisza, brak ruchu na drodze Nieduży hałas, względny ruch na drogach Duży hałas, znaczny ruch na drodze Użytkowanie terenu Tereny piaszczyste, bagna Lasy stare osady wiejskie Tereny rolnicze z lasami 0,87 16% Tereny wyłącznie rolnicze Rodzaj elementu 12% 0,47 -0,47 9% 0,34 0,06 -0,4 7% 0,25 0,08 -0,33 Dostępność Dostęp wolny Dostęp za opłatą Brak dostępu Natężenie ruchu na drodze Mały Średni Duży Utrzymanie trasy rowerowej Bardzo dobrze Dobrze Źle 15% 0,52 0,11 -0,63 10% 0,25 0,23 0,21 0,19 9% 0,36 -0,06 -0,30 8% 0,29 -0,01 -0,29 7% 0,18 0,16 -0,34 Pewnego rodzaju atrybuty roślinności są dość podobnie oceniane w badaniach z różnych stron świata (ie bez pewnych sprzeczności). Otwartość i gęstość roślinności Pół-otwarte lasy to większy komfort wizualny i poczucie bezpieczeństwa niż gęste lasy, a prześwity w lesie zapewniają lepszy dostęp wzrokowy (Kaplan i in. 1998). Zważyć należy, że naturalne prześwity w lesie np. torfowiska i jeziora są uznawane za atrakcyjniejsze niż zręby (Hallikainen, 1998). Między stopniem otwartości krajobrazu można nawet przedstawić równanie wskazujące na wartość około 40% jako najbardziej optymalny (Tveit 2009). Lasy z widokiem na okolicę są w tym względzie szczególnie korzystne (Kellomäki i Savolainen, 1984). Z kolei badania dzieci sugerowały, że szczególnie atrakcyjną dla nich okazywała się właśnie gęsta roślinność (Dunton i in. 2014). Fig. 8. Związek między stopniem otwarcia krajobrazu a preferencjami użytkowników (w badaniach studentów) (Tveit 2009) Fig. 9. Gęsta roślinność leśna jest mniej preferowana niż pół-otwarta z małym zaroślami zamiast. Gorzej jest oceniany gęsty podszyt i martwe drewno (Heyman 2012). Skład gatunkowy Użytkownicy słabo rozpoznają poszczególne gatunki drzewostanu, a tym bardziej runa i podszytu, widzą za to różne struktury gałęzi, formy drzew, faktury pni, formy ulistnienia i ich zagęszczenie, dużą rolę odgrywa położenie roślin względem pozostałych elementów terenu (Qui i in. 2013). W badaniach upraszcza się skład gatunkowy do typów: las liściasty, mieszany i iglasty. Wyniki badań, który z nich jest najbardziej preferowany zależą jednak od miejsca, a jak sugeruje Tveit (2009) preferencji ludzi, w tym od innych czynników, takich jak otwartość, ilość światła w drzewostanie i rozwarstwienia, a także od przyzwyczajeń ludzi. Powierzchnie drzew liściastych w lasach iglastych są ogólnie uważane za pozytywne Hultman (1983), ale podobnie powierzchnie iglaste w lasach liściastych oddziaływują podobnie (Andreassen 1982). Niektórzy autorzy stwierdzali, że najciekawsze są czyste drzewostany brzozowe (Kellomäki i Savolainen, 1984), inni że najbardziej preferowane były czyste drzewostany sosnowe (Tyrväinen et al, 2003). Za miarodajne należy uznać wyniki przedstawione przez Edwars i współpracowników (2012), że różnice są niewielkie, a iglaste drzewostany są nieco gorzej oceniane od pozostałych. Fig. 10. Preferencje typów drzewostanów w zależności od rejonu Europy (Edwars i in. 2012) Wiek i wielkość drzew Młode i zwykle gęste drzewostany nie należą do preferowanych (Pukkal i in. 1988; Edwars i in. 2012) i to niezależnie od gatunku drzewa (brzoza, sosna lub świerk). Jeśli młode drzewostany są bardziej otwarte wtedy ich atrakcyjność wzrasta, są bowiem łatwiejsze do penetracji. Dzieci i młodzi mogą mieć w tym względzie inne zdanie (Rydberga, 1998). Generalnie uprzywilejowane drzewostanów wzrasta z wiekiem drzewa, a dokładniej, z jego wielkością (Karjalainen, 2000; Lindhagen i Hornsten, 2000; Silvennoinen et al, 2001;. Tyrväinen et al, 2001). Gdy zadano pytanie użytkownikom lasów w Norwegii (Hoen i Winther, 1993), czy wolałbyś odwiedzić "stary las niż młody". 48% respondentów zgodziło się z tym, a tylko 8% nie, pozostali byli obojętni. Wedle Edwarsa i współpracowników (2012) niezależnie od kraju Europejskiego im bardziej dojrzały las tym jest lepiej oceniany. Fig. 11. Preferencje wieku drzewostanów w zależności od rejonu Europy (Edwars i in. 2012) Warstwowość roślinności Rozwarstwienie lasu i zarośli, jest ściśle związane z dostępem światła, a tym samym od składu gatunkowego i wieku zbiorowiska. Jak już wspomniano wcześniej użytkownicy preferują luźniejsze zadrzewienia, a najmłodsi gęstsze. Dotyczy to zbiorowisk jednego typu, gdzie najbardziej nielubiane są gęste i zamknięte widoki leśne młodych zagajników, a starodrzew z dużym bogactwem runa leśnego najbardziej lubiane. Ankietowani przez Kardella (1990) dali wysoką ocenę dla wielowarstwowego lasu, ale gdy badania powtórzono, po tym jak usunięto młode podrosty drzew odsłaniając otwarte widoki na jezioro, las dostał jeszcze wyższe wyniki. Porównywanie warstwowości różnych zbiorowisk jest nieuzasadnione. Martwe drzewa Martwe drzewa generalnie nie należą do preferowanych (Karjalainen, 2000; Tyrväinen i in., 2001, 2003). Kojarzą się z nieporządkiem i rozpadem (Qiu i in. 2013). Kardell (1990) zwrócił się do grupy ochotników do oceny kilka stoisk z martwych i powalonych przez wiatr drzew w roku 1978, 1980 i 1988. W pierwszych latach badań większość respondentów sugerowała usunięcie martwych drzew, podczas gdy w 1988 r. większość zaproponowała pozostawienie ich w lesie. Autor badań tłumaczy to zwiększonym zrozumienia funkcji biologicznych martwego drewna, przynajmniej wśród studentów leśnictwa. Qiu i współpracownicy (2013) porównali preferencje użytkowników i ekspertów, które okazały się diametralnie odmienne. Zdaniem autorów tych badań można wpłynąć na ocenę poprzez edukację ekologiczną. Fig. 12. Typy siedlisk brane do oceny w badaniach Qui i in. (2013) opisywane w tekście (http://pub.epsilon.slu.se/11002/1/qiu_l_140221.pdf) Typ roślinności Jeśli zestawi się badania Goosena i Landersa (2000), okaże się, że najbardziej poszukiwanymi zbiorowiskami są lasy, nieco mniej tereny piaszczyste i bagna. Takie wyniki pasują najbardziej do krajobrazu rolniczego, a do tego pojawia się silne zróżnicowanie w obrębie rodzajów użytkowników. Przeciętni użytkownicy nie posiadający wiedzy przyrodniczej najlepiej oceniali tereny o charakterze „ogrodowym” (Habitat A – 69% poparcia), a zaraz potem stare lasy bukowe (Habitat D – 45%). Wnętrze wielowarstwowego lasu w dolinie (Habitat C) i tereny podmiejskie (Habitat B) miały wartości najniższe (Qui i in. 2013). Potwierdzałoby to wyniki badań motywacji wyboru, że głównymi czynnikiem (90%) jest naturalność miejsc. Dodać jednak należy, że odpowiedzi negatywnych w przypadku lasów i terenów podmiejskich jest więcej niż pozytywnych. Do podobnych wniosków, że stare jednowarstwowe lasy bukowe są najbardziej preferowane, ale ma też dużo negatywnych ocen dochodzi Nielsen i współpracownicy (2012). Gorzej wypada na tym tle krajobraz pola golfowego i łąk (B), który jest oceniany porównywalnie jak młodsze lasy (C i D), to jednak „B” ma zdecydowanie najwięcej z wszystkich negatywnych ocen (Nielsen i in. 2012). Nie ma podstaw stwierdzić, że pewnego typu zbiorowiska są atrakcyjniejsze od innych. Lasy kojarzące się z naturalnym siedliskiem tego rodzaju są około dwa razy częściej typowane jako atrakcyjniejsze niż siedliska terenów otwartych. Na tym tle siedliska suche są około dwa razy lepiej oceniane niż mokre (de Vries S., Goossen M. 2002). Te wyniki potwierdzają intuicyjne spostrzeżenia Krzymowskiej-Kostrowickiej (1988), która stworzyła w latach 70. XX w. ocenę bonitacyjną siedlisk. Przypisanie jednak nadrzędnej roli siedliskom nie odpowiadało min. pieszym użytkownikom parku narodowego, gdyż jak wskazują badania Goosena i Landersa (2000) mają one wagę kilkakrotnie mniejszą. Fig. 13. Zestawienie czterech typów krajobrazu na badanym szlaku z badań Nielsena i in. (2012) Bogactwo gatunkowe Użytkownicy rozpoznają główne typy siedlisk, które w pewien sposób determinują bioróżnorodność, ale w wielu przypadkach jest ona rozpoznawana niewłaściwie. Preferują oni miejsca niekoniecznie o wysokiej różnorodności biologicznej. Są za to wrażliwi na bogactwo struktury przestrzennej (wysoko oceniane wnętrza o charakterze „ogrodowym”), naturalność (roślinność powiązana z dolina z rzeką). Deklaratywność zwykle wychodząca naprzeciw ekologii niekoniecznie odpowiada rzeczywistym wyborom. Dla wielu osób martwe rozkładające się drewno jest wyznacznikiem małej różnorodności (umieranie), podczas gdy takie miejsca są niezwykle bogate w gatunki drobnych zwierząt. Postrzeganie bogactwa gatunkowego jest wyłącznie wynikiem specjalistycznej wiedzy (Qiu i in. 2013). Użytkownicy terenów chronionych koncentrują znacznie więcej uwagi na to co widzą – skomplikowane struktury roślinne lub widoczna złożoność zwierząt, podczas gdy eksperci identyfikują biotopy będące wedle ich wiedzy siedliskiem wielu gatunków np. strefa ekotonowa lasu, czy obecność martwego drewna. Literatura Arnberger A., Brandenburg C. 2002. Visitor structure of a heavily used conservation area: The Danube Floodplains National Park, Lower Austria. Monitoring and Management of Visitor Flows in Recreational and Protected Areas Conference Proceedings ed by A. Arnberger, C. Brandenburg, A. Muhar 2002, pages 7-13 de Vries S., Goossen M. 2002. Predicting transgressions of the social capacity of natural areas. Conference Proceedings Monitoring and management of visitor flows in recreational and protected areas: 21-27. Document #9924-2835-MTDC. http://www.sctrails.net/trails/fspubs/trafficcounter/index.htm Dunton G.F., Almanza E., Jerrett M. Wolch J., Pentz M.A. 2014. Neighborhood park use by children use of accelerometry and Global Positioning Systems. American Journal of Preventive Medicine 46(2):136–142. Kajala, L., Almik, A., Dahl, R., Dikšaitė, L, Erkkonen, J., Fredman, P., Jensen, F. Søndergaard, Karoles, K., Sievänen, T., Skov-Petersen, H., Vistad, O. I. and Wallsten, P. 2007. Visitor monitoring in nature areas – a manual based on experiences from the Nordic and Baltic countries. http://www.naturvardsverket.se/Documents/bokhandeln/bokhandeln.htm (dostęp 1.04.2015) Krzymowska-Kostrowicka A. 1997: Geoekologia turystyki i wypoczynku. PWN. Warszawa. Edwards D.M., Jay M., Jensen F.S., Lucas B., Marzano M., Montagné C., Peace A., Weiss G. 2012. Public preferences across Europe for different forest stand types as sites for recreation. Ecology and Society 17: 27. http://www.ecologyandsociety.org/vol17/iss1/art27/ Fischer E. 2015. Locals and Tourists. www.flickr.com/photos/walkingsf/sets/72157624209158632/ (dostęp 1.04.2015) Gasvoda, D. 1999: Trail traffic counters update. United States Department of Agriculture; Forest Service Technology & Development Program; Missoula, Montana Goosen M., Langers F. 2000: Assesing quality of rural areas in the Netherlands: finding the most important indicators for recreation. Landscape and Urban Planning 46: 241-251. Heyman E. 2012. Analysing recreational values and management effects in an urban forest with the visitor-employed photography method. Urban Forestry & Urban Greening 11: 267–277 Jankowski P., Andrienko Andrienko G., Kisilevich S. 2010. Discovering landmark preferences and movement patterns from photo postings. Transactions in GIS 14: 833–852. Müderrisoğlu H., Eroğlu E., Özkan S.S., Kıvanç Ak K. 2006. Visual perception of tree forms. Building and Environment 41: 796-806. Muhar A., Arnberger A., Brandenburg C. 2002: Monitoring and management of visitor flows in recreational and protected areas. Conference Proceedings „Methods for Visitor Monitoring in Recreational and Protected Areas” Bodenkultur University Vienna, Austria January 30 – February 02.2002: 1-6. Muhar A., Zemann R., Lengauer M. 1995: Permanent time-lapse video recording for the quantification of recreational activities. Proc. Decision support systems 2001/Resource Technology 94; Am. Soc. Photogrammetry and Remote Sensing, Bethesda: 219-229. Nielsen A.B., Heyman E., Richnau G. 2012. Liked, disliked and unseen forest attributes: Relation to modes of viewing and cognitive constructs. Journal of Environmental Management 113: 456-466. Orsi F., Geneletti D. 2013. Using geotagged photographs and GIS analysis to estimate visitor flows in natural areas. Journal for Nature Conservation 21: 359–368. Qiu L. 2014. Linking biodiversity and recreational merits of urban green spaces. http://pub.epsilon.slu.se/11002/1/qiu_l_140221.pdf Qiu L., Lindberg S., Nielsen A.B. 2013. Is biodiversity attractive? - On-site perception of recreational and biodiversity values in urban green space. Landscape and Urban Planning 119:136-146. Sikorski P., Parafiańczuk S., Wierzba M., Borowski J., Sikorska D. 2015. Ochrona lasów łęgowych na aluwiach Wisły w warunkach dużej presji turystycznej. Ogólnopolska Konferencja. [w:] Kałuża S. Aktualne problemy zagospodarowania obszarów leśnych w koncepcji lasów modelowych. Sorus. Poznań. Tveit M.S. 2009. Indicators of visual scale as predictors of landscape preference; a comparison between groups. Journal of Environmental Management 90: 2882-2888. Wysocki C., Sikorski P. 2014: Fitosocjologia stosowana w ochronie i kształtowaniu krajobrazu. Wyd. SGGW. Warszawa.