FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS Mirosława
Transkrypt
FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS Mirosława
FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS Folia Univ. Agric. Stetin. 2007, Oeconomica 254 (47), 195–200 Mirosława MARCINIAK, Zdzisław PĘDZIŃSKI KSZTAŁCENIE USTAWICZNE NA WYDZIALE EKONOMIKI I ORGANIZACJI GOSPODARKI ŻYWNOŚCIOWEJ AKADEMII ROLNICZEJ W SZCZECINIE THE LONG LIFE LEARNING ON THE FACULTY OF ECONOMICS AND FOOD ORGANIZATION AGRICULTURAL UNIVERSITY IN SZCZECIN Zakład Informatyki, Akademia Rolnicza w Szczecinie ul. Monte Cassino 16, 70-466 Szczecin Abstract. The aim of paper is presenting long life learning problems as a form of knowledge and skill increasing and their applied to various fields. The long life learning plays special role in conditions of global innovations and competitiveness. It is dynamics form of education throw a life time. The idea of long life learning is consider in Highest Educational Act. On the base are presented basic elements of long life learning and importance of conference and post-graduate studies and their efficiency. Słowa kluczowe: badania, efektywność, konferencje, kształcenie ustawiczne, studia podyplomowe, szkolnictwo wyższe, współpraca. Key words: conference, cooperation, efficiency, highest education, long life learning, post-graduate studies, research. WSTĘP Kształcenie ustawiczne ma charakter nieprzemijający zarówno w aspekcie osobowym, jak i społecznym. Zatem nie powinno się ograniczać tylko do pierwszych etapów życia, ale powinno obejmować całe życie i być dostosowane do indywidualnych potrzeb osobistych i zawodowych (Sas-Badowska i Wieruszewska 2005) Jego istota tkwi w tworzeniu i we wzbogacaniu potencjału naukowego, edukacyjnego oraz jego optymalnym wykorzystywaniu w aktywnej współpracy podmiotów społeczno-gospodarczych, a zatem praktycznego oddziaływania na środowisko. Kształcenie ustawiczne uzewnętrznia się w zróżnicowanej formie w badaniach, kształceniu działalności gospodarczej i odnosi się do każdej zbiorowości – bardziej lub mniej zorganizowanej. Takie ujęcie kształcenia ustawicznego jest zbieżne z postanowieniami zawartymi w Ustawie z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie. Kształcenie dorosłych na początku XXI wieku nabiera nowego wymiaru. Niestabilna sytuacja społeczno-polityczna oraz specyficzna sytuacja na rynku pracy stawiają przed edukacją dorosłych nowe wyzwania. Rosnące wymagania pracodawców, nieustający rozwój nowych technologii to tylko niektóre z przesłanek modyfikujących oświatę dorosłych. Idea uczenia się przez całe życie (ang. Life long Learning), edukacji permanentnej, kształcenia ustawicznego staje się kluczowym zagadnieniem w dobie wiedzy i kształtowania się społeczeństwa informacyjnego. Bieżące doskonalenie kompetencji oraz ich aktualizowanie jest warunkiem koniecznym, by nadążać za tempem nieustannie zachodzących zmian, rozumieć otaczający świat i radzić sobie w przekształcającej się rzeczywistości (Klimowicz 2002). 196 M. Marciniak i Z. Pędziński Podstawową zasadą kształcenia ustawicznego, według Lengranda (1970), jest zachowanie ciągłości i systematyczności procesu uczenia się, co zapewnia, z jednej strony, stały rozwój, a z drugiej – chroni przed dezaktualizacją zdobytej wiedzy. Edukacja i rozwój każdego człowieka powinny przebiegać wielopłaszczyznowo – nie tylko w systemie kształcenia szkolnego i uniwersyteckiego, ale także w systemie pozaszkolnej oświaty dorosłych i samokształcenia. Kształcenie ustawiczne obejmuje cały system szkolny oraz oświatę równoległą, kształcenie dorosłych i wychowanie w środowisku, istotnie wpływa na zmianę dotychczasowego systemu oświatowego, wprowadzając nowe cele, formy i metody oraz treści edukacji. Najszybciej i najpełniej dokonały się te zmiany w systemie doskonalenia zawodowego. Wydano w tej sprawie ustawy lub uchwały rządowe, wprowadzono obligatoryjne formy uzupełniania i przypominania wiedzy; stworzono sieć ośrodków doskonalenia i instytutów badających ten proces oraz proponujących stałą modernizację rozwiązań (Lengrand 1970). MATERIAŁ I METODY Podstawowy materiał źródłowy stanowią artykuły Ustawy o szkolnictwie wyższym z dnia 27 lipca 2005 r. Autorzy przeprowadzili analizę podstawowych zapisów Ustawy w kontekście kształcenia ustawicznego i określili wzajemne relacje miedzy nimi. Wykorzystali standardowe metody analityczne (dedukcję i indukcję) oraz metody statystyki opisowej. Dla ukazania efektów kształcenia ustawicznego w formie studiów podyplomowych wykorzystano materiały z przeprowadzonych badań ankietowych (Pędziński i Boboryko 2005). W analizie otrzymanych wyników zastosowano metody analityczno-opisowe, oparte na sondażu diagnostycznym oraz metody wnioskowania, oparte na analizie celów narzędziami dążeń respondentów. WYNIKI I DYSKUSJA Rdzeń Ustawy tkwi w spójnym traktowaniu badań i kształceniu studentów: „Uczelnie, pełniąc misje odkrywania i przekazywania prawdy poprzez prowadzenie badań i kształcenie studentów, stanowią integralna część narodowego systemu edukacji i nauki (art. 4, ust. 3 Ustawy). Podkreślono potrzebę współpracy uczelni z otoczeniem gospodarczym, a także potrzebę rozszerzenia przedsiębiorczości w środowisku akademickim (art. 4, ust. 4). Ważne miejsce zajmuje transfer wyników prac badawczych do gospodarki. Ustawa zawiera także postanowienia dotyczące studiów podyplomowych, co określają postanowienia zawarte w następujących artykułach: art. 2, ust. 1, pkt 11, art. 6, ust. 1, pkt 4, art. 8, ust. 1, art. 68, ust. 1, pkt 4, art. 99, ust. 1, pkt 5, art. 167, ust. 1 i 3, pkt. 2 i 3. Wzajemne podstawowe relacje miedzy wymienionymi istotnymi kategoriami przedstawiono na rys. 1. Strategia rozwoju kształcenia ustawicznego do roku 2010, opracowana dla Polski, została przyjęta przez Radę Ministrów 8 lipca 2003 roku. Strategia przewiduje w rozwoju edukacji ustawicznej sześć priorytetów: 1. Zwiększenie dostępu do kształcenia ustawicznego (nie określono jednak tego, na jakim poziomie, całkowicie przemilcza studia wyższe i podyplomowe); Kształcenie ustawiczne na Wydziale Ekonomiki... 197 2. Podnoszenie jakości kształcenia ustawicznego (też na poziomie wcześniej przyjętym, z pominięciem studiów; przewiduje się modernizację metod i form kształcenia, ale nie akcentuje wyraźnie rozwijania edukacji aktywnej i samokształcenia). 3. Współpraca i partnerstwo – jednak głównie z pracodawcami, zwiększenie udziału władz lokalnych, współpraca ze środowiskami naukowymi i oświatowymi, ale bez uwzględnienia uczelni wyższych i edukacji ustawicznej dla studentów, absolwentów, nauczycieli i pracowników naukowych. 4. Wzrost inwestycji w zasoby. 5. Tworzenie zasobów informacyjnych w zakresie kształcenia ustawicznego i rozwój usług doradczych. 6. Uświadamianie roli i znaczenia kształcenia ustawicznego – ma dotyczyć poznawania wartości uczenia się na wszystkich etapach i we wszystkich formach edukacyjnych, a także angażować szkoły, uczelnie, pracodawców, lokalne władze, służby zatrudnienia i organizacje pozarządowe w promocję programów kształcenia ustawicznego (Strategia rozwoju kształcenia… 2003). Kształcenie ustawiczne Badania Ustawa o szkolnictwie wyższym Kształcenie Studenci Twórcy Konferencje Współpraca Wdrożenia Gospodarka Studia podyplomowe Prowadzenie działalności gospodarczej Inkubatory przedsiębiorczości Transfer wyników badań Rys. 1. Relacje między badaniami, nauką i gospodarką Zagadnienie kształcenia ustawicznego ujmowane jest w wielu aspektach odnoszących się do strategii lizbońskiej, a także do wiosennego Szczytu Rady Unii Europejskiej. Problemy te akcentowane są między innymi w poniższych publikacjach. Podnoszenie kwalifikacji zawodowych jest bardzo ważne dla pracowników, a ponadto zważywszy na realia rynku pracy, jest to niezwykle ważne dla przyszłości kraju. Polska, będąc krajem Unii Europejskiej, jest zobowiązana realizować cele strategii lizbońskiej, która zakłada między innymi inwestowanie w naukę społeczeństwa. Podwyższenie jego wykształcenia gwarantuje 198 M. Marciniak i Z. Pędziński zwiększenie konkurencyjności gospodarki – wykształcenia postrzeganego jako podstawowy cel strategii lizbońskiej (Dacko-Pikiewicz 2005). W 2005 roku w trakcie wiosennego Szczytu Rady Europejskiej został zapoczątkowany nowy etap wdrażania strategii lizbońskiej w trzech wymiarach: ekonomicznym, społecznym i środowiskowym. Przy przestrzeganiu zasady zrównoważonego rozwoju za priorytetowe uznano działania na rzecz wzrostu gospodarczego, konkurencyjności i innowacyjności oraz na rzecz poprawy zatrudnienia (Sas-Badowska i Wieruszewska 2005). Istotna treść kształcenia ustawicznego, a także postanowienia Ustawy wiążą się bezpośrednio lub pośrednio z funkcjami Wydziału. Wydział, stanowiąc integralna część Uczelni, ujmował i ujmuje w swej działalności badania, kształcenie, praktyczną działalność w komplementarny związek, co uzewnętrznia się w wielorodzajowych efektach. Każde z wymienionych przedsięwzięć wymaga jednak odrębnego potraktowania. Spośród twórczych ról Wydziału szerzej omówione zostaną: organizacja i efekty studiów podyplomowych dla nauczycieli oraz rola konferencji naukowych w systemie kształcenia ustawicznego. Wspomniane kierunki przedsięwzięć i ich realizacja angażują wiele środowisk do bardziej intensywnego, merytorycznego i organizacyjnego wysiłku. Wychodząc naprzeciw potrzebom kształcenia ustawicznego i nowej problematyki, związanej z przeobrażeniami polityczno-społecznymi i gospodarczymi, a zarazem wypełniając obowiązki doskonalenia Uczelni jako całości, Wydział podjął inicjatywę organizacji studiów podyplomowych. W ten sposób wzbogacono Uczelnię o kolejną istotną funkcję edukacyjną, co ma znaczenie nie tylko dla środowiska akademickiego, ale także dla szeroko rozumianego otoczenia. Powoływanie poszczególnych rodzajów i kierunków studiów dla nauczycieli następowało na zasadzie partnerstwa we współpracy z Centrum Doradztwa i Doskonalenia Nauczycieli w Szczecinie, Powiatowym Ośrodkiem Doskonalenia Nauczycieli w Stargardzie Szczecińskim, Kuratorium Oświaty w Szczecinie, Starostwem Powiatowym w Stargardzie Szczecińskim, Starostwem Powiatowym w Pyrzycach. Korzystna współpraca zaowocowała zorganizowaniem dwudziestu edycji studiów podyplomowych: Zarządzanie oświatą, siedmiu edycji uzupełniających studiów podyplomowych: Zarządzanie oświatą oraz trzech edycji studiów podyplomowych: Przedsiębiorczość. Łączna liczba absolwentów wyniosła 967 osób. Realizatorami studiów byli nauczyciele, głównie z ośrodków akademickich Szczecina, Koszalina, Gdańska, edukatorzy i metodycy oświaty, specjaliści z różnych dziedzin życia gospodarczego. Na wszystkich studiach przeprowadzono ewaluację zajęć, której wyniki wykorzystano do ulepszenia doboru kadry, tematyki wykładów, metodyki prowadzenia zajęć. Wprowadzono formę publicznej obrony prac dyplomowych 1, co zyskało wysoką ocenę metodyków. Obecnie prace absolwentów studiów są udostępniane zainteresowanym, przy czym chodzi nie tylko o poziom merytoryczny, ale i edytorski. Każdy rodzaj studiów podyplomowych wzbogaca infrastrukturę edukacyjną w zakresie działalności naukowej, gospodarczej, społecznej, politycznej. Jednak studia podyplomowe, organizowane dla nauczycieli, mają tę swoistą cechę, że absolwenci tych studiów, mając do czynienia z uczniami na każdym poziomie szkół w sferze oświaty, wywierają znaczny 1 Taką formę obrony stosowano już w latach 1972–1975 oraz w latach następnych. Kształcenie ustawiczne na Wydziale Ekonomiki... 199 wpływ na przygotowanie uczniów jako kandydatów do szkół wyższych. Uzyskane wyniki potwierdziły wysoką przydatność tej formy działalności Wydziału. Badania przeprowadzone wśród uczestników studiów podyplomowych wykazały istotne zwiększenie ich aktywności zawodowej połączone z intensyfikacją działań w otoczeniu zewnętrznym i wewnętrznym. Deklarowany wzrost aktywności cechuje zróżnicowanie w poszczególnych obszarach (tab.1). Tabela.1. Wzrost aktywności zawodowej absolwentów studiów podyplomowych Obszar aktywności zawodowej Podmioty oddziaływania uczniowie rodzice i kreowanie przedsiębiorczości środowisko lokalne środowisko szkoły Wdrożenie korzystnych zmian własna praca zawodowa Organizacja w aspekcie metody zarządzania przedsiębiorczości organizacja pracy placówką oświatową Funkcjonowanie placówki oświatowej w warunkach konkurencji Podejmowanie inicjatyw Wzrost aktywności [%] 15 53 41 15 4 50 70 85 Źródło: Pędziński i Boboryko (2005). Konferencje naukowe jako istotny rodzaj nauki wywierają znaczny wpływ na funkcjonowanie spójnego systemu edukacji na otoczenie. Merytoryczne i organizacyjne przygotowanie konferencji i jej przebieg tworzą i wzbogacają infrastrukturę intelektualną (Pędziński i Boboryko 2005), sprzyjają otwartości na zmiany, uaktywniają biorących udział w konferencji, sprzyjają aktywności życia społeczno-gospodarczego. Takie oczekiwania towarzyszą również organizatorom i uczestnikom międzynarodowej konferencji nt. Organizacja żywnościowa zmiany we wspólnej polityce rolnej i rybackiej. Stanowi ona istotną formę kształcenia ustawicznego, uzewnętrzniającą przekazywanie wyników badań, wymiany poglądów, precyzowania stanowisk, przyjęcia ustaleń, jak również sprzyja integracji środowiska naukowego z praktykami. Zaproszenia do udziału w konferencji skierowano do osób o różnych zainteresowaniach, do naukowców, praktyków z różnych dziedzin gospodarczych oraz studentów. W tym miejscu należy przywołać art. 187, pkt 2 Ustawy, który podkreśla znaczenie aktywnego udziału w konferencjach (poprzez publikacje, opracowania, referaty) przy ubieganiu się o stypendium Ministra Edukacji. PODSUMOWANIE Przedsięwzięcia podejmowane przez Wydział zmierzały do kreowania różnych form permanentnego pogłębiania i uzyskiwania wyższego poziomu wiedzy w dynamicznie zmieniającej się sytuacji charakterystycznej dla gospodarki rynkowej, której istotnym czynnikiem jest konkurencja. Kształcenie ustawiczne postrzegane jest jako cel i jako instrument (w różnych formach i różnym zakresie) dla wszystkich osób, bez względu na wiek czy zajmowane stanowisko lub pełnioną funkcję w organizacji. Zakładając, że działania, zawarte w dokumencie „Strategia rozwoju kształcenia ustawicznego do 2010 roku" będą kontynuowane, można będzie na tej podstawie stworzyć długofalową strategię, uwzględniającą również możliwości pozyskiwania środków finanso- 200 M. Marciniak i Z. Pędziński wych z funduszy strukturalnych w kolejnych okresach budżetowych Unii Europejskiej (Strategia rozwoju kształcenia… 2003). Specjalną rolę w procesie edukacji ustawicznej przypisuje się nauczycielowi, który powinien być organizatorem pracy, współuczącym się, służyć przykładem aktywności intelektualnej, powinien znać i stosować różne metody uczenia się i nauczania, twórczo wypracowywać nowe rozwiązania. Edukacja nauczycieli jest obecnie tym działem oświaty, na który specjaliści kształcenia ustawicznego zwracają szczególną uwagę. Od właściwego zorganizowania tego procesu, połączenia go z nowoczesnym systemem doskonalenia nauczycieli zależy powodzenie wdrożenia założeń edukacji ustawicznej do całego systemu oświaty i wychowania (Półturzycki 2006). PIŚMIENNICTWO Dacko-Pikiewicz Z. 2005 Kształcenie ustawiczne w Polsce a doświadczenia europejskie [w: Edukacja. Tradycje, rzeczywistość, przyszłość]. Oficyna Wydawnicza CDiDN, Szczecin, 311. Klimowicz G. 2002. Otwarta przestrzeń edukacyjna. Kształcenie drogą elektroniczną. Edukacja przez całe życie. Inicjatywy Wspólnoty Europejskiej. Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji – Narodowa Agencja Programu Socrates, Warszawa, 51–52. Lengrand P. 1970. An Introduction to lifelong education. UNESCO, Paryż. Pędziński Z., Boboryko E. 2005. Kształcenie ustawiczne jako ważny czynnik wzbogacania infrastruktury ekonomicznej i społecznej w środowisku [w: Edukacja. Tradycje, rzeczywistość, przyszłość]. Oficyna Wydawnicza CDiDN, Szczecin, 341–352. Półturzycki J. 2006. Aktualność problemów edukacji ustawicznej. [b. w.]. Ustawa z dn. 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym. DzU z 2005 r., nr 164, poz. 1365. Sas-Badowska A., Wieruszewska A. 2005. Wybrane tendencje w kształceniu zawodowym i ustawicznym – udział w programach: Leonardo da Vinci i EFS [w: Edukacja. Tradycje, rzeczywistość, przyszłość]. Oficyna Wydawnicza CDiDN, Szczecin, 317–322. Strategia Rozwoju Kształcenia Ustawicznego do roku 2010. 2003. Edukacja Ustawiczna Dorosłych 3.