Owoc pełen niespodzianek

Grejpfrut Citrus paradisi jest drzewem
owocowym, z rodziny rutowatych Rutacae, zaliczanym do roślin cytrusowych.
W stanie dzikim drzewo to nie występuje.
Prawdopodobnie powstało jako mutacja
na wyspie Barbados w pierwszej połowie
osiemnastego wieku. Jego uprawa rozpowszechniła się w wielu krajach strefy
podzwrotnikowej, zwłaszcza na Florydzie
i w Kalifornii, w południowej Afryce, na
Bliskim Wschodzie (Izrael) oraz w południowej Europie.
Owoc
pełen
niespodzianek
Drzewo grejpfrutowe jest
wiecznie zielone, osiąga
wysokość 6-13 metrów,
gałęzie pokryte są miękkimi
kolcami, liście skórzaste,
o owalnym kształcie, kwiaty
białe, pachnące, są zwykle
sklepione po kilka sztuk
razem. Kuliste owoce mają
średnicę 15 cm, masę 200 do
500 g, grubą żółtą skórkę,
bogatą w pektyny, olejki
eteryczne, soczysty miąższ
o smaku słodko-kwasko­
wym z goryczką. Spożywa
się je na surowo lub tylko
pije sok barwy szarej lub ró­
żowej, o różnej intensywno­
ści. Barwa uwarunkowana
jest zawartością pigmentu
likopenu. Owoce są cenione
za smak i duże wartości die­
tetyczne, silnie pobudzają
apetyt i regulują trawienie.
Miąższ zawiera 4-6 proc.
cukrów oraz pochod­
ne kumaryny, psolareny
i znaczne ilości flawonoidów
w postaci glikozydów na­
ryngeninowych: narynginy
i naryrytyny. Stwierdzono
też obecność kemferolu,
flawonolu o bardzo cie­
kawych właściwościach
farmakologicznych. Związki
te o budowie diitrihidrok­
syflawonu odpowiedzialne
są za charakterystyczną
goryczkę soku grejpfruto­
wego. Sok zawiera ponadto
wiele witamin, szczególnie
dużo witaminy C. Najwięk­
sze stężenie glikozydów
występuje w białej osłonce
owocu, jednak są one źle
wchłaniane w przewodzie
pokarmowym.
Działanie farmakolo­
giczne owoców grejpfruta
jest wynikiem zawartych
w soku związków czyn­
nych. Stwierdzono, że
Nie popijajmy lekarstw
sokiem grejpfrutowym
43
naryngenina i kemferol
jako bardzo aktywne
polifenole wywierają silne
działanie antyoksydacyjne
i przeciwwolnorodnikowe,
porównywalne z działa­
niem witaminy E. Ostatnio
prowadzono intensywne
badania nad mechanizma­
mi działania soku grejp­
frutowego na organizm
ludzki, gdyż zauważono,
że sok ten używany do
popijania leków w istotny
sposób zmienia ich far­
makokinetykę. Zawiera
bowiem związki modyfiku­
jące w znacznym stopniu
metabolizm leków.
To spostrzeżenie ma
szersze znaczenie, gdyż
uświadomiło lekarzom,
że niewinne składniki
diety, np. dojrzewające sery,
czerwone wina i niektóre
składniki pożywienia mogą
w istotny sposób wpływać
na działanie leków.
Farmakokinetyka każdego
leku jest złożona i odmien­
na, może zostać zaburzona
na poszczególnych etapach
swego przebiegu. Może
ulec zmianom już podczas
wchłaniania leku w prze­
wodzie pokarmowym, jak
też podczas „pierwszego
przejścia” przez wątrobę,
gdzie różne ilości wchłonię­
tego leku ulegają biotrans­
formacji.
Przebieg farmakokinetyki
na wspomnianych etapach
zależy od szeregu układów
enzymatycznych. Do takich
enzymów należy przede
wszystkim układ cytochro­
mowy P450, złożony z wielu
izoenzymów. W toku
licznych badań in vitro
stwierdzono, że naryngeni­
na (aglikagon narynginy)
44
silnie hamuje izoenzym
ludzkiego cytochromu
P-450, tj. GYP 3A4.
Sok grejpfrutowy uży­
wany do popijania wielu
przyjmowanych leków
w istotny sposób zwiększa
maksymalne stężenie leku
w surowicy krwi, przy czym
nie obserwowano współ­
zależności miedzy ilością
spożytego soku a efektem
wzmożonego wchłaniania.
Sok grejpfrutowy zwięk­
sza również stężenie
leków z grupy inhibitorów
kanału wapniowego, np.
nifedypiny, nimodypiny
i amlodypiny, a w szczegól­
ności felodypiny. Praw­
dopodobnie sok ten nie
zmienia farmakokinetyki
werapamilu i diltiazemu.
Sok grejpfrutowy wpływa
również na farmakokine­
tykę innych grup leków,
jak cyklosporyny, terfena­
dyny, leki psychotropowe,
cisapryd oraz niektóre
hormony steroidowe, co
może sprzyjać powstawaniu
działań niepożądanych.
Zwrócono uwagę na wpływ
soku grejpfrutowego na
wzrost stężenia symwa­
styny w surowicy krwi;
średnio wzrost ten sięgał
nawet 80 proc. Podobny
efekt obserwowano podczas
stosowania lowastyny,
leków silnie obniżających
stężenie cholesterolu i jego
frakcji w surowicy krwi.
Sok grejpfrutowy nieco
odmiennie wpływa na
farmakokinetykę klarytro­
mycyny, wydłuża bowiem
czas powstawania maksy­
malnego stężenia leku we
krwi. Podobnie ma wpły­
wać na stężenie podawanej
doustnie teofiliny, chociaż
niektórzy zaprzeczają tej
obserwacji.
Uważa się, że mechanizm
podwyższania stężeń tych
leków w surowicy krwi po
wypiciu soku grejpfruto­
wego spowodowany jest
zahamowaniem aktywności
izoenzymu CYP 3A4 cy­
tochromu P-450 w ścianie
jelita cienkiego o około
62 proc. Inni uważają, że
mechanizm ten jest bardziej
złożony i działanie flawo­
noidów ma tylko znaczenie
pomocnicze. Natomiast
aktywność cytochromów
w ścianie jelita ma być
hamowana przez kuma­
ryny i psolareny. Soldner
i współpracownicy przed­
stawili ostatnio nową
hipotezę, według której sok
grejpfrutowy aktywuje tzw.
glikoproteinę P, biorącą
udział we wchłanianiu jeli­
towym wielu związków. Jak
wynika z przedstawionych
hipotez, nadal nie pozna­
no w pełni mechanizmu
wpływu soku grejpfruto­
wego na farmakokinetykę
leków. Podstawowym
sposobem unikania takiej
interakcji jest nieużywanie
soku grejpfrutowego do
popijania leków. Istnieje
konieczność uświadomienia
pacjentom, że do popijania
leków najbezpieczniejsze
jest używanie czystej niega­
zowanej wody.
Poza wpływem na farma­
kokinetykę leków stwier­
dzono, że sok grejpfrutowy,
a także jego wyciągi, hamu­
ją rozwój wielu nowotwo­
rowych linii komórkowych.
Mechanizm działania anty­
proliferacyjnego nie jest jak
dotychczas poznany.
Prof. dr hab. med.
Jan Niedworok
Zakład Farmakologii i Toksykologii Wojskowej Akademii
Medycznej w Łodzi