Ocena świadomości pacjentów w zakresie wiedzy

„Ocena świadomości pacjentów w zakresie wiedzy dotyczącej chorób układu
moczowego” - opinia lekarza urologa
Patients’ awareness about genitourinary diseases knowledge.
opracował: lek. med. Radosław Brunowicz , specjalista urolog FEBU
Choroby układu moczowo-płciowego są w dzisiejszych czasach dużym problemem diagnostycznym i
klinicznym. W ich leczeniu wyspecjalizowaną grupę środowiska medycznego stanowią lekarze urolodzy.
Wśród schorzeń dominujących najczęściej spotykaną chorobą w populacji męskiej jest łagodny rozrost
gruczołu krokowego – BPH ( benign prostate hyperplasia ). Najczęstszym zaś objawem, z powodu którego
pacjent kierowany jest do urologa jest nokturia. Wg ICS ( International Continence Society ) nokturia
definiowana jest jako „ dolegliwość polegająca na konieczności obudzenia się w nocy w celu oddania moczu
jeden lub więcej razy na dobę ”. W badaniach epidemiologicznych nokturia kojarzona jest bardzo często z
innymi objawami związanymi z dolnymi drogami moczowymi ( Lower Urinary Tract Symptoms LUTS )
szczególnie u osób starszych. Podobnie jak w LUTS nokturia stanowi jeden z objawów związanych z
nadreaktywnością pęcherza moczowego ( OAB Overactive Bladder ) oraz z nietrzymaniem moczu, co razem
stanowi gro problemów klinicznych, z którymi na co dzień spotykają się lekarze urolodzy w praktyce
klinicznej.
Zrozumienie powyższych zagadnień zarówno przez świadomego pacjenta jak i otwartego lekarza gwarantuje
sukces terapeutyczny oraz satysfakcję zawodową. Do osiągnięcia jednak obu tych celi niezbędna jest dobra
współpraca i komunikacja chorego i lekarza. Współpraca w zakresie leczenia BPH i innych chorób układu
moczowego ( rak stercza, zaburzenia erekcji, kamica układu moczowego ) zależy od wielu czynników, w tym od
indywidualnych cech lekarza – jego zdolności nawiązywania kontaktu z pacjentem, motywacji i zaangażowania
w proces diagnostyki i leczenia. Zależy także od cech indywidualnych pacjenta – jego osobowości, zdolności
akceptacji przewlekłej choroby, wcześniejszych doświadczeń, sytuacji materialnej pacjenta, innych schorzeń i
przyjmowanych leków, a także wiedzy pacjenta na temat choroby i jej leczenia. Poziom świadomości i
zrozumienia przez pacjenta stanu patofizjologicznego, jego organizmu jest niezwykle ważnym składnikiem
powodzenia leczenia w BPH, gdyż uczy systematyczności, konsekwencji i daje poczucie aktywnego włączenia
się w proces terapeutyczny. Na poziom świadomości i zrozumienia własnej choroby ma wpływ bardzo wiele
czynników, ale bardzo ważnym elementem podnoszącym świadomość chorych jest edukacja. Edukacja
świadoma prowadzona przez lekarza specjalistę. Najistotniejszym elementem i gwarantem powodzenia
przeprowadzonej edukacji jest czas poświęcony pacjentowi przez lekarza. Oczywiście efekt edukacji zależy
również od wieku chorego, wykształcenia, miejsca zamieszkania i chorób współistniejących. Jednakże czas
trwania procesu edukacyjnego, wyjaśnienie terminologii stosowanej w leczeniu wywiera istotny wpływ na
powodzenie procesu edukacyjnego.
Niestety mężczyźni w Polsce reprezentują niski poziom wiedzy na temat chorób stercza i ich leczenia.
Zaledwie 15% mężczyzn bierze udział w odpowiednich badaniach profilaktycznych. Łagodny rozrost gruczołu
krokowego dotyczy co drugiego mężczyzny po 60.r.ż., a w grupie wiekowej 80-90 lat liczba chorych sięga
80%.
Rys.1 Rozkład rozpoznań w badanej grupie pacjentów.
Zainteresowanie edukacją na temat BPH zarówno pacjentów jak i lekarzy jest bardzo duże. Większość
chorych chce być uświadamiana i chętnie uczestniczy w procesie edukacji na temat własnej choroby. Badani
mężczyźni najbardziej interesują się profilaktyką i możliwościami leczenia łagodnego rozrostu stercza. Z
czego leczenie farmakologiczne jako leczenie pierwszorzutowe wydaje się być dla nich niezwykle istotne i
posiadanie właściwej wiedzy na ten temat stanowi kluczową wartość procesu edukacyjnego. Uświadomienie
chorym konieczności ciągłości terapii farmakologicznej, uzyskania dzięki temu lepszych efektów leczniczych
oraz możliwości zahamowania progresji BPH jest ważnym elementem edukacyjnym. Prawidłowe wyjaśnienie
choremu potrzeby stałego przyjmowania leku lub leków w terapii skojarzonej BPH stanowi ważny element
sukcesu terapeutycznego i poprawy funkcjonowania dolnych dróg moczowych.
Z punktu widzenia lekarza urologa konieczność edukowania chorych na temat BPH jest olbrzymia. Tylko
18,4 % pacjentów uznało, że posiada pełną wiedzę na temat własnej choroby. Pacjenci wykazujący się
częściową wiedzą stanowili 76,5 % ogółu edukowanych. 2/3 badanej populacji chorych potrzebuje ciągle
więcej informacji na temat własnej choroby i metod jej skutecznego leczenia. Zwiększenie świadomości
chorych na temat choroby znacznie ułatwia z nimi późniejszą pracę. Chory wyedukowany nie przerywa
stosowania leków, dba o ciągłość terapii i zdaje sobie sprawę z konsekwencji jej przerwania. W ten sposób
właśnie przez edukację i uświadamianie chorych zyskuje się pacjentów - partnerów rozumiejących złożoność
choroby i jej odległe implikacje. Z badania edukacyjnego przeprowadzonego przez firmę Gedeon Richter
wynika, że średnia ocena wiedzy odnośnie pytania na czym polega badanie „ per rectum ” w BPH wynosi 2,7 w
skali od 0 do 4, ale większość z nich nie rozumie istoty tej choroby tj. jej objawów i możliwości leczenia.
Dlatego tak ważna jest edukacja i rzetelne uświadomienie chorym istoty zjawiska chorobowego. Oczywiste
wydaje się być, że w edukacji znacznie pomaga wykształcenie chorego. Poziom świadomości u chorych z
wyższym wykształceniem jest oczywiście większy, a przede wszystkim komunikacja z chorym jest wówczas o
wiele łatwiejsza. Mieszkańcy dużych aglomeracji miejskich mają oczywiście również większą świadomość
istoty BPH i innych chorób urologicznych z uwagi na większy dostęp do poradni specjalistycznych, mediów
czy badań przesiewowych i profilaktycznych.
Ważnym elementem w edukacji chorych są narzędzia edukacyjne wykorzystywane przez lekarza urologa
podczas wizyty. Narzędzia te powinny być przede wszystkim proste, zrozumiałe i funkcjonalne. Doskonałe jest
wykorzystanie ulotki informacyjnej, broszury czy płyt CD do prezentacji multimedialnych. Większe
zrozumienie dają na pewno proste schematy - jasno obrazujące proces chorobowy, warunki anatomiczne oraz
mechanizmy działania aktywnych substancji farmakologicznych. Ilustracje dają większe wyobrażenie o
chorobie, umożliwiają często w bardzo krótki i prosty sposób przekazać niezbędną wiedzę edukacyjną. Prosty
test sprawdzający przyswojone informacje pozwala również bardzo szybko ocenić poziom przyswojonych
wiadomości. Materiałów edukacyjnych pod postacią programów telewizyjnych czy stron www oczekuje mniej
pacjentów – odpowiednio około 10 i 13% i z reguły są to młodsi chorzy poniżej 60. r.ż.
Młodsi pacjenci poniżej 56. r.ż najlepiej radzą sobie z testem wiedzy, zaś chorzy z najstarszej grupy ( powyżej
80. r.ż ) udzielili mniej poprawnych odpowiedzi. Zaawansowany wiek chorych utrudnia nieco edukację i
wymaga większego zaangażowania ze strony edukatora- lekarza.
Najczęściej stosowanymi lekami w farmakoterapii BPH są : alfa-blokery i inhibitory 5-alfa-reduktazy.
Fitoterapeutyki stosowane są obecnie marginalnie i mają ewentualnie znaczenie uzupełniające terapię.
Powszechnie stosowanym alfa-blokerem jest tamsulozyna z uwagi na jej wysoką uroselektywnośc. Inhibitory
5- alfa reduktazy ( 5-ARi’s ) są stosowane obecnie często ze zdecydowaną przewagą finasterydu nad
dutasterydem, co w Polsce wynika głównie ze znacznie większej dostępności finasterydu.
Terapia skojarzona finasterydem i tamsulosyną jest bardzo często wybieraną opcją terapeutyczną. Z uwagi
na dobre efekty lecznicze liczba chorych poddanych terapii skojarzonej stale wzrasta. W pewnych przypadkach
zażywanie dwóch leków może budzić u pacjenta pewne opory, ale odpowiednia argumentacja i uświadomienie
korzyści odczuwalnych przy terapii skojarzonej dwoma lekami ( alfa-bloker + finasteryd ) nie stanowi w
późniejszym procesie leczniczym dla tych chorych problemu.
Dane w/w potwierdzają również silną konieczność edukowania chorych z uwagi na zbadane zachowania i
postawy pacjentów w stosunku do zastosowanej u nich terapii urologicznej.
Istotną rolę w procesie edukacyjnym odgrywa komunikacja lekarz – pacjent. Ważny jest język i używana
terminologia, którą często należy zmieniać i dostosowywać do edukowanego chorego zwłaszcza jego
wykształcenia, wieku i środowiska z jakiego pochodzi. Przeprowadzone przez firmę Gedeon Richter badanie
pozwala zaobserwować ścisłą zależność pomiędzy poziomem edukacji a wiekiem, wykształceniem i miejscem
zamieszkania chorego.
Nieocenionym narzędziem diagnostycznym w trakcie wizyty edukacyjnej jest kwestionariusz IPSS+ QoL i
ICIQ-SF. Pozwalają one szybko i trafnie ocenić poziom nasilenia dolegliwości typu LUTS i wstępnie postawić
diagnozę, którą w przeprowadzonym badaniu obserwacyjnym postawił lekarz specjalista urolog w 76%
badanych przypadków. W większości chorzy rozumieją pytania z kwestionariusza IPSS+QoL i ICIQ - SF,
chociaż zdarzają się także sytuacje wymuszające dodatkowe objaśnienia i interpretacje. Kwestionariusz ten jest
subiektywną oceną nasilenia dolegliwości typu LUTS u danego chorego.
Rys.2 Rozkład odpowiedzi udzielanych przez pacjentów w badanej grupie.
Edukacja chorych mężczyzn na temat BPH i raka stercza, wdrażanie edukacyjnych programów
profilaktycznych, monitorowanie efektów edukacyjnych są obecnie w urologicznej praktyce klinicznej bardzo
ważne. Obawa przed rakiem stercza, objawy z dolnych dróg moczowych, czy dysfunkcja seksualna są obecnie
najczęstszymi przyczynami wizyty pacjenta w gabinecie urologicznym. Należy to wykorzystać i trafiać we
właściwym czasie do określonej populacji z prawidłową edukacją, bo na pewno zaprocentuje to naszym
sukcesem terapeutycznym.
Centrum Medyczne Polmed Gdańsk
Lek.med Radosław Brunowicz , specjalista urolog FEBU