Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Baranów Sandomierski na
Transkrypt
Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Baranów Sandomierski na
Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 GMINA CIESZANÓW Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 Cieszanów, październik 2010 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 Opracowano zgodnie z „Wytycznymi w zakresie przygotowywania Lokalnych Programów Rewitalizacji” Programu Operacyjnego w Województwa ramach Regionalnego Podkarpackiego na lata 2007 – 2013. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Autorzy Podpis mgr Katarzyna Cichoń mgr Paweł Walczyszyn InicjatywaLokalna.pl ul. Słowackiego 24/72 35 - 060 Rzeszów ul. Targowa 18/1207 25 – 520 Kielce tel./fax 041 343 01 24 e-mail: [email protected] www.inicjatywalokalna.pl 2 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 SPIS TREŚCI PODSTAWOWE POJĘCIA.................................................................................................... 5 WSTĘP ...................................................................................................................................... 6 I. CHARAKTERYSTYKA OBECNEJ SYTUACJI NA TERENIE GMINY. ................. 11 1. ZAGOSPODAROWANIE PRZESTRZENNE. ................................................................... 15 1.1 Granice stref ochrony konserwatorskiej oraz informacja na temat pojedynczych obiektów wpisanych do rejestru zabytków. ..................................................................... 17 1.2 Uwarunkowania ochrony środowiska. ...................................................................... 18 1.3 Własność gruntów i budynków. ................................................................................ 19 1.4 Infrastruktura techniczna. .......................................................................................... 20 1.5 Infrastruktura drogowa i komunikacja. ..................................................................... 22 1.6 Zasób mieszkaniowy. ................................................................................................ 23 2. GOSPODARKA. .................................................................................................................. 25 2.1 Główni pracodawcy. .................................................................................................. 25 2.2 Struktura podstawowych branż gospodarki znajdującej się na terenie Gminy. ........ 26 2.3. Rynek pracy. ............................................................................................................. 27 3. SFERA SPOŁECZNA.......................................................................................................... 29 3.1 Struktura demograficzna i społeczna......................................................................... 29 3.2 Elementy infrastruktury społecznej. .......................................................................... 32 3.3 Określenie grup społecznych wymagających wsparcia w ramach Programu Rewitalizacji. ................................................................................................................... 34 3.4 Stan i zróżnicowanie dochodowości gospodarstw domowych................................. 37 3.5 Struktura organizacji pozarządowych. ...................................................................... 37 4. IDENTYFIKACJA PROBLEMÓW W SFERZE INFRASTRUKTURY, GOSPODARKI I SPOŁECZEŃSTWA. .................................................................................. 39 5. TABELA Z PODSTAWOWYMI DANYMI STATYSTYCZNYMI DOTYCZĄCYMI WW. SEKTORÓW .................................................................................................................. 40 6. ANALIZA SWOT. ............................................................................................................... 41 II. NAWIĄZANIE DO STRATEGICZNYCH DOKUMENTÓW DOTYCZĄCYCH ROZWOJU PRZESTRZENNO – SPOŁECZNO – GOSPODARCZEGO GMINY CIESZANÓW ......................................................................................................................... 44 1. Dokumenty dotyczące polityk w różnych sektorach społeczno -gospodarczych............. 47 III. STRESZCZENIE NIETECHNICZNE OCENY ODDZIAŁYWANIA PROGRAMU NA ŚRODOWISKO. ..................................................................................... 48 IV. ZAŁOŻENIA PROGRAMU REWITALIZACJI. ........................................................ 53 1. OKRES PROGRAMOWANIA 2007 – 2013 I LATA NASTĘPNE. .................................. 53 2. ZASIĘG TERYTORIALNY REWITALIZOWANEGO OBSZARU. ................................ 54 3. PODZIAŁ NA ZADANIA I PROJEKTY INWESTYCYJNE. ........................................... 60 4. KRYTERIA WYBORU PILOTAŻU I KOLEJNOŚĆ REALIZACJI. ................................ 65 5. OCZEKIWANE WSKAŹNIKI. ........................................................................................... 66 V. PLAN DZIAŁAŃ NA OBSZARZE REWITALIZOWANYM .................................... 68 VI. PLAN FINANSOWY REWITALIZACJI NA LATA 2010-2015 ............................... 69 3 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 VII. SYSTEM WDRAŻANIA – WYBÓR PRAWNEJ FORMY ZARZĄDZAJACEGO PROGRAMEM. ............................................................................. 71 VIII. SPOSOBY MONITOROWANIA, OCENY I KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ. .. 72 1. SYSTEM MONITORINGU PROGRAMU REWITALIZACJI. ......................................... 72 2. SPOSOBY OCENY PROGRAMU REWITALIZACJI....................................................... 73 3. SPOSOBY INICJOWANIA WSPÓŁPRACY POMIĘDZY SEKTOREM PUBLICZNYM, PRYWATNYM I ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI. .................. 74 4. PUBLIC RELATIONS PROGRAMU REWITALIZACJI. ................................................. 75 PODSUMOWANIE ................................................................................................................ 77 BIBLIOGRAFIA .................................................................................................................... 78 4 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 PODSTAWOWE POJĘCIA Rewitalizacja – kompleksowy, skoordynowany, wieloletni proces przemian przestrzennych, technicznych, społecznych i ekonomicznych, prowadzony na obszarze zdegradowanym (spełniającym warunki art. 47 Rozporządzenia Komisji (WE) nr 1828 z dnia 8 grudnia 2006 roku), inicjowany przez jednostkę samorządu terytorialnego w celu wyprowadzenia tego obszaru ze stanu kryzysowego, w szczególności poprzez nadanie mu nowej jakości funkcjonalnej i stworzenie warunków do jego rozwoju, w oparciu o charakterystyczne uwarunkowania endogeniczne. Jej celem jest też zachowanie walorów historycznych (w tym głównie urbanistycznych i architektonicznych), podkreślenie ich unikalności i kolorytu lokalnego, co może zwiększyć ich atrakcyjność turystyczną, a tym samym przyczynić się do wzrostu szans rozwojowych. Lokalny Program Rewitalizacji (LPR) – wieloletni, interdyscyplinarny, zintegrowany program działań w sferze przestrzeni, urządzeń technicznych, społeczeństwa i gospodarki, bazujący na współpracy różnych podmiotów podczas przygotowania, opracowania i realizacji. Przyjęty i koordynowany przez jednostkę samorządu terytorialnego, realizowany zgodnie z określonym harmonogramem czasowym i finansowym z określonych źródeł, mający na celu rewitalizację określonego obszaru zdegradowanego lub obszarów zdegradowanych. Obszar programu rewitalizacji – teren, dla którego opracowuje się i realizuje Lokalny Program Rewitalizacji, obejmujący całość lub część terenu znajdującego się w stanie kryzysowym. Obszar, na którym należy podjąć działania rewitalizacyjne, powinien być wyodrębniony w oparciu o kryteria, o których mowa w art. 47 ust. 1 rozporządzenia Komisji (WE) nr 1828/2006 z dnia 8 grudnia 2006 roku ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące EFRR, EFS, FS oraz rozporządzenia (WE) nr 1080/2006 Parlamentu Europejskiego Rady w sprawie EFRR. Projekt rewitalizacyjny – operacja – przedsięwzięcie, będące częścią Programu Rewitalizacji, w ramach którego realizowane są zadania inwestycyjne, społeczne lub ekonomiczne. Projekt rewitalizacyjny w ramach RPOWP 2007 – 2013 jest przygotowywany przez jednostkę samorządu terytorialnego i powinien być, w miarę możliwości, realizowany we współpracy z partnerami, zarówno publicznymi jak i prywatnymi. 5 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 WSTĘP Lokalny Program Rewitalizacji gminy Cieszanów na lata 2010-2015 jest podstawą do wprowadzenia oraz koordynacji działań mających na celu wsparcie zdegradowanego popegeerowskiego obszaru w zakresie przygotowania do użytkowania nowoczesnych, socjalnych budynków mieszkalnych dobrego standardu przez poprzez renowację i adaptację budynków istniejących. Największe pozytywne rezultaty przyniesie równoczesne powiązanie wsparcia w zakresie mieszkalnictwa oraz ograniczania niekorzystnych zjawisk społecznych, ożywiania gospodarczego, aktywizacji kulturalnej. Lokalny Program Rewitalizacji należy do narzędzi strategicznych, umożliwiających samorządowi oraz innym podmiotom chcącym się zaangażować w proces rewitalizacji, ubieganie się o środki finansowe w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007 – 2013, Oś priorytetowa 7 – Spójność wewnątrzregionalna. Rewitalizacja nie ogranicza się jedynie do działań technicznych, lecz posiada również wymiar społeczny i gospodarczy. Skuteczne przywracanie aktywności na obszarach przeżywających problemy strukturalne wymaga uwzględnienia wszystkich, ściśle ze sobą powiązanych aspektów. Z tego powodu przedsięwzięciom technicznym w ramach niniejszej osi priorytetowej, towarzyszyć będą działania służące aktywizacji społeczności zamieszkujących obszary poddane rewitalizacji. Działanie 7.2 „Rewitalizacja obszarów zdegradowanych” ma na celu nadanie nowych funkcji obszarom i obiektom poprzemysłowym, popegeerowskim, powojskowym oraz takim, które są wynikiem zaniechania rozpoczętych inwestycji. W ramach tego działania możliwe są również działania z zakresu mieszkalnictwa, obejmujące renowację części wspólnych istniejących budynków wielorodzinnych oraz adaptację budynków stanowiących własność publiczną lub podmiotów o celach niezarobkowych na cele mieszkaniowe dla osób o szczególnych potrzebach. Lokalny Program Rewitalizacji jest zatem dokumentem planistycznym, który diagnozuje sytuację w gminie oraz określa obszary wymagające przeprowadzenia zaplanowanych zadań rewitalizacyjnych. Ważne jest więc, aby rzetelnie przeprowadzona została diagnoza, która wskaże szanse i zagrożenia rozwoju obszaru rewitalizowanego. Należy zidentyfikować te obszary, które w rzeczywistości spełniają kryteria poddania ich procesom odnowy. Samorząd lokalny podczas wyznaczania obszarów wymagających rewitalizacji kierował się kryteriami określonymi art. 47 ust. 1 Rozporządzenia Komisji (WE) nr 1828/2006 z dnia 8 grudnia 2006 roku. 6 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 Struktura Lokalnego Programu Rewitalizacji Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010 – 2015 zawiera: część diagnostyczną – opis stanu istniejącego na obszarze planowanym do rewitalizacji. ta obejmuje środowiskowe, zawiera Charakterystyka infrastrukturalne, aspekty społeczne, ekonomiczne, skwantyfikowane dane wraz z elementami ich analizy, identyfikację problemów występujących na obszarze wymagającym rewitalizacji oraz analizę strategiczną SWOT; opis celów, które zostaną osiągnięte w wyniku zrealizowania Lokalnego Programu Rewitalizacji w kontekście urbanistycznym, infrastrukturalnym, społecznym, środowiskowym oraz ekonomicznym. Monitorowaniu właściwej realizacji celów służą skwantyfikowane wskaźniki (opisane w dalszej części opracowania); opis przedsięwzięć, które zostaną podjęte w celu realizacji dokumentu. Istotną częścią opisu przedsięwzięć jest plan finansowy tychże przedsięwzięć wraz ze wskazaniem ich źródeł finansowania (budżet Gminy, środki prywatne, programy pomocowe UE); informacje rewitalizacyjnych na oraz temat zasad instytucji włączania koordynującej partnerów prowadzenie publicznych i działań prywatnych w projekty rewitalizacyjne, a także metod i harmonogramu monitorowania realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji. Metodologia tworzenia LPR Na etapie tworzenia Lokalnego Programu Rewitalizacji przyjęto podstawowe zasady, które zastosowano na etapie realizacji: 1. „Programowania” – cele dokumentu są realizowane w ramach kompleksowego systemu programowania wieloletniego na szczeblu lokalnym i ponadlokalnym, co sprzyja komplementarności realizowanych przedsięwzięć. Przy tworzeniu Lokalnego Programu Rewitalizacji starano się wykazać zgodność i spójność z dokumentami strategicznymi różnych szczebli. 2. „Strategicznego zarządzania rozwojem obszaru rewitalizowanego” – Lokalny Program Rewitalizacji stanowi ważne narzędzie planowania strategicznego rozwoju gminy, gdyż wpływ obszaru rewitalizowanego na rozwój regionu jest kluczowy. 3. „Partnerstwa” – Program Rewitalizacji jest dokumentem uwzględniającym szeroką współpracę i dialog pomiędzy podmiotami społecznymi – Partnerami LPR, którzy na każdym etapie mogli wnosić uwagi i sugestie. 7 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 4. „Koncentracji” – polega na koncentrowaniu zasobów na ograniczonej liczbie wybranych obszarów (np. ekonomicznym, społecznym, kulturowym, przestrzennym) ważnych dla trwałego i długofalowego rozwoju obszaru rewitalizowanego. 5. „Kompleksowości i koordynacji” – Lokalny Program Rewitalizacji nie jest wyłącznie dokumentem władz gminy realizujących zadania własne – jest narzędziem koordynacji celów i działań na rzecz rozwoju obszaru rewitalizowanego przez Partnerów LPR oraz koordynacji z działaniami na szczeblu powiatowym. 6. „Oceny” – dokument będzie podlegał ocenie (odnośnie założeń, sytuacji w Gminie, doboru celów i priorytetów, wykorzystania środków, spełnienia założeń i uzyskania przewidywanych rezultatów). Projekty zakładane do realizacji w Programie Rewitalizacji podlegają także ocenie efektywności ekonomicznej. Proces tworzenia Lokalnego Programu Rewitalizacji przebiegał wg następującego harmonogramu: 1. Spotkanie z przedstawicielem Urzędu Miasta i Gminy. Omówienie problematyki omówienie aktualnego i celów Lokalnego Programu stanu Gminy, określenie ram Rewitalizacji, czasowych, zadań i kosztów. 2. Analiza zgromadzonych danych, prace nad tworzeniem Lokalnego Programu Rewitalizacji. 3. Przesłanie wersji roboczej dokumentu, naniesienie poprawek. 4. Prezentacja Lokalnego Programu Rewitalizacji na Sesji Rady Miejskiej. Podjęcie uchwały przez Radę Miejskiej. Zidentyfikowane problemy oraz cele LPR Główne problemy obszaru rewitalizacji kształtują się w następujący sposób: 1. Zwiększająca się liczba osób bezrobotnych, o szczególnych potrzebach oraz gospodarstw domowych o niskich dochodach skutkująca marginalizacją grup społecznych i powstawaniem zjawisk patologicznych. 2. Brak dostatecznej ilości lokali socjalnych na terenie Gminy Cieszanów. 3. Wzrost patologii społecznych wynikający z znacznego poziomu ubóstwa. 4. Zły stan techniczny i wizualny budynku powodujący nieodpowiednie warunki życia rodzin zamieszkujących obiekt i powodujący znaczne straty ciepła 5. Brak podstawowych mediów: instalacji centralnego ogrzewania oraz gazowej wpływająca na obniżenie jakości życia osób mieszkających w budynku. 8 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 6. Wyeksploatowane elementy sieci wod.-kan. i elektrycznej stwarzające liczne awarie i zagrożenie dla zamieszkujących obiekt. 7. Brak dostosowania obiektu do parametrów budynków mieszkalnych dobrego standardu zaspokajających podstawowe potrzeby mieszkańców. 8. Emisja zanieczyszczeń do atmosfery spowodowana użyciem paliwa stałego i innych materiałów do ogrzewania pomieszczeń. Cel główny 9. Rewitalizacja społeczna mieszkańców terenów popegeerowskich oraz poprawa 10.Niemstów poprzez adaptację budynku na estetyki przestrzeni publicznej miejscowości lokale socjalne wraz z zagospodarowaniem terenu oraz realizację działań przeciwdziałających patologiom społecznym i wykluczeniu. W oparciu o tak sformułowany cel główny wyznaczono następujące cele szczegółowe: 1. Podniesienie jakości życia mieszkańców o szczególnych potrzebach i gospodarstw o niskich dochodach. 2. Zmniejszenie występowania patologii społecznych, zjawisk dziedziczenia biedy oraz międzypokoleniowego przekazywania wzorców nieporadności społecznej poprzez zapewnienie godziwych warunków życia, a tym samym zmotywowanie do podjęcia działań w kierunku poprawy warunków życia. 3. Dostosowanie obiektu do wymogów określonych dla nowoczesnych budynków mieszkalnych dobrego standardu. 4. Zagospodarowanie terenu wokół obiektu sprzyjające poprawie jakości przestrzeni publicznej zgodnie z zasadami ładu przestrzennego i estetyki. 5. Poprawa wydajności energetycznej budynku dzięki zaplanowaniu prac termomodernizacyjnych. 6. Dostosowanie obiektu do wymogów stawianych budynkom socjalnym dobrego standardu. 7. Zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery poprzez poprowadzenie instalacji centralnego ogrzewania. 9 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 Wpływ działań LPR na polityki horyzontalne UE Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w Lokalnym Programie Rewitalizacji oddziałują pozytywnie na następujące polityki horyzontalne UE: 1. Politykę równych szans – realizacja projektu będzie miała pozytywny wpływ na kwestie związane z zapewnieniem równości szans kobiet i mężczyzn, osób niepełnosprawnych z pełnosprawnymi oraz mieszkańców terenów wiejskich w dostępie do infrastruktury mieszkaniowej spełniającej odpowiednie standardy zgodne z obowiązującymi regulacjami prawnymi. 2. Politykę ochrony środowiska – gdyż Beneficjent będzie brał pod uwagę wpływ realizacji projektów na środowisko: uwzględni procedurę konsultacji i opiniowania Lokalnego Programu Rewitalizacji zgodnie z art. 46 i 47 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. 2008 Nr 199 poz. 1227), która weszła w życie 15 listopada 2008 roku (zwanej ustawą OOŚ). Artykuł ten nakłada obowiązek przeprowadzania postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko skutków realizacji dokumentów strategicznych (m.in. programów w dziedzinie transportu, gospodarki wodnej, turystyki i wykorzystania terenu), opracowanych przez organy administracji. Zapisy te są przeniesieniem do prawodawstwa polskiego postanowień Dyrektywy 2001/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko. zgodność projektów z „Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko” (Dz. U. 2004, nr 257, poz. 2573 z późn. zm.). Natomiast neutralnie na: 3. Politykę społeczeństwa informacyjnego – gdyż swym zakresem nie zawiera działań realizujących założenia tej polityki. 4. Politykę zatrudnienia – ponieważ bezpośrednio do projektu, jak i po jego zakończeniu nie zostaną wygenerowane nowe miejsca pracy. 10 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 I. CHARAKTERYSTYKA OBECNEJ SYTUACJI NA TERENIE GMINY. Historia Gminy Cieszanów Gmina Cieszanów położona jest w dolinie rzeki Brusienki. Prowadzone w tym rejonie badania archeologiczne wykazały ślady osadnictwa w tej części Polski już w epoce neolitu. Właściwe dzieje Gminy Cieszanów śledzić można dopiero od XVI wieku. Pierwszą źródłowa wzmianką o Cieszanowie jest zapis w Lubelskiej Księdze Podkomorskiej z 1496 roku. Cieszanów był posiadłością szlachecką i leżał na terenie województwa bełskiego. Początkowo wchodził w skład powiatu lubaczowskiego, a po jego kasacji znalazł się w obrębie powiatu bełskiego. Dogodne warunki geograficzne wykorzystał Stanisław Cieszanowski z Cieszanowic, herbu Jelita - Starosta Samborski, który kupił część majątku w Nowym Siole. Od tej pory będąc również właścicielem Podemszczyzny, Łówczy i Chotylubia dla scalenia majątku i ugruntowania pozycji rodu zaczął on starania o lokacje własnego miasta. Zabiegi te uzyskały pomyślny finał 14 maja 1590 roku. Na sejmie walnym w Warszawie król Zygmunt III Waza przywilej lokacyjny na prawie magdeburskim dla nowego miasta. Na cześć Cieszanowskich nazwano je Cieszanowem. Cieszanów, leżąc na skrzyżowaniu szlaków komunikacyjnych, posiadał korzystne warunki rozwoju, ale od zarania hamowały go epidemie chorób zakaźnych, pożary oraz zniszczenia dokonywane przez wojska własne i obce. Wspomnieć tu należy nie tylko o zniszczeniu spowodowanym przez wojska Bohdana Chmielnickiego, ale również przejściu Szwedów (1655), czy o ostatnim najeździe tatarskim w 1672 roku, podczas którego miasto zostało również spalone. Po I rozbiorze (1772) Cieszanów i okoliczne wsie znalazły się pod panowaniem Habsburgów. Grunty były słabe, dokuczał głód, a wśród niedożywionej ludności szerzyły się choroby. Sporo osób szukało sezonowych zarobków poza środowiskiem, a inni emigrowali do Ameryki Północnej. Ożywienie nastąpiło dopiero w drugiej połowie XIX wieku. W wyniku reformy administracyjnej w 1867 roku Cieszanów obrany został na siedzibę powiatu, który zasięgiem swym obejmował obszar sądowego powiatu cieszanowskiego i lubaczowskiego oraz 5 gmin z powiatu niemirowskiego. Rząd austriacki zorganizował w mieście urzędy, założono sąd powiatowy, samorząd, urząd pocztowy i urząd skarbowy. Wprowadzenie w Galicji autonomii przyczyniło się do ożywienia życia 11 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 politycznego i kulturalnego. W Cieszanowie zorganizowano oddział Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego, Ochotniczą Straż Pożarną, Towarzystwo Kasynowe z czytelnią, Towarzystwo Dobroczynności, Stowarzyszenie Mieszczańskie "Gwiazda", Stowarzyszenie Gimnastyczne "Sokół", drużynę skautowską, bartoszową, strzelecką, koło Polskiego Stronnictwa Ludowego, Towarzystwo Zaliczkowe, Spółkę Oszczędności i Pożyczek oraz Składnicę Kółek Rolniczych. Rozwój Cieszanowa zahamowany został przez wybuch I wojny światowej. Wówczas to miasto zostało spalone, a władze powiatowe tymczasowo przeniesione do Lubaczowa. Po zakończeniu wojny i rozpadzie monarchii Austro-Węgierskiej władzę w Cieszanowie przejęli Ukraińcy, którzy rozbroili polską straż bezpieczeństwa, aresztowali organizatorów obrony miasta i rozstrzelali w Niemirowie. Wyzwolenie w Cieszanowie nastąpiło 6 grudnia 1918 roku, kiedy oddziały ukraińskie ustąpiły przed legionistami polskimi. Administracyjnie włączono Cieszanów do województwa lwowskiego, a w 1919 roku władze powiatowe wróciły do Cieszanowa. Podjęto jednak decyzję o przeniesieniu ich na stałe do Lubaczowa, gdzie 1 stycznia 1923 roku rozpoczęły swe urzędowanie. Rozpoczęta 1 września 1939 roku II wojna światowa swym zasięgiem szybko objęła Cieszanów. Już 7 września spadły pierwsze bomby, a 12 września wkroczyli Niemcy. Po wycofaniu się Niemców weszły na krótko oddziały Armii Czerwonej, a po ich odejściu za opłotkami miasta ustawiona została linia demarkacyjna. Cieszanów znalazł się w obrębie tzw. Generalnego Gubernatorstwa. Administracyjnie przydzielony został do powiatu tomaszowskiego, a po jego skasowaniu wszedł w skład powiatu zamojskiego (dystrykt lubelski). Po zorganizowaniu władz powiatowych w Lubaczowie wyłączono Cieszanów z powiatu tomaszowskiego i włączono do lubaczowskiego, który wszedł w skład województwa rzeszowskiego. Pierwsze lata powojenne, to okres wytężonej pracy zmierzającej do unormowania życia w środowisku. Ludzie, z braku domów, mieszkali nawet w piwnicach. Sytuacja nieco polepszyła się po przesiedleniu ludności ukraińskiej do ZSRR i na Ziemie Odzyskane. Władze miejskie czyniły starania w sprawie regulacji miasta, uruchomienia tkalni i cegielni. Uruchomiono także ośrodek zdrowia, izbę porodową, lecznicę dla zwierząt, aptekę i przedszkole. Otwarto bibliotekę publiczną i stałe kino. Powstał urząd stanu cywilnego. Przy szkole państwowej zorganizowano, jako jeden z nielicznych w kraju, internat. Doprowadzenie prądu elektrycznego stworzyło dogodniejsze warunki rozwoju miasta. Uruchomiony został Zakład Zabawek Miękkich i filia Lubaczowskich Zakładów 12 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 Galanteryjnych. Powstało kółko rolnicze przekształcone później w Spółdzielnię Kółek Rolniczych. Ludność zaczęła budować nowe, murowane domy. Zbudowano ośrodek zdrowia, agronomówkę, lecznicę dla zwierząt, pawilon handlowy i dom strażaka. W wyniku reformy administracyjnej (1 stycznia 1973 roku) rozpoczął działalność wspólny Urząd Miasta i Gminy Cieszanów. W skład gminy weszły następujące sołectwa: Chotylub, Dachnów, Folwarki, Niemstów i Nowe Sioło z gromady Dachnów, Kowalówka, Nowy Lubliniec, Stary Lubliniec, i Żuków z gromady Nowy Lubliniec, oraz Gorajec z gromady Płazów. Po likwidacji trójstopniowego podziału administracyjnego Cieszanów znalazł się w obrębie województwa przemyskiego. W wyniku reformy administracyjnej kraju od 1 stycznia 1999 roku Gmina Cieszanów należy do powiatu lubaczowskiego w województwie podkarpackim. Niemstów to wieś leżąca 6 km na zachód od Cieszanowa, miedzy rzekami: Niemstówką (od południa i wschodu), Brusienką (od północnego wschodu) i Wirową (od północy). Badania archeologiczne przeprowadzone przez pracowników Zakładu Archeologii Polski PAN w Krakowie w 1956 roku na dwóch stanowiskach w Niemstowie wykazały ślady osadnictwa z epoki neolitu (2000 – 1700 p.n.e) i wczesnego średniowiecza. Nazwa wsi pochodzi od nazwy rodu szlacheckiego Niemstów herbu Jastrzębiec. Osada powstała prawdopodobnie w I połowie XVII wieku. Pierwsze zabudowania wzniesiono nad strumieniem, w pobliżu łąk zwanych Niemstówkami. Jednak zbyt bliskie sąsiedztwo lasu i zagrożenie licznymi najazdami tatarskimi, które pustoszyły ziemie woj. bełskiego sprawiły, że mieszkańcy przenieśli się bardziej na północ, gdzie teren był odkryty. Przez długi okres Niemstów należał do rodziny Sieniawskich, wchodząc w skład dóbr klucza oleszyckiego. Adam Mikołaj Sieniawski – ówczesny wojewoda bełski, ufundował drewnianą cerkiew. Parafia została przez niego erygowana na podstawie dokumentu wydanego w Oleszycach 17 V 1696 r. Po bezpotomnej śmierci w 1726 roku w Oleszycach ostatniego przedstawiciela rodu Sieniawskich, jego córka Maria Zofia Sieniawska (po śmierci swego męża) wyszła powtórnie za mąż za Augusta Aleksandra Czartoryskiego. Tą drogą Niemstów wszedł w skład posiadłości Czartoryskich. Z czasem wieś znalazła się w kluczu cewkowskim, należącym do dóbr Zamoyskich. W 1870 roku właścicielką Niemstowa została Zofia hr. Tarnowska. Kolejnym nabywcą Niemstowa został Józef Laufer. Wieś zamieszkiwana była przez Polaków, Rusinów (Ukraińców) i Żydów. Ludność greckokatolicka do początku lat 90. XVIII wieku należała do miejscowej parafii. Następnie 13 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 przyłączono ją do parafii w Ułazowie, w dekanacie oleszyckim, od lat 20. XX wieku w dekanacie cieszanowskim. Wierni wyznania rzymskokatolickiego należeli do parafii w Oleszycach, a od 1748 roku do parafii w Cieszanowie. Żydzi najbliższą świątynię posiadali również w tym mieście. W trakcie rozbudowy Niemstowa powstały przysiółki: Mielniki (I połowa XIX wieku), Wilcze Jamy i Niwa (XX wiek). Przed 1833 roku we wsi funkcjonowała szkoła, która mieściła się w prywatnym domu. W 1880 roku istniała jednoklasowa szkoła, znajdująca się w drewnianym budynku, przed 1889 rokiem założono w Niemstowie Ochotniczą Straż Pożarną. W wyniku działań zbrojnych podczas I wojny światowej spłonęło część zabudowań Niemstowa i 400 morgów lasu. Z miejscowej cerkwi Austriacy zarekwirowali dzwony na potrzeby przemysłu zbrojeniowego. W 1916 roku udało się odzyskać jeden dzwon datowany na 1739 rok. We wsi, w zaadaptowanym budynku, znajdował się szpital dla rannych żołnierzy. Na początku lat 30-tych XX wieku dzięki staraniom nowego właściciela Zdzisława Avenariusa rozpoczęto we wsi budowę murowanej szkoły, którą oddano do użytku w 1935 roku. Wiosną 1937 roku zaczęto wznosić na skraju lasu piękny pałac o funkcji reprezentacyjno-mieszkalnej. Miał zostać ukończony we wrześniu 1939 roku. Plany te pokrzyżował wybuch II wojny światowej. Był to najtragiczniejszy okres dla mieszkańców Niemstowa. Podczas kampanii wrześniowej niedaleko wsi w walce z Niemcami zginęło kilkunastu żołnierzy z 21 DPG gen. Kustronia. Pochowano ich we wspólnej mogile na cmentarzu w Cieszanowie. Po wytyczeniu granicy niemiecko – sowieckiej jesienią 1939 roku Niemstów znalazł się pod okupacja niemiecką. Z powodu obowiązkowych kontyngentów żywnościowych ludność cierpiała głód. Wiele osób zostało wysłanych na roboty przymusowe do III Rzeszy. W lipcu 1943 roku część Polaków wywieziono do obozów w Zamościu i Lublinie. Nie wszyscy z nich powrócili. Niemstów powoli dźwigał się ze zniszczeń wojennych. Na miejsce wysiedlonych Ukraińców przybywali osadnicy polscy z innych terenów. W 1977 roku podczas akcji zmieniania nazw niektórych miejscowości w Polsce południowo-wschodniej na „bardziej polskie”, Niemstów otrzymał nazwę Chmielowice. Nie przyjęła się ona jednak i w 1981 roku. powrócono do starej. W latach 90. rozpoczęto rozbudowę miejscowej szkoły, której nowy segment oddano do użytku w roku 1999. Funkcjonuje w niej punkt opieki lekarskiej. Wieś posiada sieć wodociągową, gazociąg, kanalizację i oczyszczalnię ścieków. 14 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 1. ZAGOSPODAROWANIE PRZESTRZENNE. Gmina Cieszanów położona jest w południowo-wschodniej Polsce, w powiecie lubaczowskim, woj. podkarpackim, w dolinach rzek Brusienka i Wirowa oraz potoków Łówcza i Buszcza. Pod względem terytorialnym gmina należy do średnich, zajmuje powierzchnię 219,35 km2, zamieszkują ją natomiast 7 232 osoby. Gęstość zaludnienia wynosi 33 osoby/km2. Gmina ma charakter miejsko-wiejski, w jej skład, oprócz miasta Cieszanów, wchodzi 11 sołectw oraz 2 osiedla: Chotylub, Dąbrówka, Dachnów, Folwarki, Gorajec, Kowalówka, Niemstów, Nowe Sioło, Nowy Lubliniec, Stary Lubliniec, Żuków, Osiedle Nowe Sioło, Osiedle Stary Lubliniec. Gmina Cieszanów. Źródło: www.targeo.pl Od wschodu gmina Cieszanów graniczy z gminą Horyniec, od południa z gminą Lubaczów, od zachodu z gminami Oleszyce, Stary Dzików i Obsza (woj. lubelskie), od północy z gminą Narol. Położenie komunikacyjne gminy Cieszanów z punktu widzenia połączeń regionalnych jest stosunkowo korzystne. Wpływ na to ma podstawowy układ komunikacyjny, który tworzą drogi wojewódzkie, powiatowe, gminne i drogi wewnętrzne, w tym drogi do gruntów rolnych. Miasto Cieszanów zajmuje centralne położenie geograficzne w obszarze gminy, co bardzo korzystnie sytuuje jego rolę jako ośrodka centralnego obsługi pozostałych ogniw sieci osadniczej. Szczególnie dogodny jest układ komunikacyjny obszaru gminy, 15 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 o charakterze promienistym, którego centrum jest właśnie Cieszanów. Miasto ma wielokulturowy charakter, wyróżnia się spośród podobnych mu kształtem zabudowy, zabytkowymi budowlami i należy do spuścizny Kresów Wschodnich. Gmina Cieszanów jest gminą typowo rolniczą. Struktura podziału wewnętrznego zagospodarowania terenów przedstawia się następująco: powierzchnia ogólna gminy 21 935 ha; powierzchnia użytków rolnych 11 864 ha (54 %); powierzchnia lasów 8 344 ha (38 %); pozostałe zagospodarowanie w tym osadnictwo i powierzchnie wód otwartych 1 472 ha (8 %). Wnętrze obszaru wypełniają kompleksy rolniczej przestrzeni produkcyjnej, w których rozlokowane jest osadnictwo wiejskie. Kompleksy leśne znajdują się bliżej granic gminy i przechodzą na zewnątrz w obszar gmin sąsiednich otaczających gminę Cieszanów, wchodzących w system obszarów chronionych. Ogólną strukturę przestrzenną gminy Cieszanów charakteryzuje: znaczny stopień zalesienia, objęty w dużej mierze ochroną prawną; zwarty obszar miasta Cieszanów o cennych walorach architektonicznourbanistycznych; rozwinięta gospodarka rybacka z licznie występującymi stawami; przebieg dróg kołowych o znaczeniu regionalnym i ponadregionalnym; znaczne pozostałości bazy produkcyjnej po byłych Państwowych Gospodarstwach Rolnych, w większości użytkowane na cele obsługi rolnictwa. Teren gminy oferuje dobre warunki do uprawiania turystyki pieszej i rowerowej ze względu na malownicze okolice, bogactwo lasów, zbiorników i cieków wodnych, które stwarzają atrakcyjne warunki do aktywnego wypoczynku. Gmina posiada warunki do rozwoju turystyki sezonowej, jednak w parze z walorami krajobrazowymi nie idzie odpowiedni stan bazy turystycznej. Brakuje zintegrowanej oferty turystycznej i rekreacyjnej, a świadczone usługi pozostają na niezadawalającym poziomie. Gmina podjęła także działania dotyczące wytyczenia ścieżek rowerowych i szlaków spacerowych oraz połączenie ich z sąsiednimi terenami. Obszar powiatu lubaczowskiego i gminy Cieszanów prezentuje zespół cech, który pozwala zaliczyć go do obszarów peryferyjnych, a mieszkańców tych terenów do zagrożonych marginalizacją, ze względu na niską wydajność pracy w rolnictwie, jego 16 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 niską dochodowość oraz niski standard dostępu do podstawowej infrastruktury społecznej. Podstawowe wskaźniki społeczno-ekonomiczne sytuują gminę w grupie słabiej rozwiniętych. Na tę sytuację wpływa szereg problemów takich jak: stagnacja gospodarcza regionu, wyż demograficzny, stały wzrost bezrobocia w zawodach na które brak jest zapotrzebowania na lokalnym rynku pracy. Miejscowość Niemstów zajmuje obszar 1 805 ha, z tego powierzchnia użytków rolnych stanowi 60 % (1 066 ha), lasów 35 % (627 ha), natomiast pozostałe obszary (112 ha) około 5 % 1.1 Granice stref ochrony konserwatorskiej oraz informacja na temat pojedynczych obiektów wpisanych do rejestru zabytków. Zabytkowy krajobraz Miasta i Gminy Cieszanów jest bardzo urozmaicony. Ze względu na swój wielokulturowy charakter posiada dużą wartość, należąc do spuścizny Kresów Wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Występuje tu bardzo dużo obiektów, które zasługują na ochronę prawną, a liczne zabytki są już objęte tą ochroną. Do rejestru zabytków zostało wpisanych 12 obiektów zespołów zabytkowych usytuowanych na terenie sołectw Chotylub, Cieszanów, Dachnów, Gorajec, Kowalówka, Niemstów i Nowe Sioło. Ochronie prawno-konserwatorskiej na podstawie wpisu do rejestru podlegają na obszarze rewitalizowanego Niemstowa zabytki architektury sakralnej: cerkiew greko-katolicka p.w. Narodzenia NMP wybudowana w 1912 roku w kształcie krzyża równoramiennego z kopułą na dachu, 8 oknami i 3 małymi wieżyczkami. Obecnie jest to kościół rzymsko-katolicki. Wpisany do rejestru zabytków decyzją z dnia 24.02.2003 roku pod pozycją A – 69; cmentarz komunalny – część stara, pochodząca z XIX wieku – wpisany do rejestru decyzją z dnia 3.10.10994 roku pod pozycją A-775. Pozostałe obiekty dziedzictwa kulturowego na obszarze rewitalizowanej miejscowości to: pałac Avenariusów, którego budowę rozpoczęto w latach 30. XX wieku i przed wybuchem wojny nie zdołano ukończyć. Zachowane w dobrym stanie mury, pokryte kamienną okładziną, świadczą o rozmachu całego założenia, łączącego elementy neoklasycyzmu i modernizmu; kapliczka z późnobarkową rzeźba św. Jana Nepomucena; kapliczka domkowa z 1842 roku, w której znajduje się rzeźba św. Floriana. 17 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 Zachowane obiekty i zespoły historyczne są dowodem wielowiekowej tradycji oraz zróżnicowanych wpływów religijnych, przede wszystkim chrześcijaństwa w obrządku rzymsko- katolickim i greko-katolickim oraz judaizmu. 1.2 Uwarunkowania ochrony środowiska. Około 70 % powierzchni gminy Cieszanów objętych jest różnymi formami ochrony przyrody. Są to: park krajobrazowy, obszar chronionego krajobrazu, rezerwaty, użytki ekologiczne oraz pomniki przyrody. Część lasów Nadleśnictwa Narol wchodzi w skład Parku Krajobrazowego Puszczy Solskiej utworzonego w 1988 roku. Obszar Parku w gminie Cieszanów zlokalizowany jest w jej północno-zachodniej części i obejmuje tereny niemal w całości porośnięte lasem o wszechstronnych walorach przyrodniczych, stanowiące fragment wielkiego kompleksu leśnego – Puszczy Solskiej. Park położony jest na pograniczu dwóch odmiennych jednostek fizjograficznych: Roztocza i Kotliny Sandomierskiej. Znajdują się tutaj niewysokie wzniesienia do 320 m, pokryte lasami wydmy, oraz liczne bagna i torfowiska. Park pokryty jest w 85 % lasami: przeważnie są to bory sosnowe, buczyna z jodłami, a także na terenach podmokłych – olsy (rodzaj mieszanego lasu). W granicach gminy Cieszanów znajduje się 1 897 ha powierzchni Parku Krajobrazowego Puszczy Solskiej. Obszar Parku Krajobrazowego został włączony w wykaz ostoi Europejskiej Sieci Ekologicznej „NATURA 2000” jako Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków – OSO Dyrektywa Ptasia. Północna i wschodnia część gminy Cieszanów o największym zalesieniu i dużej ilości wód powierzchniowych wchodzi w skład Południoworoztoczańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Obszar ten zajmuje powierzchnię 13 181 ha w granicach gminy Cieszanów, co stanowi ok. 60 % powierzchni całej gminy. ROChK stanowi otulinę ochronną Parku Krajobrazowego Puszczy Solskiej oraz Południoworoztoczańskiego Parku Krajobrazowego i cechuje go wysoki stopień naturalności krajobrazu oraz duża lesistość. Cały obszar zajmuje powierzchnię 32 174 ha, i obejmuje również obszary gminy Horyniec, Narol i Lubaczów. Aktualnie na terenie gminy Cieszanów w sołectwie Nowe Sioło znajduje się rezerwat leśny „Jedlina”, zajmujący powierzchnię 66,97 ha, zlokalizowany w kompleksie leśnym „Wielki Las”. Rezerwat został utworzony w 1995 roku i obejmuje ochroną przede wszystkim starodrzew jodłowy stanowiący jedyny tego typu drzewostan między Sanem 18 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 a granicą państwa. Obszar tutejszej jedliny stanowi północną granicę występowania gatunku, a wiele rosnących tu drzew ma pomnikowe wymiary. Ponadto w fazie projektu są dwa kolejne rezerwaty: „Tepiły” i „Bruszczyn”. Pierwszy z nich zlokalizowany będzie nad rzeką Pauczą, na granicy gmin Cieszanów i Narol. Najprawdopodobniej zajmie obszar wielkości około 190 ha. Drugi według założeń obejmie fragment kompleksów leśnych we wschodniej części gminy. Jego część wyznaczać będą potoki Gnojnik i Buszcza. W gminie Cieszanów miejscami, które można uznać za użytki ekologiczne są nieużytkowane stawy, tereny zabagnione, torfowiska, niektóre łąki i zadrzewienia śródpolne. Najwięcej takich miejsc znajduje się w okolicach Chotylubia, Gorajca i Dolin. W gminie Cieszanów występuje najwięcej powierzchniowych użytków, co stanowi 87,7 % użytków w skali powiatu lubaczowskiego. Są to użytki: „Dzikowskie Bagno”, „Za Dachnowskimi Łąkami”, „Komań” i „Sopilne”. Na terenie gminy Cieszanów pomniki przyrody obejmują łącznie 3 okazy starodrzewia w tym 1 dąb szypułkowy oraz dwie lipy drobnolistne. 1.3 Własność gruntów i budynków. Powierzchnia ogólna gminy Cieszanów wynosi 21 935 ha, z czego grunty komunalne stanowią: w mieście Cieszanów – 224 ha czyli 15 % powierzchni ogólnej, w strefie wiejskiej – 1 875 ha czyli 9 % powierzchni ogólnej. Grunty Skarbu Państwa zajmują natomiast: w mieście Cieszanów – 369 ha, czyli 23,6 % powierzchni ogólnej, w strefie wiejskiej – 11 381 ha, czyli 55,6 % powierzchni ogólnej. Powierzchnia rewitalizowanej miejscowości Niemstów 1 805 ha. Oprócz gruntów prywatnych, które stanowią 57 % obszaru wsi (1 025 ha), występują tu grunty gminne oraz grunty Agencji Skarbu Państwa. Grunty gminne to 121 działek o powierzchni łącznej 211 ha, stanowiącej 12 % obszaru miejscowości Niemstów, natomiast grunty Agencji Skarbu Państwa to 569 ha, co stanowi 31%obszaru miejscowości. Łączna liczba mieszkań w miejscowości Niemstów wynosi 139, z czego 10 % stanowi zabudowa wielorodzinna, w tym dwa budynki komunalnych zasobów mieszkaniowych, a 90 % zabudowa jednorodzinna i zagrodowa. 19 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 1.4 Infrastruktura techniczna. System zbiorowego zaopatrzenia w wodę Gminy Cieszanów jest dobrze rozwinięty, wszystkie miejscowości są zaopatrywane w wodę bieżącą z wodociągu. Główne trasy sieci wodociągowej usytuowane są wzdłuż dróg komunikacyjnych w ścisłym powiązaniu z siecią osadniczą. Gmina jest zaopatrywana w wodę z ujęcia wód podziemnych zlokalizowanego w Polance Horynieckiej (Gmina Horyniec Zdrój), którego Miasto i Gmina Cieszanów jest właścicielem. Woda z tego ujęcia posiada bardzo dobre właściwości fizyko-chemiczne i nie wymaga uzdatniania. Ujęcie składa się z trzech studni głębinowych o łącznej, zatwierdzonej wydajności Q max dob.= 1000 m³/dobę. Na ujęciu znajdują się trzy zbiorniki wyrównawcze. Z ujęcia wody w Polance Horynieckiej dostarczana jest woda do wszystkich miejscowości położonych na terenie gminy Cieszanów (za wyjątkiem Dachnowa), jak również miejscowości: Ułazów na terenie Gminy Stary Dzików i Nowe Brusno oraz Polanka Horyniecka na terenie Gminy Horyniec Zdrój. Technologia uzdatniania i wytyczona strefa ochronna spełniają obecne wymagania w zakresie bezpieczeństwa zaopatrzenia w wodę. Wieś Dachnów jest zaopatrywana w wodę z wodociągu grupowego, zasilanego ujęcia wody w Mokrzycy (gmina Lubaczów). Według danych Głównego Urzędu Statystycznego długość czynnej sieci rozdzielczej na koniec 2009 roku wynosiła 61,5 km, natomiast liczba połączeń prowadzących do budynków mieszkalnych wynosiła 1 436 sztuk. Z sieci wodociągowej w Gminie Cieszanów korzystało łącznie 6 997 osób. Działalność związaną z gospodarką ściekową prowadzi w gminie Zakład Usług Komunalnych sp. z o.o. w Cieszanowie. Gmina wyposażona jest w sieć kanalizacyjną w około 90 %. W pozostałych przypadkach produkowane ścieki są gromadzone w bezodpływowych zbiornikach i wywożone indywidualnie. Gmina Cieszanów prowadzi ożywione prace w zakresie gospodarowania nieczystościami płynnymi. W latach 2006-2008 Gmina Cieszanów realizowała projekt pod nazwą „Kompleksowe rozwiązanie gospodarki ściekowej w aglomeracji Cieszanów i Załuże” w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. Projekt przewidywał rozbudowę i modernizację hydrobotanicznej oczyszczalni ścieków w Cieszanowie, likwidację lokalnych oczyszczalni ścieków w Niemstowie, Nowym Siole, Nowym Siole Osiedlu, Starym Lublińcu, Chotylubiu wraz z budową rurociągów tłocznych do przerzutu ścieków z istniejących sieci do oczyszczalni w Cieszanowie. Ponadto w ramach projektu planowano budowę kanalizacji sanitarnej umożliwiającej odprowadzenie ścieków z zabudowy mieszkaniowej i ścieków komunalnych od 20 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 podmiotów prowadzących działalność gospodarczą w części Cieszanowa oraz miejscowościach Folwarki, Nowy i Stary Lubliniec, Kowalówka i Żuków. Wykonano także rurociąg tłoczący ścieki z Dachnowa do oczyszczalni w Załużu (gm. Lubaczów) co wynikało z konieczności zamknięcia lokalnej oczyszczalni mechaniczno-biologicznej. Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego na koniec 2009 roku w Gminie Cieszanów długość czynnej sieci kanalizacyjnej wynosiła 98,7 km, a liczba przyłączy prowadzących do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania 1 194 sztuki. Z sieci kanalizacyjnej korzystało 5 113 mieszkańców gminy. Podstawę zasilania układu elektroenergetycznego gminy stanowi GPZ Lubaczów (stacja transformatorowa 110/15 kV) i zasilanie z linii WN 110 kV Tomaszów Lubelski – Jarosław. Z GPZ Lubaczów w obszar Gminy Cieszanów wprowadzane są dwie linie SN 15 kV. Sieć jest w dobrym stanie technicznym. Natomiast modernizacji wymaga istniejąca sieć energetyczna N/N. Podstawowy węzeł energetyczny gazowy gminy stanowi stacja redukcyjno -pomiarowa I stopnia SOŚNINA (zlokalizowana w przysiółku Nowego Sioła – Sośnina), zasilana z gazociągu wysokoprężnego Cieszanów-Komarów, przebiegającego południowo -wschodnią częścią gminy. Ze stacji redukcyjno-pomiarowej wyprowadzone są dwa gazociągi średnioprężne do układu ogólnogminnego. Z uwagi na rolniczy charakter gminy, na jej obszarze nie występują duże, scentralizowane źródła ciepła. Zaopatrzenie mieszkańców w ciepło oparte jest na indywidualnych i spółdzielczych źródłach ciepła oraz kotłowniach zakładowych. Kotłownie zbiorcze występują jedynie w osiedlach spółdzielni mieszkaniowej na terenie Cieszanowa. W obiektach indywidualnych w zdecydowanej większości do ogrzewania mieszkań zużywane jest drewno opałowe i węgiel kamienny. Indywidualne kotłownie gazowe lub na olej opałowy są nieliczne. Wszystkie obiekty użyteczności publicznej ogrzewane są olejem opałowym, węglem lub paliwem gazowym. Stosowanie alternatywnych źródeł energii, zwłaszcza gazu ziemnego, ograniczone jest dostępnością. W miejscowości Dachnów w fabryce mebli funkcjonuje kotłownia z dwoma piecami na biomasę (trociny, odpady drzewne). W zakresie telekomunikacji istnieje potrzeba rozbudowy sieci, głownie ze względu na konieczność zapewnienia dostępu do internetu. Obecnie cały teren gminy posiada możliwość połączeń w ruchu automatycznym. Przez teren gminy przebiega światłowodowa magistrala telekomunikacyjna Lublin-Cieszanów-Lubaczów-Cieszanów. Gmina jest w całości objęta zasięgiem operatorów telefonii komórkowej. 21 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 1.5 Infrastruktura drogowa i komunikacja. Położenie komunikacyjne gminy Cieszanów z punktu widzenia połączeń regionalnych jest stosunkowo korzystne. Wpływ na to ma podstawowy układ komunikacyjny, który tworzą drogi wojewódzkie, powiatowe, gminne i drogi wewnętrzne, w tym drogi do gruntów rolnych. Miasto Cieszanów zajmuje centralne położenie geograficzne w obszarze gminy, co korzystnie sytuuje jego rolę jako ośrodka centralnego obsługi pozostałych ogniw sieci osadniczej. Z Cieszanowa w układzie promienistym wychodzą drogi w kierunku: na północ – Żukowa i Kowalówki; na północny-zachód – Nowego Lublińca i Starego Lublińca; na zachód – Folwarków i Niemstowa; na południe – Dachnowa; na wschód – Nowego Sioła i Chotylubia. Przez obszar gminy Cieszanów przebiegają 4 drogi wojewódzkie o łącznej długości 32,7 km. Są to drogi: nr 865 Jarosław – Bełżec, nr 863 Kopki – Cieszanów, nr 866 Dachnów – Budomierz oraz nr 864 Nowy Lubliniec – Żuków. Podstawowe ogniwo układu drogowego stanowi sieć dróg powiatowych wraz z drogami gminnymi. Drogi powiatowe, zgodnie z przepisami ustawy o drogach, stanowią połączenie miast będących siedzibami powiatów z siedzibami gmin i siedzib gmin między sobą. Łączna ich długość wynosi 39,6 km. Drogi wiejskie stanowią 32,7 km i są to: droga nr 33319 Moszczanica – Cieszanów; droga nr 33354 Cieszanów – Brusno; droga nr 33337 Zuków – Huta Różaniecka – granica województwa; droga nr 33353 Cieszanów – Nowe Sioło; droga nr 33335 Nowy Lubliniec – przez wieś; droga nr 33331 Płazów – Brusno – Podemszczyzna; droga nr 33352 Kowalówka – Gorajec – Nowe Sioło. Pozostałe drogi powiatowe to 9 ulic lokalnych miejskich o łącznej długości 6,9 km. Drogi gminne stanowią ok. 36,8 km. Wśród nich wyróżnia się drogi wiejskie i lokalne miejskie. Drogi wiejskie stanowią ok. 29,5 km i jest to 20 odcinków o nawierzchni utwardzonej, natomiast lokalne miejskie 7,2 km, z czego 11 ulic posiada nawierzchnię utwardzoną, a 10 ulic nawierzchnię gruntową. 22 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 Koniecznym jest wybudowanie w najbliższym czasie obwodnicy dla miasta Cieszanowa, która powodowałaby odciążenie ruchem kołowym pomiędzy dwoma przejściami drogowymi z Ukrainą zabytkowego centrum miasta. Utwardzenia wymaga znaczna część dróg gminnych. Lokalne i powiatowe szlaki transportowe nie spełniają w większości wymaganych parametrów przypisanej dla dróg powiatowych klasie technicznej Z (zbiorczej). Drogi gminne to przeważnie drogi o nawierzchni twardej ulepszonej (bitumicznej). Tylko nieliczne drogi gminne posiadają parametry technicznoużytkowe odpowiednie dla klasy L (lokalnej) lub D (dojazdowej do dróg gminnych). Miasto i Gmina Cieszanów objęte są dobrze rozwiniętą siecią komunikacji autobusowej, obsługiwanej głównie przez PKS Lubaczów oraz przewoźników prywatnych. Zapewniają one ok. 60 kursów dziennie, między innymi do Lubaczowa, Oleszyc, Rzeszowa oraz Jarosławia. Dwie linie kursują codziennie do Krakowa, a jedna do Mielca. Gmina dysponuje dość dobrze rozwiniętą ofertą miejsc parkingowych. Są to wydzielone place o nawierzchni utwardzonej lub ulepszonej gruntowej, zlokalizowane w miejscach występowania potrzeb parkingowych. 1.6 Zasób mieszkaniowy. Strukturę zabudowy Gminy Cieszanów charakteryzują następujące dane: 30 % ogółu stanowi zabudowa wielorodzinna, a 70 % zabudowa jednorodzinna i zagrodowa rolników indywidualnych; 65 % wszystkich budynków to budynki murowane, a 35 % to budynki drewniane; 99 % mieszkań wyposażonych jest w wodociąg; 70 % mieszkań ma dostęp do sieci kanalizacyjnej; 50 % mieszkań wyposażonych jest w gaz ziemny. Najlepiej rozwinięta jest główna jednostka osadnicza gminy – miasto Cieszanów, gdzie występują najwyższe parametry wyposażenia technicznego. Stan zabudowy murowanej Cieszanowa, głównie powojennej, uznać należy za dobry i bardzo dobry. Jednak strefa rynkowa wymaga pilnej rewaloryzacji architektonicznej i rewitalizacji użytkowej. W samej rewitalizowanej miejscowości Niemstów struktura zabudowy przedstawia się następująco: 10 % stanowi zabudowa wielorodzinna, w tym 2 budynki komunalnych zasobów mieszkaniowych, natomiast 90 % zabudowa jednorodzinna i zagrodowa rolników; 23 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 95 % ogółu to budynki murowane, a 5 % budynki drewniane; 100 % mieszkań wyposażonych jest w wodociąg, 99 % mieszkań ma dostęp do sieci kanalizacyjnej; 98 % mieszkań wyposażona jest w gaz ziemny. Zasoby mieszkaniowe Gminy Cieszanów oraz miejscowości Niemstów według stanu z 2006 prezentuje poniższa tabela. Tabela 1. Zasoby mieszkaniowe Gminy Cieszanów i miejscowości Niemstów. Jednostka Przeciętna Powierzchnia Liczba Liczba powierzchnia użytkowa Liczba Liczba mieszkań izb użytkowa mieszkania na osób na osób na (szt.) (szt.) mieszkań osobę mieszkanie izbę 2 2 (m ) (m /osoba) Niemstów 139 556 11 676 17,3 4,8 1,2 Gmina Cieszanów 1 389 4 687 99 306 16,4 4,4 1,3 Źródło: Urząd Miasta i Gminy Cieszanów. 24 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 2. GOSPODARKA. 2.1 Główni pracodawcy. Ukształtowana obecnie struktura podmiotowa gospodarki Cieszanowa stanowi wynik procesu transformacji systemowej całej gospodarki kraju. Wyraźnym efektem tego procesu jest wzrost znaczenia sektora prywatnego. Sektor prywatny znacznie przewyższa sektor publiczny pod względem zarejestrowanych podmiotów gospodarczych. Wśród podmiotów prywatnych przeważającą część stanowią podmioty powstałe w wyniku przekształceń systemu raz budowy gospodarki rynkowej. Przeobrażenia w ostatnich latach spowodowały upadek bądź likwidację przedsiębiorstw dających zatrudnienie kilkuset pracownikom. Obecnie na terenie gminy największym pracodawcą jest Fabryka Mebli w Dachnowie „BLACK RED WHITE”, zatrudniająca ponad 300 pracowników. Ponadto wśród ogólnej liczby kilkunastu ważniejszych przedsiębiorstw gminy wymienić należy: Zakład produkcji mebli tapicerowanych WALMEB Sp. z o.o.; Fabryka mebli Jar Sp. z o.o.; Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłopska; Zakład Produkcji Drzewnej w Nowym Siole; Usługi Budowlane A-W Bau; Zakład Produkcji Mebli – BEPEMA. Zróżnicowanie Gminy Cieszanów pod względem rozwoju gospodarczego jest bardzo wyraźne. Południowa część gminy, głównie miejscowości Dachnów i Cieszanów skupiają praktycznie cały potencjał przemysłowy, w tym centrum rozwoju przemysłu meblarskiego i zdecydowanie przewyższa pod tym względem typowo rolniczą część północną. Rozwój działalności gospodarczej w gminie Cieszanów uzależniony jest w pewnej mierze od funkcjonujących struktur instytucji otoczenia biznesu. Powinno ono stanowić bazę wyjściową dla pozyskanych inwestycji zagranicznych. Jest również podstawą do tworzenia inwestycji zagranicznych. Na przestrzeni ostatnich kilku lat to najdynamiczniej rozwijający się sektor gospodarki. Na terenie gminy funkcjonują grupy producenckie, kółka rolnicze oraz Rada Gospodarcza w Cieszanowie, a także organizacją pozarządowa „Cieszanowskie Forum Gospodarcze” wspierające lokalne inicjatywy w zakresie działalności gospodarczej. Ponadto zaplanowane jest utworzenie agencji rozwoju gminy Cieszanów, która prowadziłaby lokalny inkubator przedsiębiorczości. 25 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 2.2 Struktura podstawowych branż gospodarki znajdującej się na terenie Gminy. W rejestrze REGON według sekcji PKD w 2009 roku zarejestrowanych było 297 podmiotów gospodarki narodowej. Najwięcej odnotowano ich w sekcji G (handel i naprawy) – 80 podmiotów, natomiast najmniej – tylko 3 – w sekcji E (dostawa wody, gospodarowanie ciekami i odpadami). W porównaniu z rokiem 2004 ogólna liczba zarejestrowanych podmiotów wzrosła o 36 podmiotów. Zwiększyła się liczba podmiotów w sekcjach: D (wytwarzanie i zaopatrywanie w energie elektryczną, gaz), E (dostawa wody), F (budownictwo), G (handel i naprawy), K (działalność finansowa i ubezpieczeniowa), L (obsługa rynku nieruchomości) oraz N (usługi administrowania), O (administracja publiczna). Zmalała liczba zarejestrowanych w sekcji A (rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo), I (zakwaterowanie i usługi gastronomiczne), J (informacja i komunikacja) i M (działalność profesjonalna). Szczegółowy wykaz zarejestrowanych podmiotów w latach 2004 i 2009 prezentuje poniższa tabela. Tabela 2. Podmioty gospodarcze z terenu gminy Cieszanów zarejestrowane w systemie REGON według sekcji PKD w 2004 i 2009 roku. SEKCJA L.P. PKD 1. A 4. D 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. E F G H I J K L M N 15. O NAZWA Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo, rybactwo Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz Dostawa wody, gospodarowanie ciekami i odpadami Budownictwo Handel hurtowy i detaliczny, naprawy pojazdów Transport i gospodarka magazynowa Zakwaterowanie i usługi gastronomiczne Informacja i komunikacja Działalność finansowa i ubezpieczeniowa Obsługa rynku nieruchomości Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna Usługi administrowania i działalność wspierająca Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne RAZEM LICZBA PODMIOTÓW 2004 13 2009 12 18 21 2 28 78 10 13 18 22 9 15 9 3 49 80 10 10 12 30 10 14 11 26 35 261 297 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ze strony www.stat.gov.pl 26 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 Z całkowitej liczby podmiotów 94 % stanowiły podmioty sektora prywatnego, a 6 % podmioty publiczne. Wśród wszystkich jednostek najwięcej było osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, najmniej natomiast publicznych spółek handlowych oraz spółek handlowych z udziałem kapitału zagranicznego. Tabela 3. Podmioty sektora prywatnego i publicznego w 2009 roku. LICZBA PODMIOTÓW RODZAJE PODMIOTÓW Sektor publiczny Państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego Spółki handlowe Pozostałe Razem Sektor prywatny Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą Spółki handlowe Spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego Spółdzielnie Stowarzyszenia i organizacje społeczne Pozostałe Razem 15 1 3 19 225 6 1 2 26 18 278 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ze strony www.stat.gov.pl Liczba podmiotów gospodarczych w przeliczeniu na 1000 mieszkańców wynosiła w 2009 roku 41 i w ostatnich latach pozostawała na zbliżonym poziomie. W analizowanym pięcioleciu 2005-2009 wskaźnik ten wzrósł o 5 podmiotów. 2.3. Rynek pracy. Na terenie gminy zatrudnionych w głównym miejscu pracy było w 2009 roku 968 osób. W porównaniu do roku 2005 wartość ta zmalała o 109 osób. Tabela 4. Pracujący w głównym miejscu pracy. PRACUJĄCY W GŁÓWNYM MIEJSCU PRACY 2005 2009 OGÓŁEM MĘŻCZYŹNI KOBIETY 1 077 968 776 643 301 325 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ze strony www.stat.gov.pl 27 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 Na terenie gminy Cieszanów liczba bezrobotnych waha się z roku na rok. Na dzień 31 grudnia 2009 roku według danych Głównego Urzędu Statystycznego zarejestrowanych było 586 osób z gminy Cieszanów, w tym 268 osób (46 %). Tabela 5. Statystyka bezrobotnych w gminie Cieszanów w latach 2005-2009. ROK LICZBA BEZROBOTNYCH W TYM KOBIETY 2005 2006 2007 2008 2009 782 714 633 552 586 408 380 343 278 268 UDZIAŁ BEZROBOTNYCH WŚRÓD OSÓB W WIEKU PRODUKCYJNYM 17,6 16,0 14,0 12,1 12,7 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ze strony www.stat.gov.pl 28 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 3. SFERA SPOŁECZNA. 3.1 Struktura demograficzna i społeczna. Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego według stanu z dnia 31 grudnia 2009 roku gminę Cieszanów zamieszkiwało 7 232 osoby, w tym 3 649 mężczyzn (50,5 %) oraz 3 583 kobiety (49,5 %). Średnia gęstość zaludnienia wynosiła wówczas 33 osoby na km2. W analizowanym poniżej pięcioleciu 2005-2009 liczba mieszkańców gminy zmalała o 45 osób, najwyższa była w roku 2005, natomiast najniższa w roku 2008. Tabela 6. Liczba mieszkańców gminy Cieszanów w latach 2005-2009. LATA 2005 2006 2007 2008 2009 LICZBA LUDNOŚCI 7 275 7 246 7 252 7 216 7 232 LICZBA KOBIET 3 611 3 595 3 600 3 590 3 583 LICZBA MĘŻCZYZN 3 664 3 651 3 652 3 626 3 649 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Analizując udział ludności według ekonomicznych grup wieku można wskazać, że: w wieku przedprodukcyjnym znajduje się 20,7 % mieszkańców, w wieku produkcyjnym – 63,7 % mieszkańców, w wieku poprodukcyjnym – 15,6 % mieszkańców. Wykres 1. Osoby w wieku przedprodukcyjnym na 1000 mieszkańców . 240 228 220 231 212 223 207 217 210 204 2005 2006 Gmina Cieszanów 2007 2008 2009 Województwo Podkarpackie Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. 29 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 Wykres 2. Osoby w wieku produkcyjnym na 1000 mieszkańców. 637 632 624 620 617 638 634 631 626 609 2005 2006 Gmina Cieszanów 2007 2008 2009 Województwo Podkarpackie Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Wykres 3. Osoby w wieku poprodukcyjnym na 1000 mieszkańców. 156 155 157 156 156 155 151 153 151 149 2005 2006 Gmina Cieszanów 2007 2008 2009 Województwo Podkarpackie Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Analiza ekonomicznej struktury wiekowej mieszkańców gminy Cieszanów pozwala zauważyć niekorzystne zjawiska występujące w tej sferze. Stale zmniejsza się i tak niewielki odsetek ludności w wieku przedprodukcyjnym tj. do 17 lat. Zaobserwować można również, stały wzrost liczby osób w wieku produkcyjnym. Ustabilizował się natomiast odsetek osób w wieku poprodukcyjnym. 30 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 Tabela 7. Ruch naturalny ludności w gminie Cieszanów. LATA URODZENIA ZGONY 2005 70 2006 2007 68 82 67 61 PRZYROST NATURALNY 3 7 2008 2009 76 80 63 82 19 -6 79 1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Przyrost naturalny w przeliczeniu na 10 000 mieszkańców był w gminie Cieszanów w 2009 roku równy 1. Wynika to z przewagi liczby zgonów nad liczbą urodzeń żywych. Sytuacja taka była najczęstsza w ostatnim pięcioleciu. Jest to zjawisko korzystne, prowadzące do wzrostu potencjału demograficznego jednostki osadniczej. W analizowanym okresie wartość przyrostu osiągnęła poziom ujemny jedynie w 2008 roku, kiedy to liczba zgonów na terenie gminy Cieszanów była dość wysoka. Wykres 4. Przyrost naturalny w gminie Cieszanów na 10 000 mieszkańców. 18 2009 2008 1 14 -8 14 2007 26 13 2006 2005 10 11 4 Gmina Cieszanów Województwo Podkarpackie Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. 31 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 Tabela 8. Napływy i odpływy ludności w gminie Cieszanów w latach 2005-2009. LATA 2005 2006 2007 2008 2009 NAPŁYW OGÓŁEM ODPŁYW OGÓŁEM 74 100 97 106 84 122 71 108 79 71 SALDO MIGRACJI -26 -9 -38 -37 8 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Sytuacja gminy Cieszanów pod względem migracji ludności przedstawia się mało korzystnie. Jedynie w 2009 roku odnotowano dodatnie saldo, wynikające z licznych zameldowań w ruchu wewnętrznym. W pozostałych latach na ujemne wartości salda wpływa znaczna liczba osób, które wyjeżdżają z gminy. Pełny obraz zmian demograficznych na obszarze gminy Cieszanów daje współczynnik przyrostu rzeczywistego, który stanowi sumę wielkości przyrostu naturalnego i salda migracji. Tabela 9. Przyrost rzeczywisty w gminie Cieszanów w latach 2005-2009. SALDO MIGRACJI 2005 PRZYROST NATURALNY 3 -26 PRZYROST RZECZYWISTY -23 2006 7 -9 -2 2007 19 -38 -19 2008 2009 -6 1 -37 8 -43 9 LATA Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. 3.2 Elementy infrastruktury społecznej. Na terenie gminy Cieszanów działają dwa przedszkola – w Cieszanowie i w Dachnowie, wchodzące w skład zespołów szkół publicznych. W roku szkolnym 2008/2009 uczęszczało do nich 70 dzieci i pracowało 6 nauczycieli. W skład wspomnianych zespołów szkół publicznych w Cieszanowie i Dachnowie oraz zespołu szkół w Nowym Lublińcu wchodzą również szkoły podstawowe oraz gimnazja. Ponadto w Kowalówce, Niemstowie oraz Nowym Siole działają filialne szkoły podstawowe, podporządkowane Szkole Podstawowe w Cieszanowie. Łącznie do szkól podstawowych i gimnazjów w roku szkolnym 2008/2009 uczęszczało 872 uczniów, a zatrudnionych było 88 nauczycieli. 32 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 Działaniami z zakresu kultury na obszarze gminy Cieszanów zajmuje się przede wszystkim Centrum Kultury i Sportu w Cieszanowie. Siedziba Domu Kultury mieści się w dawnym budynku Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” z 1907 roku. Jest to obiekt o bogatych tradycjach kulturalnych i patriotycznych. Obecnie po przebudowach i remontach obiekt posiada salę widowiskową na 120 osób, garderobę, salę prób, salę konferencyjną oraz kawiarenkę internetową. Koncentruje się w nim życie kulturalne gminy. Jednostkami podlegającymi pod Centrum Kultury i Sportu w Cieszanowie są wiejskie domy kultury w Dachnowie i Starym Lublińcu oraz świetlice wiejskie w Żukowie, Kowalówce, Dąbrówce i Folwarkach. Z ich pomieszczeń korzystają dzieci i młodzież, a także poszczególne Koła Gospodyń Wiejskich. Przy Centrum Kultury i Sportu w Cieszanowie działają następujące zespoły: Kapela Ludowa „Sokoły” z Cieszanowa, istniejąca od 2001 roku. Kapela liczy 5 muzyków, a wykonuje repertuar złożony z piosenek i przyśpiewek ludowych z regionu rzeszowskiego. Na swoim koncie ma wiele występów w kraju i za granicą, m.in. we Włoszech, Niemczech, na Słowacji, Ukrainie i Węgrzech, otrzymała również szereg nagród i wyróżnień. Miejska Orkiestra Dęta z Cieszanowa, istniejąca od 2003 roku. Orkiestra występowała na wielu imprezach w regionie, a także na Węgrzech i Ukrainie. Liczy 25 muzyków i wykonuje zróżnicowany repertuar, od pieśni patriotycznych i religijnych, do marszów i utworów muzyki popularnej. Młodzieżowa Kapela Ludowa „Żarek” z Cieszanowa, która istnieje od 2007 roku. Kapela liczy 9 muzyków i wykonuje repertuar złożony z pieśni i piosenek ludowych z terenu Podkarpacia). Na terenie gminy Cieszanów od roku 1949 funkcjonuje Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy w Cieszanowie. Przez długi okres była ona jednostką samodzielną, a obecnie jest częścią Centrum Kultury i Sportu w Cieszanowie. Biblioteka posiada filie w Nowym Siole, Dachnowie i Nowym Lublińcu. Personel liczy pięciu pracowników, w tym dwie bibliotekarki w Cieszanowie i po jednej w bibliotekach filialnych. Według danych z grudnia 2007 roku biblioteka zgromadziła 40 716 woluminów, w tym w Cieszanowie – 16 629, w Dachnowie – 10 202, w Nowym Siole – 5 899, a w Nowym Lublińcu – 7 986. Biblioteka posiada czytelnię oraz stanowiska komputerowe z dostępem do internetu. Biblioteka prowadzi działalność związaną z upowszechnianiem i promocją czytelnictwa, a także gromadzeniem publikacji o charakterze regionalnym. Infrastruktura sportowo-rekreacyjna gminy Cieszanów obejmuje: 33 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 stadion piłkarski wraz z trybunami na ok. 600 oraz trybunami przenośnymi na ok. 300 osób, dwa korty tenisowe, boisko do siatkówki oraz budynek zaplecza w Nowym Siole; boisko do piłki nożnej w Dachnowie; boisko do piłki nożnej w Starym Lublińcu; wielofunkcyjne boisko w Nowym Siole przy Szkole Podstawowej; asfaltowe boisko do piłki ręcznej przy Zespole Szkół Publicznych w Nowym Lublińcu; boisko trawiaste do piłki nożnej przy Szkole Podstawowej w Chotylubiu; boisko trawiaste przy Szkole Podstawowej w Niemstowie; boisko trawiaste przy Szkole Podstawowej w Kowalówce. 3.3 Określenie grup społecznych wymagających wsparcia w ramach Programu Rewitalizacji. Działania podejmowane w ramach polityki społecznej sprowadzają się do wspierania osób i rodzin w zakresie zaspokajania niezbędnych potrzeb i przezwyciężania trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie pokonać samodzielnie. Obejmują także system działań docelowych, zmierzających do ich usamodzielniania i integracji w środowisku. Szeroki zakres działań pomocy społecznej powoduje adresowanie jej świadczeń nie tylko do osób i rodzin osiągających bardzo niskie dochody, ale także według kryterium specyficznych okoliczności składających się na ich trudną sytuację życiową. Specyficzne okoliczności to m.in. bezrobocie, niepełnosprawność, choroba, brak opieki nad dziećmi i ich zaniedbanie, zjawiska patologiczne, bezradność w sprawach opiekuńczo wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego. W ramach swoich kompetencji pracownicy Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Cieszanowie realizują zadania własne, zlecone oraz o charakterze obowiązkowym. Świadczeniami z pomocy społecznej są: świadczenia pieniężne: zasiłek stały, zasiłek okresowy, zasiłek celowy oraz specjalny zasiłek celowy; świadczenia niepieniężne, m.in.: praca socjalna, składki na ubezpieczenie zdrowotne, składki na ubezpieczenie społeczne, posiłek, usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania, specjalistyczne usługi opiekuńcze. 34 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 Formy pomocy dla osób wykluczonych społecznie dotyczą przede wszystkim trudności ze znalezieniem pracy lub jej utrzymaniem. Trudności te wynikają z osobistej sytuacji, niskich kwalifikacji, długiego okresu pozostawania bez pracy, a także z przyczyn takich jak np. niepełnosprawność. Według danych MGOPS w 2007 roku z pomocy w formie zasiłków celowych i w naturze skorzystało 591 osób. Świadczenia te udzielane z budżetu gminy miały charakter jednorazowy, przeznaczone były m.in.: na zakup żywności, leków, opału, odzieży, leczenia, drobnych remontów, dofinansowania do opłat mieszkaniowych, zakupu podręczników szkolnych. W tym samym roku z zasiłków okresowych skorzystało 106 rodzin. W porównaniu z latami poprzednimi liczba ta uległa zmniejszeniu, co było wynikiem polepszenia sytuacji zawodowej, a tym samym materialno-bytowej klientów pomocy społecznej w związku z pracami interwencyjnymi. Najczęstszą przyczyną przyznawania zasiłków okresowych w 2007 roku było bezrobocie. Z takiej pomocy skorzystały 93 rodziny. Pozostałe przyczyny to długotrwała choroba oraz niepełnosprawność. Bezrobocie jest zjawiskiem powszechnie znanym i jednym z najpilniejszych problemów społecznych dla gminy. Dotyka szerokie kręgi społeczne, pociąga za sobą wiele negatywnych zjawisk, zakłóca spokój i poczucie bezpieczeństwa. Powoduje negatywne konsekwencje ekonomiczne i społeczne. Z punktu widzenia mikroekonomicznego bezrobocie oznacza spadek dochodów gospodarstw domowych. Natomiast z punktu widzenia makroekonomicznego – rzeczywistą produkcję niższą od potencjalnej. Bezrobocie i jego konsekwencje w postaci biedy negatywnie wpływają na integrację mieszkańców. Występowanie długookresowego i wielokrotnego bezrobocia powoduje poważne skutki psychospołeczne. Skutki społeczne takiej sytuacji to patologie, frustracje oraz wzrost przestępczości. W 2007 roku 348 osób korzystało z ciepłych posiłków w stołówkach szkolnych. Z tej formy pomocy korzystają uczniowie aż do ukończenia szkoły gimnazjalnej. W analogicznym okresie liczba, którym przyznano zasiłki stałe w ramach zadań zleconych gminie wyniosła 22. Mogą się o nie ubiegać osoby niepełnosprawne i posiadające odpowiednie kryterium dochodowe. Potrzeby osób niepełnosprawnych na terenie Miasta i Gminy Cieszanów zaspokaja środowiskowy Dom Samopomocy. Placówka ta jest przeznaczona dla 30 osób dorosłych z niepełnosprawnością intelektualną oraz schorzeniami współistniejącymi. Oferta ośrodka przeznaczona jest dla osób, które z powodu niepełnosprawności mają poważne trudności 35 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 w życiu codziennym oraz wymagają pomocy niezbędnej do życia w środowisku rodzinnym i społecznym. Strukturę rodzin korzystających z pomocy społecznej w 2007 roku oraz powody jej przyznawania prezentują poniższe tabele. Tabela 10. Typy rodzin korzystających z pomocy społecznej w 2007 roku w gminie Cieszanów. LP. WYSZCZEGÓLNIENIE 2007 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Osoby samotne Gospodarstwa dwuosobowe Gospodarstwa trzyosobowe Gospodarstwa czteroosobowe Gospodarstwa pięcioosobowe Gospodarstwa sześcioosobowe i więcej Rodziny z dziećmi – ogółem Rodziny niepełne – ogółem Rodziny emerytów i rencistów – ogółem Ogółem liczba rodzin 32 32 39 89 68 88 237 7 57 347 Źródło: Opracowanie UMiG na podstawie danych MGOPS w Cieszanowie. Tabela. Powody przyznania pomocy społecznej w 2007 roku w gminie Cieszanów. LP. WYSZCZEGÓLNIENIE LICZBA RODZIN 1. 2. 3. 4. 5. Ubóstwo Sieroctwo Bezrobocie Niepełnosprawność Długotrwała lub ciężka choroba Bezradność w sprawach opiekuńczowychowawczych oraz prowadzeniu gospodarstwa domowego Alkoholizm 228 17 174 84 54 6. 7. 12 28 Źródło: Opracowanie UMiG na podstawie danych MGOPS w Cieszanowie. Wśród klientów MGOPS najwięcej rodzin zwróciło się o pomoc w związku z ubóstwem. Na drugim miejscu są rodziny, w których problemem społecznym kwalifikującym ich do korzystania z pomocy społecznej jest bezrobocie. W dalszej kolejności są to rodziny, których dotknął problem niepełnosprawności oraz długotrwałej choroby. 36 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 Tabela 11. Rzeczywista liczba rodzin i osób objętych pomocą społeczną. ROK LICZBA OSÓB LICZBA RODZIN 2007 1 069 298 Źródło: Opracowanie UMiG na podstawie danych MGOPS w Cieszanowie. Wielkość środków finansowych w budżecie gminy Cieszanów przeznaczonych na wypłaty zasiłków zgodnie z ustawą o pomocy społecznej wyniosła w 2007 roku 361 103,00 zł. 3.4 Stan i zróżnicowanie dochodowości gospodarstw domowych Zgodnie z uchwałą Rady Miejskiej w Cieszanowie w sprawie uchwalenia budżetu na rok 2010 najważniejszymi źródłami wpływów gminy w łącznej kwocie 24 430 468,00 zł będą: dochody bieżące – 17 373 385,00 zł; dochody majątkowe – 7 057 083,00 zł; w tym subwencje – 9 334 919,00 zł. W strukturze wydatków w kwocie 26 321 133,00 zł na podstawie planu na rok 2010 według najważniejszych pozycji należy wyróżnić: wydatki bieżące – 16 894 608,00 zł; wydatki majątkowe 9 426 525,00 zł. Deficyt budżetowy w roku 2010 wyniesie 1 890 655,00 zł. Według danych GUS za 2009 rok dochody Gminy Cieszanów wyniosły 20 800 077,97 zł, w tym 6 223 485,84 zł stanowiły dochody własne. Wydatki natomiast sięgnęły kwoty 21 009 755,58 zł. Dochód na jednego mieszkańca gminy był w 2009 roku równy 2 882,49 zł. Wydatki w przeliczeniu na jednego mieszkańca wyniosły 2 911,55 zł. 3.5 Struktura organizacji pozarządowych. Na obszarze Gminy Cieszanów funkcjonują następujące organizacje pozarządowe, stowarzyszenia i fundacje: Ludowy Klub Sportowy „Ursus” Dachnów; Miejski Klub Sportowy „Juwenia” Cieszanów; Ludowy Klub Sportowy „ZALEW” Stary Lubliniec; 37 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 Uczniowski Klub Sportowy „Meteor” przy Zespole Szkół Publicznych Sportowy przy Szkół Publicznych w Dachnowie; Uczniowski Klub „Puma” Zespole w Cieszanowie; Ognisko-Klub Sportowy Towarzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej ”Gwiazda”; Cieszanowskie Towarzystwo Muzyczne; Stowarzyszenie Popularyzacji Miasta i Regionu „Żarek”; Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży przy Parafii Podwyższenia Krzyża Świętego w Dachnowie; Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży przy Parafii Świętego Wojciecha w Cieszanowie; Gminne Stowarzyszenie Kół Gospodyń Wiejskich w Cieszanowie; Stowarzyszenie „Strzelec ”w Cieszanowie; Stowarzyszenie Inicjatyw Oświatowych „Brusienka”; Stowarzyszenie „Kresy – Pokolenie Nowych”; Towarzystwo Przyjaciół Lublińca; Związek Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i Byłych Więźniów Politycznych. Koło Miejsko-Gminne w Cieszanowie; Towarzystwo Rolnicze w Cieszanowie; Cieszanowskie Forum Gospodarcze; Stowarzyszenie Czereśnian; Ochotnicza Straż Pożarna w Nowym Siole; Ochotnicza Straż Pożarna w Cieszanowie; Ochotnicza Straż Pożarna w Kowalówce – Żukowie; Ochotnicza Straż Pożarna w Chotylubiu; Ochotnicza Straż Pożarna w Folwarkach; Ochotnicza Straż Pożarna w Dachnowie; Ochotnicza Straż Pożarna w Niemstowie; Ochotnicza Straż Pożarna w Nowym Lublińcu; Lokalna Grupa Działania „SERCE ROZTOCZA” w Cieszanowie; Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Zaburzeniami Psychicznymi i Przewlekle Chorych Oraz Ich Rodzin/Opiekunów „VIVERE” w Cieszanowie. 38 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 4. IDENTYFIKACJA PROBLEMÓW W SFERZE INFRASTRUKTURY, GOSPODARKI I SPOŁECZEŃSTWA. Analizując stan infrastruktury technicznej, gospodarki oraz sfery społecznej obszaru gminy Cieszanów, można zidentyfikować następujące problemy: INFRASTRUKTURA TECHNICZNA konieczność rozbudowy i przebudowy sieci dróg; niekompletna sieć gazowa i kanalizacyjna; przestarzała sieć wodociągowa; słabo rozwinięta infrastruktura turystyczna; zły stan techniczny i wizualny budynków popegeerowskim; brak uporządkowania przestrzeni publicznej; występowanie dzikich wysypisk śmieci. mieszkalnych na obszarze GOSPODARKA niewystarczająca ilość miejsc pracy poza rolnictwem; brak zasobów finansowych na rozwój przedsiębiorczości; brak nowych podmiotów gospodarczych; rozdrobnienie gospodarstw rolnych; brak przetwórstwa rolno-spożywczego; ograniczone zasoby materialne przedsiębiorstw; niska innowacyjność i kreatywność biznesowa przedsiębiorstw; niska jakość dostępnych usług doradczych – niedostateczna ilość szkoleń i doradztwa w zakresie małej i średniej przedsiębiorczości; brak wsparcia finansowego na start w działalności gospodarczej; niewykorzystanie walorów turystycznych w rozwoju gospodarczym – brak gospodarki turystycznej. STREFA SPOŁECZNA wysoki poziom długotrwałego bezrobocia; niska dochodowość ludności; słabe wykształcenie mieszkańców wsi; wzrost patologii społecznych wynikający z znacznego poziomu ubóstwa; niezaspokojone potrzeby mieszkańców w zakresie możliwości podwyższania kwalifikacji; niewystarczająca ilość imprez kulturalnych; brak zajęć pozalekcyjnych dla dzieci i młodzieży; niewystarczająca infrastruktura sportowo-turystyczna. 39 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 5. TABELA Z PODSTAWOWYMI DANYMI STATYSTYCZNYMI DOTYCZĄCYMI WW. SEKTORÓW Rok Liczba podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców Pracujący ogółem na 1000 mieszkańców Województwo Gmina Bezrobotni zarejestrowani ogółem na 1000 mieszkańców Województwo Gmina Województwo Gmina 2005 36 66 148 182 107 78 2006 38 67 136 187 99 69 2007 38 68 139 194 87 60 2008 39 69 139 199 76 55 2009 41 69 134 207 81 68 Rok Czytelnicy bibliotek na 1000 mieszkańców Województwo Gmina Ilość oddanych budynków ogółem na 1000 mieszkańców Województwo Gmina Udzielone noclegi ogółem na 1000 mieszkańców Województwo Gmina 2005 158 197 1,0 2,0 121 734 2006 160 187 1,2 2,1 90 777 2007 145 178 2,8 2,7 164 865 2008 139 174 2,6 2,7 226 899 2009 147 173 2,1 2,2 364 924 Rok Mieszkańcy w wieku przedprodukcyjnym (do 17 lat) na 1000 mieszkańców Województwo Gmina Mieszkańcy w wieku produkcyjnym na 1000 mieszkańców Mieszkańcy w wieku poprodukcyjnym na 1000 mieszkańców Województwo Gmina Województwo Gmina 2005 240 231 620 620 151 149 2006 228 223 617 626 155 151 2007 220 217 624 631 156 153 2008 212 210 632 634 156 155 2009 207 204 637 638 156 157 Liczba mieszkańców Rok Gmina Województwo Przyrost naturalny na 10000 mieszkańców Dochód gminy na 1 mieszkańca Województwo Gmina Gmina Województwo 2005 7 275 2 098 263 4 11 1 935 1 872 2006 7 246 2 097 564 10 13 2 410 2 134 2007 7 252 2 097 338 26 14 3 140 2 344 2008 7 216 2 099 495 -8 14 3 124 2 564 2009 7 232 2 101 732 1 18 2 882 2 676 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ze strony www.stat.gov.pl 40 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 6. ANALIZA SWOT. Analiza SWOT jest jedną z podstawowych metod analizy strategicznej. Można ją stosować w poszczególnych sferach funkcjonowania firmy, lub innego podmiotu, również jednostki samorządu terytorialnego. Nazwa metody jest akronimem angielskich słów strengths (mocne strony), weaknesses (słabe strony), opportunities (szanse potencjalne lub zaistniałe w otoczeniu), threats (zagrożenia prawdopodobne lub istniejące w otoczeniu). Analiza oparta jest na schemacie klasyfikacji, dzielącym wszystkie czynniki mające wpływ na bieżącą i przyszłą pozycję jednostki na: zewnętrzne w stosunku do niej i mające charakter uwarunkowań wewnętrznych oraz wywierające negatywny wpływ na jednostkę i mające wpływ pozytywny. Ze skrzyżowania tych dwóch podziałów powstają cztery kategorie czynników: wewnętrzne pozytywne – mocne strony, czyli atuty jednostki – walory, które w pozytywny sposób wyróżniają ją pośród konkurencji, wewnętrzne negatywne – słabe strony, będące konsekwencją ograniczeń zasobów i niedostatecznych kwalifikacji, zewnętrzne pozytywne – szanse, czyli zjawiska i tendencje, które przy odpowiednim wykorzystaniu staną się impulsem rozwoju oraz osłabią zagrożenia, zewnętrzne negatywne – zagrożenia, czyli wszystkie te czynniki zewnętrzne, które są postrzegane jako bariery dla rozwoju jednostki, utrudnienia, dodatkowe koszty działania. Dokonanie analizy poprzez identyfikację mocnych i słabych stron miejscowości oraz przeanalizowanie szans i zagrożeń wynikających z otoczenia pozwoliło na sformułowanie podstawowych celów, jakie należy osiągnąć, aby pobudzić rozwój obszaru rewitalizowanego. Przeprowadzając analizę SWOT dla gminy Cieszanów opierano się nie tylko na danych dotyczących poszczególnych sektorów, duży wpływ na jej ostateczny kształt miały także konsultacje społeczne przeprowadzane w całym procesie tworzenia Lokalnego Programu Rewitalizacji. 41 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 Tabela 7. Analiza SWOT. SŁABE STRONY MOCNE STRONY − walory krajobrazowe, przyrodnicze i kulturowe korzystne dla prowadzenia działalności turystycznej; − zasoby naturalne – zbiorniki wodne i kompleksy leśne; − małe zanieczyszczenie środowiska − niewykorzystany potencjał przyrodniczy; − ziemia rolnicza niskiej klasy; − rozdrobnienie gospodarstw rolnych; − mało rentowna działalność rolnicza; − brak przetwórstwa rolno-spożywczego; − niedostateczna liczba miejsc pracy poza naturalnego; − znaczny areał ziemi rolniczej i duże zasoby siły roboczej; − stosunkowo korzystna struktura wiekowa mieszkańców; − duże zaplecze surowcowe dla przetwórstwa; rolnictwem; − brak zasobów finansowych na rozwój przedsiębiorczości; − niska aktywność gospodarcza i brak innowacyjności przedsiębiorców; − niedostateczny stan techniczny − sąsiedztwo Ukrainy, która stanowi duży infrastruktury drogowej; − konieczność wymiany przestarzałej sieci rynek zbytu; − dobrze rozwinięta sieć infrastruktury wodociągowej; − znaczny poziom ubóstwa części technicznej; − stosunkowo duża liczba obiektów sportowo-rekreacyjnych; − dobrze rozwinięta sieć szkolnictwa podstawowego i gimnazjalnego; − aktywnie działające organizacje pozarządowe; społeczeństwa; − niski poziom wykształcenia mieszkańców wsi; − niska jakość usług doradczych; − niedorozwój − otwartość władz Gminy na aktywność dostępnych usług w branży turystycznej. mieszkańców. SZANSE − bliskość Ukrainy i przejść granicznych; − wykorzystanie walorów przyrodniczych; − możliwość promowania gminy, jako miejsca czystego ekologicznie; − pozytywna koniunktura gospodarcza ZAGROŻENIA − położenie na peryferiach województwa podkarpackiego; − migracja młodych i wykształconych ludzi do dużych miast i zagranicę; − słaba aktywność i integracja społeczna; 42 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 w województwie; − nawiązanie współpracy z sąsiednimi gminami; − możliwość realizacji projektów z wykorzystaniem środków z budżetu Unii Europejskiej; − programy wyrównujące szanse rozwojowe mniejszych ośrodków miejskich; − rozwój usług doradztwa biznesowego i marketingu; − wzrost aktywności społecznej − zwiększający się poziom patologii społecznych; − ubożenie społeczeństwa i powiększające się różnice w dochodach ludności; − brak zainteresowania inwestorów terenami peryferyjnymi; − niewystarczające wsparcie dla małej i średniej przedsiębiorczości; − niewykorzystanie potencjału wynikającego z posiadanych walorów turystycznych. mieszkańców; − rozwój oświaty i społeczeństwa informacyjnego. 43 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 II NAWIĄZANIE DO STRATEGICZNYCH DOKUMENTÓW DOTYCZĄCYCH ROZWOJU PRZESTRZENNO – SPOŁECZNO – GOSPODARCZEGO GMINY CIESZANÓW Lokalny Program Rewitalizacji jest jednym z kilku dokumentów o charakterze planistycznym, opracowanych na potrzeby programowania rozwoju społeczno -gospodarczego gminy Cieszanów. Podstawowym warunkiem skuteczności i realności założeń zawartych w Programie jest ich zgodność z pozostałymi dokumentami dotyczącymi zagadnień planowania rozwoju gminy. Z tego względu podstawą dla niniejszego opracowania były istniejące już dokumenty dotyczące zagospodarowania oraz kierunków rozwoju społeczno-gospodarczego. Lokalna polityka prowadzona na poziomie gminy przez władze powinna być spójna w swoich założeniach z polityką prowadzoną na szczeblach: powiatowym, wojewódzkim i krajowym. Z tego też powodu Lokalny Program Rewitalizacji jest powiązany z następującymi dokumentami określającymi warunki rozwoju Polski i Województwa: Strategią Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2020. Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013. Strategią Rozwoju Powiatu Lubaczowskiego. Strategią Rozwoju Miasta i Gminy Cieszanów na lata 2006-2020. Planem Rozwoju Lokalnego Gminy Cieszanów na lata 2008-2013. LP. 1. DOKUMENT Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2020. POWIĄZANIE Strategia jest kluczowym dokumentem programowania rozwoju województwa do roku 2020, wyznaczającym cele i działania, służące podnoszeniu konkurencyjności regionu oraz przełamywaniu istniejących jeszcze strukturalnych problemów gospodarczych i społecznych. Strategia formułuje wizję rozwoju województwa podkarpackiego, która brzmi: „Województwo podkarpackie powinno stać się obszarem zrównoważonego rozwoju, integrującym cele społeczne, ekologiczne i gospodarcze oraz zapewniającym możliwości realizacji potrzeb 44 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 2. Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013. 3. Strategia Rozwoju Powiatu Lubaczowskiego. społeczeństwa i osiąganie wysokiego standardu życia”. Ramy Strategii wyznacza 8 głównych obszarów i celów strategicznych, spośród których z niniejszym dokumentem powiązany jest: „Wszechstronny rozwój kapitału społecznego, umożliwiający pełne wykorzystanie potencjału i możliwości rozwoju osobistego mieszkańców regionu”. RPOWP jest najważniejszym instrumentem polityki rozwoju regionu dla nowej perspektywy finansowej. Celem nadrzędnym dokumentu jest wzrost krajowej i międzynarodowej konkurencyjności gospodarki oraz poprawa dostępności przestrzennej Podkarpacia. Cel ten realizowany będzie poprzez zidentyfikowane osie priorytetowe określające podstawowe rozwiązania strategiczne na poziomie regionalnym. W ramach osi 7. Spójność wewnątrzregionalna wyodrębnione zostały trzy typy obszarów problemowych: wymagające rewitalizacji miasta lub ich części, obszary i obiekty zdegradowane m.in. w wyniku: likwidacji Państwowych Gospodarstw Rolnych oraz obszary zmarginalizowane gospodarczo . Celem działania 7.2 Rewitalizacja obszarów zdegradowanych jest ożywienie społeczno -gospodarcze tych obszarów. Realizacja założeń działania w niniejszym dokumencie nastąpi poprzez realizację przedsięwzięcia służącego przygotowaniu do użytkowania nowoczesnych socjalnych budynków mieszkalnych dobrego standardu poprzez renowację i adaptacje istniejących budynków. Strategia opracowana została na podstawie raportu diagnostycznego oraz analizy słabych i mocnych stron powiatu lubaczowskiego, które pozwoliły na określenie problemów, ich zweryfikowanie i próbę znalezienia stosownych rozwiązań w kontekście szans rozwojowych. Strategia zawiera zhierarchizowane pod względem czasu i ważności decyzje rozwojowe, które pozwolą na dostosowanie powiatu do dynamicznie zmieniającej się 45 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 4. Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Cieszanów na lata 2006-2020. 5. Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Cieszanów na lata 2008-2013 rzeczywistości. Rozwój powiatu lubaczowskiego skoncentrowany będzie wokół kilku obszarów, z których spójny z założeniami LPR jest ten, dotyczący rewitalizacji społecznej. Rozwój zasobów ludzkich stanowi obszar strategiczny i podstawę trwałego rozwoju powiatu oraz warunkuje racjonalne wykorzystanie jego wewnętrznych potencjałów rozwojowych. W tym zakresie założono: zmniejszenie poziomu bezrobocia, zapewnienie bezpieczeństwa publicznego, ograniczenie zjawiska patologicznych i kryminogennych, pomoc społeczną rodzinom najuboższym. Dokument jest jednym z podstawowych elementów strategicznego zarządzania obszarem określonym historycznie i administracyjnie. Stanowi podstawową bazę informacyjną dla przygotowania i podejmowania zasadniczych decyzji prorozwojowych. Wyraźnie zarysowania wizja gminy, powoduje, że strategia jest długookresowa – pokazuje odległy horyzont i umożliwia podejmowanie bieżących decyzji ze względu na odległe cele. Długofalowym celem jest zrównoważony rozwój gminy. Zakłada on dążenie do zaspokojenia aspiracji rozwojowych obecnego i przyszłego pokolenia. Cel główny gminy Cieszanów brzmi: „Gmina Cieszanów powinna stać się obszarem zrównoważonego rozwoju integrującym cele społeczne, gospodarcze i zapewniającym wzrost dochodów i poziomu życia ludności”. W strategii określono osiem głównych obszarów strategicznych gminy oraz zasadnicze kierunki zmian. Lokalny Program Rewitalizacji wraz ze swoimi założeniami nawiązuje do Obszaru 4: „Ochrona zdrowia i zabezpieczenie społeczne” i określonego tu kierunku działań 4.3: „ Wspieranie działań na rzecz osób zagrożonych marginalizacją i wykluczeniem społecznym”. Plan poprzez pokazanie kierunków rozwoju stwarza pozytywny wizerunek gminy Cieszanów, pobudza inicjatywę lokalną i przedsiębiorczość mieszkańców. Zdefiniowanie oczekiwanych przez społeczność lokalną celów, działań i planów, 46 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 mobilizujących mieszkańców do realizowania kluczowych przedsięwzięć, zmierzających do poprawy ich życia jest zadaniem nadrzędnym. W rezultacie identyfikacji problemów na obszarze gminy Cieszanów stworzony został plan działań zmierzających do poprawy sytuacji na tym terenie. W zakresie zmian w strukturze gospodarczej obszaru zaplanowano rozwój warunków do tworzenia miejsc pracy w sektorze pozarolniczym poprzez podnoszenie kwalifikacji osób mieszkających na terenach wiejskich oraz wspieranie osób chętnych do prowadzenia działalności gospodarczej. 1. Dokumenty dotyczące polityk w różnych sektorach społeczno -gospodarczych. Strategia rozwiązywania problemów społecznych Gminy Cieszanów na lata 2008-2013. Dokument wskazuje kluczowe kwestie społeczne z jakimi borykają się mieszkańcy gminy oraz wytycza kierunek działań na rzecz niwelowania zjawisk społecznie niepożądanych. W dokumencie określono cele integracji, które są wyrazem planowania społecznego, a także odzwierciedlają dążenia i aspiracje społeczności lokalnej zmierzające do zidentyfikowania problemów, likwidacji barier i zagrożeń oraz wykorzystania wszystkich szans tkwiących w potencjale ludzkim i materialnym dla przyszłej integracji. Wizja rozwoju społecznego gminy Cieszanów zapisana w dokumencie brzmi: „Gmina Cieszanów to zintegrowana społeczność zadowolonych ludzi, korzystających z lokalnych zasobów ceniących wartość pracy i wysoki komfort życia. Wskazano również 4 cele strategiczne oraz odpowiadające im cele szczegółowe. W ramach celu I. „Poprawa rynku pracy”, wskazano: przeciwdziałanie bezrobociu oraz pomoc na rzecz osób bezrobotnych i podnoszenie kwalifikacji ludności. Cel II. „Poprawa warunków życia społecznego” zakłada tworzenie alternatywnych form wypoczynku i rekreacji przy szkołach i klubach sportowych. W ramach celu IV. „Przeciwdziałanie zagrożeniom i patologiom” przewiduje się natomiast wspieranie rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym. 47 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 III STRESZCZENIE NIETECHNICZNE OCENY ODDZIAŁYWANIA PROGRAMU NA ŚRODOWISKO. Prawidłowo realizowany rozwój gospodarczy, przestrzenny i społeczny gminy musi uwzględniać ochronę istniejącego ekosystemu oraz eliminować wszystkie zagrożenia mogące zakłócić jego funkcjonowanie. Działania przewidziane do podejmowania w ramach Lokalnego Programu Rewitalizacji muszą mieć na względzie specyfikę obszaru, a w tym przypadku położenie na terenie przygranicznym oraz w obszarze atrakcyjnym pod względem przyrodniczym, bogatym w zasoby wodne. Obszar rewitalizacji leży poza granicami obszarów Natura 2000 (istniejącymi i planowanymi) i nie będzie na nie oddziaływał. Potwierdzeniem tego faktu może być zaświadczenie o oddziaływaniu na obszary Natura 2000 wydane przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska na wniosek inwestorów. Miejsce realizacji projektu znajduje się poza Specjalnymi Obszarami Ochrony (SOO), wyznaczonymi na podstawie Dyrektywy Siedliskowej (Dyrektywa z dnia 21 maja 1992 r. nr 92/43/EWG o ochronie naturalnych siedlisk oraz dziko żyjącej fauny i flory) oraz poza Obszarami Specjalnej Ochrony (OSO), dla których podstawę prawną stanowi Dyrektywa Ptasia (Dyrektywa z dnia 2 kwietnia 1979 r. nr 79/409/EWG o ochronie dziko żyjących ptaków). Wyznaczenie SOO i OSO nakłada na państwa członkowskie, w tym także Polskę, obowiązek zachowania wartości przyrodniczych, które były podstawą wytypowania obszarów Natura 2000. Na terenie gminy i w pobliżu jej granic znajdują się natomiast: Specjalny Obszar Ochrony Uroczyska Puszczy Solskiej (PLH060034); Obszar Specjalnej Ochrony Puszcza Solska (PLB60008); Specjalny Obszar Ochrony Horyniec (PLH180017); Obszar Specjalnej Ochrony Roztocze (PLB060012). W celu identyfikacji potencjalnych oddziaływań na środowisko będących wynikiem realizacji LPR oraz oceny ich natężenia, a także określenia czy w należyty sposób został uwzględniony w ocenianym dokumencie interes środowiska przyrodniczego i kulturowego, rozpatruje się wpływ realizacji LPR na następujące komponenty środowiska: różnorodność biologiczna, zwierzęta i rośliny, ludzie, woda, powietrze i środowisko akustyczne, powierzchnia ziemi, krajobraz i zabytki, klimat, zasoby naturalne W przypadku powierzchni ziemi, klimatu i zasobów naturalnych, stwierdzić można neutralny wpływ realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji, natomiast na wszystkie 48 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 pozostałe komponenty środowiska realizacja założeń dokumentu będzie miała wpływ pozytywny. Oddziaływanie na środowisko poszczególnych zdań ujętych w dokumencie będzie się nakładało w przypadku ich równoczesnej realizacji. Harmonogram realizacji zadań musi więc być tak skonstruowany, aby z jednej strony uwzględnić technologię robót, a z drugiej zaś ograniczyć kumulację uciążliwych oddziaływań. W przypadku zadań związanych z budową lub modernizacją uzbrojenia podziemnego, o podejmowanych w tym zakresie działaniach będą informowani wszyscy zarządcy sieci, tak by w jednym czasie uporządkować wszystkie wymagające tego sieci na danym terenie. W przypadku realizacji tego rodzaju przedsięwzięć oddziaływanie niekorzystne może nastąpić jedynie w fazie realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji i może być związane bezpośrednio z uciążliwościami powstającymi w trakcie prowadzonego procesu budowlanego. Oddziaływania mieć będą charakter odwracalny, chwilowy oraz występować mogą w relatywnie krótkim czasie (krótkoterminowo). W przypadku występowania niekorzystnych oddziaływań na środowisko istnieje możliwość i konieczność ograniczania ich wpływu. Minimalizacja oddziaływań inwestycji na środowisko to różnego rodzaju działania, które mają wpłynąć na zmniejszenie uciążliwości inwestycji na otoczenie, zarówno w fazie realizacji jak i eksploatacji. Są to m.in. następujące działania: w czasie realizacji inwestycji prawidłowe zabezpieczenie techniczne sprzętu i placu budowy; stosowanie odpowiednich technologii, materiałów i rozwiązań konstrukcyjnych; właściwe kierowanie pracami; dotrzymywanie terminów wykonywania prac budowlanych; nadzór nad skutecznością i jakością realizacji; stosownie wysokiej klasy rozwiązań technicznych; ograniczanie i oszczędzanie podczas budowy surowców takich jak: woda, piasek i energia; maskowanie elementów dysharmonijnych dla krajobrazu. Przykładem działań minimalizacyjnych jest także wyznaczenie okresu lub nawet pory dnia, w jakich możliwe jest prowadzenie prac budowlanych. Powodem może być ochrona zwierząt lub ludzi przed hałasem lub ograniczenie ingerencji, która mogłaby zakłócić normalny cykl życia ludzi i zwierząt. 49 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 Paleta rozwiązań technicznych i organizacyjnych, jakie należy stosować w przypadku danej uciążliwości jest szeroka i należy do sztuki inżynierii i ochrony środowiska. Proponowane szczegółowych analiz przez inwestora przeprowadzanych metody przez są najczęściej doświadczonych wynikami projektantów korzystających z dobrych praktyk, które zdały egzamin w przypadku innych podobnych inwestycji. Zgodnie z wykładnią Ministerstwa Środowiska, dotyczącą przeprowadzania postępowania w sprawie oceny oddziaływania skutków realizacji planów i programów, do Lokalnych Programów Rewitalizacji dołączanych do projektów finansowanych w ramach RPO, należy załączyć stosowne informacje i uzgodnienia związane z przeprowadzeniem strategicznej oceny oddziaływania na środowisko lub dokumenty mówiące o odstąpieniu od tej procedury. Dokumenty wymagające przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko kwalifikuje się na podstawie art. 46 i 47 ustawy z dnia 03.10.2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199 z 2008 r., poz. 1227). Lokalny Program Rewitalizacji, jako dokument, który winien być analizowany w świetle w art. 47 Uooś, będzie wymagał przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania, jeżeli organ opracowujący taki program stwierdzi, że ten wyznacza ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko i że realizacja postanowień dokumentu może spowodować znaczące oddziaływanie na środowisko. Analizy w zakresie rodzaju i charakteru projektowanych przedsięwzięć, jako przesłanki, będącej podstawą przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko, należy dokonać obecnie w oparciu o obowiązujące jeszcze rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. Nr 257 poz. 2573 ze zm.) oraz o Aneksy (I i II) Dyrektywy Rady z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne, biorąc pod uwagę powiązania między przedsięwzięciami i kumulowanie się oddziaływań. Istotne w analizie będą zastrzeżenia Komisji Europejskiej co do wykładni przepisów odnośnie ustalonych progów ilościowych w w/w rozporządzeniu oraz informacje zawarte w Wytycznych 50 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 w zakresie postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko dla przedsięwzięć współfinansowanych z krajowych lub regionalnych programów operacyjnych. Rozpatrując potrzebę przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko przedsięwzięcie poddaje się analizie w aspekcie uwarunkowań określonych w art. 49 ust. 1 w/w ustawy. Przy odstąpieniu od przeprowadzania strategicznej oceny bierze się pod uwagę następujące uwarunkowania: 1. Charakter działań przewidzianych w dokumencie, stopień w jakim ustala on ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć, w odniesieniu do usytuowania, rodzaju i skali tych przedsięwzięć, powiązania z działaniami przewidzianymi w innych dokumentach, przydatność w uwzględnianiu aspektów środowiskowych, w szczególności w celu wspierania zrównoważonego rozwoju oraz we wdrażaniu prawa wspólnotowego w dziedzinie ochrony środowiska. 2. Rodzaj i skalę oddziaływania na środowisko, w szczególności: prawdopodobieństwo wystąpienia, czas trwania, zasięg, częstotliwość i odwracalność oddziaływań, prawdopodobieństwo wystąpienia oddziaływań skumulowanych lub transgranicznych, prawdopodobieństwo wystąpienia ryzyka dla zdrowia ludzi lub zagrożenia dla środowiska. 3. Cechy obszaru objętego oddziaływaniem na środowisko, w szczególności: obszary o szczególnych wartościach naturalnych lub posiadające znaczenie dla dziedzictwa kulturowego, wrażliwe na oddziaływania, istniejące przekroczenie standardów jakości środowiska lub intensywne wykorzystywanie terenu, formy ochrony przyrody w rozumieniu ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody oraz obszary podlegające ochronie zgodnie z prawem międzynarodowym. Na podstawie wyżej wymienionych uwarunkowań stwierdza się, że dokument nie wyznacza ram dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, dla których przeprowadzenie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko mogłoby być wymagane. Nie wystąpią oddziaływania transgraniczne ani długotrwałe oddziaływania skumulowane. Projekty nie niosą zagrożenia dla zdrowia ludzi oraz środowiska naturalnego, nie będą realizowane na obszarach objętych formami 51 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 ochrony przyrody oraz obszarach wrażliwych na oddziaływanie lub intensywne wykorzystanie terenu. Działania zawarte w dokumencie dążą do zrównoważonego rozwoju wszystkich obszarów województwa i są powiązane z celami dokumentów wyższego rzędu. Zgodnie z „Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko” (Dz. U. 2004, nr 257/04, poz. 2573 z póź. zm.) oraz Dyrektywą 85/337/EWG (dyrektywa OOŚ) przedsięwzięcia zawarte w niniejszym dokumencie nie zaliczają się do przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, dla których może być wymagane sporządzenie raportu oddziaływania na środowisko. Rozporządzenie powyższe określa: rodzaje przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, wymagających sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko; rodzaje przedsięwzięć, dla których obowiązek sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko może być wymagany; przypadki, w jakich zmiany dokonywane w obiektach są kwalifikowane jako przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko; szczegółowe uwarunkowania związane z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko. Zadania przewidziane do realizacji w ramach niniejszego dokumentu nie zaliczają się do przedsięwzięć z I grupy, które zawsze znacząco oddziałują na środowisko i dla których przeprowadzenie oceny oddziaływania na środowisko wynika z mocy ustawy, ani do przedsięwzięć grupy II, które mogą potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko, dla których przeprowadzenie ooś może być wymagane. W świetle ustawy z dnia 3 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr 199 poz. 1227), przedsięwzięcia te również nie zaliczają się do przedsięwzięć mogących oddziaływać na środowisko, dla których obowiązek sporządzania raportu może być stwierdzony na podstawie art. 63 ust. 1 niniejszej ustawy. W związku z powyższym nie istnieje konieczność przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko i sporządzania raportu. 52 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 IV. ZAŁOŻENIA PROGRAMU REWITALIZACJI. Rewitalizacja powinna mieć charakter kompleksowy i interdyscyplinarny. Tym walorom towarzyszą specyficzne właściwości – wieloletni okres realizacji programu, potrzeba ciągłego monitorowania i aktualizacji, partycypacja społeczna na wszystkich etapach prowadzenia programu rewitalizacji, konieczność pozyskiwania różnorodnych publicznych i prywatnych źródeł finansowania działań, montaż finansowy przy szczegółowym planowaniu i publicznym nadzorze przepływu środków. Rewitalizacja jest wspólnym zadaniem samorządu oraz społecznych i gospodarczych partnerów Lokalnego Programu Rewitalizacji. Źródła finansowania Lokalnego Programu Rewitalizacji znajdują się głównie poza budżetem samorządu, dlatego oczywiste jest, że będzie występować konieczność ciągłego ich pozyskiwania, a tej roli może nie sprostać sama gmina. Ważne jest, by partnerzy społeczni i gospodarczy odpowiednio te działania wspierali. Osiągnięcie zaplanowanych celów będzie możliwe bowiem tylko wtedy, gdy dojdzie do współpracy sektora prywatnego, publicznego i społecznego. 1. OKRES PROGRAMOWANIA 2007 – 2013 I LATA NASTĘPNE. Lokalny Program Rewitalizacji gminy Cieszanów obejmuje swym zakresem dwa okresy programowania w odniesieniu do Regionalnych Programów Operacyjnych, które są zgodne z harmonogramem środków pomocowych na poziomie unijnym. Pierwszy okres programowania przypada na lata 2007-2013 i trwa obecnie. Drugi będzie realizowany w latach 2014-2015. Określony w ten sposób zakres realizacji inwestycji ma sprawić, by środki finansowe na pokrycie kosztów związanych z poszczególnymi etapami inwestycyjnymi były pozyskiwane z różnych programów, nie tylko z obecnego Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego. Sprawi to, że prawdopodobieństwo pozyskania tych środków, a tym samym doprowadzenia do sytuacji, gdy zostaną osiągnięte zamierzenia LPR, będzie bardzo wysokie. Dodatkowo otwiera to możliwości pozyskiwania innych środków (nie tylko unijnych) na realizację Lokalnego Programu Rewitalizacji. 53 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 2. ZASIĘG TERYTORIALNY REWITALIZOWANEGO OBSZARU. Lokalny Program Rewitalizacji określa obszar poddany rewitalizacji w granicach Gminy Cieszanów, a konkretnie miejscowości Niemstów. Zasięg wyżej wymienionego obszaru jest wyznaczany na podstawie krytycznej analizy wyników wieloaspektowych badań, m.in. badania czynników wewnętrznych i zewnętrznych wpływających na poziom rozwoju tego miejsca. Przeprowadzając analizy starano się uwzględnić wszystkie te cechy, które wpływają na sytuację poszczególnych miejscowości i ich mieszkańców. Obszar określony w niniejszym dokumencie jako „obszar rewitalizacji”, znajduje się w zachodniej części Gminy Cieszanów, we wsi Niemstów. Jest to obszar osiedla popegeerowskiego. Po zakończeniu wojny na ziemiach dawnego folwarku wybudowano PGR. Przy gospodarstwie rolnym powstało też osiedle mieszkalne. W chwili obecnej mienie PGR znajduje się w zarządzie Agencji Nieruchomości Rolnych. Na terenie osiedla znajduje się dawny zakład rolny PGR, budynki mieszkalne jednorodzinne i dwurodzinne, czworaki i blok mieszkalny. Na osiedlu zamieszkują rodziny, które pracowały w Państwowym Gospodarstwie Rolnym. Projekt dotyczący adaptacji i renowacji budynków na cele mieszkaniowe dla osób o szczególnych potrzebach mogą się ubiegać o wsparcie jeżeli są realizowane na wyodrębnionych obszarach w zakresie wsparcie mieszkalnictwa, których wyznaczenie powinno odbyć się w oparciu o odpowiednie kryteria. Zostały one określone w art. 47 ust. 1 Rozporządzenia Komisji (WE) nr 1828/2006 z dnia 8 grudnia 2006 roku: wysoki poziom ubóstwa i wykluczenia; wysoką stopę długotrwałego bezrobocia; niekorzystne trendy demograficzne; niski poziom wykształcenia, wyraźny deficyt kwalifikacji i wysoki wskaźnik przerywania kształcenia; wysoki poziom przestępczości i wykroczeń; szczególnie wysoki poziom degradacji środowiska; niski wskaźnik prowadzenia działalności gospodarczej. Obszar wsparcie mieszkalnictwa musi być spójny przestrzennie i spełniać trzy z pięciu kryteriów, o których mowa powyżej. Analizy dokonać należy uwzględniając wskaźniki za odpowiednie lata tj. dla kryteriów wysoki poziom ubóstwa i wykluczenia, wysoka stopa długotrwałego bezrobocia, wysoki poziom przestępczości i wykroczeń, niski wskaźnik prowadzenia działalności gospodarczej z roku 2006, dla kryterium 54 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 porównywalnie niski poziom wartości zasobu mieszkaniowego z roku 2002. Za obszary kwalifikujące się do wsparcia w zakresie mieszkalnictwa uznaje się te, dla których wartości wskaźników są odpowiednie większe/mniejsze od wartości referencyjnych dla całego województwa. Niski wskaźnik prowadzenia działalności gospodarczej Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarki narodowej na 100 osób Porównywalnie niski poziom wartości zasobu mieszkaniowego Kryterium Wysoki poziom ubóstwa i wykluczenia Wskaźnik Liczba osób korzystających z zasiłków pomocy społecznej na 1 tys. ludności Definicja wskaźnika Osoby, które zgodnie z ustawą o pomocy społecznej są uprawnione do ubiegania się o przyznanie świadczenia pieniężnego z pomocy społecznej Ilość zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w przeliczeniu na 100 mieszkańców Ilość budynków mieszkalnych powstałych przed rokiem 1989 w relacji do ogólnej liczby budynków mieszkalnych Rok 2006 2006 2002 Obszar wsparcia mieszkalnictwa 343 2,3 100 Wartość referencyjna wskaźnika dla województwa podkarpackiego 83 6,7 83,8 Liczba budynków wybudowanych przed rokiem 1989/ do ogólnej liczby budynków (w %) Obszar wsparcia mieszkalnictwa jest spójny przestrzennie, obejmuje obszar osiedla popegeerowskiego w miejscowości Niemstów, który spełnia trzy z pięciu z kryteriów, o których wspomniano powyżej. Miejscowość odznacza się wysokim poziomem ubóstwa i wykluczenia, który ujawnia się poprzez znaczna liczbę osób korzystających z pomocy społecznej. W przeliczeniu na 1 000 mieszkańców wskaźnik ten wynosi 343, przy wartości referencyjnej dla województwa podkarpackiego równej 83. Jest to więc wartość ponad 55 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 czterokrotnie większa. Charakterystycznym kryterium jest również niski wskaźnik prowadzenia działalności gospodarczej. Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarki narodowej w przeliczeniu na 100 osób wynosi na osiedlu w Niemstowie 2,3, przy wartości referencyjnej dla województwa podkarpackiego na poziomie 6,7. Jest to więc niemal trzykrotna różnica. Obszar rewitalizacji spełnia też kryterium „porównywalnie niski poziom wartości zasobu mieszkaniowego”, ponieważ 100 % budynków na osiedlu popegeerowskim wybudowanych zostało przed 1989 rokiem. Obszar rewitalizacji miejscowości Niemstów. Tereny popegeerowskie to najtrudniejsze obszary pod względem aktywizacji mieszkańców, zarówno społecznej i zawodowej. Obszary dawnych PGR-ów wciąż cechuje niższy niż w otoczeniu poziom rozwoju ekonomicznego oraz nasilenie różnego rodzaju negatywnych zjawisk. PGR-y wytworzyły negatywny splot czynników, wciąż ciążących na sytuacji gospodarczej i społecznej powiatów, gmin i ich mieszkańców. Na terenach popegeerowskich żyje się gorzej: przeciętny poziom płac wynosi zaledwie 77 % przeciętnego wynagrodzenia w kraju, ludność z tych obszarów częściej korzysta z zasiłków i pomocy społecznej, niższe niż przeciętnie są także budżety lokalnych 56 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 samorządów, powstaje niewiele nowych inwestycji. Część mieszkańców tych terenów często z powodu bezrobocia doświadcza ubóstwa, co w konsekwencji rodzi powstanie negatywnych zjawisk i patologii. Eksmitowani z mieszkań zmuszeni są starać się o lokale socjalne, których niedostatek zauważa się na terenie gmin. Obowiązkiem władz samorządowych jest zapewnienie lokali socjalnych. Obowiązek ten wynika z wielu uwarunkowań. Największy problem stanowi dostarczenie lokali dla osób wobec których orzeczono wyrok o eksmisji, kolejna grupa to osoby ubogie, bezrobotne i niezaradne, zagrożone wykluczeniem społecznych. Najtrudniejsze jest zaś znalezienie rozwiązania problemu osób wykluczonych, dotkniętych patologiami, czy wręcz stanowiących zagrożenie dla otoczenia. Jednocześnie gminy realizując projekty unijne nie mają środków na realizację budownictwa socjalnego, a nie zawsze mogą się na ten cel zadłużyć. Problem ten będzie się jeszcze nawarstwiał z powodu kryzysu, a co za tym idzie z powodu utraty dochodów przez część mieszkańców. Przedmiotowy projekt realizowany w sektorze mieszkalnictwa skierowany będzie do osób i rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej, które nie są w stanie pokonać przeciwności wykorzystując własne środki, możliwości i uprawnienia. Projekt dąży do zapewnienia godnych warunków życia dla części osób korzystających ze świadczeń Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Cieszanowie. Szeroki zakres działań pomocy społecznej powoduje adresowanie jej świadczeń nie tylko do osób i rodzin osiągających bardzo niskie dochody, lecz także według kryterium specyficznych okoliczności składających się na ich trudną sytuację życiową. Są nimi m. in.: bezrobocie, niepełnosprawność, choroba, brak opieki nad dziećmi i ich zaniedbanie, zjawiska patologiczne, bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego. Realizacja projektu zaspokoi niezbędne potrzeby życiowe osób i rodzin oraz umożliwi im bytowanie w warunkach odpowiadających godności człowieka. Fakt ten przyczyni się m.in. do zapobiegania powstawaniu trudnych sytuacji życiowych. Projekt jest zadaniem priorytetowym dla Gminy gdyż istnieje potrzeba pomocy oraz utrzymanie jednostek i rodzin na granicy zapewniającej minimum egzystencji. Większość lokali wybudowanych w latach 50-tych ubiegłego wieku wykazuje zły stan techniczny. Straty energii wynikają w znacznej mierze z faktu, że większość budynków jest nieprawidłowo lub niedostateczne zabezpieczona przed utratą ciepła z pomieszczeń. W takiej sytuacji ciepło jest tracone przede wszystkim przez duże 57 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 powierzchnie nieocieplonych ścian zewnętrznych, fundamentów, piwnic, poddaszy i stropodachów. Zagospodarowanie otoczenia ma pozytywne skutki wpływające na zachowanie ludzi zagrożonych wykluczeniem społecznym. Pomieszczenia lokali socjalnych są brudne, przygnębiają kolorystyką szarego brudu. Zauważa się, że człowiek żyjący w takim otoczeniu, funkcjonuje społecznie dokładnie jak jego otoczenia. Ludzie z różnych grup wykluczenia w miejscach pięknych i estetycznych doznają pewnego rodzaju wsparcia, szanują to, co tak różni się od ich świata. Wygląd otoczenia może decydująco wpłynąć na zachowanie człowieka, a metraże lokali spełniające wymogi ustawowe, spowodują zmniejszenie kosztów dla Gminy oraz lokatorów, którzy dzięki temu mają szansę wyjść ze spirali zadłużenia i wrócić na rynek pracy. Projekt jest odpowiedzią na zidentyfikowane problemy grup docelowych. Jego realizacja poskutkuje wyprowadzeniem obszaru rewitalizowanego ze stanu kryzysowego. Wzrośnie także jakość życia mieszkańców i aktywizacja społeczno – gospodarcza. Działania zawarte w niniejszym projekcie przyczynią się do podwyższenia walorów estetycznych i poprawy funkcjonalności przestrzennej przedmiotowego terenu. Przywrócenie ładu przestrzennego nastąpi dzięki zagospodarowaniu części terenu popegeerowskiego. Działania inwestycyjne zawarte w projekcie przyczynią się przede wszystkim do rewitalizacji społecznej, a po części przestrzennej. Nowa elewacja budynku mieszkalnego zgodnie z zasadami ładu przestrzennego i estetyki poprawi jakość przestrzeni publicznej. Tereny popegeerowskie to tereny o podwyższonej stopie bezrobocia, które jest bezpośrednia przyczyną powstawania negatywnych zjawisk. Szerzące się negatywne zjawiska, międzypokoleniowe przekazywanie wzorców nieporadności społecznej, wzrastające zachowania patologiczne to efekty bezrobocia, życia w ubóstwie prowadzące do zerwania więzi społecznych, rodzinnych. Taki stan rzeczy jak najbardziej wskazuje na zasadność realizacji projektu. Zapewnienie mieszkań socjalnych społeczeństwu o szczególnych potrzebach to przede wszystkim poprawa jakości jego życia. Lepsze warunki mieszkaniowe to przede wszystkim perspektywa lepszego funkcjonowania w życiu codziennym. To zachęta do znalezienia pracy, chęci kształcenia się w celu zdobywania kwalifikacji niezbędnych na rynku pracy. Optymalne warunki lokalowe to także motywacja do pozostania w miejscu zamieszkania co sprzyja chęci powrócenia na rynek pracy. Zapewnienie lokali socjalnych spełniających wymogi dyktowane przez prawo to także likwidacja istniejącego obecnie zagrzybienia ścian powodującego liczne choroby. 58 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 Realizacja projektu doprowadzi do rewitalizacji społecznej i przyczyni się tym samym do zmniejszenia negatywnych zjawisk występujących na terenach dawnych PGR-ów. Realizacja w wyznaczonym obszarze inwestycji zaproponowanej przez Gminę pozwoli na zniwelowanie problemów, które dla tych obszarów zostały wskazane. Znaczna liczba osób korzystających z zasiłków pomocy społecznej to pochodne zbyt małej aktywności gospodarczej, ujawniającej się niskim wskaźnikiem prowadzenia działalności. Gmina realizując w projekt pt. „Rewitalizacja społeczna mieszkańców terenów popegeerowskich miejscowości Niemstów w Gminie Cieszanów”, a także kolejnych zadań w latach następnych dąży do rozwoju społeczności lokalnej, tak aby mogła ona skorzystać z szansy, jaką daje poprawa warunków zamieszkania i życia codziennego. Rewitalizacja niniejszego obszaru dzięki kompleksowemu zagospodarowaniu i adaptacji budynku na lokale socjalne pozwoli nie tylko na rewitalizację przestrzenną ale przede wszystkim rewitalizację społeczną. Powiązanie wsparcia w zakresie mieszkalnictwa z ograniczaniem niekorzystnych zjawisk społecznych poprzez aktywizację gospodarczą i społeczną mieszkańców, przyniesie najlepsze pozytywne rezultaty. ukierunkowane na tworzenie warunków do Wsparciem powstawania nowych to będzie podmiotów gospodarczych i wzrostu zatrudnienia oraz realizację zadań mających przeciwdziałać wykluczeniu społecznemu oraz patologiom. 59 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 3. PODZIAŁ NA ZADANIA I PROJEKTY INWESTYCYJNE. W ramach działania 7.2 Rewitalizacja obszarów zdegradowanych Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego w 2011 roku realizowany będzie projekt pt. „Rewitalizacja społeczna mieszkańców terenów popegeerowskich miejscowości Niemstów w Gminie Cieszanów”, który dotyczy adaptacji budynku stanowiącego własność publiczną, wykorzystywanego na cele mieszkaniowe dla gospodarstw domowych lub osób o szczególnych potrzebach. Obejmuje on przygotowanie do użytkowania nowoczesnego, socjalnego budynku mieszkalnego dobrego standardu poprzez renowację i adaptację budynku istniejącego. Takim lokalem jest lokal nadający się do zamieszkania ze względu na wyposażenie i stan techniczny, którego powierzchnia pokoi przypadająca na członka gospodarstwa domowego najemcy nie może być mniejsza nić 5 m2, a w przypadku jednoosobowego gospodarstwa domowego 10 m2. Zaadaptowane na cele mieszkaniowe pomieszczenia są przeznaczone dla gospodarstw domowych o niskich dochodach lub dla osób o szczególnych potrzebach. Budynek, którego dotyczy projekt zlokalizowany jest na osiedlu popegeerowskim w Niemstowie. Jest to obiekt wolnostojący parterowy, z poddaszem użytkowym, bez podpiwniczenia, o konstrukcji tradycyjnej. Budynek wybudowany został w latach 50. ubiegłego wieku z przeznaczeniem na lokale mieszkalne dla pracowników Państwowego Gospodarstwa Rolnego. Obecnie budynek zamieszkują 3 rodziny. Zarówno na poddaszu jak i na parterze budynku występują pustostany. Wykazują one znaczne zniszczenia i zawilgocenia. Znajdują się w złym stanie technicznym i aktualnie nie nadają się do zamieszkania. Po przeprowadzeniu analizy stanu technicznego budynku, jego poszczególnych elementów konstrukcyjnych i wykończeniowych stwierdzono, że budynek znajduje się w średnim stanie technicznym. Od czasu likwidacji PGR-ów budynek nie był poddawany remontom. Wykonywano tam jedynie niewielkie naprawy pozwalające na udostępnienie lokali socjalnych jako miejsca zamieszkania rodzin z terenu Gminy Cieszanów. Obiekt nadaje się do przebudowy z przeznaczeniem na lokale socjalne. Drewniane okna i drzwi są pomalowane farbą olejną. Wykazują one znaczne zniszczenie i charakteryzują się małą szczelnością. Budynek wyposażony jest obecnie w następujące instalacje: wodociągową z wodociągu wiejskiego, przykanalik sanitarny włączony do sieci kanalizacyjnej, oświetleniową, odgromową i siły z przyłącza napowietrznego. 60 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 Ogrzewanie lokali odbywa się za pomocą pieców kaflowych na paliwo stałe. W budynku nie ma instalacji centralnego ogrzewania co jest przyczyną braku odpowiedniego dogrzania pomieszczeń. Mieszkańcy to ludzie ubodzy, którym brakuje środków finansowych na zakup paliwa stałego. Często w przydomowych paleniskach spalane są różnego rodzaju śmieci i odpady, co powoduje emisję do powietrza groźnych dla środowiska i toksycznych dla zdrowia ludzi substancji. Brak ogrzewania jest przyczyną powstawania wilgoci. Niedogrzane pomieszczenia są uciążliwością dla mieszkańców. Zapewnienie komfortu cieplnego ma znaczenie nie tylko dla stanu technicznego budynku, ale także zdrowia użytkowników. W dłuższym okresie stan ten może przyczynić się do negatywnego wpływu na stan zdrowia korzystających z budynku. Panujące w pomieszczeniach zimno jest przyczyną częstych zachorowań. Występujące nieszczelności są przyczyną częstych wycieków wody z instalacji. W połączeniu z niedogrzanymi pomieszczeniami stają się przyczyną powstawania zawilgocenia ścian i stropów. Panująca wilgoć stwarza odpowiednie warunki do powstania i rozprzestrzeniania się niebezpiecznych dla zdrowia i konstrukcji budynku grzybów i pleśni. Konsekwencją nadmiernej wilgoci są zniszczenia przyczyniające się do odspojeń, odpadania tynków i powstania rozwarstwień. Liczne wykwity oraz zabrudzone ściany wpływają niekorzystnie na wygląd i estetykę budynku. Obiekt zagraża zdrowiu i bezpieczeństwu użytkowników, a zaniechanie jego przebudowy przyczyni się do jego nieuchronnej degradacji. Zauważalne odspojenia na elewacji, spękane mury, zabrudzone ściany negatywnie wpływają na wizerunek budynku i osiedla. Estetyka przestrzeni publicznej to bardzo ważny aspekt rewitalizacji obszaru. Zasadnym jest odnowienie elewacji wpływającej na poprawę estetyki budynku obecnie wpływającego negatywnie na przestrzeń publiczną. 61 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 Fot. 1,2. Obecny stan budynku socjalnego na osiedlu popegeerowskim w Niemstowie. Źródło: InicjatywaLokalna.pl W ramach projektu przewidziana jest adaptacja budynku na cele mieszkaniowe, która obejmować będzie: prace termomodernizacyjne, w tym: wymianę pokrycia dachowego i docieplenie dachu wełną mineralną, docieplenie ścian, otynkowanie i pomalowanie, położenie terakoty, wymianę stolarki okiennej i drzwiowej, remont i zmianę układu pomieszczeń wraz z adaptacją poddasza, 62 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 wymianę przyłączy wodno-kanalizacyjnych, wykonanie instalacji c.o i gazowej, wymianę wewnętrznych linii zasilających, instalacji oświetlenia, montaż gniazd wtykowych, wykonanie nowej nawierzchni drogi dojazdowej z kostki brukowej, wykonanie zatoki parkingowej na 13 miejsc dla samochodów osobowych, w tym dwa miejsca przeznaczone dla osób niepełnosprawnych, zagospodarowanie terenu poprzez wykonanie nasadzeń. W wyniku realizacji projektu zostaną stworzone odpowiednie warunki lokalowe i termiczne w budynku na Osiedlu Niemstów, które pozwolą na mieszkanie społeczeństwa o szczególnych potrzebach w dogodnych warunkach lokalowych. Zauważalne będzie także zmniejszenie zachorowalności. Obniżeniu ulegną koszty usług obcych obecnie związanych z licznymi remontami dachu i spowodowanymi awaryjną instalacją. Ważnym aspektem wykonania zadania będzie zmniejszenie zanieczyszczeń emitowanych do atmosfery powodowanych spalaniem paliwa stałego. Ponadto likwidacja pokrycia azbestowego wpłynie pozytywnie nie tylko na środowisko, ale także na zdrowie mieszkańców. Zagospodarowanie otoczenia to także działanie pozytywnie oddziałujące na lokalną społeczność. Budynek komunalny objęty projektem wykazuje znaczne zniszczenia spowodowane wieloletnią eksploatacją przy jednoczesnym braku jego odnowy. Jest on zaniedbany i nie wpływa pozytywnie na wizerunek tej części Niemstowa. Po realizacji projektu będzie on charakteryzował się zadowalającą izolacyjnością oraz wysokimi wartościami oporu cieplnego. Wszystkie pomieszczenia będą dogrzane, co poskutkuje poprawą warunków mieszkaniowych. Podjęte w ramach projektu działania poprawią aktualnie niską izolacyjność ścian zewnętrznych, zły stan instalacji wod-kan i elektrycznej. Realizacja przedsięwzięcia zapewni nie tylko optymalną temperaturę otaczającego mieszkańców powietrza, ale także dogrzeje całą bryłę budynku - ściany i inne elementy konstrukcyjne. Utrzymanie stałej temperatury i niewychładzanie obiektu nie stworzy warunków do zawilgocenia ścian i stropów. Budynek zostanie zabezpieczony przed niebezpiecznymi dla zdrowia użytkowników i jego konstrukcji mikroorganizmami, czyli na przykład grzybami na ścianach wewnętrznych i elewacjach zewnętrznych. Odpowiednia temperatura w budynku pozwoli uniknąć chorób. 63 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 Poza wymienionymi oddziaływaniami, realizacja planowanej inwestycji będzie skutkować pozytywnymi efektami w postaci: poprawy estetyki adoptowanego obiektu oraz zwiększenia jego bezpieczeństwa. Fot. 3,4,5. Wnętrze budynku socjalnego w Niemstowie. Źródło: InicjatywaLokalna.pl 64 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 W kolejnych latach obowiązywania Lokalnego Programu Rewitalizacji Gmina Cieszanów będzie realizowała inne projekty w wyznaczonym obszarze, zgodne z ideą rewitalizacji. Realizowane będą działania nakierowane na rozwój społeczności lokalnej, tak aby mogła ona skorzystać z szansy, jaką daje rewitalizacja społeczna. Aktywizacja gospodarcza i społeczna mieszkańców obszaru popegeerowskiego to przede wszystkim wspieranie przedsiębiorczości – organizowanie szkoleń z zakresu zakładania działalności gospodarczej i agroturystyki oraz działania dotyczące zasobów ludzkich – szkolenia, kursy i inne formy doskonalenia umiejętności oraz wspieranie integracji społecznej. Zadania społeczne, związane z rozwojem lokalnej wspólnoty, prowadzą do ograniczenia występujących na wskazanym obszarze problemów, a sprzyjają integracji mieszkańców. Ważnym elementem tych działań będzie również aktywizacja najmłodszych mieszkańców, rozwój umiejętności i kwalifikacji osób pozostających w ciężkiej sytuacji z powodu ubóstwa i bezrobocia oraz dążenie do dalszej promocji przedsiębiorczości i samo zatrudnienia wśród osób pozostających bez pracy. 4. KRYTERIA WYBORU PILOTAŻU I KOLEJNOŚĆ REALIZACJI. Zadania możliwe do realizacji w ramach Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Cieszanów mają zróżnicowany wpływ na rozwój społeczno-gospodarczy wspieranych obszarów. Biorąc pod uwagę fakt, iż wymienione działań nie wyczerpują pełnej listy przedsięwzięć, jakie będą spełniały założenia niniejszego Programu, wybór zadań do realizacji będzie uzależniony od dostępności środków oraz stopnia realizacji przez inwestycję celów LPR. W większości zadań głównym inwestorem będzie Gmina Cieszanów, która jak zostało wykazane w analizie przeprowadzonej w ramach rozdziału I Programu, dysponuje ograniczonymi środkami na inwestycje. W przypadku takich projektów decydującym kryterium wpływającym na wybór konkretnych rozwiązań będzie bieżąca dostępność środków finansowych. W ramach przyjętego obszaru, wyodrębniono projekty i zadania pilotażowe, zakwalifikowane do pierwszego etapu rewitalizacji, biorąc pod uwagę m.in. potrzebę interwencji, oraz możliwości budżetowe. Przy wyborze kolejnych projektów, które mogą zostać wpisane do Lokalnego Programu Rewitalizacji największą należy zwrócić przede wszystkim na wpływ działań na dwa aspekty: 65 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 wpływ projektu na możliwość przeciwdziałania niekorzystnym zjawiskom społecznym i gospodarczym; wpływ projektu na potencjał gospodarczy obszaru rewitalizacji i możliwość wzmocnienia jego pozycji rynkowej. Ze względu na znaczenie społeczno- gospodarcze poszczególnych rodzajów inwestycji, określone pod kątem wyników analizy stanu obszarów Gminy Cieszanów objętych Planem oraz ich wpływu na rozwój terenów rewitalizowanych, co jest podstawowym kryterium realizacji zadań rewitalizacyjnych na obszarach zdegradowanych, można wskazać następującą hierarchię działań: Przedsięwzięcia polegające na uporządkowaniu i zwiększeniu estetyki oraz poprawy zagospodarowania przestrzeni publicznej; Przedsięwzięcia prowadzące do stworzenia atrakcyjnych obszarów rekreacyjnych i wypoczynkowych; Przedsięwzięcia wpływające na zwiększenia aktywności mieszkańców – tworzenie dostosowanej do potrzeb infrastruktury społecznej, Przedsięwzięcia prowadzące do zwiększenia potencjału intelektualnego mieszkańców oraz przystosowania do nowych warunków panujących na rynku pracy – rewitalizacja społeczna. 5. OCZEKIWANE WSKAŹNIKI. Produkt to bezpośredni, materialny efekt zrealizowanych działań, musi być osiągnięty w trakcie „życia” projektu, przyczynia się do osiągnięcia rezultatów, a przez to celów bezpośrednich. Liczone są w jednostkach materialnych lub monetarnych (np. długość zbudowanej drogi czy ilość firm, które uzyskały pomoc). Rezultat jest fizycznym efektem osiągnięcia celu bezpośredniego i bezpośrednim wpływem zrealizowanych działań – stworzonych produktów. Rezultat osiągany jest natychmiast po realizacji projektu i określa zmiany jakie nastąpiły u beneficjentów. Wskaźniki rezultatu odpowiadają bezpośrednim natychmiastowym efektom wynikającym z programu. Dostarczają one informacji o zmianach dotyczących beneficjentów. Wskaźniki te mogą przybierać formę wskaźników materialnych (skrócenie czasu podróży, liczba skutecznie przeszkolonych, liczba 66 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 wypadków drogowych, itp.) lub finansowych (zwiększenie się środków finansowych sektora prywatnego, zmniejszenie kosztów transportu). Poniżej zestawiono przykładowe wskaźniki realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015. Na kilkuletni okres planowania trudno określić szczegółowe miary wskaźników. Zrealizowane projekty będą analizowane pod kątem osiągniętych wskaźników. Wskaźniki produktu, które można odnieść do planowanych przedsięwzięć: liczba budynków o poprawionej wydajności energetycznej i/lub zwiększonej wydajności produkcji, transmisji oraz dystrybucji ciepła i elektryczności (szt.); liczba obiektów poddanych renowacji/rewaloryzacji/adaptacji (szt.); liczba nowych mieszkań socjalnych (szt.); długość wybudowanej/przebudowanej infrastruktury komunalnej (km). Wskaźniki produktu, które można odnieść do planowanych przedsięwzięć: liczba osób korzystających z obiektów infrastruktury mieszkalnictwa (os./rok); powierzchnia odnowionych budynków (m2) ; powierzchnia zagospodarowanych obszarów (m2) ; liczba budynków podłączonych do wybudowanej/przebudowanej infrastruktury komunalnej (szt.). 67 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 V. PLAN DZIAŁAŃ NA OBSZARZE REWITALIZOWANYM NAZWA PLANOWANEGO DZIAŁANIA NAKŁADY BRUTTO DO PONIESIENIA REZULTATY INSTYTUCJE I PODMIOTY UCZESTNICZĄCE WE WDRAŻANIU CZAS REALIZACJI Projekt w ramach działania 7.2: Rewitalizacja społeczna mieszkańców terenów popegeerowskich miejscowości Niemstów w Gminie Cieszanów. Prace przygotowawcze 56 000,00 Prace rozbiórkowe, budowlane i zewnętrzne 830 000,00 Instalacje (gazowa, elektryczna, wod.-kan., c.o.) 218 000,00 Zagospodarowanie terenu 26 000,00 Koszty dodatkowe (nadzór inwestorski, promocja projektu) 25 000,00 Gmina Cieszanów 2010-2011 1 155 000,00 zł RAZEM Działania przeciwdziałające wykluczeniu społecznemu, integracji mieszkańców oraz rozwojowi przedsiębiorczości. Mieszkania socjalne dobrego standardu 400 000 zł Rozwój zasobów ludzkich, tworzenie równych szans Gmina Cieszanów, organizacje pozarządowe, stowarzyszenia 2012-2015 68 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 VI. PLAN FINANSOWY REWITALIZACJI NA LATA 2010-2015 Plan finansowy realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 jest sumą planowanych nakładów w rozbiciu na źródła finansowania. Tabela 12. Plan finansowy rewitalizacji. ROK ŁĄCZNA KWOTA WYDATKÓW ŚRODKI WŁASNE (BUDŻET) ŚRODKI ZEWNĘTRZNE (UE, PRYWATNE, INNE) Rok 2010 0,00 0,00 0,00 Rok 2011 1 155 500,00 173 250,00 981 750,00 Lata 2012-2015 400 000,00 60 000,00 340 000,00 Razem 1 555 000,00 233 250,00 1 321 750,00 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych UMiG w Cieszanowie. Podstawową zasadę finansowania projektów Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Cieszanów będzie montaż finansowy. Preferowane będą programy finansowane wspólnie przez samorząd, środki sektora publicznego i środki pochodzące z funduszy unijnych. Gmina przeznaczać będzie corocznie w swoim budżecie środki służące finansowaniu zadań ujętych w projektach rewitalizacji – w całości lub części. Zakres i wielkość finansowania będą określane w uchwale budżetowej. Plan finansowy realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Cieszanów obejmuje zidentyfikowane w okresie opracowywania Programu planowane przedsięwzięcia inwestycyjne, gospodarcze i społeczne w latach 2010-2015. Ze względu na długi okres planowania objęty programem wymienione projekty oraz zakres finansowy mają jedynie charakter szacunkowy. Z uwagi na zmieniające się wytyczne oraz zmiany kryteriów dofinansowania Unii Europejskiej poziom dofinansowania oraz maksymalne limity kwot dofinansowania mogą ulec zmianie. 69 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 Możliwe źródła finansowania Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Cieszanów: Budżet Miasta i Gminy Cieszanów (środki własne) – w budżecie miasta i gminy co roku podczas prac nad budżetem wyodrębniane zostają środki finansowe na realizację konkretnych projektów inwestycyjnych i nieinwestycyjnych. Procedura uchwalania budżetu zgodna jest z wytycznymi zawartymi w ustawie o samorządzie terytorialnym i gminnym oraz finansach publicznych. Środki Unii Europejskiej – fundusz strukturalne, np. w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego. Środki krajowe – budżet państwa. Środki prywatne. Należy zaznaczyć, iż jakkolwiek zakłada się pozyskanie dotacji finansowej w ramach wymienionych funduszy, przy konstrukcji budżetu gminy uwzględnia się zabezpieczenie 100 % kosztów wykonania zadania. Powoduje to, iż zadania przewidziane do realizacji w określonych latach, mogą ulec przesunięciu czasowemu. 70 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 VII. SYSTEM WDRAŻANIA – WYBÓR PRAWNEJ FORMY ZARZĄDZAJACEGO PROGRAMEM. Lokalny Program Rewitalizacji jest dokumentem ponadkadencyjnym, określającym cele i programy działań na kilka lat oraz wymagającym ciągłej pracy nad aktualnością i podnoszeniem jego jakości. Ważnym elementem decydującym o skuteczności realizacji założeń i celów Programu Rewitalizacji jest skuteczny i przemyślany system jego wdrażania. Proces ten jest przedsięwzięciem złożonym, które wymaga dobrego przygotowania informacyjnego i stałej komunikacji z otoczeniem. Wdrożeniu programu towarzyszyć będzie jego ewaluacja, która opiera się na pozyskiwaniu obiektywnej informacji o jego przebiegu, skutkach i publicznym odbiorze. Ze względu na długookresowy charakter, wdrażanie założeń Lokalnego Programu Rewitalizacji jest procesem ciągłym, wymagającym stałego śledzenia zmian prawnych w zakresie uzyskiwania zewnętrznych środków finansowych. Zarządzającym Programem w imieniu miny będzie Burmistrz przy pomocy wyznaczonej jednostki. Z założenia Lokalny Program Rewitalizacji angażuje również na różnych etapach podmioty właściwe specyfice działań w danym okresie i na określonym podobszarze. Mogą to następujące osoby prawne i fizyczne: Rada Miejska; Urząd Miasta i Gminy Cieszanów; Inwestorzy instytucjonalni i prywatni lub konsorcjum inwestorów; Organizacje lokalne pozarządowe zorganizowane w lokalne forum obywatelskie; Firmy projektowe i instytucje opiniujące, certyfikujące i wydające decyzje administracyjne właściwe procesom inwestycyjnym; Instytucje wspomagania finansowego – Urząd Marszałkowski, Oddział Regionalny Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, banki, fundusze poręczeniowe, przedsiębiorstwa leasingowe. Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów będzie realizowany w oparciu o system wdrażania pomocy strukturalnej Unii Europejskiej. Gmina, korzystając z funduszy strukturalnych, jest zobowiązana przestrzegać zasad i procedur wspólnotowych. Wdrażanie polityki strukturalnej będzie dotyczyło przede wszystkim budowy, przebudowy i modernizacji elementów infrastruktury technicznej, gospodarczej, społecznej oraz monitorowania bezpieczeństwa w miejscach publicznych. 71 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 VIII. SPOSOBY MONITOROWANIA, OCENY I KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ. 1. SYSTEM MONITORINGU PROGRAMU REWITALIZACJI. Monitorowanie jest procesem ciągłym, przebiegającym równolegle do całego okresu wdrażania Lokalnego Programu Rewitalizacji. Jego głównym celem jest identyfikacja nieprawidłowości oraz korygowanie ich w możliwie najbardziej efektywny sposób. Monitorowanie obejmuje funkcjonowanie całego Programu, zarówno finansowe jak i rzeczowe. Metodologia prowadzenia działań monitorujących opiera się na sprawozdaniach, wizytach w miejscu realizacji projektu, raportach z realizacji zadań. Lokalny Program Rewitalizacji stanowi dokument otwarty, który powinien odzwierciedlać potrzeby oraz priorytetowe działania związane z rozwojem społecznym, gospodarczym i przestrzennym gminy oraz lokalnej społeczności. Dokument poddawany będzie systematycznej analizie i ocenie oraz w razie potrzeby aktualizowanyw zakresie dostosowania do zmieniających się uwarunkowań. Analiza, ocena i aktualizacja Programu odbywać się będzie w oparciu o zasadę współpracy z zainteresowanymi partnerami. Do monitorowania Lokalnego Programu Rewitalizacji zobowiązany jest Burmistrz Miasta i Gminy, wypełniający ten obowiązek przy pomocy wyznaczonej do tego celu odpowiedniej jednostki. Jednostka ta koordynuje prace związane z monitorowaniem Programu, współpracując również z innymi podmiotami przy aktualizacji dokumentu. Monitoring Lokalnego Programu Rewitalizacji Cieszanów będzie skoncentrowany głównie na kontroli realizacji projektów inwestycyjnych. By podnieść jego przydatność, będzie on prowadzony w dwóch zakresach: rzeczowym – ma za zadanie dostarczyć dane i informacje na temat aktualnego stanu wdrażania LPR oraz przyczynić się do przeprowadzenia oceny jego wykonania na dany moment badawczy (raz w roku na podstawie sprawozdania z realizacji LPR przygotowanego przez np. referat promocji, inwestycji, pozyskiwania środków oraz spraw obronnych, bhp i zarządzania kryzysowego Gminy). Zakres rzeczowy monitoringu będzie prowadzony w dwóch kategoriach i dotyczyć będzie wskaźników produktu oraz wskaźników rezultatu. finansowym – będą obrazować go dane finansowe realizacji projektów, które będą podstawą do stwierdzenia czy postęp finansowy we wdrażaniu LPR jest osiągnięty na poziomie zakładanym. 72 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 2. SPOSOBY OCENY PROGRAMU REWITALIZACJI. Ewaluacja ma na celu poprawę: jakości, skuteczności i spójności realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji w odniesieniu do konkretnych problemów obszaru rewitalizowanego z jednoczesnym uwzględnieniem celu głównego Programu i właściwego prawodawstwa lokalnego, krajowego i wspólnotowego dotyczącego m.in. oddziaływania na środowisko naturalne projektów zapisanych do realizacji w LPR. Rada Miejska oceniając realizację Lokalnego Programu Rewitalizacji będzie brała pod uwagę następujących 5 kryteriów: skuteczność – kryterium, które pozwala sprecyzować, do jakiego stopnia cele przedsięwzięcia zdefiniowane na etapie tworzenie Programu zostały osiągnięte, efektywność – kryterium, które pozwala ocenić poziom „ekonomiczności” Programu, użyteczność – kryterium pozwalające ocenić do jakiego stopnia oddziaływanie Programu odpowiada potrzebom grupy docelowej, trafność – kryterium pozwalające ocenić do jakiego stopnia cele Programu odpowiadają potrzebom i priorytetem wskazanym w odniesieniu do obszaru rewitalizowanego, trwałość – kryterium pozwalające ocenić na ile można się spodziewać, że pozytywne zmiany wywołane oddziaływaniem Programu będą trwać po jego zakończeniu. Ocena zadań inwestycyjnych Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Cieszanów powinna być formułowana w oparciu o: ocenę ex - ante (przed realizacją Programu), stanowiącą instrument ułatwiający podejmowanie spójnych decyzji; ocena ta została przeprowadzona przed opracowaniem Lokalnego Programu Rewitalizacji, ocenę mid - term (w połowie okresu realizacji) – służącą przede wszystkim jako instrument, w wyniku którego nastąpi aktualizacja Programu Rewitalizacji, ocenę ex - post (na zakończenie Programu) – służącą ocenie zgodności realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji z założeniami i celami przyjętymi w niniejszym dokumencie, ocenę on - going (na bieżąco) – instrument obserwacji prowadzonej przez Zespół Zadaniowy, który będzie corocznie przygotowywał sprawozdanie z realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji. 73 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 3. SPOSOBY INICJOWANIA WSPÓŁPRACY POMIĘDZY SEKTOREM PUBLICZNYM, PRYWATNYM I ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI. Skutecznej realizacji założeń Lokalnego Programu Rewitalizacji służyć będzie współpraca z organizacjami sektora prywatnego oraz organizacjami pozarządowymi. Podstawowymi sposobami inicjowania przedmiotowej współpracy mogą być: partnerstwo publiczno – publiczne, partnerstwo publiczno – społeczne oraz aktywizowanie i wspieranie organizacji pozarządowych. Partnerstwo publiczno-publiczne jest formą finansowania zadań i projektów na poziomie gminnym przez koncentrację środków publicznych – gminnych, powiatowych, samorządu województwa i pionu administracji rządowej. Partnerstwo publiczno-społeczne jest formą finansowania długoterminowe wydatków zaangażowanie na sferę organizacji problemów trzeciego społecznych sektora dla przez skutecznego pozyskiwania środków z funduszy Unii Europejskiej na realizację Programu. Do sprawnego funkcjonowania i rozwoju gminy Cieszanów niezbędne jest poczucie wpływu mieszkańców na funkcjonowanie swojego otoczenia i sprawne działanie instytucji. Jedną z najważniejszych form aktywności obywatelskiej jest działalność organizacji pozarządowych, które powszechnie uznaje się za cenne dopełnienie – a czasem wręcz alternatywę – w realizacji zadań przez samorząd. Ich walorem jest nie tylko znajomość lokalnej specyfiki, adekwatność i szybkość działania, ale także często niższy koszt osiągania efektów. Inicjowanie współpracy może być oparte na następujących zasadach: aktywizacji społeczności lokalnych, wielopłaszczyznowego wspierania organizacji pozarządowych, włączania społeczności lokalnych w rozwiązywanie lokalnych problemów i procesy zarządzania miastem i całą Gminą, wspieranie aktywności obywateli miasta i Gminy. Zasada „partnerstwa” jest jedną z kluczowych zasad przyświecających przygotowaniu i wdrażaniu LPR. Inicjowanie współpracy pomiędzy sektorem publicznym, prywatnym i organizacjami pozarządowymi stanowi kontynuację prac nad Lokalnym Programem Rewitalizacji. W miarę możliwości i potrzeb, informacje na temat wdrażania działań przewidzianych w Lokalnym Programie Rewitalizacji w odniesieniu do obszaru rewitalizacji będą przekazywane na zebraniach sołeckich, imprezach cyklicznych oraz za 74 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 pomocą instrumentów wskazanych przez gminę. Współpraca pomiędzy Partnerami LPR ma na celu: wykorzystanie potencjału organizacji i społeczności lokalnej poprzez skoordynowanie działań w ramach jednego, spójnego projektu akceptowanego i wspieranego przez wszystkich uczestników, optymalne wykorzystanie kompetencji i zasobów będących w dyspozycji Gminy, organizacji pozarządowych oraz przedsiębiorców. wsparcie innowacyjności proponowanych rozwiązań, wyrażające się zastosowaniem nowych podejść do problemów związanych z rozwojem lokalnym. 4. PUBLIC RELATIONS PROGRAMU REWITALIZACJI. Realizacja zadań zawartych w Lokalnym Programie Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2018 wymaga do swej realizacji akceptacji społecznej. Również skuteczność zapisanych działań zależy w dużym stopniu od reakcji społeczności lokalnej na proponowane projekty. Jako public relations można określić sposób wprowadzania projektów, spotkania z grupami, których projekty dotyczą oraz minimalizację ewentualnych negatywnych efektów planowanych działań. W rezultacie utrzymane powinno zostać zainteresowanie realizacją działań (kontrola społeczna), a w jego konsekwencji – ustanowienie i utrzymanie wzajemnego zrozumienia między beneficjentami końcowymi Programu, a odbiorcami projektu oraz polepszenie społecznego stosunku do działań i ukształtowanie mechanizmów poparcia społecznego dla dokumentu. W związku z tym public relations Lokalnego Programu Rewitalizacji powinien w przystępny sposób prezentować przyczyny podjęcia działań, spodziewane wskaźniki osiągnięć (produkty i rezultaty) oraz zalety wybranych wariantów działania. Zasadniczym celem komunikacji społecznej jest uzyskanie partycypacji społeczności lokalnej w procesie rewitalizacji, jej aktywny udział w programowaniu, decyzjach oraz odpowiedzialności i finansowaniu. Komunikacja społeczna ma za zadnie: zapewnić partnerom Programu dostęp do informacji na temat celów i problemów rewitalizacji, pobudzić do przedstawiania własnych projektów, które mogłyby być współfinansowane z EFRR bądź EFS, zainspirować ich do wyrażania własnych opinii, 75 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 nawiązać porozumienie pomiędzy partnerami procesu rewitalizacji a Burmistrzem Miasta i Gminy bądź Pełnomocnikiem ds. Rewitalizacji, niezbędne do uwzględnienia projektów zgłaszanych przez beneficjentów zewnętrznych w stosunku do Gminy w Lokalnym Programie Rewitalizacji. Zarządzający Lokalnym Programem Rewitalizacji zapewnić powinien: powszechny dostęp do informacji o możliwościach uzyskania wsparcia w ramach funduszy strukturalnych dla wszystkich zainteresowanych na terenie gminy, czytelną informację o kryteriach oceny i wyboru projektów oraz obowiązujących w tym zakresie procedurach, bieżące informowanie opinii publicznej o zakresie i wymiarze pomocy wspólnotowej dla poszczególnych projektów i rezultatach działań na poziomie Gminy, współpracę z instytucjami zaangażowanymi w monitorowanie i realizowanie Lokalnego Programu Rewitalizacji w zakresie działań informacyjnych i promocyjnych, poprzez wymianę informacji i wspólne przedsięwzięcia, inicjowanie dodatkowych działań promocyjnych o zasięgu lokalnym. Jeśli projekty będą współfinansowane ze środków UE wówczas promocja tychże przedsięwzięć będzie się odbywać zgodnie z art. 8 Rozporządzenia Komisji (WE) nr 1828/2006 z dn. 8 grudnia 2006 r. W przypadku współfinansowaniu projektów w ramach RPO WP na lata 2007-2013 wszystkie materiały informacyjno – promocyjne, a także dokumentacja związana z realizacją projektu (-ów) będzie zawierać: logo Program Regionalny/Narodowa Strategia Spójności; logo Unii Europejskiej, spełniające normy graficzne (określone w załączniku I do Rozporządzenia Komisji nr 1828/2006 z odwołaniem słownym do Unii Europejskiej i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego); herb województwa podkarpackiego z podpisem WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE: hasło RPO WP „ … inwestujemy w rozwój województwa podkarpackiego”. Rozmieszczenie obowiązkowych znaków na wszystkich materiałach informacyjno – promocyjnych będzie zgodne z Księgą Identyfikacji Wizualnej Narodowej Strategii Spójności 2007-2013. 76 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 PODSUMOWANIE Gmina Cieszanów wraz z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej uzyskała możliwość korzystania ze wsparcia funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, których środki mogą przyczynić się do przyspieszenia rozwoju gospodarczego obszaru, a przede wszystkim podniesienia standardu życia jego mieszkańców. Wykorzystanie tej szansy zależy w dużej mierze od ilości i jakości projektów zgłaszanych do realizacji przez uprawnione podmioty. Wszystkie projekty zgłaszane do dofinansowania w ramach funduszy strukturalnych muszą wynikać z zapisów programów operacyjnych, w tym Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego, który określa cele, kierunki oraz zasady i wysokość wykorzystywania środków. Istotą Osi priorytetowej 7 – Spójność wewnątrzregionalna jest stworzenie odpowiednich warunków umożliwiających włączenie obszarów słabych strukturalnie w procesy rozwojowe. Realizacja działania związana jest przede wszystkim z rozwojem ośrodków lokalnych i ma na celu zmniejszenie dysproporcji w stosunku do dynamiczniej rozwijających się obszarów województwa, co w konsekwencji doprowadzi do wzrostu konkurencyjności całego regionu. Na tego typu przemiany został ukierunkowany Lokalny Program Rewitalizacji. Jest to zintegrowany program wyznaczający priorytetowe zadania do realizacji w zdegradowanym obszarze gminy Cieszanów. Świadome i planowe przeprowadzenie działań w zdegradowanym obszarze zaowocuje efektywnym wykorzystaniem istniejących możliwości i źródeł finansowania. Połączenie inwestycji i programów wspierających rozwój społeczny znacząco poprawi sytuację w strefie objętej rewitalizacją. Zadanie wyznaczone do realizacji wynika z szerszej polityki wobec obszarów zdegradowanych wymagających rewitalizacji. Ograniczone środki jakie mogą być przeznaczone na infrastrukturę mieszkaniową powoduje, że szczególnego znaczenia nabiera programowanie rozwoju zintegrowanego. Wsparcie w zakresie mieszkalnictwa będzie wiec równocześnie powiązane z usługami promującymi przedsiębiorczość i równość szans oraz zapobiegającymi wykluczeniu społecznemu. Wybór poszczególnych działań i ich kolejność pozwoli maksymalnie wykorzystać efekt synergii i uruchomi korzystne i samoczynne zmiany w obszarze objętym Lokalnym Programem Rewitalizacji. Wysoki stopień kompleksowości, wieloaspektowe analizy, długofalowość oddziaływania, monitoring postępów realizacji i efektów LPR są gwarancją osiągnięcia sukcesu. 77 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Cieszanów na lata 2010-2015 BIBLIOGRAFIA Dokumenty: Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Cieszanów na lata 2006-2020. Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Cieszanów na lata 2008-2013. Zmiana Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Cieszanów w Województwie Podkarpackim . Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Cieszanów na lata 2008-2013. Strategia Rozwoju Powiatu Lubaczowskiego. Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2020. Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013. Strony internetowe: www.cieszanow.org www.stat.gov.pl www.wrota.podkarpackie.pl 78