Laska huculska „kełef” - Wirtualne Muzea Małopolski

Laska huculska „kełef”
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Czas powstania l. 20. XX w. Miejsce powstania Huculszczyzna, dzisiejsza Ukraina Wymiary długość: 90 cm, rączki: 11,2 cm, średnica: toporzyska: 3 cm Numer inwentarzowy 15457/mek Muzeum Muzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli w Krakowie Tematy wielokulturowość, stroje, góry Technika odlewanie, rytowanie Materiał drewno, mosiądz, żelazo, politura Prawa do obiektu Muzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli w Krakowie Prawa do wizerunków cyfrowych wszystkie prawa zastrzeżone, MEK Digitalizacja RPD MIK, projekt Wirtualne Muzea Małopolski Tagi strój, kolekcja, Huculszczyzna, 2D, strój odświętny Drewniana, solidna laska zakończona mosiężną rączką, eksponat w Muzeum Etnograficznym im. Seweryna Udzieli w Krakowie, o numerze inwentarza 15457/MEK. Często już pokazywany na wielu wystawach na miejscu i poza siedzibą, publikowany w opisach i na fotografiach, na co dzień przechowywany jest pieczołowicie owinięty bezkwasowym papierem, w tekturowym pudełku na półce w magazynie zbiorów muzealnych. Jest cenny, bo jest w zbiorach Muzeum jednym z tylko czterech podobnych mu przedmiotów — kełefów. Nie wiadomo jaką drogą dotarł opisywany obiekt do Muzeum Etnograficznego, gdyż w dokumentacji muzealnej odnaleźć można jedynie informację, że pochodzi: „ze zbiorów międzywojennych”. Jednak czy został zakupiony specjalnie dla zbiorów muzealnych, czy był częścią jakiejś innej kolekcji, ulubionym przedmiotem z potrzeby serca ofiarowanym do Muzeum — odpowiedzi na te pytania nie da się odnaleźć ani w dokumentacji muzealnej, ani w materiałach archiwalnych.
Gdy przyjrzymy się temu eksponatowi, zobaczymy, że jest to laska z ciemnego, twardego drewna, prawdopodobnie dębowego, politurowana, ośmioboczna, równa na całej długości, nieokuwana od dołu. Zaopatrzona jest w rączkę odlaną z mosiądzu, w jednej części zwężającą się i kabłąkowato zgiętą do dołu, tak że tworzy kółko, w drugiej zakończoną tępo, czworościennie, w kształcie młotka wykończonego schodkowato, z 5 schodkami różnej grubości (nazywanego obuchem). Rączka ma w górnej, środkowej części wypukłą główkę, tak zwaną szyszkę, z 9 rytymi płatkami, przybitą od góry żelaznym gwoździem. Cała rączka ozdobiona jest rytem wklęsłym, tworzącym ornament geometryczny, skomponowany z kresek, kółeczek i trójkątów.
Rączka kełefu to najbardziej charakterystyczna część tego wyrobu huculskiego, zawsze mosiężna, zdobiona, z jednym końcem zgiętym kabłąkowato. W związku z wyjątkowym wygięciem tego fragmentu rączki, który kiedyś stanowiło ostrze, a także schodkowym zakończeniem drugiej strony rączki, w dawnej dokumentacji muzealnej znajdziemy w odniesieniu do kełefu nie tylko mylne, choć znane z Huculszczyzny, nazwy „toporeć” czy „bartka”, poprawnie odnoszące się do toporków, ale też „czekan”, gdyż upatrywano pochodzenia tej niezwykłej formy laski od pewnego typu broni używanej przez szlachtę polską‚ czyli czekanów, chociaż taka forma kełefu może bliższa jest nieco innej formie broni — obuchowi.
Nazwa „kełef” nie daje się przetłumaczyć na język polski ani nie ma też szerszych informacji o funkcji i pochodzeniu tego typu przedmiotów. Wiadomo jedynie, że stanowiły na równi z toporkami­bartkami czy laskami­p’ałyciami konieczną część huculskiego, bogato zdobionego odświętnego stroju męskiego. Używane więc były jako laski, noszone w ręce, ewentualnie służące do podpierania się, a więc były jedynie atrybutami mężczyzn, a podstawowa była ich funkcja dekoracyjna. Jak pisał Włodzimierz Szuchiewicz w wydanej w 1902 roku Huculszczyźnie: „Do całości stroju huculskiego należy koniecznie toporek albo «kełef», a u starszych często laska, «pałycia »”.
Charakterystyczną cechą wszystkich rodzajów huculskich lasek, odróżniającą je od pochodzących z innych terenów, jest równe na całej długości toporzysko, a także pokrywanie jego górnej części, już od samej rączki, mosiężną blachą lub plecionką z takiegoż drutu. Pod rączką tego kełefu, na długości 10 cm, toporzysko obite jest blachą mosiężną, zdobioną (pysaną) techniką stempelkową z 6 poziomymi pasami rytu, składającymi się z ząbków przedzielonych kółeczkami. Wzory geometryczne wybijane tu były za pomocą stempla już po nałożeniu blachy na drewno.
Jednak na tle całej góralszczyzny kełefy były czymś wyjątkowym, niespotykanym gdzie indziej. Na całym obszarze Karpat nie mają swoich odpowiedników‚ w przeciwieństwie do p’ałyci — lasek i kijów pasterskich czy toporków — ciupag, znanych powszechnie chociażby z Podhala.
Kolekcja lasek huculskich w zbiorach krakowskiego Muzeum Etnograficznego obejmuje 25 obiektów, w tym: 13 toporków, 7 p’ałyci i 1 laskę samorodną oraz 4 kełefy. Brak jest dokładniejszych danych co do proweniencji tych kełefów, wiadomo jedynie, że pochodzą z Huculszczyzny (w dokumentacji muzealnej pojawia się ewentualnie adnotacja — „stanisławowskie” lub że zakupiono w „kossowskiem”) z pierwszej ćwierci XX wieku. O tym, że na tym terenie zostały wykonane, świadczą też ich typowe dla wyrobów huculskich cechy formalne: rączki odlewane z mosiądzu i zdobienie charakterystycznym ornamentem geometrycznym.
Więcej informacji na ten temat znaleźć można w „Roczniku Muzeum Etnograficznego w Krakowie” 2008, t. XV, zatytułowanym Przewodnik po zbiorach huculskich Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie.
Opracowanie: Małgorzata Oleszkiewicz (Muzeum Etnograficzne im. Sweryna Udzieli w Krakowie), © wszystkie prawa zastrzeżone