System kontroli zatruć biocydami w Polsce System of biocide

System kontroli zatruć biocydami w Polsce System of biocide

PRACE ORYGINALNE
Jowanka MORAWSKA1*
Micha³ KUCIEL1
Leszek SATORA1
Dorota TARGOSZ1
Piotr BURDA2
Magdalena £UKASIK-G£ÊBOCKA3
Antoni KUNIKOWSKI4
Ma³gorzata GIL4
Jacek SEIN ANAND5
Oœrodek Informacji Toksykologicznej,
Collegium Medicum UJ w Krakowie
Kierownik: Dr Dorota Targosz
1
Biuro Informacji Toksykologicznej,
Szpital Praski, Warszawa
Kierownik: Dr n. med. Piotr Burda
2
Oddzia³ Toksykologii i Chorób Wewnêtrznych,
Oœrodek Informacji Toksykologicznej,
Szpital im. Fr. Raszei w Poznaniu
Kierownik:
Lek. med. Magdalena £ukasik-G³êbocka
System kontroli zatruæ biocydami w Polsce
System of biocide products control in Poland
W pracy przedstawiono aktualnie
obowi¹zuj¹ce w Polsce przepisy dotycz¹ce kontroli zatruæ produktami biobójczymi. Omówiono zasady zg³aszania oraz archiwizacji przypadków ekspozycji na te œrodki, a tak¿e przedstawiono wyniki rejestracji nara¿enia na
produkty biobójcze odnotowane na terenie kraju w okresie od lipca 2007 r.
do czerwca 2008 r.
In this article we presented actual
legislation concerning biocide products in Poland. Rules of reporting and
archiving of biocide products exposure were discussed. We presented
the first results of monitoring of biocide poisoning cases in Poland from
July 2007 to June 2008.
Wstêp
Produktem biobójczym nazywamy substancjê lub preparat zawieraj¹cy co najmniej
jedn¹ substancjê czynn¹, która poprzez
dzia³anie chemiczne i/lub biologiczne jest
przeznaczona do niszczenia, odstraszania,
unieszkodliwiania i/lub kontrolowania organizmów szkodliwych.
Ze wzglêdu na swoje przeznaczenie produkty biobójcze zosta³y podzielone na cztery g³ówne kategorie:
• Kategoria I: produkty
dezynfekuj¹ce i produkty o ogólnym
zastosowaniu,
• Kategoria II: produkty
konserwuj¹ce,
• Kategoria III: produkty biobójcze
do zwalczania szkodników,
• Kategoria IV: inne produkty
biobójcze.
Obowi¹zek kontrolowania i rejestrowania zatruæ produktami biobójczymi zosta³
wprowadzony na terenie Polski na podstawie art. 23 Dyrektywy 98/8/WE [1]. Sta³o siê
to mo¿liwe na mocy ustawy z dnia 28 lipca
2005 r. o zmianie ustawy o produktach biobójczych (Dz. U. nr 180, poz. 1491), nowelizuj¹cej ustawê z dnia 13 wrzeœnia 2002 r.
o produktach biobójczych (Dz. U. nr 175,
poz. 1433) [2].
W drodze rozporz¹dzenia, minister w³aœciwy do spraw zdrowia, wyznaczy³ cztery
oœrodki toksykologiczne odpowiedzialne za
kontrolê zatruæ œrodkami biobójczymi (rozporz¹dzenie ministra zdrowia z 29 sierpnia
2006 r. w sprawie wykazu oœrodków toksykologicznych odpowiedzialnych za kontrolê
zatruæ produktami biobójczymi oraz podmiotów obowi¹zanych do zg³aszania zatruæ, Dz.
U nr 161, poz. 1143) [3,6].
Wœród wyznaczonych oœrodków znalaz³y siê:
1. Centrum Informacji
Toksykologicznej I Kliniki Chorób
Wewnêtrznych i Ostrych Zatruæ
Akademii Medycznej w Gdañsku,
2. Oœrodek Informacji Toksykologicznej
Kliniki Toksykologii Collegium
Medicum UJ w Krakowie,
3. Oœrodek Informacji Toksykologicznej
w Szpitalu im. Franciszka Raszei
w Poznaniu,
4. Biuro Informacji Toksykologicznej
Szpitala Praskiego p.w.
Przemienienia Pañskiego
w Warszawie.
Minister Zdrowia RP okreœli³ tak¿e obszar dzia³ania ka¿dego z powy¿szych oœrodków, a tak¿e wyznaczy³ podmioty zobowi¹zane do zg³aszania przypadków zatruæ œrodkami biobójczymi.
Zadaniem OIT jest rejestrowanie i archiwizowanie informacji na temat ka¿dego zg³oszonego zatrucia produktami biobójczymi na
specjalnie przygotowanym formularzu.
Wœród osób zobowi¹zanych do zg³aszania takich przypadków znajduj¹ siê m.in.:
• lekarze,
• ratownicy medyczni,
• felczerzy,
• pielêgniarki.
Do jednostek zobowi¹zanych do raportowania zatruæ biocydami zaliczono tak¿e
takie instytucje pañstwowe jak: Pañstwowa
Inspekcja Sanitarna, Inspekcja Handlowa,
a tak¿e podmioty wprowadzaj¹ce produkty
biobójcze lub substancje czynne do obrotu.
W odrêbnym rozporz¹dzeniu Minister
Zdrowia okreœli³ wzór formularza zg³oszenia zatrucia œrodkami biobójczymi, a tak¿e
wzór raportu na temat zg³aszanych przypadków intoksykacji (rozporz¹dzenie ministra
zdrowia z 29 sierpnia 2006 r. w sprawie sposobu gromadzenia informacji o przypadkach
zatruæ produktami biobójczymi, Dz. U. nr
161, poz. 1144) [4].
Na podstawie informacji zawartych w
poszczególnych formularzach oœrodki toksykologiczne sporz¹dzaj¹ raporty zbiorcze,
które raz na pó³ roku przekazuj¹ na rêce
prezesa Urzêdu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów
Biobójczych (URPLWMiPB).
Na Prezesie URPLWMiPB spoczywa
obowi¹zek przekazywania oœrodkom toksykologicznym danych na temat obecnych na
polskim rynku produktów biobójczych. Informacje te mog¹ byæ wykorzystywane wy³¹cznie w celach leczniczych i zapobiegawczych,
w sytuacjach podejrzenia i/lub stwierdzenia
3
Urz¹d Rejestracji Produktów Leczniczych
Wyrobów Medycznych i Œrodków Biobójczych
Kierownik: Dr n. chem. Antoni Kunikowski
4
Pomorskie Centrum Toksykologii
Kierownik: Dr n. med. Wojciech Waldman
5
Dodatkowe s³owa kluczowe:
produkty biobójcze
zatrucia
informacja toksykologiczna
Additional key words:
biocide products
poisonings
poison information service
Adres do korespondencji:
mgr Jowanka Morawska-Siudak
Oœrodek Informacji Toksykologicznej,
Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloñski,
Os. Z³otej Jesieni 1, 31-826 Kraków, Poland
Tel.: (+48) 12 64-68-905
e-mail: [email protected]
Przegl¹d Lekarski 2009 / 66 / 6
273
Rycina 1
Liczba zarejestrowanych przypadków nara¿eñ na
produkty biobójcze na terenie Polski w okresie lipiec
2007 - czerwiec 2008 r. 1 - obszar Oœrodka
Poznañskiego, 2 - obszar Oœrodka Gdañskiego, 3 obszar Oœrodka Warszawskiego, 4 - obszar Oœrodka
Krakowskiego. W nawiasach podano liczbê
zarejestrowanych ekspozycji na produkty biobójcze
w poszczególnych województwach.
The number of biocids exposure in Poland (July 2007June 2008). 1 - area of Poznan toxicology centre, 2 area of Gdansk toxicology centre, 3 - area of Warszawa
toxicology centre, 4 - area of krakow toxicology centre.
The number of bicides exposure in each of the province
area placed in brackets.
Rycina 2a
Liczba i odsetek nara¿eñ na produkty biobójcze w
poszczególnych przedzia³ach wiekowych w drugiej
po³owie 2007 roku.
The number and rate of biocides exposure according to
age intervals (July to December 2007).
60
50
40
30
20
10
P rz e dz ia ³ w ie k ow y
Liczba przypadków
nieznany
pow y ¿ ej 80
70 – 79
60 – 69
50 – 59
40 – 49
30 – 39
20 – 29
10 – 19
0- 5
6 –9
0
Udzia³ procenowy
Rycina 2b
Liczba i odsetek nara¿eñ na produkty biobójcze w
poszczególnych przedzia³ach wiekowych w
pierwszej po³owie 2008 roku.
The number and rate of biocides exposure according to
age intervals (January to June 2008).
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
P rz ed zia³ w ie ko w y
L iczba p rzypad ków
274
niez nany
powy ¿ej 80
70 – 79
60 – 69
50 – 59
40 – 49
30 – 39
20 – 29
10 – 19
6–9
0- 5
0
Udzia³ procentowy
Przegl¹d Lekarski 2009 / 66 / 6
J. Morawska i wsp.
2; 1,2%
1; 0,9%
2 ; 1,7 %
1; 0,6%
17; 10,7%
2; 1,7%
1 1; 9,5%
2 ; 1 ,7 %
1 ; 0,9 %
P rz y pa dk o we
Zawod owe
P o¿ ar
S am ob ójc z e
Niew³aœ c iw e z a st.
K ry m in aln e
Niezn ane
Prz ypadkowe
97 ; 83,6%
Niew³aœ c iwe z astosowanie
Rycina 3a
Liczba i odsetek nara¿eñ na produkty biobójcze w zale¿noœci od okolicznoœci
zatrucia w drugiej po³owie 2007 roku.
The number and rate of biocides exposure in relation to circumstances (July to
December 2007).
139; 87,4%
Samobójcze
Nieznane
Rycina 3b
Liczba i odsetek nara¿eñ na produkty biobójcze w zale¿noœci od okolicznoœci
zatrucia w pierwszej po³owie 2008 roku.
The number and rate of biocides exposure in relation to circumstances (January to
June 2008).
10; 8,6%
18; 11%
66; 41%
53; 45,7%
53; 45,7%
76; 48%
K obiety
M ê¿ c z y Ÿ ni
N ie zna na
Rycina 4a
Liczba i odsetek nara¿eñ na produkty biobójcze w zale¿noœci od p³ci w drugiej
po³owie 2007 roku.
The number and percentage of biocides exposure in relation to gender (July to
December 2007).
ekspozycji na produkty biobójcze [7].
Przypadki zatruæ produktami
biobójczymi na terenie kraju
W okresie od lipca 2007 r. do czerwca
2008 r. na terenie Polski zarejestrowano 252
przypadki ekspozycji na produkty biobójcze
o ustalonej lokalizacji na terenie Polski (rycina 1).
Najwiêksz¹ zg³aszalnoœæ odnotowano
na terenie tych województw, na obszarze
których dzia³aj¹ Oœrodki Informacji Toksykologicznej tj. w województwach wielkopolskim (72), mazowieckim (61), pomorskim
(33) i ma³opolskim (19).
Jak wynika z rycin 2a i 2b do najczêstszego nara¿enia na œrodki biobójcze dochodzi³o w populacji osób w wieku do 5 lat. W
drugiej po³owie 2007 r. odnotowano 49,1%
takich przyp., zaœ w pierwszej po³owie 2008
r. a¿ 56,0% przyp. Podobne dane obserwu-
Przegl¹d Lekarski 2009 / 66 / 6
K o biety
M ê¿ c z yŸn i
Niez nana
Rycina 4b
Liczba i odsetek nara¿eñ na produkty biobójcze w zale¿noœci od p³ci w pierwszej
po³owie 2008 roku.
The number and percentage of biocides exposure in relation to gender (January to
June 2008).
je siê równie¿ w przypadku zatruæ innymi
ksenobiotykami [5]. Wynika to przede
wszystkim z rozwoju sprawnoœci psychomotorycznej dziecka, która przejawia siê zainteresowaniem otoczeniem i nieodpart¹ chêci¹ jego poznawania. Du¿ym problemem jest
fakt, ¿e poznawanie otaczaj¹cego œwiata
odbywa siê przede wszystkim poprzez zmys³
smaku, co przy braku odpowiedniego nadzoru rodziców mo¿e stanowiæ powa¿ne zagro¿enie dla zdrowia i ¿ycia dziecka [5].
Zdecydowana wiêkszoœæ ekspozycji na
biocydy mia³a charakter przypadkowy (83,6%
przyp. w 2007 r. i 87,4% przyp. w 2008 r.),
zaledwie odpowiednio 9,5% i 10,7% przyp.
by³o efektem prób samobójczych, zaœ 1,7% i
1,2% przyp. wynika³a z niew³aœciwego zastosowania tych œrodków (rycina 3a, 3b).
W drugiej po³owie 2007 r. odnotowano
tak¿e zatrucia biocydami, które mia³y charakter zawodowy, kryminalny oraz by³y efek-
tem po¿aru.
Wœród osób nara¿onych na ekspozycje na œrodki biobójcze w drugiej po³owie
2007 r. i pierwszej po³owie 2008 r. stwierdzono odpowiednio 45,7% i 48% mê¿czyzn
oraz 45,7 i 41% kobiet. Niemal w co dziesi¹tym przypadku (odpowiednio 8,6% i 11%
przyp.) nie uda³o siê ustaliæ p³ci osoby poszkodowanej (rycina 4a, 4b).
W zdecydowanej wiêkszoœci zg³oszeñ
do nara¿enia na produkty biobójcze dochodzi³o w domu pacjentów (93,1% i 92%
przyp.) (rycina 5a, 5b). Mo¿e to sugerowaæ
zarówno nieodpowiednie stosowanie œrodków biobójczych jak równie¿ niewystarczaj¹ce informacje zamieszczane przez producentów, a dotycz¹ce sposobu ich u¿ywania.
Pomimo prawnego obowi¹zku zg³aszania przez jednostki s³u¿by zdrowia ka¿dego
przypadku nara¿enia na produkty biobójcze,
do chwili obecnej ¿aden z Oœrodków Infor-
275
1; 0,9%
2; 1 ,7%
3; 2%
5; 4 ,3%
5; 3%
Dom
2; 1%
2; 1%
1; 1%
M ie js c e prac y
P om ie s zc z en ie u¿ . pu bl.
Otw arta p rz es trz eñ
Nie zn ane
d om
Nie znane
mie jsce pracy
inne
108; 9 3,1%
Rycina 5a
Liczba i odsetek nara¿eñ na produkty biobójcze w zale¿noœci od miejsca
zatrucia w drugiej po³owie 2007 roku.
The number and percentage of biocide exposed cases in relation to place of exposure
(July to December 2007).
macji Toksykologicznej nie odnotowa³ tzw.
spontanicznego zg³oszenia dotycz¹cego nara¿eniach na powy¿sze œrodki.
Zdecydowana wiêkszoœæ zatruæ biocydami by³a zwi¹zana z jednoczesn¹ konsultacj¹ i/lub informacj¹ toksykologiczn¹.
Wnioski
1. Oœrodki odpowiedzialne za kontrolê i
rejestracjê zatruæ œrodkami biobójczymi powinny prowadziæ sta³e dzia³ania profilaktyczne, ze szczególnym uwzglêdnieniem populacji dzieci do 5 roku ¿ycia.
276
Inne
147; 92%
Rycina 5b
Liczba i odsetek nara¿eñ na produkty biobójcze w zale¿noœci od miejsca zatrucia
w pierwszej po³owie 2008 roku.
The number and percentage of biocide exposed cases in relation to place of exposure
(January to June 2008).
2. Nale¿y wytworzyæ mechanizmy pozwalaj¹ce na pe³niejsze i efektywniejsze
zbieranie danych na temat rzeczywistej skali
zatruæ œrodkami biobójczymi na terenie Polski.
3. Konieczne wydaje siê utworzenie w
naszym kraju zintegrowanego systemu kontroli zatruæ wszystkimi ksenobiotykami.
Piœmiennictwo
1. Dyrektywa 98/8/WE Parlamentu Europejskiego i Rady
z dnia 16 lutego 1998 r.
2. Ustawa z dnia 13 wrzeœnia 2002 r. o produktach
biobójczych. (Dz. U. z dnia 21 paŸdziernika 2002 r.).
3. Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 sierpnia
2006 r. w sprawie wykazu oœrodków toksykolo-
Przegl¹d Lekarski 2009 / 66 / 6
gicznych odpowiedzialnych za kontrolê produktami
biobójczymi oraz podmiotów obowi¹zanych do
zg³aszania zatruæ. ( Dz .U .z dnia 8 wrzeœnia 2006 r.).
4. Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia a dnia 29 sierpnia
2006 r. w sprawie sposobu gromadzenia informacji
o przypadkach zatruæ produktami biobójczymi ( Dz.
U. z dnia 8 wrzeœnia 2006 r.).
5. Szkolnicka B., Mitrus M., Morawska J. et al.: Children toxic exposure in 2004 - telephone poison information service. Przegl. Lek. 2005, 62, 564.
6. Burda P.: Informacja toksykologiczna i toksykowigilancja - kontrola zatruæ produktami biobójczymi. Almanach 2006, 1, 3, 67.
7. Szymankiewicz K., Kunikowski A.: Uruchomienie
systemu kontroli zatruæ produktami biobójczymi.
Almanach 2006, 1, 3, 69.
J. Morawska i wsp.