raport otwarcia

Transkrypt

raport otwarcia

Europejskie Forum Nowych Idei
RAPORT OTWARCIA
Panel dyskusyjny:
Arbitraż – symbol społeczeństwa obywatelskiego
TERMIN PANELU:
28 września 2011, godz. 17.45 - 19.15
GŁÓWNE WYZWANIA TEMATYCZNE
Główne zagadnienia i kwestie do poruszenia w panelu:

Jakie są perspektywy rozwoju arbitrażu w krajach UE?

Czy arbitraż ma być niezależny, czy też rozwijać się w oparciu o instytucje unijne?
Jaką rolę ma odgrywać środowisko arbitrażowe - czy ma działać pro-aktywnie, czy reagować na
zachodzące zmiany? Czy instytucje arbitrażu powinny aktywnie angażować się w tworzenie europejskiej
polityki arbitrażowej?
Czy Unia Europejska nie powinna bardziej wspierać i rozpowszechniać wartości, jakie niesie ze sobą
arbitraż handlowy?.


SZCZEGÓŁOWY OPIS ZAGADNIENIA
Autor: Sophie Nappert
FAKT:
Badania wskazują, że około 63% dużych europejskich firm wybiera
arbitraż zamiast postępowania sądowego jako sposób rozstrzygania sporów w
sprawach gospodarczych.
FAKT:
Jeżeli tylko mają możliwość wyboru, firmy europejskie preferują
prowadzenie postępowania arbitrażowego w granicach UE.
FAKT:
Szacuje się, że całkowita wartość „branży arbitrażowej” w Unii
Europejskiej wynosi 4 miliardy Euro.
FAKT:
Wdrażając prawodawstwo UE, zarówno instytucje UE jak i państw
członkowskich muszą działać z poszanowaniem praw, przestrzegać zasad i
promować stosowanie Karty Praw Podstawowych UE, która zaczęła
obowiązywać wraz z wejściem w życie Traktatu Lizbońskiego. Karta obejmuje
również prawo do prowadzenia działalności gospodarczej (Artykuł 16).
1
Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan
ul. Klonowa 6, 00-591 Warszawa, tel. +48 (22) 845 95 50, faks +48 (22) 845 95 51, e-mail: [email protected], www.pkpplewiatan.pl
(źródło: Dokument roboczy pracowników Komisji - Ocena skutków oddziaływania –
dokument towarzyszący Propozycji Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i
Rady w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w
sprawach cywilnych i handlowych (COM (2010) 748, SEC (2010) 1548, 14.12.2010).
Fakty mówią same za siebie. Jednakże pomimo znaczących danych liczbowych i
silnego głosu biznesu opowiadającego się za arbitrażem, UE nie dopracowała się
jeszcze w pełni uznawanej polityki arbitrażu.
Komisja Europejska przyznaje, że obecnie obowiązujące ramy prawne nie
zapewniają w wystarczający sposób efektywności umów arbitrażowych w UE, co z
kolei, stanowi zagrożenie dla prawa do prowadzenia działalności gospodarczej, które
gwarantowane jest przez Europejską Kartę Praw Podstawowych.
Przedmiotem niniejszego panelu będzie analiza niezbędnych działań, które
umożliwiłyby dynamiczny rozwój arbitrażu w kontekście europejskim i inicjatyw, które
mogłoby podjąć środowisko arbitrażowe w celu stworzenia niezbędnego otoczenia
prawnego sprzyjającego ożywieniu gospodarki europejskiej.
Podczas dyskusji poruszane będą następujące tematy:
 Co stoi na przeszkodzie harmonijnej integracji uznanej na całym świecie i
preferowanej formy rozwiązywania sporów biznesowych w europejskiej
przestrzeni prawno-gospodarczej?
 Jaką rolę powinny odgrywać w UE instytucje arbitrażu i izby gospodarcze? W
2009
roku,
europejskie
instytucje
arbitrażowe
obsłużyły
4.453
międzynarodowe postępowania arbitrażowe o łącznej wartości sięgającej
ponad 50 miliardów Euro. Badania wskazują, że trend ten ma charakter
wzrostowy.
 Co pozwoli na zachowanie atrakcyjności Europy jako miejsca prowadzenia
postępowania arbitrażowego w świetle nasilającej się konkurencji ze strony
innych centrów arbitrażu takich jak Singapur czy Nowy Jork?
 Wyzwania związane z przejrzystą i przewidywalną koordynacją postępowań
sądowych i arbitrażowych w państwach członkowskich?
 Czy polityka sprzyjająca rozwojowi arbitrażu stanowi zagrożenie dla stabilnego
i przewidywalnego środowiska prawnego, biorąc pod uwagę fakt, że arbitraż w
większości przypadków stanowi proces odbywający się w sferze sektora
prywatnego bez apelacji i precedensu?
 Czy wartości arbitrażu są spójne z
wartościami, którymi kieruje się
europejskie społeczeństwo obywatelskie?
2
STANOWISKA INSTYTUCJI I AUTORYTETÓW
Środowisko arbitrażu
Arbitraż handlowy
o Bruksela I : czy chcemy jej więcej, czy mniej?
o Jaki jest wpływ prawodawstwa UE na arbitraż (sprawa
Jivraj i arbiter jako “pracownik”) – zagrożenie dla
państw członkowskich jako centrów arbitrażu?
o Proponowana harmonizacja prawa umownego w UE –
jakie ma być miejsce i rola trybunałów arbitrażowych
(bez bezpośredniego dostępu do ETS) w kontekście
interpretacji prawa UE?
o Anulowanie orzeczeń arbitrażowych na podstawie
naruszenia europejskiego prawa materialnego w
świetle zasady ochrony dobra publicznego
Arbitraż inwestycyjny: Traktat Lizboński i UE nie będąca
państwem – czy europejskie ICSID (Międzynarodowe
Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych) jest
właściwym rozwiązaniem?
UE
Jeśli chodzi o projekt raportu Parlamentu, to w tej chwili
jest już jasne (i raczej zdumiewające) to, że Parlament
pragnie pełnego powrotu do rozwiązań obowiązujących w
czasach sprzed sprawy West Tankers, co stwierdzono w
dokumencie z czerwca 2011 roku. W związku z tym
arbitraż jest całkowicie wyłączony z Rozporządzenia
Bruksela I, a cel Komisji Europejskiej czyli
wyeliminowanie prowadzonych równolegle postępowań –
został udaremniony.
Parlament Europejski dąży również do zachowania
środków tymczasowych obowiązujących w państwach
członkowskich (w tym sądowy zakaz wszczynania i
dalszego
prowadzenia postępowania przed sądem
innego państwa) jeżeli tylko „są one zgodne” z
prawodawstwem UE.
Środowisko biznesu
Wartość arbitrażu handlowego dla biznesu w
kontekście UE:
3
o Obecnie, środowisko biznesu posiada znacznie
większą wiedzę i znajomość arbitrażu. Dużo lepiej jest
również zorganizowane w kwestii wymiany
doświadczeń: CCIAG (Corporate Counsel International
Arbitration Group posiada status obserwatora w Grupie
Roboczej UNCITRAL)
o Środowisko biznesu jest również bardziej krytyczne w
stosunku do tzw. „zalet” arbitrażu. Obecnie
stwierdzenie, że arbitraż stanowi szybszą i tańszą
ścieżkę postępowania niż sąd wywołuje rozbawienie.
o Zalet arbitrażu biznes upatruje gdzie indziej. Docenia
możliwość sprawowania kontroli nad wyznaczaniem
arbitrów i prowadzeniem procedury, prywatność
postępowania, elastyczność procesu, wyrównanie
szans stron, czy też specjalistyczny trybunał.
o Jednakże, środowisko biznesu podziela pogląd, że
wspomniane zalety uzyskuje się kosztem
przejrzystości i szybkości postępowania. Kontrola
jakości postępowania arbitrów ma niejednolity
charakter, a można wręcz stwierdzić, że niekiedy w
ogóle nie występuje.
o Dobrze byłoby przedyskutować te zarzuty i zastanowić
się, czy krytyka jest uzasadniona i jak pogodzić
oczekiwania biznesu z realiami praktyki i procedury
arbitrażu. Trzeba również dokładnie zbadać jaką rolę
powinny odgrywać instytucje (które często są również
izbami gospodarczymi), aby zbliżać do siebie
praktyków, arbitrów i użytkowników arbitrażu.
4
DANE I WYKRESY
Wzrost liczby spraw. Liczba spraw kierowanych do instytucji arbitrażu w latach 1993-2007
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
207 187 180 226 320 387 453 510 649 672 646 614 580 586
AAA
52
54
40
57
41
49
60
88
88
71
76
84
77
76
BCICAC
486 829 902 778 723 645 609 543 731 684 709 850 979 981
CIETAC
139 150 184 197 218 240 257 298 307 320 287 280 281 394
HKIAC
352 384 427 433 452 466 529 541 566 593 580 561 521 593
ICC
3
4
7
8
13
14
12
10
17
9
14
21
11
11
JCAA
28
33
18
36
51
59
40
40
65
47
38
46
53
47
KCAB
3
8
12
6
8
7
10
11
1
2
4
3
6
1
KLRCA
29
39
49
37
52
70
56
81
71
88 104
87 118 133
LCIA
15
22
37
25
43
67
67
41
44
38
35
48
45
65
SIAC
78
74
70
75
82
92 104
73
74
55
82
50
56 141
SCC
TOTAL 1392 1784 1926 1878 2003 2096 2197 2236 2613 2579 2575 2644 2727 3028
Żródło: Gary B. Born, International Commercial Arbitration, vol.I, Kluwer Law Arbitration, 20
5
ODNOŚNIKI MERYTORYCZNE:
I.
Dokument roboczy pracowników Komisji, Ocena skutków oddziaływania – dokument
towarzyszący Propozycji Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w
sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w
sprawach cywilnych i handlowych (COM (2010) 748, SEC (2010) 1548, 14.12.2010).
2.4. INTERFEJS MIĘDZY ROZPORZĄDZANIEM A ARBITRAŻEM
2.4.1.
Definicja problemu dotyczącego interfejsu pomiędzy Rozporządzaniem a
Arbitrażem
2.4.1.1. Bieżące problemy
Arbitraż ma ogromne znaczenie w międzynarodowym obrocie handlowym. Stanowi
sposób rozwiązywania zaistniałych między firmami sporów w procedurze
pozasądowej, która posiada pewną przewagę nad postępowaniem sądowym,
zwłaszcza jeżeli chodzi o poufność, szybkość i niesformalizowanie postępowania1.
Obecnie Rozporządzenie Bruksela I nie obejmuje arbitrażu. Wyłączenie arbitrażu
można tłumaczyć istnieniem Konwencji nowojorskiej z 1958 roku o uznawaniu i
wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych*, która wymaga, aby sądy
Państw Umawiających się uznawały skuteczność prywatnych umów, które strony
zobowiązują się poddać arbitrażowi oraz uznawały i wykonywały orzeczenia
arbitrażowe wydane w innym Państwie Umawiającym się. Wszystkie państwa
członkowskie są stronami tej Konwencji i jest ona również powszechnie ratyfikowana
przez inne państwa.
Podczas gdy wyłączenie arbitrażu z Rozporządzenia umożliwiło jego rozwój w
państwach członkowskich na podstawie Konwencji nowojorskiej oraz prawa
krajowego, wielokrotnie zgłaszano trudności dotyczące relacji między
postępowaniami arbitrażowymi a sądowymi. W rzeczywistości, dochodzi do sytuacji,
w których wnioskuje się o interwencję sądów państwowych w sprawach, które
zostały poddane arbitrażowi. Przykładowo, do sądu można występować o
zasądzenie środka tymczasowego, pomoc w uruchomieniu postępowania
arbitrażowego lub ocenę ważności umowy arbitrażowej. W tym ostatnim przypadku,
strona podważająca ważność umowy arbitrażowej będzie na ogół występować do
1
Cf. Oxford Study on Civil Justice Systems in Europe, Fn. XX powyżej, pytanie 49. 6
sądu o wydanie decyzji również na podstawie meritum sprawy.
To może
doprowadzić do prowadzenia równoległych postępowań i wydawania sprzecznych
orzeczeń przez sądy powszechne i trybunały arbitrażowe w sytuacji, gdy umowa
uznawana jest za nieważną w jednym państwie członkowskim a w drugim - za
ważną.
Ten problem pojawił się niedawno w sprawie West Tankers2. Strony umowy
handlowej poddały ją arbitrażowi w Londynie, ale jednocześnie do sądu włoskiego
wpłynął pozew o odszkodowanie (we Włoszech doszło do szkody), motywowany
nieważnością umowy arbitrażowej. Pojawia się pytanie, czy postępowanie w sądzie
włoskim było objęte zakresem obowiązywania Rozporządzenia Bruksela I. Trybunał
uznał, że jeżeli strona umowy arbitrażowej wszczęła postępowanie w sprawie
podnosząc w niej na wstępie zarzut nieważności klauzuli arbitrażowej to
postępowanie objęte jest zakresem stosowania Rozporządzenia Bruksela I. To
oznacza, że orzeczenie wydane w sprawie obowiązuje w UE - zgodnie z
Rozporządzeniem - i może nie dopuścić do dalszego prowadzenia postępowania
arbitrażowego w tej sprawie czy też do późniejszego uznania i wykonania orzeczenia
arbitrażowego. Tego typu sytuacja zachęca stronę pragnącą uciec od umowy
arbitrażowej do twierdzenia (możliwie, że w złej wierze), że umowa jest nieważna i
do wszczęcia postępowania w sprawie - w państwie członkowskim, w którym ma
szansę uzyskać korzystną decyzją.
Decyzja w sprawie West Tankers ujawniła realne ryzyko nadużywania taktyki
sądowej w oparciu o Rozporządzenie. Fakt, że powód działający w złej wierze może
uciec od umowy arbitrażowej wszczynając postępowanie sądowe w sprawie w
„zaprzyjaźnionej” jurysdykcji stanowi zagrożenie dla efektywności arbitrażu w Unii
Europejskiej. Obecna sytuacja może stwarzać dla stron zachętę do prowadzenia
arbitrażu poza UE, aby uzyskać większą pewność prawną postępowania
arbitrażowego, co z kolei podważa atrakcyjność arbitrażu prowadzonego na
terytorium UE.
2.4.1.2. Kto ponosi skutki?
Główne zainteresowane strony to duże firmy europejskie, które wybierają arbitraż
jako metodę rozstrzygania sporów z kontrahentami handlowymi a także europejskie
instytucje arbitrażu.
2.4.1.3. Zakres problemu
Obecne ramy prawne nie zabezpieczają w sposób wystarczający efektywności umów
arbitrażowych w UE. W związku z tym powstaje ryzyko równoległego prowadzenia
postępowań sądowych i arbitrażowych, co jest nie tylko kosztowne i czasochłonne
2
Sprawa C‐185/07. Zestawienie odpowiednich orzeczeń ETS zawiera Annex VII. 7
dla zainteresowanych firm, ale stwarza również zagrożenie uzyskania sprzecznych
orzeczeń. Wyniki konsultacji publicznych oraz przykłady spraw omawianych w
literaturze prawnej wyraźnie wskazują na istnienie tego problemu, choć jego
dokładny zakres trudno jest skwantyfikować, głównie ze względu na poufność
postępowań arbitrażowych.
Efektywność arbitrażu ma kluczowe znaczenie dla wielu dużych firm i
międzynarodowych korporacji, które regularnie korzystają z tej ścieżki rozwiązywania
sporów. Badania wykazują, że około 63% dużych firm europejskich wybiera arbitraż
zamiast postępowania sądowego jako metodę rozstrzygania sporów w sprawach
gospodarczych, głównie ze względu na poufność i szybkość postępowania
arbitrażowego3. Jeżeli mają możliwość wyboru, firmy europejskie wybierają arbitraż
w EU, a najbardziej popularne centra arbitrażu to Londyn i Paryż, zaraz za nimi
plasują się Genewa, Sztokholm i Nowy Jork4. Atrakcyjność arbitrażu w Europie jest
również istotna dla europejskich instytucji arbitrażu, które pomagają stronom w
procesie arbitrażu - np. przy wyborze arbitrów, organizacji przesłuchań oraz
finalizowaniu orzeczenia – i pobierają opłaty za świadczone usługi. W 2009 roku,
europejskie centra arbitrażowe obsłużyły 4.453 międzynarodowe sprawy arbitrażowe
o łącznej wartości na ponad 50 miliardów Euro i trend ten ma charakter wzrostowy5.
Oceniając według wartości spraw (i pomijając centra specjalizujące się w obsłudze
wybranych sektorów gospodarki, np. London Maritime Lawyers' Association),
najważniejszą obecnie instytucją arbitrażu w UE jest International Chamber of
Commerce (Międzynarodowa Izba Handlowa) w Paryżu, a na drugim miejscu
znajduje się London Court of International Arbitration (Londyński Sąd Arbitrażu
Międzynarodowego) 6. Również mniejsze centra takie jak Vienna International
Arbitration Centre w Austrii, Netherlands Arbitration Institute w Holandii, niemiecki
DIS oraz Stockholm Chamber of Commerce w Szwecji odgrywają ważną rolę w
europejskim arbitrażu7. Całkowita wartość branży arbitrażowej w UE szacowana jest
na 4 miliardy Euro8. Europejski arbitraż stoi w obliczu narastającej konkurencji ze
strony instytucji arbitrażowych w Azji. Należy odnotować, że Singapore International
Arbitration Centre jest jedną z najszybciej rozwijających się instytucji arbitrażowych.
W ciągu ostatnich 9 lat liczba rozpatrywanych w Singapurze spraw wzrosła o ponad
3
Badanie: Oxford Study on Civil Justice Systems in Europe, pytanie 48, 49; 95% ankietowanych firm zatrudnia ponad 250 pracowników. 4
Badanie CSES, str. 90, 91. 5
Badanie CSES, str. 86. 6
Badanie CSES, str. 90, 91. 8
300% a pod względem liczby prowadzonych spraw Singapur jest obecnie piątym
największym na świecie centrum arbitrażu9.
Cele
Konkretnym celem jest zapewnienie przejrzystej i przewidywalnej koordynacji
postępować sądowych i arbitrażowych, co pozwoli na zachowanie i podniesienie
atrakcyjności UE jako miejsca arbitrażu.
Celem operacyjnym jest unikanie równoległych postępowań sądowych i
arbitrażowych oraz ograniczenie możliwości pomniejszania wagi postępowania
arbitrażowego poprzez nadużywanie taktyki sądowej.
2.4.2.
Potrzeba działań UE (Subsydiarność)
Opisane powyżej problemy spowodowane zostały przez delimitację zakresu
Rozporządzenia Bruksela I, interpretowanego w świetle orzecznictwa sądów
powszechnych. Dlatego też wszelkie modyfikacje zakres Rozporządzenia, czy to
rozszerzające czy ograniczającego jego zakres, wymagają interwencji europejskiego
ustawodawcy i w związku z tym, z natury rzeczy, państwa członkowskie nie mogą ich
przeprowadzić samodzielnie.
2.4.3.
Opis opcji polityki
Opcja 1: Status quo
Jeżeli utrzymane zostanie status quo, arbitraż pozostanie wyłączony z zakresu
stosowania Rozporządzenia. Jednakże, w świetle orzecznictwa Europejskiego
Trybunału Sprawiedliwości, postępowanie sądowe prowadzone w sprawie, w której
podnosi się na wstępie zarzut nieważności umowy arbitrażowej objęte jest zakresem
stosowania Rozporządzenia, co umożliwia prowadzenie równoległych postępowań i
może doprowadzić do wydania sprzecznych orzeczeń rozstrzygających spór oraz
umożliwić stronie pragnącej uciec od działania umowy arbitrażowej „sabotowanie”
postępowania arbitrażowego.
Opcja 2: Rozszerzenie wyłączenia arbitrażu z zakresu stosowania Rozporządzenia
Zgodnie z tą opcją, wyłączenie arbitrażu z zakresu stosowania Rozporządzenia
Bruksela I byłoby rozszerzone i obejmowałoby nie tylko postępowanie arbitrażowe,
ale także sądowe związane z postępowaniem arbitrażowym, w szczególności
postępowanie, w którym podważa się ważność umowy arbitrażowej. Uznanie i
wykonanie wydanego orzeczenia nie podlegałoby przepisom Rozporządzenia, tylko
9
prawa krajowego.
Opcja 3: Zwiększenie efektywności umów arbitrażowych
Ta opcja zwiększyłaby efektywność umów arbitrażowych poprzez włączenie
powszechnych zasad dotyczących pewnych aspektów arbitrażu do Rozporządzenia
Bruksela I. Zasadniczo, zasada lis pendent (zawisłości sprawy) zostałaby włączona
do Rozporządzenia, przez co sąd, w którym wszczęto postępowanie w sprawie sporu
obejmującego umowę arbitrażową musiałby zawiesić postępowanie jeżeli sąd
właściwy dla miejsca arbitrażu lub trybunał arbitrażowy rozpatruje kwestię istnienia,
ważności czy skutków działania umowy arbitrażowej. W efekcie, strony umowy
arbitrażowej zawsze miałyby możliwość zapewnienia, że sprawa będzie
rozpatrywana jedynie przez trybunał arbitrażowy lub sąd właściwy dla miejsca
arbitrażu. Dzięki temu nie dochodziłoby do prowadzenia równoległych postępowań i
stosowania taktycznych manewrów sądowych w celu „sabotowania” postępowania
arbitrażowego. Element ten może być wdrożony niezależnie (Opcja 3A) lub w
powiązaniu z usprawnionym systemem uznawania i wykonywania orzeczeń
arbitrażowych, który szedłby dalej niż Konwencja nowojorska z 1958 roku (Opcja
3B). System ten można ograniczyć do przyjęcia jednolitej procedury uznawania i
wykonywania orzeczeń, podobnej do istniejącej procedury exequatur obowiązującej
w sądach powszechnych, przy zachowaniu podstaw odmowy określonych w
Konwencji nowojorskiej z 1958 roku lub przy ograniczeniu powodów odmowy poza
tymi w Konwencji nowojorskiej, a także stosować w sytuacjach wydania sprzecznych
orzeczeń sądowych lub arbitrażowych.
2.4.4.
Odrzucone opcje polityki
W następstwie przeprowadzonych konsultacji publicznych, opcja 3B została
odrzucona, ponieważ uzyskała małe poparcie. Generalnie, interesariusze są zdania,
że Konwencja nowojorska z 1958 roku działa w sposób zadawalający w zakresie
uznawania i wykonywania zagranicznych orzeczeń arbitrażowych, i że nie ma
potrzeby regulowania tej kwestii na poziomie europejskim. Dlatego też, dalsze
rozważanie tej opcji nie ma sensu.
2.4.5.
Analiza skutków oddziaływania zachowanych opcji
2.4.5.1. Opcja 1: Status quo
(a) Skuteczność osiągnięcia celu: Utrzymanie status quo nie przyczyni się do
osiągnięcia określonych powyżej celów. Firmy, które wybrały arbitraż w jednym kraju
będą nadal narażone na ryzyko, że umowa arbitrażowa zostanie uchylona przez sąd
w innym - możliwe że „mniej przyjaznym” arbitrażowi - kraju. (b) Kluczowe skutki
oddziaływania: (i) Skutki ekonomiczne: Chociaż całkowita liczba spraw
arbitrażowych w UE jest stosunkowo skromna, to jednak średnia wartość tych spraw
jest bardzo wysoka (ponad 1 milion Euro na sprawę). Jeżeli w grę wchodzą tak duże
10
pieniądze, firmy będą musiały mieć pewność, że wybrana przez nich metoda
rozstrzygania sporów nie będzie zagrożona przez nadużywanie przez ich oponentów
taktyki sądowej. W tym kontekście, potencjalne konsekwencje decyzji w sprawie
West Tankers postrzegane są w środowisku arbitrażowym jako bardzo negatywne a
interesariusze podkreślają potrzebę reform10. Zważywszy, że orzeczenie w sprawie
West Tankers zapadło stosunkowo niedawno, w chwili obecnej nie ma jeszcze
„twardych” dowodów wskazujących na utratę pozycji centrów arbitrażu w UE na
rzecz instytucji spoza UE, ale istnieją poważne obawy, że wkrótce do tego dojdzie11.
Jeżeli środowisko biznesowe zrezygnuje z arbitrażu w Europie, europejska branża
arbitrażowa narażona będzie na ryzyko utraty znaczącej części swej obecnej
wartości szacowanej na 4 miliardy Euro. Co więcej, te firmy europejskie, które
obecnie korzystają z arbitrażu w UE będą zmuszone do ponoszenia kosztów
prawnych w związku z adaptacją dotychczasowych strategii rozstrzygania sporów.
(ii) Prawa podstawowe: Nadal będzie istniało ryzyko postępowania prowadzonego
równolegle w sądzie i trybunale arbitrażowym oraz ryzyko „sabotażu” postępowania
arbitrażowego. Sytuacja ta może się niekorzystnie odbić na efektywności wymiaru
sprawiedliwości oraz swobodzie prowadzenia działalności gospodarczej, ponieważ
nie zapewnia tego, że wola stron będzie należycie wykonana.
(iii) Państwa trzecie: Obecnie, europejskie centra arbitrażu przyciągają nie tylko
firmy europejskie, ale również te spoza UE. Jeżeli ramy prawne arbitrażu stracą na
atrakcyjności w następstwie decyzji w sprawie West Tankers, to firmy spoza UE będą
przenosić rozstrzyganie sporów do instytucji arbitrażu spoza UE.
2.4.5.2. Opcja 2: Rozszerzenie wyłączenia arbitrażu z zakresu stosowania
Rozporządzenia
(a) Skuteczność osiągnięcia celu: Ta opcja pozwoli na częściowe osiągnięcie
określonych powyżej celów. Rozwiane zostaną wątpliwości dotyczące efektywności
umów arbitrażowych w UE i firmy z UE będą mogły prowadzić postępowania
arbitrażowe bez groźby ponoszenia kosztów stosowanych przez drugą stronę
taktycznych manewrów opóźniających rozstrzygnięcie sporu. Jednakże, nadal
pozostanie ogólny problem równoległego prowadzenia postępowania sądowego i
arbitrażowego oraz ryzyko wydania sprzecznych orzeczeń. Co więcej, całkowite
wyłączenie z zakresu stosowania Rozporządzenia wszystkich orzeczeń w sprawach
obejmujących umowy arbitrażowe umożliwiłoby cynicznym stronom „torpedowanie”
10
uznania i wykonania orzeczenia poprzez stwierdzenie, że strony zawarły umowę
arbitrażową. Poza tym, opcja 2 stoi w sprzeczności z celem utworzenia w Unii
Europejskiej rzeczywistego obszaru sprawiedliwości, ponieważ spowodowałaby
denacjonalizację części zasad, które zostały zharmonizowane na poziomie
europejskim. Orzeczenia, które obecnie funkcjonują zgodnie z Rozporządzeniem
Bruksela I przestałyby obowiązywać. Ich uznanie i wykonanie w innym państwie
członkowskich ponownie podlegałoby przepisom praw krajowych 27 państw
członkowskich. Byłby to krok wstecz w tworzeniu europejskiego obszaru
sprawiedliwości w ujęciu cywilistycznym i należy go unikać. (b) Kluczowe skutki
oddziaływania: (i) Skutki ekonomiczne: Zasadniczo, wyeliminowane zostanie
ryzyko związane z możliwością nadużywania taktyki sądowej, które obrazuje decyzja
w sprawie West Tankers. Jednakże nadal będzie istniało ryzyko prowadzenia
równoległych postępowań sądowych i arbitrażowych. Arbitraż w UE bardziej zyskałby
na atrakcyjności w oczach firm europejskich niż w przypadku opcji 1. Jednocześnie,
opcja ta zabezpiecza atrakcyjność europejskich centrów arbitrażu lepiej niż opcja 1,
chociaż pewne braki obecnie obowiązujących ram prawnych mogą nadal
pomniejszać atrakcyjność instytucji arbitrażu w UE w stosunku do pewnych
konkurentów spoza UE. (ii) Koszty finansowe: Koszty wdrażania modyfikacji byłyby
minimalne. (iii) Prawa podstawowe: W przypadku tej opcji, odpowiedź na pytanie o
to, czy sąd może prowadzić postępowanie w sprawie, w której zakończono
postępowanie arbitrażowe będzie w pełni uzależniona od prawa krajowego. Dlatego
też nadal istniałoby ryzyko prowadzenia równoległych postępowań, co miałoby
negatywny wpływ na efektywność dochodzenia sprawiedliwości i swobodę
prowadzenia działalności gospodarczej. Następowałaby konsolidacja atrakcyjności
arbitrażu w UE.
2.4.5.3. Opcja 3A: Zwiększenie efektywności umów arbitrażowych
(a) Skuteczność osiągnięcia celów: Opcja ta pozwoli na pełne osiągniecie
wskazanych celów. Zapewni efektywność umów arbitrażowych dzięki
wyeliminowaniu ryzyka równoległych postępowań przez co ograniczy możliwości
nadużywania taktyki sądowej. Zapewni także to, że wszystkie orzeczenia, które
obecnie funkcjonują w UE utrzymają swoją ważność.
(b) Kluczowe skutki oddziaływania: (i) Skutki ekonomiczne: Podobnie jak opcja
2, opcja 3A wyeliminuje ryzyko nadużywania taktyki sądowej przynosząc określone
powyżej korzyści. Poza tym, opcja 3A wyeliminuje również ryzyko równoległych
postępowań sądowych i arbitrażowych przez co znacząco podniesie atrakcyjność
arbitrażu w UE i europejskich centrach arbitrażu. Europejska branża arbitrażowa
będzie mogła utrzymać i wzmocnić swoją obecną pozycję. (ii) Koszty finansowe:
Podobnie jak w przypadku opcji 2, nowelizacja Rozporządzenia pociągałaby za sobą
minimalne koszty związanego z jej wdrożeniem przez państwa członkowskie. (iii)
Prawa podstawowe: Opcja ta zwiększy efektywność występowania do trybunału
12
(artykuł 47 Karty) dla firm, które zamierzają podważyć (w dobrej wierze) umowę
arbitrażową, ponieważ ustanowi jasno określone i przejrzyste ramy prawne dla tego
typu procedury, wyraźnie określając zasady pozwalające na zwiększenie pewności
prawnej i unikanie taktyki opóźniania rozstrzygnięcia sporu. Jednocześnie przyczyni
się do zapewnienia w całej UE maksymalnego poszanowania woli stron, co umocni
ich swobodę zawierania umów i swobodę prowadzenia działalności gospodarczej, o
której mowa w artykule 16 Karty. (iv) Państwa trzecie: Można oczekiwać wzrostu
atrakcyjności arbitrażu w UE.
13
II.
Autor: Beata Gessel-Kalinowska vel Kalisz
„Projekt Rozporządzenia Bruksela I Parlamentu Europejskiego: Powrót do
czasów sprzed sprawy West Tankers?”
Trudno jest nie zgodzić się ze stwierdzeniem prof. Van Houtte’na z 2005 roku, że
arbitraż prawdopodobnie nie zyskał ze strony władz UE należnej mu uwagi.
Prowadzone w ubiegłym roku przez Komisją Europejską prace nie pozostawiły cienia
wątpliwości, że ta polityka się zmieni. Szczególnie istotne z punktu widzenia
stworzenia dla arbitrażu w UE solidnych fundamentów, było zainteresowanie Komisji
wyłączeniem
wszelkich
podstaw
prawnych
do
prowadzenia
postępowania
równoległego w stosunku do postępowania arbitrażowego. (Propozycja Komisji
dotycząca Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie jurysdykcji i
uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i
handlowych, COM (2010) 748,).
Sławna już sprawa West Tankers wyraźnie wykazała, w jaki sposób równoległe
prowadzenie postępowań i narzędzia „poszukiwania najlepszego forum do
rozstrzygania sporów” mogą sparaliżować postępowanie arbitrażowe, nawet jeżeli
sam proces arbitrażu przebiega szybko i reprezentuje dobrą jakość.
Dlatego zdumiewające jest to, że Parlament Europejski w swoim projekcie
Rozporządzenia z 28 czerwca 2011, w sprawie Rozporządzenia Bruksela I
(2010/0383(COD)) odmówił uznania propozycji Komisji (i ustaleń ETS w sprawie
West Tankers) i poprzez zmianę art. 1.2.(d) Rozporządzenia dokonał wyłączenia z
zakresu stosowania Rozporządzenia nie tylko arbitrażu, ale również wszystkich
„postępowań sądowych orzekających o ważności lub zakresie właściwości arbitrażu
jako kwestii nadrzędnej lub jako zagadnieniu dodatkowym lub wstępnym”.
14
Czy propozycja Parlamentu powinna być traktowana jako krok wstecz w rozwoju
europejskiego procesu harmonizacji instrumentów sądowych? Zakładamy, że tak i że
podlega ona krytyce, między innymi z następujących powodów:
a. Stoi w sprzeczności z ustaleniami wynikającymi z szeroko zakrojonej analizy
praktycznych
aspektów
problemu
przeprowadzonej
przez
Komisję
i
przedstawionej w ocenie skutków oddziaływania z dnia 14 grudnia 2010 (SEC
(2010 1547 Final), przyjętej również przez Europejski Komitet EkonomicznoSpołeczny, 5 maja 2011.
b. Stoi w sprzeczności z podstawową zasadą UE wzajemnego zaufania między
sądami państw członkowskich i umożliwia powrót do stosowanych w czasach
sprzed sprawy West Tankers środków zabezpieczających takich jak sądowy
zakaz wszczynania i dalszego
prowadzenia postępowania przed sądem
innego państwa.
c. Ucina wszelką dyskusję na temat potencjalnego prawa panelu arbitrażowego
do uzyskania dostępu do sądu pierwszej instancji w celu postępowania w
trybie prejudycjalnym (mając na względzie fakt, że naruszenie prawa UE
może stanowić podstawę do podważania orzeczenia). Arbitraż nie został
uwzględniony w zharmonizowanych ramach legislacyjnych UE.
d. I na koniec, narusza zasadę autonomii stron stanowiącą podstawę arbitrażu,
ponieważ umożliwia nieprzewidziane przejęcie jurysdykcji przez sądy państw
członkowskich wbrew zapisowi na sąd polubowny uzgodnionemu między
stronami. Wybierając arbitraż jako instrument rozwiązywania sporów, strony
chcą mieć pewność, że ich sprawa rozstrzygana będzie przez sądy
uzgodnione z góry a nie w chwili, gdy dochodzi do sporu. Stanowi to esencję
zasady autonomii stron, którą Komisja wzmocniła w swojej propozycji.
Wybierając miejsce arbitrażu, strony zwykle wybierają jurysdykcję sądów
właściwych dla siedziby.
Pytanie o to, czy „wyłączać czy nie wyłączać” postępowanie mającego związek z
arbitrażem z zakresu stosowania Rozporządzenia Bruksela I wywołało burzliwą
dyskusję w środowisku arbitrażowym. Jako główny argument przemawiający za
wyłączeniem podnoszona jest efektywność i wiarygodność obowiązujących
15
Konwencji nowojorskiej i genewskiej, które przywoływane są również w
uzasadnieniu projektu rezolucji Parlamentu Europejskiego. Wydaje się, że
brakuje zrozumienia faktu, że żadne z istniejących rozwiązań prawnych nie
rozwiązuje
w
rzeczywistości
problemu
jurysdykcji.
Propozycja
Komisji
Europejskiej, choć zawiera pewne szczegóły budzące wątpliwości, to generalnie
umożliwiała rozwiązanie problemu jurysdykcji wskazując jurysdykcję sądu miejsca
arbitrażu, co jest zgodne z poglądem środowiska arbitrażowego. W dyskusji
zabrakło głosu użytkowników instytucji arbitrażu, którzy oczekują jasno
określonych i prostych zasad.
Na koniec, chciałabym zwrócić uwagę na fakt, że Komisja Prawna przygotowała
niedawno projekt raportu, w którym pojawia się wniosek o przyjęcie rezolucji
Parlamentu Europejskiego w sprawie alternatywnych sposobów rozstrzygania
sporów w sprawach cywilnych, handlowych i rodzinnych (2011/2117 (INI)) i
wyraża się zamiar pewnej harmonizacji alternatywnych sposobów rozstrzygania
sporów (ADR), również w sektorze gospodarczym. Dotychczasowa polityka UE
polegała na wyłączeniu arbitrażu z zakresu ADR, choć tym razem nie jest to tak
jasne. W punkcie 10 propozycji znajdujemy następujące stwierdzenie „arbitraż i
mediacja oraz pewne procedury pozasądowego rozstrzygania sporów (ADR) „,
które sugeruje, że obecnie zakres ADR może pomieścić znacznie więcej niż tylko
mediację. W raporcie wskazuje się powszechnie uznawane standardy ADR, takie
jak umowny charakter ADR, bezstronność, niezależność i poufność, a także
stworzenie przywileju profesjonalnego (która to kwestia stanowi nadal przedmiot
debaty w kontekście arbitrażu), wykonalność umów zawartych w trybie ADR.
Autorzy raportu wzywają Komisję Europejską do rozwinięcia istniejących
rozwiązań i zachęcenia państw członkowskich do zwiększenia nakładów
finansowych, mając na względzie fakt, że procedury ADR zapewniające stronom
nisko kosztową alternatywę nie powinny być „tańszym i gorszym sposobem
dochodzenia sprawiedliwości”. Jednocześnie zakłada się, że konieczne jest
opracowanie uniwersalnego Kodeksu Postępowania ADR. Co więcej Komisja
Prawna jest przekonana, że niezbędne jest szybkie i niedrogie wykonywanie
umów zawartych w trybie ADR, w tym umów transgranicznych, i wzywa do
16
przyjęcia odpowiednich rozwiązań prawnych idących w tym kierunku. Jeżeli
założymy, że arbitraż ma teraz stanowić element ADR, to może to oznaczać, że
arbitraż będzie uregulowany za pomocą bardziej szczegółowego, ale odrębnego
instrumentu wraz z innymi instrumentami ADR.
17
III.
ANALIZA WYNIKÓW BADANIA „ARBITRAŻ W POLSCE”
PRZEPROWADZONEGO W RAMACH DEBATY:
„ARBITRAŻ GOSPODARCZY W XXI WIEKU W POLSCE I EUROPI E
– SCHYŁEK CZY ROZWÓJ”
która odbyła się w Warszawie, dnia 15 kwietnia 2011. Streszczenie debaty znajduje
się w e-przeglądzie Arbitrażowym nr 3(6)/2011 wydanym przez Sąd Arbitrażowy
przy PKPP Lewiatan: http://www.sadarbitrazowy.org.pl/en/eczasopisma;id-19
Sąd Arbitrażowy przy PKPP Lewiatan przeprowadził badanie ankietowe wśród
polskich instytucji arbitrażu i kancelarii prawniczych, którego celem była analiza
liczby sporów rozstrzyganych przez sądy arbitrażowe w porównaniu do liczby spraw
rozstrzyganych przez sądy powszechne oraz liczby odwołań od decyzji sądów
arbitrażowych i czasu trwania postępowań arbitrażowych.
Badanie przeprowadzona na podstawie pięciu ankiet nadesłanych przez następujące
sądy arbitrażowe: Sąd Polubowny przy Izbie Bawełny w Gdyni, Sąd Arbitrażowy przy
Nowotomyskiej Izbie Gospodarczej, Sąd Polubowny ds. Domen Internetowych przy
Polskiej Izbie Informatyki i Telekomunikacji, Sąd Polubowny przy KNF i Sąd
Arbitrażowy przy PKPP Lewiatan.
1. LICZBA SPRAW ROZSTRZYGANYCH W POSTĘPOWANIU ARBITRAŻOWYM
Analiza ankiet i materiałów prasowych (Rzeczpospolita) wskazuje, że w 2010 roku,
wnioski o przeprowadzenie postępowania arbitrażowego wpłynęły do sześciu
polskich sądów arbitrażowych - w 552 sprawach.
Jeśli chodzi o poszczególne sądy arbitrażowe i postępowania ad hoc, to liczby
wyglądają w sposób następujący:
Sąd Arbitrażowy
Sąd Arbitrażowy przy KIG*
2010
440
2009
Brak danych
Postępowania ad hoc
(szacunkowo)**
300
300
18
Sąd Polubowny ds. Domen
Internetowych przy Polskiej Izbie
Informatyki i Telekomunikacji
Sąd Arbitrażowy przy PKPP
Lewiatan
Sąd Arbitrażowy przy Nowotomyskiej
Izbie Gospodarczej
Sąd Polubowny przy Izbie Bawełny w
Gdyni
Sąd Polubowny przy KNF
Sąd Polubowny przy Związku
Banków Polskich
Razem
74
83
25
15
13
11
0
0
0
Brak danych
4
Brak danych
852
*Źródło: ”Rzeczpospolita” z 8 kwietnia 2011.
** K. Stefanowicz, Krajobraz Arbitrażowy w Polsce, [w:] Arbitraż w Polsce, red. B. GesselKalinowska vel Kalisz, Warszawa 2011.
Dane statystyczne Ministerstwa Sprawiedliwości* wskazują na następującą liczbę
sporów w sprawach gospodarczych rozstrzyganych przez sądy powszechne:
2010
1.025.815
2009
945.366
*Źródło: Rejestr spraw sądowych w sądach powszechnych w latach 2009 i 2010, na dzień 23.02.2011;
dane dostępne na www.ms.gov.pl
Uwagi:
Biorąc pod uwagę powyższe dane, które głównie polegają na szacunkach, można
stwierdzić, że jedynie 0.1% wszystkich sporów w sprawach gospodarczych
rozstrzyganych jest w Polsce na drodze arbitrażu.
Jeśli chodzi o krajowe spory gospodarczego, to w Austrii sytuacja jest nieco lepsza.
Około 1% tego typu spraw rozstrzyganych jest w postępowaniu arbitrażowym. W
przypadku sporów międzynarodowych, około 33% spraw poddawanych jest
arbitrażowi (źródło: Freshfields, Wiedeń). Więcej postępowań arbitrażowych
prowadzi się w Niemczech. Szacuje się, że liczba samych postępowań ad hoc, sięga
1000 rocznie a w 2010 roku, do największego sądu arbitrażowego Deutsche
Institution für Schiedsgerichtsbarkeit, DIS (źródło: Gleiss Lutz, Stuttgart) wpłynęło
155 wniosków o wszczęcie postępowania arbitrażowego.
Poza tym, sądy arbitrażowe często służą jako platforma polubownego rozwiązywania
sporów w drodze negocjacji czy mediacji (przykładowo, Sąd Polubowny przy Izbie
Bawełny w Gdyni)
19
1. CZAS TRWANIA POSTĘPOWANIA
Analiza ankiet otrzymanych od sądów arbitrażowych i danych dotyczących wniosków
o wszczęcie postępowania wskazuje, że czas trwania postępowania arbitrażowego
(licząc od momentu złożenia wniosku do czasu wydania orzeczenia) wynosi:
Sąd Polubowny
Sąd Polubowny przy Izbie Bawełny w
Gdyni
Sąd Polubowny ds. Domen
Internetowych przy Polskiej Izbie
Informatyki i Telekomunikacji
Sąd Arbitrażowy przy PKPP Lewiatan
Sąd Arbitrażowy przy Nowotomyskiej
Izbie Gospodarczej
Sąd Polubowny przy KNF
Sąd Arbitrażowy przy KIG
Sąd Polubowny przy Związku
Banków Polskich
2010
-
2009
-
3 miesiące
3 miesiące
6 miesięcy
7 miesięcy
9 miesięcy
5 miesięcy
10 miesięcy
Brak danych
6 miesięcy
Brak danych
Brak danych
Brak danych
Powyższe dane stanowią jedynie wartości uśrednione. Jednakże, widać wyraźnie, że
czas trwania postępowania arbitrażowego wynosi średnio 6 miesięcy.
Uwagi:
Różnica w długości średniego czasu trwania postępowania może wynikać z
niemożności przeanalizowania postępowań ad hoc i danych dotyczących
pozostałych sądów arbitrażowych.
2.
KLAUZULE ARBITRAŻOWE
Od kwietnia 2010, Sąd Arbitrażowy przy PKPP Lewiatan prowadzi na swojej stronie
internetowej sondę dotyczącą włączania klauzul arbitrażowych do treści umów.
Zadawane jest pytanie: „Czy w zawieranych umowach stosują Państwo klauzule
arbitrażowe?” Możliwe odpowiedzi to: zawsze, często, rzadko, nigdy, nie wiem.
Sonda prowadzona jest na stronie internetowej Sądu Arbitrażowego i w związku z
tym odpowiedzi napływały od osób, które już miały do czynienia z arbitrażem lub
które są nim zainteresowane i dlatego odwiedziły tę stronę. Do 13 kwietnia 2011
roku, napłynęło 122 odpowiedzi.
Ich analiza wskazuje, że od 2011 roku, liczba umów, w których stosowane są
klauzule arbitrażowe jest raczej wysoka i pozostaje stabilna.
20
Dodatkowo, analiza wskazuje, że od października 2010, wzrosła liczba odpowiedzi
„zawsze” na pytanie o stosowanie w umowach klauzuli arbitrażowej, podczas gdy
liczba odpowiedzi: „rzadko” lub „nigdy” spadła. Możliwe, że przyczyniły się do tego
dwa czynniki. Po pierwsze, mogła wzrosnąć popularność Sądu Arbitrażowego przy
PKPP Lewiatan wśród potencjalnych użytkowników arbitrażu jako metody
rozstrzygania sporów (osób/podmiotów stosujących klauzule arbitrażowe w
umowach), którzy odwiedzali stronę Sądu i wzięli udział w prowadzonej sondzie. Po
drugie, mogło to być efektem programu „Promocji polubownych metod
rozwiązywania konfliktów gospodarczych” współfinansowanego ze środków
Europejskiego Funduszu Społecznego, prowadzanego od listopada 2009, którego
celem była promocja arbitrażu.
Czy w zawieranych umowach stosują Państwo klauzule arbitrażowe?”
35%
30%
25%
20%
15%
10%
5% 0% Zawsze Często
Rzadko
V - X 2010
Nigdy
Nie wiem
XI 2010 - III 2011
21

raport otwarcia

Transkrypt

Podobne dokumenty

Zbyt szeroka definicja przetwarzania danych osobowych Opis

warsztaty arbitrażowe konkurs arbitrażowy lewiatan, edycja

Pismo - Wielkopolski Związek Pracodawców Lewiatan

Polubowne aspekty arbitrażu w sprawach gospodarczych

Seminarium arbitrażowe młodych: „Transparentność w

Pełne Ogłoszenie.

Arbitraż musi się cechować bezstronnością i niezależnością

Międzynarodowy arbitraż inwestycyjny

Anna Sulima Instytut Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk

25 najcenniejszych nazwisk w polskim prawie