Nr 282. Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych

KANCELARIA SEJMU
BIURO STUDIÓW
I EKSPERTYZ
WYDZIAŁ STUDIÓW
BUDŻETOWYCH
Fundusz gwarantowanych świadczeń
pracowniczych
Listopad 1994
Barbara Petz
Informacja
Nr 282
BSE
1
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych jest jednym z funkcjonujących
funduszy celowych, finansujących różnego typu świadczenia socjalne. Powołany został
ustawą z dnia 12.12.1993 roku o ochronie świadczeń pracowniczych w razie
niewypłacalności pracodawcy (Dz.U. z 1994 r. nr 1, poz. 1).
Zgodnie z zapisem ustawy niewypłacalność pracodawcy stwierdza się wówczas, gdy
na podstawie Prawa upadłościowego ogłoszono upadłość pracodawcy lub odrzucono wniosek
o upadłość albo umorzono postępowanie, ponieważ majątek masy nie wystarczy nawet na
zaspokojenie kosztów postępowania.
Ustawa przygotowana została w MPiPS przy udziale Komisji do Spraw Reformy
Prawa Pracy i stała się z czasem częścią "Paktu o Przedsiębiorstwie Państwowym w trakcie
Przekształcania", zawartego po negocjacjach trójstronnych, w których uczestniczyli
przedstawiciele:
- rządu,
- NSZZ "Solidarność",
- Konfederacji Pracodawców Polskich.
Przy jej przygotowywaniu brano pod uwagę rozwiązania przyjęte w konwencji nr 173
oraz zaleceniu nr 180 MOP z 1992 roku dotyczących ochrony roszczeń pracowniczych w
razie niewypłacalności pracodawcy, a także dyrektywę nr 80/987 Rady Wspólnoty
Europejskiej dotyczącą zbliżenia przepisów prawnych państw członkowskich o ochronie
pracowników w razie niewypłacalności pracodawcy z dnia 20.10.1980 roku.
Do chwili ustalenia ww. ustawy, obowiązujące prawo ustalało jedynie, że należności
za pracę mają pierwszeństwo w ich dochodzeniu. Według doświadczeń Ministerstwa Pracy i
Polityki Socjalnej, ze względu na długotrwałość procedury sądowej zmierzającej do
likwidacji lub upadłości pracodawcy, a także wielość norm szczególnych dających
pierwszeństwo w zaspokajaniu wierzytelności, gwarancje takie z punktu widzenia
pracowników były niewystarczające.
Zgodnie z ustaleniami wypracowanymi w czasie dyskusji o "Pakcie", w razie
niewypłacalności pracodawcy przewiduje się wypłatę wynagrodzenia za pracę, łącznie z
przysługującymi świadczeniami dodatkowymi, za okres 3 miesięcy, poprzedzających datę
wystąpienia niewypłacalności.
Składki na rzecz funduszu obciążają pracodawców. Z funduszu mogą być wypłacane
nie zaspokojone roszczenia pracownicze, z pominięciem procedur upadłościowych,
likwidacyjnych lub egzekucyjnych. Zakres roszczeń podlegających zaspokojeniu z funduszu
jest ograniczony i określony przez art. 6 cytowanej ustawy. Ustawa zawiera delegację dla
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej do poszerzenia zakresu świadczeń i sytuacji, w których
powstaje prawo do tych świadczeń. Wypłata świadczeń z funduszu powoduje z mocy prawa
(art. 10 ust. 1 ustawy) przejście na fundusz roszczenia wobec pracodawcy lub masy upadłości
o zwrot wypłaconych świadczeń. Fundusz bierze na siebie ciężar dochodzenia roszczeń oraz
ryzyko niemożności jego zaspokojenia.
Celami funduszu zgodnie z ustawą są:
- wypłata świadczeń gwarantowanych pracownikom przez ustawę;
- dochodzenie od pracodawców zwrotu wypłaconych świadczeń;
- gromadzenie środków finansowych na pokrycie roszczeń pracowniczych, których nie
da się wyegzekwować od pracodawców lub z masy upadłości.
Cele i zadania funduszu są uzależnione od sposobu jego finansowania.
Jedynym organem funduszu, jako osoby prawnej, jest Rada Funduszu, która ma
kompetencje stanowiące, kontrolne i nadzorcze i powołana została przez Ministra Pracy i
Polityki Socjalnej jako organ społeczny, na 4-letnią kadencję.
2
BSE
Zmian w statucie i uchwalenie nowego statutu dokonuje Rada Funduszu. Do chwili
obecnej pierwszy statut nie był zmieniany i obowiązuje w postaci nadanej przez Ministra
Pracy zarządzeniem z dn. 21.02.1994 r.
Środkami funduszu dysponuje kierownik Urzędu Pracy. Koszty obsługi funduszu oraz
poboru składek na fundusz obciążają odpowiednio budżet Urzędu Pracy oraz budżet ZUS.
Środki Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych gromadzone są na
wyodrębnionym rachunku w banku NBP.
Ustawa zakłada pełne finansowania funduszu ze składek płaconych przez
pracodawców. Wyklucza także odpowiedzialność Skarbu Państwa za zobowiązania funduszu,
bowiem fundusz posiada osobowość prawną, a jednocześnie jest państwowym funduszem
celowym.
Dochodami funduszu są:
1) składki płacone przez pracodawców;
2) zwroty sum wypłaconych tytułem świadczeń pracowniczych;
3) odsetki od lokat nadwyżek finansowych funduszu;
4) zapisy i darowizny;
5) dobrowolne wpłaty pracodawców;
6) inne przychody określone w odrębnych przepisach.
Dochody funduszu nie są opodatkowane podatkiem dochodowym od osób prawnych.
Zasadniczymi dochodami są wymienione w pkt. 1 i 2.
Środki funduszu mogą być przeznaczone wyłącznie na finansowanie świadczeń
pracowniczych wypłaconych na podstawie art. 4 lub 7 ustawy. Ewentualne nadwyżki
finansowe środków funduszu mogą być lokowane tylko w tzw. inwestycje bezpieczne gwarantowane przez NBP lub Skarb Państwa.
Jedyną drogą równoważenia dochodów i wydatków funduszu może być podnoszenie
składek na fundusz. Do ustalenia jej wysokości upoważniony jest Minister Pracy i Polityki
Socjalnej działający w porozumieniu z Ministrem Finansów i Radą Funduszu. Aktualnie
obowiązuje składka w wysokości ustalonej w ustawie, tj. 0,5% podstawy wymiaru składki na
ubezpieczenie społeczne. Obowiązek jej opłacania dotyczy pracodawców objętych działaniem
ustawy.
Cele, na które mogą być wydatkowane środki funduszu zostały określone w art. 4, art.
6 i art. 14 wspomnianej ustawy.
Ustawa dopuszcza szczególny tryb wypłaty świadczeń z funduszu w wysokości nie
wypłaconego wynagrodzenia pracowniczego w warunkach przejściowych trudności
finansowych pracodawcy utrzymujących się dłużej niż 1 miesiąc. Wypłatę jednorazowego
świadczenia na podstawie art. 4 ustawy zarządza Minister Pracy i Polityki Socjalnej w
uzgodnieniu z Radą Funduszu.
Wypłata pozostałych świadczeń podlega akceptacji kierownika wojewódzkiego
urzędu pracy - pełnomocnika Rady FGŚP na podstawie uzasadnionych wniosków i wykazów
zbiorczych składanych w warunkach niewypłacalności pracodawcy określonych w art. 3
ustawy.
Wysokość wypłaconych świadczeń ograniczona jest do wysokości przeciętnego
miesięcznego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału od dnia jego ogłoszenia przez Prezesa
GUS. Ograniczenie dotyczy wysokości jednorazowego świadczenia oraz przypadającej za
okres 1 miesiąca wypłaty świadczeń na zaspokojenie roszczeń wymienionych w art. 6 ust. 2
p. 2 ustawy.
Roszczenia wymienione w art. 6 ust. 2 p. 1 wypłacane są w pełnej wysokości.
Ustawa wprowadza ponadto szczególną ochronę środków pieniężnych wypłaconych z
funduszu. W myśl art. 9 środki finansowe przekazane na zaspokojenie roszczeń pracowni-
BSE
3
czych mogą podlegać egzekucji prowadzonej jedynie na rzecz osób, dla których zostały przekazane.
Według projektu Ustawy budżetowej na 1995 r., dochody Funduszu Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych zaplanowano w kwocie 2 370 mld zł. Źródłem tych dochodów
mają być: a) składki pracodawców - 2 226 mld zł, b) zwroty sum wypłaconych z tytułu
świadczeń pracowniczych i odsetki od lokat - 110 mld zł.
Wydatki z funduszu planuje się w kwocie 3 350 mld zł, w tym:
- 2 250 mld zł na gwarantowane wynagrodzenia za pracę,
- 800 mld zł na jednorazowe świadczenia dla osób uprawnionych,
- 50 mld zł na jednorazowe odszkodowania pieniężne z tytułu wypadków i chorób
zawodowych.
Składka na FGŚP jest kolejną składką płaconą przez pracodawców na cele
zabezpieczenia społecznego. Tymczasem doświadczenie ze składką płaconą na ubezpieczenie
społeczne nie daje gwarancji pełnej ściągalności nowej składki. W przypadku trudności
finansowych przedsiębiorstwa składka jest najłatwiejszym do uzyskania i najtańszym
kredytem obrotowym, zaległe płatności składek są więc tego naturalną konsekwencją.
Składki celowe stanowią znaczną część wszelkich innych podatków, łącznie z cłami i
opłatami skarbowymi. Składki na finansowanie programów zabezpieczenia społecznego (w
tym opłata na FGŚP) są najwyższym i najbardziej ekspansywnym podatkiem w polskim
systemie podatkowym. Najsilniej ze wszystkich podatków zwiększają koszt zatrudnienia.
W1994 r. wpłynęła m.in. propozycja wydania aktu prawnego wnosząca o powołanie
Funduszu Ubezpieczeń od Bezrobocia, którego dochody pochodziłyby m.in. ze składek
płaconych przez pracodawców. Wstępna ocena funkcjonowania FGŚP będzie możliwa
dopiero po pełnym sprawozdaniu sporządzonym przez Urząd Pracy i Ministerstwo Pracy i
Polityki Socjalnej po pierwszym roku funkcjonowania funduszu.
Urząd Pracy dostarczył wstępne dane finansowe na dzień 15.11.1994 roku, dotyczące
dotychczasowego funkcjonowania funduszu.
W wypłatach świadczeń z art. 6 ust. 2 p. 1 zaakceptowano 7 wniosków na łączną
kwotę 630 365 tys. zł.
Z tytułu art. 6 ust. 2 p. 2 ustawy zaakceptowano 97 wniosków na łączną kwotę 47 416
615 tys. zł.
Z tytułu art. 4 ust. 1 ustawy zaakceptowano 37 wniosków, na kwotę łączną 55 445
296 tys. zł.
W połowie listopada 1994 r. upłynął termin zwrotu świadczenia wypłaconego
pierwszemu przedsiębiorstwu na podstawie art. 4.1 ustawy. Kwota ta została spłacona, choć
w przyszłości z pewnością nie będzie to regułą.
FGŚP rozpoczął funkcjonowanie przed 11 miesiącami, a w części - dopiero od
kwietnia bieżącego roku. Brak nawet wstępnego sprawozdania finansowego z jego
działalności. Według zapowiedzi MPiPS, po rocznym okresie obowiązywania ustawy,tj. po
1.01.1995 roku Minister Pracy i Polityki Socjalnej przedstawi Sejmowi Rzeczpospolitej
Polskiej szczegółową informację o działalności funduszu.
Opracowano na podstawie informacji uzyskanej w Urzędzie Pracy