KLASTER NUTRIBIOMED JAKO PLATFORMA REALIZACJI

Konferencja pt.: "Działalność B+R w przemyśle rolno-spożywczym dla zrównoważonego
rozwoju regionów konwergencji UE" - 21/06/2013, Olsztyn
KLASTER
NUTRIBIOMED
JAKO
PLATFORMA
REALIZACJI
INNOWACYJNYCH PROJEKTÓW
Prof. dr hab. Tadeusz Trziszka – Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
1.
Wstęp
W gospodarce globalnej wiedza posiada najwyższą wartość, gdyż jest nośnikiem wszelkiego
postępu i kreowania innowacyjności w technologiach, a przez to konkurencyjności i
przyspieszenia rozwoju gospodarczego. Kluczowymi elementami w łańcuchu gospodarczym są
technologie, które w myśl zasad zarządzania jakością podlegają niekończącym się procesom
doskonalenia, przyczyniając się do kreowania innowacji. Jednakże innowacje nie będą się
rozwijały dynamicznie jeśli nie będzie transferu wiedzy z ośrodków naukowo-badawczych do
gospodarki.
Zatem kreowanie nowych technologii jest wynikiem potrzeb gospodarki
nastawionej na innowacyjność [Koch 2004, 2006,2007, Trziszka 2008, Trziszka, Beń 2008,
2009].
Istotnym jest swoista symbioza i umiejscowienie silnych ośrodków nauki w środowiskach
zurbanizowanych, które współpracują z
ośrodkami przemysłowymi i
mają wpływ na
zamożność mieszkańców regionu. Przewiduje się, że rozwój poszczególnych rejonów w
najbliższej dekadzie będzie istotnie zależał od sukcesu lokalnego uniwersytetu jako „producenta
wiedzy”.
Jednym z najlepszych i sprawdzonym systemem jest transfer wiedzy z jednostek badawczych
przez ogniwa pośrednie jakimi są m.in. parki technologiczne, inkubatory biznesu, biura
transferu wiedzy, a w wyższej formie klastry. Niestety problem polega na tym, że nie może to
być wyłącznie inicjatywa uczelni wyższych, ale musi to być system strategii państwa, a co
najmniej regionu poprzez celowe
inwestycje w proces wdrażania wyników naukowych i
innowacji do praktyki [Trziszka, Beń 2009 ].
W krajach rozwiniętych gospodarczo, w przemyśle zaawansowanym technologicznie, coraz
bardziej widoczna jest tendencja do intensyfikacji więzi między jednostkami przemysłowymi,
ośrodkami naukowymi i władzami samorządowymi. Stan taki stymuluje rozwój nauki i techniki
a także działania na rzecz wzrostu efektywności prac badawczych. Tworzą się więc określone
1
Konferencja pt.: "Działalność B+R w przemyśle rolno-spożywczym dla zrównoważonego
rozwoju regionów konwergencji UE" - 21/06/2013, Olsztyn
układy kooperacyjne w których współpracujące podmioty niezależne ekonomicznie, odmienne
organizacyjnie łączy określony charakter współzależności techniczno-produkcyjnych [Santarek i
wsp.2008, Trziszka, Dobrzański 2008].
Procesowi rozwoju gospodarczego towarzyszy wzrost wagi wykształcenia, które stało się
główną drogą prowadzącą do zajęcia wysokiej pozycji na płaszczyźnie konkurencyjności.
Zaostrzająca się rywalizacja w gospodarce globalnej stała się motorem rozwoju nowych form
współpracy pomiędzy placówkami naukowymi a przemysłem, ponadto w proces ten coraz
częściej włączane są władze publiczne, głównie na szczeblu lokalnym lub regionalnym. Uczelnia
obok pozyskiwania dodatkowych środków finansowych na swoje programy badawcze jest
postrzegana w środowisku przemysłowym jako dostawca praktycznej i użytecznej wiedzy, co w
dalszej perspektywie powoduje większe zainteresowanie studentów nauką w tej właśnie
jednostce.
Nauczyciele
akademiccy
mają
możliwość
zdobycia
nowych
doświadczeń,
współpracując ze specjalistami w gospodarce. Studenci mają możliwość podnoszenia swoich
kwalifikacji uczestnicząc aktywnie w praktykach przemysłowych.
Aktualna polaryzacja w obszarze badań naukowych w kraju i na świecie oraz trendy w zakresie
powiązań kooperacyjnych pomiędzy instytucjami naukowymi a gospodarką, skutkuje wzrostem
znaczenia klastrów oraz ich roli w rozwoju gospodarczym.
2.
Przedsiębiorczość akademicka
Przedsiębiorczość
akademicka
jest
zorganizowanym
procesem
ukierunkowanym
na
wykorzystanie nowatorskiego pomysłu w celu generowania korzyści dla przedsiębiorców,
organizacji i społeczeństwa. Ważnym jest umiejętność wykorzystania pojawiających się szans
przy jednoczesnym, reagowaniu na zagrożenia. Wejściem do procesu są uwarunkowania
zewnętrze i wewnętrzne, a wśród nich najważniejsze to decyzje o budowie infrastruktury
sprzyjającej wdrażaniu zmian. Na wyjściu są wyniki zamierzone i niezamierzone, ocena tych
wyników stanowi istotny impuls do kolejnych zmian [Santarek i wsp. 2008].
Przedsiębiorcza uczelnia
W uczelni musi być odpowiedni klimat i przestrzeń oraz sprzyjająca kultura dla rozwoju
przedsiębiorczości studenckiej i pracowników. Powinny działać efektywnie komórki i jednostki
organizacyjne wspierające transfer wiedzy i przedsiębiorczość. Prowadzone badania powinny
być ukierunkowane na potrzeby gospodarki i społeczności lokalnej. Wyniki tych badań mogą
być wdrażane zarówno przez uczelnię, jak również przez firmy odpryskowe typu spin-off oraz
start up . Stosownie do wielkości uczelni efektywność tych działań musi być wspomagana przez
uczelniane systemy informatyczne, systemy zapewnienia jakości kształcenia, badań i transferu
2
Konferencja pt.: "Działalność B+R w przemyśle rolno-spożywczym dla zrównoważonego
rozwoju regionów konwergencji UE" - 21/06/2013, Olsztyn
technologii, zapewnienia jakości obsługi administracyjnej oraz inne wdrażane systemy
autonomicznie przez wydziały stosownie do potrzeb. Uczelnia przedsiębiorcza ma określoną
misję, strategię i plany działania w których kształcenie, badania oraz transfer wiedzy mają
jednakowy priorytet. Jest to tzw. „uniwersytet trzeciej generacji” [Santarek i wsp. 2008, Wissema
2009].
Parki technologiczne
Parki technologiczne są miejscem tworzenia i rozwijania przedsiębiorczości, a więc rozwijania
sztuki zarządzania. W parkach gromadzi się w jednym miejscu sprzęt, laboratoria, potencjał
intelektualny w postaci know-how, a nawet fundusze i stwarza się przyjazną atmosferę dla
współpracy. Przedsiębiorczość jest niezwykle ważnym czynnikiem kultury społecznej,
umiejętności zarządzania, pracy zespołowej, umiejętności skupienia rozproszonej wiedzy na
jednym konkretnym pomyśle, co w sumie prowadzi do rozwoju społecznego i dobrobytu..
Park technologiczny nie będzie funkcjonował efektywnie w próżni intelektualnej, musi być
związany z żywą tkanką nauki uniwersyteckiej, która jest źródłem talentów i jednocześnie
zapleczem innowacyjności. W parkach tworzenie formalnych i nieformalnych układów
personalnych jest takim samym zadaniem jak praca nad gromadzeniem funduszy. Zbliżenie
specjalistów do siebie, wprowadzanie do zespołów „kreatorów połączeń interpersonalnych”
powodują tworzenie niezbędnej dla sukcesu synergii. Zatem parki technologiczne to również
konferencje, szkolenia, sympozja, rozmowy towarzyskie, a także inne metody pobudzające
praktyczne, kreatywne myślenie. Tu zostają wyławiane talenty, które należy szczególnie
pielęgnować. Światowy wyścig do sukcesu w innowacji wygrywa się podobnie jak w
mistrzostwach formuły I czy skokach narciarskich. Talent musi być obudowany doskonałym
zapleczem, tj. zespołem ekspertów i zaawansowaną techniką. W tym przypadku podstawą jest
kooperacja na linii; uczelnia – park technologiczny [Rabczenko 2006, 2007, Trziszka, Beń 2008 ].
Klastry
W polityce gospodarczej oraz polityce innowacji termin „klaster” zwykle odnosi się do
geograficznej koncentracji działalności gospodarczej i innowacji. Według obiegowej definicji,
klastry wspierają rozwój gospodarczy poprzez specjalizację regionów w takiej działalności,
dzięki której firmy uzyskują większą produktywność w wyniku dostępu do zewnętrznych
korzyści skali lub innej przewagi konkurencyjnej. Od ponad 15 lat klastry i sieci innowacyjne
(konkurencyjne) stają się coraz bardziej istotnym elementem rozwoju gospodarczego i strategii
innowacji Unii Europejskiej oraz jej państw członkowskich. Analizy zawarte w opracowaniu
Lämmer-Gamp i WSP. [2011] podważają najbardziej rozpowszechnione i najczęściej
powtarzane opinie na temat czynników sprzyjających rozwojowi i innowacjom wewnątrz
3
Konferencja pt.: "Działalność B+R w przemyśle rolno-spożywczym dla zrównoważonego
rozwoju regionów konwergencji UE" - 21/06/2013, Olsztyn
klastra. Na podstawie największego tego typu benchmarkingu międzynarodowego ponad 140
organizacji klastrów oraz polityk ukierunkowanych na klastry z dziewięciu państw europejskich
stwierdzono, że wpływ ekonomiczny klastrów zależy od znacznie większej liczby czynników nie
powiązanych ze specjalizacją regionów poprzez koncentrację geograficzną klastra, niż
sugerowały to wcześniejsze badania. Z punktu widzenia roli, jaką klaster odgrywa w swoim
otoczeniu, doskonałość w zarządzaniu klastrem oraz częstotliwość usług biznesowych
organizacji klastra
mają zasadnicze znaczenie. W analizach organizacji klastrów i polityk
klastrowych zidentyfikowano również wiele innych zmiennych, kluczowych z punktu widzenia
rozwoju i charakterystyki klastra – takich jak działalność na forum międzynarodowym,
działalność badawczo-rozwojowa, wiek, obszary technologiczne itd. [Lämmer-Gamp i wsp.
2011].
Korzystając z definicji Ministerstwa Gospodarki pod pojęciem klastra rozumie się przestrzenną i
sektorową koncentrację co najmniej 10 podmiotów działających na rzecz
rozwoju
gospodarczego lub innowacyjności, na terenie jednego lub kilku sąsiednich województw.
Organizacje te konkurują i/lub współpracują w tych samych lub pokrewnych branżach oraz są
powiązane rozbudowaną siecią relacji o formalnym i nieformalnym charakterze. Więcej niż
połowę podmiotów funkcjonujących w ramach klastra winni stanowić przedsiębiorcy.
W definicji klastrów można określić następujące wyznaczniki:
•
•
3.
koncentracja na określonym obszarze współzależnych przedsiębiorstw działających w
tym samym bądź pokrewnych sektorach przemysłu lub usług,
•
interakcje i funkcjonalne powiązania pomiędzy firmami i instytucjami,
•
i poziome powiązania,
ponadsektorowy wymiar skupienia obejmującego swym zasięgiem zarówno pionowe jak
ciągła konkurencja i kooperacja,
Klaster „NUTRIBIOMED
Wrocławski Park Technologiczny SA (WPT SA) podjął się utworzenia w dniu 13.11.2007 roku na
konferencji inauguracyjnej Klastra żywnościowego i biotechnologiczno-biomedycznego o
nazwie NUTRIBIOMED.
Przystępując do decyzji utworzenia klastra koncepcja była w pełni dojrzała, co zaowocowało
podpisaniem umowy konsorcjalnej pomiędzy wszystkimi podmiotami (w pierwszej fazie 20
podmiotów, w tym 6 Uczelni wyższych).
Do klastra ciągle przystępują nowe jednostki
organizacyjne. Utworzony Klaster znalazł szerokie poparcie władz samorządowych Dolnego
4
Konferencja pt.: "Działalność B+R w przemyśle rolno-spożywczym dla zrównoważonego
rozwoju regionów konwergencji UE" - 21/06/2013, Olsztyn
Śląska oraz ogromne zainteresowanie ze strony Business Centre Club. Obecnie jest już w
Klastrze zrzeszonych 52 jednostki, w tym 9 uczelni wyższych z całego kraju.
Kolejnym etapem w rozwoju Klastra jest tworzenie firm i spółek biotechnologicznych na terenie
WPT SA, których rolą będzie konsolidacja potencjału intelektualnego uczelni Wrocławia i jego
transfer do gospodarki oraz regionów współpracujących. Generalnie taki system będzie stwarzał
efekt pobudzenia działalności gospodarczej poprzez innowacyjność i będzie sprzyjać
przedsiębiorczości oraz konkurencyjności. Tym samym musi nastąpić ssanie z rynku surowców i
wstępnie przetworzonych półproduktów do firm spin off (na terenie Parku Technologicznego) i
innych firm technologicznych, gdzie te surowce i półprodukty w oparciu o know how (patenty;
bio- i nanotechnologie) zostaną przetworzone na wysokozaawansowane produkty (naturalnego
pochodzenia), które będą transferowane przez system dystrybucyjny na rynki żywności nowej
generacji i suplementów diety.
Materializowaniem się idei Klastra było uzyskanie środków finansowych przez WPT SA na
projekt w ramach działania 5.1. Dyfuzja Innowacji, pod nazwą: „Rozwój powiązań
kooperacyjnych Klastra NUTRIBIOMED zmierzających do komercjalizacji innowacyjnych
rozwiązań”. W ramach tych środków powstała wielomilionowa inwestycja na rzecz
najnowocześniejszej, w skali światowej, pilotowej linii technologicznej służącej firmom
zgrupowanym w Klastrze.
Klaster NUTRIBIOMED w swoich założeniach odpowiada najnowocześniejszym zasadom
działania uwzględniającym wdrażanie proinnowacyjnych systemów i wysokich technologii
(know how). W pełni wyeksponowany został tu monitoring łańcucha produkcji żywności, co
daje gwarancje bezpieczeństwa zdrowotnego produktów, przestrzegania zasad prawa
żywnościowego Unii Europejskiej i etyki. Podczas wizyty grupy rządowej „Kompetenznetzen
Deutschland” skupiającej 120 najlepszych klastrów niemieckich formuła utworzonego klastra
NUTRIBIOMED znalazła duże uznanie.
W najbliższej przyszłości jako istotny element działalności klastra NUTRIBIOMED będzie
tworzenie ośrodków biomedycznych i centrów rewitalizacji. Jednostki takie mogą być tworzone
przy sanatoriach, domach wypoczynkowych, centrach turystycznych, SPA, lub w specjalnie
utworzonych jednostkach rewitalizacji zdrowia. Zasadniczą ideą tego przedsięwzięcia jest
promowanie i prowadzenie działań profilaktycznych i prewencyjnych bazując na sprawdzonych
i wysokiej jakości własnych nutraceutykach, suplementach diety i preparatach biomedycznych.
Może to być jeden ze sposobów wspierania programu zdrowia publicznego naszych obywateli,
co aktualnie jest wielkim problemem politycznym i społecznym. Program ten można powiązać z
polskim środowiskiem wiejskim, włącznie z agroturystyką, ekologiczną produkcją żywności
5
Konferencja pt.: "Działalność B+R w przemyśle rolno-spożywczym dla zrównoważonego
rozwoju regionów konwergencji UE" - 21/06/2013, Olsztyn
oraz naturoterapią. W tym obszarze można opracować komplementarne nowe projekty. Będzie
to pierwsze przedsięwzięcie w Polsce w aspekcie powiązania zdrowia publicznego i
innowacyjności w obszarze suplementów diety, nutraceutyków i preparatów biomedycznych na
tak dużą skalę i z profesjonalnym przygotowaniem działań gospodarczych.
Aktualnie uczestnicy klastra NUTRIBIOMED pod kierownictwem WPT SA podejmują działania w
zakresie przygotowywania projektów i tworzenia strategii innowacyjności w ramach powiązań
kooperacyjnych. Zakłada się, że przy wsparciu wszystkich sił, zarówno gremiów akademickich,
jak i administracji samorządowej oraz biznesu ww. klaster stanie się areną wielkich i
innowacyjnych działań gospodarczych, pozwalających w bliskiej przyszłości na utworzenie
setek, a może tysięcy miejsc pracy, szczególnie dla absolwentów wyższych uczelni (wszystkich
specjalności.
Ważną inicjatywą jest tworzenie polskiego konsorcjum w ramach Europejskiej Platformy
Żywnościowej FoodBEST oraz Wspólnoty Wiedzy i Innowacji (KIC Food4Future). Właśnie
Wrocław na czele z Uniwersytetem Przyrodniczym, Wrocławskim Parkiem Technologicznym, a
przede wszystkim Klastrem NUTRIBIOMED, a także inne ośrodki akademickie kraju, w tym
Olsztyn,
Warszawa, Kraków są
inicjatorami utworzenia mocnego
polskiego konsorcjum
„Żywność dla przyszłości”. W ramach tego konsorcjum będą działać polskie instytucje naukowe i
szeroko pojęty przemysł żywnościowy, biotechnologiczny i biomedyczny.
Klaster NUTRIBIOMED, a w szczególności takie jednostki jak: Uniwersytet Przyrodniczy,
Uniwersytet medyczny, Wrocławski Park Technologiczny, Wojewódzki Szpital Specjalistyczny,
Sp. z o.o. Technox, Firma Tronina, Przedsiębiorstwo Rolne Gajewski, Zakłady Jajczarskie
OVOPOL, podejmują działania na rzecz rewitalizacji zdrowia społeczeństwa Dolnego Śląska.
Pierwszym etapem będą badania nowych biopreparatów i ich zastosowanie na wąskiej grupie
wolontariuszy i pacjentów z wykorzystaniem sieci sanatoriów i zdrojowisk. W kolejnych etapach
przewiduje się rozwijanie nowych projektów prowadzących do produkcji i wdrażania nowych,
niekonwencjonalnych biopreparatów na bazie naturalnych surowców, służących prewencji i
terapii chorób cywilizacyjnych. W tym zakresie obecnie przewidzianych jest wiele projektów z
uwzględnieniem wsparcia finansowego administracji samorządowej i rządowej.
4.
Kreowanie polityki żywnościowej w Unii Europejskiej w
aspekcie nowych wyzwań jakości życia
Nauki o żywności to dziedzina złożona, przyczyniająca się do dynamicznego rozwoju
współczesnego przemysłu spożywczego, gdzie obecnie na dużą skalę
stosowane są
zaawansowane technologie. Znaczy to, że coraz trudniej działać w tym sektorze bez
6
Konferencja pt.: "Działalność B+R w przemyśle rolno-spożywczym dla zrównoważonego
rozwoju regionów konwergencji UE" - 21/06/2013, Olsztyn
gruntownego wykształcenia i wiedzy technologicznej. Zmiany w procesie edukacji dotyczą
głównie zmian metodyki nauczania i sposobów uczenia się [Trziszka 2009].
Europejski przemysł żywnościowy to małe i średnie firmy (MŚP), a także duże przedsiębiorstwa
rozwijające swoją współpracę międzynarodową. Produkcja żywności wymaga dostosowania się
do różnorodnych przyzwyczajeń. Jakość i bezpieczeństwo produkcji, środowisko oraz
zarządzanie zasobami wody, odpadami i energią są działaniami kluczowymi dla gospodarki
żywnościowej, a także istotnym elementem zmieniających się potrzeb i stylu życia
konsumentów [Trziszka 2007, 2009]
Kreowanie nowego stylu życia wśród obywateli Unii Europejskiej wynika z faktu starzenia się
ludności naszego kontynentu. Zakłada się, że w 2030 roku ponad 30% ludności przekroczy wiek
60 lat, a konsekwencją tego będzie utrzymanie tej wartości w roku 2050 lat, gdzie liczba osób w
wieku ponad 80 lat przekroczy również 30 % [Babuchowski 2005 a, 2005b, Chyłek 2006,
Trziszka, Beń 2008a]. Powyższy fakt zobowiązuje do szczególnych wysiłków utworzenia unijnej
polityki żywieniowej w perspektywie na dalsze lata z myślą o ochronie zdrowia obywateli,
prowadzącą
do
obniżenia
nieprawidłowym odżywianiem.
kosztów
leczenia
chorób
metabolicznych
powodowanych
Głównym celem takiej polityki jest promowanie zdrowia poprzez zrównoważoną dietę oraz
stosowanie naturalnych biologicznie aktywnych substancji w żywieniu. Istotnym zadaniem w tej
sekwencji jest ochrona konsumenta poprzez monitoring łańcucha produkcji żywności, a także
stworzenia specjalnego programu edukacyjnego w trosce o zdrowie każdego obywatela.
Działania te stanowią istotną część europejskiego programu doskonalenia jakości życia, któremu
służy Europejska Platforma Technologiczna „Food for Life”, a także konsorcjum FoodBest i
tworzący się KIC Food4Future. Zasadnicze znaczenie w działaniach platform ma przemysł
rolno-spożywczy zarówno w postaci dużych holdingów jak i małych i średnich przedsiębiorstw
(MŚP) we współpracy ze środowiskami naukowo-badawczymi. Adresatami tej inicjatywy są
konsumenci i obywatele wspólnoty, którzy będą beneficjentami tego przedsięwzięcia,
służącemu doskonaleniu stylu życia. Jednakże bardzo ważnymi stają się ogniwa pośredniczące;
takie jak ośrodki transferu i wdrażania technologii oraz przedstawiciele struktur finansowych,
rządowych i samorządowych, a także organizacje społeczne i biznesowe. Założenia Platform
zostaną ziszczone, jeśli w wyniku twórczego wysiłku nastąpi poprawa istniejących standardów
jakościowych żywności z daleko zaawansowaną troską o zdrowie konsumentów i ich przyszłość.
Elementem klamrującym te działania musi być powszechna edukacja żywieniowa, a w
szczególności trójkąt działań na linii Biznes – Nauka - Edukacja. [Szybiga i wsp. 2007a, 2007b,
Trziszka 2007, Trziszka 2008, Trziszka, Dobrzański 2008, Trziszka, Beń 2008].
7
Konferencja pt.: "Działalność B+R w przemyśle rolno-spożywczym dla zrównoważonego
rozwoju regionów konwergencji UE" - 21/06/2013, Olsztyn
Literatura
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
Babuchowski A., 2005a: Żywność dla życia. Bezpieczeństwo i Higiena Żywności, 9, 26, 10–13.
Babuchowski A., 2005b: Żywność i zdrowie. Bezpieczeństwo i Higiena Żywności, 10,27, 20-22.
Chyłek E., 2006: Działania i procesy stymulujące rozwój standardów jakościowych żywności –
Platforma Technologiczna „Żywność dla życia”. Materiały Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Warszawa.
Koch J., 2004: Innowacje siłą napędową rozwoju. Mat. Konferencji Naukowo-Technicznej”Jakość,
innowacyjność i transfer technologii w rozwoju przedsiębiorstw”. Kraków, X.2004. 123-132.
Koch J., 2006: Innowacje, transfer I przekładanie wiedzy na działania. Mat. Konferencji NaukowoTechnicznej”Jakość, innowacyjność i transfer technologii w rozwoju przedsiębiorstw”. Kraków,
IX.2006. 91-102.
Koch J., 2007: Jeszcze raz o innowacjach.Biuletyn Informacyjny High-Tech,WCTT, 31, 4, 1-2.
Lämmer-Gamp, Thomas Meier zu Köcker, Gerd Christensen, Thomas Alslev, 2011:
Clusters Are Individuals. Creating Economic Growth through Cluster Policies for Cluster
Management
Excellence,
Danish
Ministry
of
Science,
Technology
and
Innovation/Competence Networks Germany, Copenhagen/Berlin. VDI/VDE Innovation +
Technik GmbH (VDI/VDE-IT), Berlin, lipiec 2011 r.
Rabczenko A., 2006: Warsztaty – Transfer technologii w USA, Praktyka. Materiały Ambasady
Polskiej w Waszyngtonie
Rabczenko A., 2007: Parki Technologiczne USA. Materiały Ambasady Polskiej w Waszyngtonie.
Santarek K.,Bagiński J., Buczacki A., Sobczak D., Szerenos A.,2008: Transfer technologii z uczelni do
biznesu. Tworzenie mechanizmów transferu technologii. PARP. Publikacja współfinansowana przez
UE w ramach EFS. Warszawa.
Trziszka T., 2007:Perspektywy transferu wiedzy w świetle rozwoju europejskiej platformy
technologicznej „FOOD FOR LIFE”. Materiały niepublikowane Katedry Technologii Żywności i
Zarządzania Jakością. Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu.
Trziszka T., 2008: Klaster NUTRIBIOMED – przykład współpracy między uczelniami i
przedsiębiorstwami. Materiały konferencji „Wzrost gospodarczy a innowacje. Wrocławskie
Centrum Transferu Technologii. Wrocław, 13-14.X.2009, 87 – 101.
Trziszka T., Dobrzański Z., 2008: Transfer wiedzy i technologii w przemyśle żywnościowym.
Chemik, LXI, 3, 116-118.
Trziszka T., Beń H., 2008: Działania kooperacyjne w systemie edukacyjnym z udziałem PCBC na
rzecz rozwoju gospodarczego Polski. ABC Jakości 3-4, (55-56), 56-61.
Trziszka T., 2009: Wybrane metody zarządzania przez jakość. W „Zarządzanie jakością i
bezpieczeństwem żywności”. Praca zbiorowa pod redakcją T. Trziszki. Wydawnictwo Uniwersytetu
Przyrodniczego we Wrocławiu.
Trziszka T., Beń H., 2009: Zarządzanie projakościowe jako czynnik rozwoju innowacyjności,
transferu wiedzy i kreowania nowoczesnej gospodarki. W „Zarządzanie jakością i bezpieczeństwem
żywności”. Praca zbiorowa pod redakcją T. Trziszki. Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego
we Wrocławiu
Wissema J.G., 2009: Uniwersytet Trzeciej Generacji. Uczelnia XXI wieku. Wydawca Zante w ramach
Programu Operacyjnego - Kapitał Ludzki. Współfinansowana ze środków UE EFS. WCTT Wrocław.
8