Sprawozdanie z VIII Kongresu Teologów Polskich

Sprawozdanie z VIII Kongresu Teologów Polskich
(Poznań: 13-16 IX 2010 r.)
W dniach 13-16 września 2010 r. został zorganizowany przez Radę Naukową Konferencji
Episkopatu Polski VIII Kongres Teologów Polskich w Poznaniu. Jego temat brzmiał: „Między
sensem a bezsensem ludzkiej egzystencji. Teologiczna odpowiedź na fundamentalne pytania
współczesnego człowieka”. Po raz pierwszy odbył się on na świeckiej uczelni. Kongres rozpoczłą
się Mszą świętą w katedrze poznańskiej, której przewodniczył i homilię wygłosił metropolita
przemyski oraz przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski, J.E. ks. abp dr Józef Michalik.
Nawiązując do tematu Kongresu, podkreślił on w swojej homilii, że jest to Kongres, który
podejmuje ważne dla człowieka współczesnego zagadnienie relacji wiary i rozumu. Dodał, że
refleksja teologiczna „musi mieć odwagę stawiania pytań”, ale „ma też czuwać, żeby nie stracić
kontaktu z życiem ludzi wierzących”.
W Auli Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, znajdującej się przy ul. Wieniawskiego 1,
Przewodniczący Rady Naukowej Konferencji Episkopatu Polski, J.E. ks. bp prof. dr hab. Andrzej
Dziuba powitał gości i uczestników. Pośród gości byli m.in. nuncjusz w Polsce, J.E. ks. abp
Celestino Migliore, Ambasador przy Stolicy Apostolskiej, Pani Hanna Suchocka, J.E. ks. kard. dr
Józef Glemp, Rektor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, J.M. prof. dr hab.
Bronisław Marciniak, J.E. ks. abp dr Stanisław Gądecki, J.E. ks. bp prof. dr hab. Gerhard Müller,
ordynariusz diecezji Regensburg, J.E. ks. abp prof. dr hab. Andrzej Dzięga, J.E. ks. bp dr Stanisław
Stefanek, J.E. ks. dr hab. bp Stanisław Napierała, J.E. ks. bp prof. dr hab. Tadeusz Pikus i inni. Ks.
bp A. Dziuba odczytał telegram kardynała Tarcisio Bertone, zawierający przesłanie papieża
Benedykta XVI do uczestników Kongresu.
Słowa powitania skierował również ordynariusz diecezji poznańskiej, J.E. ks. abp dr
Stanisław Gądecki, Wielki Kanclerz Wydziału Teologicznego UAM, który wziął na siebie
odpowiedzialność za przygotowanie Kongresu. Zauważył, że Kongres wpisuje się w tysiącletnią
tradycję nauk teologicznych w Poznaniu, zwłaszcza Szkoły Katedralnej. Podkreślił, że uniwersytet i
społeczeństwo potrzebują pytań, ale jeszcze bardziej potrzebują odpowiedzi, zaś teologia nie jest
sprawą prywatną, lecz należy ją uprawiać z Chrystusem, Kościołem i w jedności z Magisterium.
Gości i uczestników Kongresu powitał również Rektor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza
w Poznaniu, J.M. prof. dr hab. Bronisław Marciniak, który życzył udanych obrad w poszukiwaniu
odpowiedzi na sens ludzkiej egzystencji oraz miłego pobytu w Alma Mater.
Wstępną część Kongresu zakończył nuncjusz apostolski w Polsce, ks. abp Celestino Migliore,
który w swoim przemówieniu wygłoszonym w języku polskim powiedział, że teolog ma
przetwarzać dla ludzi to, co stało się jego radosnym doświadczeniem. Wezwał on teologów
polskich do podjęcia „na serio” wyzwań stawianych przez tych, którzy szukają sensu życia,
zmagają się z problemami wiary w Boga, naśladowania Jezusa Chrystusa i przynależności do
Kościoła.
Po zakończeniu powitań rozpoczęła się sesja plenarna, której moderatorem był O. prof. dr
hab. Zbigniew Kubacki SJ. Przedstawił on sylwetki dwóch dopołudniowych prelegentów z
Niemiec: ordynariusza Regensburga, J.E. ks. bp prof. dr hab. Gerharda Müllera oraz ks. prof. dr
hab. Hansa Waldenfelsa SJ, po czym zaprosił ich do wygłoszenia swoich referatów. Pierwszy z
nich mówił o chrześcijańskiej antropologii, która ma wymiar transcendentalny i jest odpowiedzią na
pytanie o sens życia współczesnego człowieka. Drugi prelegent z Niemiec w swoim referacie podjął
się szukania odpowiedzi na pytanie, gdzie jest Boża Mądrość w dzisiejszej historii ludzkości.
Udzielając odpowiedzi na powyższe pytanie powiedział, że Boża Mądrość jest w historii Słowa
Wcielonego, w Chrystusie, w Jego życiu oraz w człowieku żyjącym na wzór Chrystusa, ponieważ
chrześcijanin jest zaproszony do bycia śladem Bożej mądrości i Bożego powołania.
Popołudniowa sesja miała już miejsce w Audytorium Maximum znajdującym się na Wydziale
Fizyki UAM na Morasku przy ul. Umultowskiej 85. Podczas tej sesji referat pt.: „Kim jest
człowiek? Stwórcza dynamika Boga: między kreacjonizmem a ewolucjonizmem” wygłosił o. prof.
dr hab. Zdzisław Kijas OFM Conv. Zauważył m.in., że biblijna koncepcja stworzenia sprzeciwia się
wszelkim determinizmom. Ona mówi o świadomym, wolnym, odpowiedzialnym w kategoriach
moralnych stworzeniu człowieka przez Boga, co wyraża hebrajski termim bara. Człowiek nie jest
powołany do poddawania się różnorodnym „ślepym siłom”, lecz uczestniczy w Bożym stwarzaniu
siebie, dokonującym się przede wszystkim w kulturze. Drugi prelegent, ks. prof. dr hab. Tadeusz
Dzidek, wygłosił referat na temat: „Sens świata a poznanie Boga”. Prelegent podkreślił, że proces
odsłaniania sensu jest bez kresu i ma charakter dynamiczny. Odkrywanie sensu ludzkiej egzystencji
ułatwia obecność filozoficznych dociekań, jednak najważniejszą rolę spełnia doświadczenie
mistyczne, które ma trzy fazy: oświecenia, oczyszczenia oraz zjednoczenia człowieka z Bogiem.
Mistyka jest właściwym stanem duszy.
W godzinach wieczornych osoby chętne miały również możliwość zwiedzania Muzeum
Archidiecezjalnego oraz miasta.
Obrady pozostałych dni Kongresu zostały poprzedzone Mszą św. w kościele Miłosierdzia
Bożego na osiedlu Jana III Sobieskiego. W drugim dniu Mszy św. przewodniczył i homilię
wygłosił J.E. Kard. Józef Glemp, Prymas Polski – Senior. W święto Podwyższenia Krzyża zwrócił
on uwagę na krzyż, który nadaje sens chrześcijańskiemu życiu. On też jest fundamentem teologii.
Moderatorem sesji plenarnych w drugim dniu kongresu był ks. prof. dr hab. Ireneusz Mroczkowski,
Przewodniczący Stowarzyszenia Teologów Moralistów. Jako pierwszy do wygłoszenia wykładu
został poproszony J.E. ks. bp prof. dr hab. Marek Jędraszewski, który omawiał temat: „Ogrom
cierpienia współczesnego człowieka a istnienie Boga”. Zauważył, że cierpienie narusza fundamenty
światopoglądu wyznającego, że świat jest dobry i uporządkowany, ponieważ współczesny człowiek
często twierdzi, że Bóg nie interesuje się ani światem, ani nim samym. Takie spojrzenie na
cierpienie ma swoje podłoże w myśli F. Woltera i J. Rousseau. W konkluzji ks. Biskup zauważył,
że krzyż jest sensem ludzkiego cierpienia. Nawiązując do myśli Jana Pawła II, który mówił o
„Ewangelii cierpienia”, powiedział, że Chrystus nie odpowiada na pytanie o cierpienie wprost, w
oderwaniu od kontekstu życia, lecz odpowiada wówczas, kiedy człowiek staje się uczestnimiem
cierpienia.
Kolejny wykład, pt.: „Człowiek wyłącznym panem życia? Sens czy bezsens ludzkiej
egzystencji (eutanazja, aborcia, klonowanie)”, wygłosił ks. prof. dr hab. Paweł Bortkiewicz TCh.
Wskazał on na to, że współczesne procesy myślowe mają swoje źródło w filozofii XIX i XX w.,
którą reprezentują sekularyzm, racjonalizm i nihilizm. Bioetyka jest dzisiaj kreacją życia, ponieważ
zakwestionowała naturę ludzką. Współczesna biotechnologia czyni człowieka z jednej strony
przedmiotem, rzeczą, a z drugiej strony prowadzi do „nadczłowieka”. Chrześcijaństwo daje również
odpowiedź na pytanie o sens życia w antropologii adekwatnej Jana Pawła II, w myśl której
człowiek jest podmiotem, poznaje prawdę oraz transcenduje świat. W prawdzie, która wiąże
człowieka od „wewnątrz”, jest źródło transcendencji. Teologia jest jedyną nauką, która przypomina
o prawdzie człowieka.
Do wygłoszenia ostatniego przed przerwą wykładu, którego temat brzmiał „Sens aktywności
człowieka wobec nieobecności Boga we współczesnej kulturze”, ks. Moderator poprosił ks. dr hab.
Witolda Kaweckiego CSsR. We wstępie prelegent wyjaśnił rozumienie tematu zaznaczająć, że
„sens aktywności człowieka” znaczy tyle co sens życia, natomiast „nieobecność Boga we
współczesnej kulturze” jest pewnym chwytem. Sens życia, którego nie można nadać, lecz należy go
doświadczyć, jest realizają siebie samego wraz z Bogiem. Zauważył, że „Nowa Europa” usuwa
mowę o Bogu do sfery prywatnej, co wyraził Benedykt XVI w słowach: „Rozum głuchy na
wszystko, co Boże”. Teologowie muszą być samodzielni i wierni tradycji w dialogu z kulturą,
ponieważ także współczesny człowiek pragnie Boga. Prelegent wskazał, że kultura może
wypowiedzieć wojnę kulturze, uczynić kulturę punktem odniesienia, a może również nawiązać z
nią twórczą relację upodobnienia poddając ocenie jej fakty.
Po przerwie Ks. Moderator poprosił o wykład kolejnego prelegenta, którym był ks. prof. dr
hab. Tadeusz Dola. Temat wykładu „Quo vadis homo? O celu ludzkiej egzystencji”, zdaniem
prelegenta, jest pytaniem metafizycznym i można go ująć jako ostateczny cel ludzkiej egzystencji.
Zauważył, że ateistyczny humanizm prowadzi człowieka do autonomii, natomiast nihilizm do
nicości i pesymizmu. Powołując się na Jana Pawła II prelegent ukazał, że filozofia w swoim
wymiarze mądrościowym prowadzi do refleksji teologicznej, a więc do Boga. Właściwą
odpowiedzią człowieka, który jest zdolny do poznania prawdy, na pytanie „Quo vadis homo? jest
„Vado ad Deum, fontem aeternam”.
Ostatni wykład drugiego dnia Kongresu, pt.: „Sens chrześcijaństwa a pluralizm religijny”
wygłosił ks. prof. dr hab. Marian Rusecki. Na wstępie zaznaczył, że chrześcijaństwo już w
przeszłości było przez niektórych kontestowane. Także i dzisiaj różnie podchodzi się do religii.
Jedni uważają, że są one potrzebne w ramach tego świata. Inni uważają, że jest ono religią równą
pozostałym lub też przestarzałą we współczesnej Europie. Dzieje się tak, ponieważ dotychczasowa
teologia nie uzasadnia wystarczająco objawienia w Chrystusie. Dzisiejszy człowiek potrzebuje, by
o mówić o Bogu biblijnym, bliskim człowiekowi, obecnym w jego życiu. Racjonalność świata, bytu
i istnienia domaga się od człowieka, istoty rozumnej, racjonalnego uzasadnienia. Chrześcijaństwo
jako jedyne i pełne objawienie się Boga w historii rozwiązuje wszystkie egzystencjalne problemy
człowieka, rodziny, narodów, religii, dlatego potrzebuje ono głębszego poznawania oraz
krytycznego uzasadniania dotychczasowych prawd wiary.
Po południu uczestnicy mieli możliwość udziału w grupach dyskusyjnych dotyczących
poszczególnych referatów. O godz. 19.30. w Auli UAM przy ul. Wieniawskiego 1, ks. prof. UAM
dr hab. Piotr Nawrot SVD przedstawił temat pt.: „Muzyka narzędziem ewangelizacji Indian.
Renesans i barok w katedrach i misjach Ameryki”, który połączony był ze śpiewem licznych
utworów. Śpiewy zostały wykonane przez osoby należące do Chóru Akademickiego oraz
Poznańskiego Chóru Chłopięcego im. J. Kurczewskiego.
Mszy św. w trzecim dniu Kongresu przewodniczył oraz homilię wygłosił J.E. ks. abp prof. dr
hab. Henryk J. Muszyński, Metropolita Gnieźnieński, Prymas Polski Senior. W homilii nawiązując
do słów psalmisty podkreślił, że tylko Bóg ocala od nieszczęścia i bezsensu. Słowa psalmu
współbrzmiące z tematem Kongresu ukazują, że Chrystus ukrzyżowany i zmartwychwstały jest
ocaleniem dla wierzących w Niego. Moderację trzeciego dnia Kongresu poprowadził ks. prof. dr
hab. Bogdanowi Częsz. Jako pierwszy referat pt.: „Relacja „wiara-rozum” w akcie poznania
teologicznego” wygłosił ks. prof. dr hab. Jerzy Szymik. Zwrócił on uwagę na to, że fundamentem
teologii jest pytanie o szczęście, które nabiera szczególnego wyrazu w kontekście śmierci i
przemijania człowieka. Fundamentalne pytania budzą człowieka ze snu i poruszają jego serce do
myślenia, do teologii. Teologia jest intelektualnym projektem, który usiłuje sprostać wymaganiom
serca, będącym „śladem” Stwórcy.
Drugi referat, którego temat brzmiał „Nauka o prawie naturalnym jako przestrzeń spotkania
wiary i rozumu”, wygłosił ks. prof. dr hab. Marian Machinek MSF. Krótko przedstawił on spór o
prawo naturalne i jego kontestację, zarówno w przeszłości, jak i w czasach współczesnych.
Prelegent podkreślił, że potrzeba takiego oczyszczenia i dowartościowania wszystkich wymiarów
ludzkiego rozumu, by można było odkryć w sobie samym przesłanie moralne, do którego odnosi się
rozum praktyczny. Zadaniem teologii jest krytyczne podejście do nauki o prawie naturalnym oraz
konieczność dialogu.
Po przerwie zostały wyłoszone również dwa referaty. Jako pierwszy wystpił ks. dr hab. Jerzy
Dadaczyński. Odnosząc się do tematu „Jakiej logiki potrzebuje współczesna teologia?” zaznaczył,
że jego wykład ma charakter metateologicznej akceptacji lub nieakceptacji teologicznych tez.
Przedstawiając wielowiekową dyskusję nad zagadnieniem antynomii opowiedział się za logiką
klasyczną dla teologii, która uzupełnia zdania komplementarne, natomiast pary zdań sprzecznych
izoluje i nie łączy w koniunkcję. Za przyjęciem logiki klasycznej w teologii przemawiają między
innymi argumenty eklezjologiczne i teologiczne.
Ostatni wykład pt.: „Sens ludzkiej egzystencji według Jana Pawła II” w trzecim dniu
Kongresu wygłosił o. prof. UAM dr hab. Bogusław Kochaniewicz OP. Wyróżnił on trzy istotne
konteksty, w których Jan Paweł II mówi o sensie życia: filozoficzny, antropologiczno-kulturowy
oraz teologiczny. Filozofia potrzebuje wymiaru mądrościowego oraz oparcia w metafizyce, kultura
powinna być otwarca na Transcendencję, by nie zagubić pytania o sens, natomiast teologia w
Chrystusie daje adekwatną odpowiedź na pytanie o sens życia ludzkiego.
W godzinach popołudniowych odbywały się spotkania w grupach dyskusyjnych dotyczących
poszczególnych referatów. Również w tym czasie miało miejsce spotkanie Dziekanów Wydziałów
Teologicznych oraz Posiedzenie Komitetu Nauk Teologicznych. Natomiast na godz. 19.30 abp S.
Gondecki zaprosił uczestników Kongresu do swojej Rezydencji na spotkanie. W krótkim
przemówieniu powitalnym wyraził radość z tego, że po raz pierwszy w Poznaniu, gdzie są korzenie
polskiego chrześcijaństwa, ma miejsce Kongres Teologów Polskich oraz podkreślił znaczącą rolę
teologów w przekazie prawdy Ewangelii. Spotkanie upływało na rozmowach i przy poczęstunku.
W ostatnim dniu Kongresu Mszy św. przewodniczył i homilię wygłosił J.E. Ks. bp prof. dr
hab. Andrzej F. Dziuba, Przewodniczący Rady Naukowej Konferencji Episkopatu Polski. W
homilii powiedział, że teolog, który łączy poznanie z wiarą, w pełni realizuje swoje powołanie,
kiedy jest wierny Chrystusowi, Kościołowi i Magisterium Kościoła. W godzinach dopołudniowych
miały miejsce spotkania sekcyjne, po których o godz. 14.00 wszyscy uczestnicy Kongresu
zgromadzili się w Audytorium Maximum Wydziału Fizyki UAM na Morasku na uroczyste
zakończenie Kongresu. J.E. Ks. bp prof. dr hab. Andrzej F. Dziuba podziękował za
współorganizację Kongresu, za udostępnienie pomieszczeń Uniwersyteckich oraz uczestnikom za
ich wkład w refleksję teologiczną.
Ks. prof. dr hab. Jan Szpet, odczytał przesłanie teologów polskich do wszystkich chrześcijan i
ludzi dobrej woli, zachęcające do ukazywania współczesnych zagrożeń, zwłaszcza dla ludzi
młodych oraz odnajdywania sensu życia opartego na wartościach Ewangelii.
Na zakończenie Kongresu głos zabrał również Prymas Polski, abp dr Józef Kowalczyk.
Zauważył, że liberalizacja życia, kult wiedzy nie przynoszą człowiekowi szczęścia. Nawiązując do
tematyki kongresu prymas powiedział, że człowiek jest osaczony brakiem czasu, ciągłym
pośpiechem, wzajemną rywalizacją, nihilizmem moralnym i hedonistycznym nastawieniem do
życia. W takim przypadku pytanie o sens życia staje się bardziej aktualne. Pragnienie głębszych
wartości pobudza do odnowy i pogłębienia swojej relacji z Bogiem i z człowiekiem. Odwołując się
do papieża Benedykta XVI abp J. Kowalczyk dodał, że w Chrystusie odnajdujemy pełny sens życia
i posługiwania.
J.E. Ks. bp prof. dr hab. Andrzej F. Dziuba odczytał również treść telegramu skierowanego do
papieża Benedykta XVI przez polskich teologów. Zapewniając o łączności z Magisterium
Ecclesiae, teologowie polscy napisali, że pragną służyć Kościołowi oraz umacniać wiernych w
Prawdzie, która oświeca i wyzwala. Kończąc VIII Kongres Teologów Polskich uczestnicy
odśpiewali „Te Deum”.
Tuchów, 18 września 2010 r.
o. Antoni Karaś