Ksiądz Feliks Bolt

Ksiądz Feliks Bolt (1864-1940)
Ksiądz, Poseł na sejm i senator RP, działacz niepodległościowy i
społeczny zaboru pruskiego zwany „pomorskim Wawrzyniakiem”.
Był członkiem konspiracyjnej organizacji Filomaci Pomorscy. Ur. 7 I
1864 r. w Barłożnie k/Starogardu Gdańskiego w zamożnej rodzinie
chłopskiej, s. Józefa i Joanny z Grajkowskich. Wykształcenie średnie
zdobywał w Collegium Marianum (1874-1882) i w gimnazjum
chełmińskim. W tym czasie stanął na czele tajnej organizacji
filomackiej. W 1884 r. zakładał koło tej organizacji w Toruniu. Za tę
działalność został wydalony ze szkoły. Maturę zdał eksternistycznie
26 II 1887 r. w Chojnicach. Podjął studia teologiczne w Münster i
Monachium. W latach 1988-1891 był alumnem Seminarium
Duchownego w Pelplinie. Święcenia kapłańskie przyjął 15 III 1891 r.
Praca duszpasterska wiodła go przez parafie Pomorza. Był
wikariuszem w Śliwicach i Wielu. W 1894 r. został administratorem
w Bobowie, a w latach 1895-1897 lokalnym wikarym w Lutowie. W ostatnich latach XIX w. był
wikariuszem w parafiach w Kielnie i Raciążu. Z dniem 12 I 1900 r. został przez ordynariusza
diecezji chełmińskiej mianowany lokalnym wikarym wyodrębnionej parafii Srebrniki, a w 1929 r.,
już w wolnej Polsce, jej proboszczem. Nigdy nie zaprzestał działalności duszpasterskiej. Dzięki
jego staraniom został gruntownie odnowiony tamtejszy gotycki kościół, a w parafii powstało
Bractwo Serca Jezusowego oraz Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej i Żeńskiej.
Przez cały czas swojej duszpasterskiej posługi prowadził ożywioną działalność w polskich
organizacjach oświatowych i gospodarczych. Gdy w kwietniu 1897 r przybył do Brus nawiązał
bliską współpracę ze Stanisławem i Anną z Łyskowskich Sikorskimi, ziemianami z Wielkich
Chełmów. Wspólnie w dniu 24 I 1898 r. byli inicjatorami (w oparciu o kapitał Banku Ludowego)
założenia spółki „Kupiec” (Brusy „Kupiec” - Consumverein Eingetrangene Genossenschaft mit
beschrankter Haftplicht), która swym zasięgiem objęła północną część Pomorza. Prężnie
rozwijająca się spółka odebrała rynek tekstylny firmom niemieckim i żydowskim w rejonach
Śliwic, Wiela i Zblewa. Idąc za ciosem Ks. Bolt zainicjował powołanie nowej spółki „Bazar”
posiadającej swe filie w Pelplinie, Bytowie i Kartuzach, która to miejscowość od 1932 r. stała się
siedzibą centrali Spółki. Otaczał opieką duszpasterską sezonowych robotników-emigrantów
udających sie do centralnych i zachodnich Niemiec za chlebem. W dniu grudniu 1900 r. wraz z
innymi pomorskimi działaczami zainicjował powstanie Centralnego Towarzystwa Rolniczego dla
Prus Zachodnich, gdzie pełnił obowiązki wiceprezesa i sekretarza. W ramach powołanego
Towarzystwa została w Pelplinie utworzona Spółdzielnia „Rolnik” do handlu artykułami
rolniczymi, która swym zasięgiem objęła teren całego Pomorza. Ks. Bolt został powołany do
zarządu spółki, której został dyrektorem. Przyczynił się do powstania lub ponownego rozwoju
wielu chłopskich kółek rolniczych. Jego wysiłki na płaszczyźnie organizowania i rozwijania
polskiej spółdzielczości zostały docenione, gdyż w 1904 r. znalazł się we władzach Patronatu
Związku Kółek Zarobkowych na obszar Poznańskiego i Prus Zachodnich (a następnie Związku
Spółek Zarobkowych i Gospodarczych). W 1917 r. został również członkiem Rady Nadzorczej
Banku Związku Spółek z siedzibą w Poznaniu, którą to funkcję sprawował do 1931 r. Zyskał miano
eksperta od zakładania polskich spółek handlowych. Blisko współpracował z ks. P. Wawrzyniakiem
z wielkopolski. Nazywany był „ojcem kupiectwa na Pomorzu”. Tytuł ten przylgnął do niego po
realizacji w 1912 r. wespół z S. Sikorskim kolejnej inicjatywy w postaci utworzenia w Brusach
spółki „Ceres”, łączącej handel artykułami rolniczymi z przetwórstwem (młyn parowy, piekarnia).
W latach 1903-1904 był jednym z założycieli Spółki Drukarni i Księgarni SA Pielgrzym w
Pelplinie. Reprezentując Kociewskie środowiska intelektualne i narodowe związał się swoją
działalnością z powstałą w 1913 r. w Poznaniu Radą Narodową – organem kierującym
całokształtem działalności Polaków pod zaborem pruskim. Był akcjonariuszem-założycielem
Polskiej Spółki Wydawniczej wydającej od 1912r. Gazetę Chojnicką. Działał w Towarzystwie
Pomocy Naukowej w Chełmnie, Towarzystwie Czytelni Ludowych w Poznaniu oraz w lokalnych
towarzystwach ludowych. W latach 1897-1920 należał do Towarzystwa Naukowego w Toruniu. W
latach 1906-1915 był najpierw wiceprezesem, a potem prezesem Rady Nadzorczej Banku
Ludowego w Kowalewie Pomorskim, a w od 1905 r. należał do Rady Nadzorczej „Bazaru” w
Brodnicy.
Jako prezes Towarzystwa Wyborczego w Wąbrzeźnie był członkiem i współpracownikiem
Prowincjonalnego i Centralnego Komitetu Wyborczego znanym z oratorskich wystąpień
wyborczych. W 1913 r. został kandydatem na posła. Po wybuchu I wojny światowej angażował się
w prace społeczno-charytatywne, a od 1916 r. współpracował z pomorskim Komitetem Niesienia
Pomocy w Królestwie Polskim. W tym czasie wszedł również w skład Tajnego Komitetu
Obywatelskiego (Komitetu Międzypartyjnego), a od lipca 1918 r. Centralnego Komitetu
Obywatelskiego,
będącego
tajnym
porozumieniem
wielkopolskich
organizacji
niepodległościowych, mających na celu przejęcie władzy na terenie zaboru pruskiego po klęsce
Niemiec. Gdy w listopadzie 1918 r. CKO przekształciło się w Naczelną Radę Ludową stał się jej
aktywnym członkiem. Brał czynny udział w tzw. sejmie dzielnicowym obradującym w Poznaniu z
końcem tegoż roku. W tych „gorących” dla Polski dniach nie utracił kontaktu z Pomorzem, zostając
członkiem Powiatowej Rady Ludowej w Wąbrzeźnie.
U schyłku wojny ściślej związał się z endecją i już w wolnej Polsce należał do jej czołowych
działaczy z terenu Pomorza. Był bliskim współpracownikiem Romana Dmowskiego. W latach
1919-1922 z jej mandatu był posłem w Sejmie Ustawodawczym, gdzie pełnił m.in. funkcję
przewodniczącego najpierw Komisji Pomorskiej (1920 r.), a następnie Komisji Morskiej. Na jej
posiedzeniach referował sprawy m.in. o zmianach i przepisach o podatku dochodowym dla b.
dzielnicy pruskiej, o pomocy dla powodzian, o budowie kolei Bydgoszcz-Gdynia. Był również
członkiem i zastępcą komisarza w polsko-gdańskiej komisji granicznej. Uczestniczył w
organizowaniu pomocy dla powstańców wielkopolskich i śląskich. W latach 1922-1927 sprawował
mandat Senatora RP z listy Związku Ludowo-Narodowego, biorąc udział w pracach Komisji
Skarbowo-Budżetowej. W 1930 r. został senatorem z ramienia Stronnictwa Narodowego. Po
wygaśnięciu mandatu w 1935 r. wycofał się z działalności politycznej i poświęcił pracy w
spółdzielczości. W latach 1920-1928 był przywódcą obozu narodowego na Pomorzu, tj. prezesem
Rady Wojewódzkiej Związku Ludowo-Narodowego, a po przekształceniu, w latach 1928-1935
prezesem Stronnictwa Narodowego. Od 1935 r. należał do Komitetu Głównego SN. Był członkiem
Tymczasowego Wydziału Krajowego woj. pomorskiego powołanego w 1920 r., a od 1922 r.
członkiem Pomorskiego Sejmiku Wojewódzkiego. Zwłaszcza w latach rządów sanacji był
czołowym wyrazicielem opinii pomorza i interesów endecji.
Już po odzyskaniu niepodległości przyczynił się do powstania 17 II 1920 r. spółki akcyjnej dla
wydawania Gazety Gdańskiej. Był jej akcjonariuszem (1000 Mk akcji) i pełnił funkcję
przewodniczącego jej Rady Nadzorczej. W latach 1924-1926 był członkiem Zarządu Głównego
Związku Kapłanów „Unitas” diecezji chełmińskiej. Od 1927 r. pracował w Radzie Nadzorczej
Spółdzielni „Księżówka Bałtycka”, której zadaniem było nabycie i utrzymanie nad Bałtykiem
domów kuracyjnych dla użytku członków spółdzielni. Jednocześnie nadal pracował w Związku
Kółek Zarobkowych w Związku Spółek Zarobkowych i Gospodarczych (który po 1918 r. działał
jako związek rewizyjny spółdzielni, następnie w latach 1935-1939 jako stowarzyszenie kulturalne
pod nazwą Związek Spółek Zarobkowych i Gospodarczych imienia księdza P. Wawrzyniaka), w
którym w latach 1922-1934 pełnił funkcję wiceprezesa. W latach 1935-1939 był prezesem Rady
Okręgowego Związku Spółdzielni Rolniczych i Zarobkowo-Gospodarczych RP w Toruniu. Po
śmierci w 1929 r. swojego długoletniego współpracownika i przyjaciela S. Sikorskiego został
prezesem Rady Nadzorczej „Bazaru”.
Był filistrem honoris causa Korporacji Baltia. Jako filister młodszych kolegów i dawny filomata z
czasów zaborów był zaangażowany w prace powstałego w 1921 r. w Chełmnie Związku Filomatów
Pomorskich. Był również członkiem powstałego w 1926 r. Bractwa pomorskiego w Toruniu oraz
Towarzystwa Badania Ruchu Niepodległościowego na Pomorzu, powołanego w roku 1930. Przez
Pomorzan uznawany był za wzór osobowości Pomorzanina, cieszył się wielkim autorytetem i
poważaniem.
Po wybuchu II wojny światowej został aresztowany 24 X 1939 r. przez Gestapo w swojej parafii
Srebrniki i więziony w więzieniu w Dębowej Łące, a następnie Chełmnie, skąd przewieziono go 21
III 1940 r. do KL Stutthof (nr obozowy 9234). Do końca dawał świadectwo swojej wielkości oraz
celów, którym poświęcił życie, bo „ukochaniem jego była Polska, a celem Bóg”. Zmarł z
wycieńczenia 7 IV 1940 r. (wg obozowej „oficjalnej” informacji na raka pęcherza. Pochowany
został na cmentarzu w Gdańsku na Zaspie. Został złożony do grobu tak jak żył - skromnie. Bez
wieńców, przemów, księży, odznaczeń i sztandarów. Pamięć o nim u potomnych świadczy, że był
większy nad wszystkie zaszczyty i dostojeństwa.
W 1999 r. nazwisko ks. Feliksa Bolta zostało upamiętnione na tablicy pamiątkowej ku czci
senatorów RP pomordowanych, poległych, zaginionych, zmarłych w latach II wojny światowej i
powojennym okresie represji odsłoniętej z okazji obchodów dziesięciolecia gmachu Senatu w
Warszawie. Jego imieniem nazwano Publiczną Szkołę Podstawową w Barłożnie.
Wybrana Bibliografia: Encyklopedia Katolicka, t. 2, Lublin 1985, s. 770; Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, pod red. J.
Majchrowskiego, Warszawa 1994; J. Borzyszkowski, Bolt Feliks [w:] Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego , pod red. S.
Gierszewskiego, t. I A-F, Gdańsk 1992, s. 136-138; H. Mross, Słownik Biograficzny Kapłanów Diecezji Chełmiński ej wyświęconych
w latach 1821-1920, Pelplin 1995; J. Karnowski, Filomaci pomorscy, Toruń 1926; R. Wapiński, Endecja na Pomorzu 1920-1939,
Gdańsk 1966, i inne.