Problemy seksualne w psychoterapii

Leszek A. Kapler
Problemy seksualne w psychoterapii
Zabierając się do tego artykułu i przeglądając różne pozycje z literatury
uświadomiłem sobie, że przydałby się jakiś podręcznik dotyczący psychoterapii
problemów seksualnych, a to z powodu rozległości problematyki i przekroju
zagadnień, które jej dotyczą. Problemy seksualne bowiem towarzyszą
człowiekowi przez całą historię jego życia i uwidaczniają się w najróżniejszych
aspektach jego funkcjonowania. Praca nad tą sferą życia wymaga od
psychoterapeuty szerokich, ale także szczególnych kompetencji – tak z zakresu
seksuologii, jak i psychoterapii uwzględniającej różne podejścia teoretyczne i
techniki pracy. Wskazuje na to wachlarz problemów - zaczynając od
dziecięcych urazów, poprzez późniejsze doświadczenia seksualne, postawy,
przekonania wobec nich, nawyki aż po przewartościowywanie podejścia do
seksu u schyłku życia. Dużo wiedzy i doświadczenia wymaga poruszanie się w
obszarach życia uczestniczących w seksualności: identyfikacji potrzeb i uczuć i
ich ekspresji, mechanizmów obronnych, sposobów radzenia sobie ze stresem,
komunikacji, budowania więzi z innymi, samooceny i relacji ze sobą, poczucia
tożsamości, wiedzy i umiejętności z zakresu różnych dysfunkcji i zaburzeń –
kompulsji czy uzależnień, wiedzy i systemu przekonań, stylu życia i zdrowia.
Myślę, że orientację w rozmiarach problematyki seksualnej ułatwić mogłaby
pewnego rodzaju mapa do poruszania się w tym obszarze, która jednocześnie
byłaby pomocą w wytyczaniu kierunków podnoszenia kwalifikacji
terapeutycznych w tej sferze.
I. Obszary i rodzaje problemów
Porządek w grupowaniu zjawisk dotyczących problemów seksualnych w sposób
naturalny wyznacza struktura życia erotycznego osoby. Składa się ono z pięciu
warstw (podaję za Seligmanem):
1. Identyfikacja płciowa – za kogo się uważamy – za mężczyznę czy za
kobietę, co najczęściej (choć nie zawsze) jest zgodne z budową anatomiczną,
od której jednak identyfikacja płciowa jest niezależna.
Najczęstszym problemem pojawiającym się w tym obszarze bywają:
niezgodność identyfikacji z budową ciała (transseksualizm) oraz
niedostateczne rozeznanie dotyczące identyfikacji (czy bardziej jestem
mężczyzną czy kobietą).
2. Orientacja seksualna – kto nas przyciąga, kto nam się podoba, kogo
najczęściej dotyczą nasze fantazje seksualne – kobiet, mężczyzn czy obu płci
w równym stopniu.
Najczęstszym problemem w tym obszarze bywają trudności w rozpoznaniu
oraz zaakceptowaniu orientacji (homo-, hetero, biseksualnej), a także
2
niejasność, co do możliwości rzeczywistego wyboru obiektu aktywności
seksualnej.
Stan wiedzy pokazuje, iż leczenie – w tym psychoterapia ukierunkowana na
zmiany w obrębie identyfikacji płciowej oraz orientacji seksualnej jest
nieskuteczna. Choć z drugiej strony okazało się możliwe w zakresie
orientacji seksualnej pomagać skutecznie niektórym osobom
homoseksualnym w wyborze płci, z którą będą (co nie znaczy chcą)
utrzymywać stosunki seksualne.
3. Preferencje (upodobania, fetysze) seksualne – co cię podnieca, fascynuje i
uruchamia aktywność seksualną. Badania wskazują na to, że geneza
preferencji seksualnych sięga pierwszych doświadczeń erotycznych,
związana jest z mechanizmem warunkowania oraz że istnieje podobieństwo
upodobań seksualnych z fobiami.
Najczęściej pojawiającymi się problemami w tym obszarze są: brak
akceptacji i tolerancji dla bodźców (obiektów) uruchamiających, zawężenie
aktywności do jednego rodzaju bodźców z niemożnością jej podjęcia przy
ich braku, preferencje seksualne realizowane niezgodnie z prawem lub z
narażeniem innych.
4. Role płciowe – wynikające z płci różnice w zachowaniach społecznych,
osobowości, zdolnościach. Pierwsze stereotypy i postawy w zakresie ról
płciowych kształtowane są dużym stopniu w trakcie życia płodowego, a nie
jak się często sądzi wyłącznie - w wyniku modelowania lub presji społecznej.
Główne problemy w tym obszarze to: brak akceptacji dla indywidualnych
zachowań, przy pomocy których są realizowane role płciowe, głęboko
ugruntowane przekonania oparte na społecznych stereotypach dotyczących
wyznaczników ról płciowych, trudności w podejmowaniu i realizowaniu
decyzji o wyborze roli i zachowania, trudności w akceptacji czynników
osobowościowych i zdolności sprzecznych ze społecznymi stereotypami
dotyczącymi ról płciowych, brak wiedzy na temat rzeczywistych różnic w
zakresie osobowości i zdolności między mężczyznami i kobietami oraz
głęboko zakorzenione stereotypy na ten temat. Szerokie zmiany w tym
zakresie są możliwe w oparciu o wychowanie i psychoterapię.
5. Sprawność seksualna. Najczęstsze problemy to: zobojętnienie, dysfunkcje
ujawniające się w trakcie współżycia seksualnego, na które oprócz zaburzeń
pochodzenia somatycznego mają wpływ emocje, doświadczenia,
przekonania, nawyki, a kłopoty związane bywają głownie z tzw.
negatywnymi uczuciami: niepokojem, złością, depresją.
Struktura życia erotycznego wskazuje, że podstawowymi źródłami
problemów są:
1. Wyposażenie genetyczne kształtujące podstawowe elementy
identyfikacji płciowej, orientacji, pierwsze stereotypy i postawy
w zakresie ról płciowych oraz wpływające na sprawność
3
seksualną
2. Wczesne i późniejsze doświadczenia dotyczące seksu (w tym – dziecięce
urazy), wpływające na: postawy i przekonania wobec seksu, potrzeby
i zachowania seksualne, obawy, nawyki, preferencje, późniejsze
stereotypy i postawy w zakresie ról płciowych
3. Przeszłe i obecne oddziaływania społeczne oraz relacje wzmacniające
lub osłabiające postawy, stereotypy i przekonania, zaburzenia, nawyki
Źródła problemów wskazują na obszary pracy terapeutycznej:
1. Tożsamość i samoocena, a w jej obrębie obraz własnej seksualności (na
przykład mniejszej wartości seksualnej – wyglądu, budowy, możliwości )
oraz stosunek do niej
2. Sprawność seksualna i rzeczywiste możliwości w zakresie realizowania
aktywności seksualnej wpływające na powstanie zaburzeń seksualnych
(sprawności, popędu, orgazmu, nieakceptowanych społecznie preferencji
seksualnych itp.)
3. Utrwalone nawyki zachowań i reakcji dotyczących życia seksualnego, w
tym - stopień samokontroli i jej udział w życiu seksualnym
4. Relacje i doświadczane w nich trudności (stosunek do płci przeciwnej, do
partnera seksualnego, komunikacja dotycząca seksu, rola seksu jako czynnik
wpływający na umacnianie bądź osłabianie więzi, zdolności i umiejętności:
do budowania bliskości i intymności, wyrażania potrzeb, specyficzne
zachowania i umiejętności budujące relację seksualną np. sposoby
wzbudzania zainteresowania i podnoszenia atrakcyjności )
5. Wiedza (w tym różne mity) – o sobie nawzajem (kobiety, mężczyźni) i o
własnej seksualności, o normach i normalności, fizjologii
6. Umiejętności i repertuar zachowań głównie w zakresie rozpoznawania
potrzeb seksualnych i odróżnianie ich od innych, rozpoznawania i ekspresji
uczuć z nimi związanych
7. Postawy, przekonania a w tym emocje dotyczące seksu (wstyd, lęk)
i różnych aspektów życia seksualnego (na przykład nakazy, zakazy,
spontaniczność) mogące wstrzymywać aktywność i tłumić przyjemność
8. Integracja wewnętrzna w obrębie każdego z tych obszarów oraz między
nimi
Każdy z tych obszarów może mieścić różne rodzaje problemów o różnej
głębokości - trudności w realizowaniu zachowań lub funkcji (wśród nich braki
dotyczące na przykład wiedzy czy umiejętności), niesprawność związana z
brakiem zdolności na przykład do pewnych zachowań, zaburzenia (a wśród nich
na przykład zaburzenia osobowości czy zachowania, uzależnienia, fobie) czy w
końcu – choroby.
Problemy seksualne mieszczą się więc w szerokim obszarze wyznaczającym
funkcjonowanie człowieka, podobnie jak to jest w innych dziedzinach. Mają
jednakże swoją specyfikę.
4
II. Wskazania do pracy terapeutycznej
Przegląd problemów z zakresu życia seksualnego pokazuje jednocześnie jak
bardzo różne są możliwości wyboru metod oddziaływania
psychoterapeutycznego. Zależne będą one od diagnozy, podejścia
psychoterapeutycznego, celów i kierunku terapii określonych w umowie z
klientem, a ta z kolei może być nastawiona na: rozwój osoby lub rozwiązanie
konkretnego problemu, wyznaczać głębokość pracy, może być krótkotrwała czy
długoterminowa.
Szeroki przekrój obszarów i rodzajów problemów stwarza również bardzo
szerokie możliwości korzystania z wielu propozycji terapeutycznych - na
przykład: analizy biografii seksualnej i pogłębiania wglądu w doświadczenia,
odreagowania emocji i przeżyć, edukacji, treningu umiejętności i realizowania
zadań terapeutycznych, dostarczania pozytywnych, konstruktywnych
doświadczeń w oparciu o zdrową relację terapeutyczną, krótkotrwałych metod
skoncentrowanych na usunięciu objawów, długotrwałej terapii analitycznej,
technik zmniejszania napięcia i radzenia sobie ze stresem.
Nie jest możliwe w obrębie tego jednego artykułu opisanie całej struktury
oddziaływań czy szczególnych metod terapeutycznych specyficznych dla
różnych problemów seksualnych.
Chcę jednak tutaj podać trochę propozycji pomocnych w poruszaniu się w tej
sferze.
Na wstępie wydaje się niezbędne sformułowanie jakiegoś odniesienia dla
problemów i zaburzeń seksualnych – kryteriów zdrowego seksu. Niektóre z
nich brzmią na pozór trywialnie, ale jak pokazują doświadczenia pojawiających
się kłopotów i trudności - właśnie niektóre z tych zaleceń mogłyby odegrać
poważną rolę w profilaktyce zaburzeń seksualnych i kształtowaniu zdrowej
seksualności:
Proponuję następującą listę czynników (za Carnesem):
Po czym poznać zdrowy seks:
1. Wzmacnia poczucie osobistej godności
2. Wyklucza wykorzystanie
3. Pogłębia znaczenie życia
4. Buduje podniecenie na odsłanianiu się i wrażliwości
5. Pomaga czuć się dorosłym i odpowiedzialnym
6. Rozszerza poczucie ja i integruje wewnętrznie
7. Rozszerza poczucie rzeczywistości
8. Opiera się na poczuciu bezpieczeństwa
9. Jest odwzajemniany i intymny
10.Oznacza branie wzajemnej odpowiedzialności za potrzeby
5
11.Pomaga dźwigać inne sfery życia
12.Zawiera zobowiązanie
13.Stanowi ryzyko i wyzwanie
14.Scala najbardziej autentyczne części osobowości
15.Dopuszcza i akceptuje niedoskonałość
A więc zdrowy seks związany jest z rozwijaniem szeregu zdolności,
umiejętności, predyspozycji:
1. wzajemna troska – zdolność do troszczenia się o siebie, dawania i
przyjmowania troski od innych
2. zmysłowość – świadomość doznań zmysłowych: ciepła, gęstości, kolorów,
dźwięków, smaków , zapachów
3. poczucie siebie – zdolność poznawania i wyrażania uczuć, pragnień, potrzeb
oraz sfer dyskomfortu
4. seksualność w związkach – zdolność do serdecznych i opiekuńczych
nieerotycznych przyjaźni z ludźmi obojga płci
5. partnerstwo – unikalna bliskość z partnerem, która ma charakter erotyczny
6. seksualność niegenitalna – korzystanie z możliwości pieszczot bez
angażowania sfery genitalnej
7. seksualność genitalna – zdolność oddania się i zaniechania kontroli
8. seksualność duchowa – dzielenie się z partnerem i wspólne poszukiwanie
duchowości w przeżyciach seksualnych
Można by w tym miejscu przytoczyć wskazania dla klientów – pomocne im w
samodzielnym rozwijaniu własnej seksualności, ale też przydatne w pracy
terapeutycznej nad problemami seksualnymi do diagnozy postaw i umiejętności
w tej sferze oraz wyznaczania niektórych kierunków pracy:
Kilka rad dla osoby dbającej o swoją seksualność:
1. Pracuj nad dyscypliną i odpowiedzialnością w zakresie realizowania
zachowań seksualnych oraz form i okoliczności zaspokajania potrzeb
seksualnych
2. Kształtuj cierpliwość wobec siebie i swoich partnerów seksualnych. Seks jest
delikatną sferą, zależną od wielu czynników wewnętrznych i zewnętrznych.
Jeśli go nie poganiać, ani nie tłumić odpowie często tym czym trzeba w
swoim czasie
3. Zaakceptuj siebie jako istotę seksualną, której indywidualnie wyrażająca się
seksualność jest wartością. Daj sobie prawo do indywidualności w zakresie
potrzeb, zachowań, zdolności dotyczących seksu
4. Pracuj nad budowaniem granic związanych ze swoim ciałem i aktywnością
seksualną. Ważnym elementem podniecenia seksualnego jest odsłanianie się
w najodpowiedniejszych, akceptowanych przez ciebie okolicznościach
6
5. Bądź w kontakcie ze sobą i innymi – wsłuchuj się w swoje potrzeby
seksualne i uczucia związane z tym obszarem życia oraz komunikuj się w tej
sprawie z innymi
6. Pamiętaj że wiele rzeczy w czasie się zmienia, także sfera aktywności
seksualnej. Często ważniejsze od wpływania na te zmiany jest ich poznanie
7. Zgódź się na niedoskonałość ale także na możliwość poprawy w wielu
obszarach swojego funkcjonowania seksualnego. Traktuj to jednak jako
możliwość a nie obowiązek.
8. Zdobywaj wiedzę i umiejętności dotyczące własnej seksualności,
seksualności kobiet i mężczyzn, seksualności twojego partnera
Zjawiskiem, które w ogromnym stopniu uczestniczy w sferze życia seksualnego
są granice i umiejętności ich wyznaczania. W pracy nad granicami pomocne
mogą być zalecenia, nad którymi można się skupić na niektórych etapach
postępowania terapeutycznego:
Granice, ich badanie i kształtowanie:
1. Dotyk wymaga zgody, pewne jego rodzaje są nie do przyjęcia
2. Nie dopuszczać do dyskutowania pewnych aspektów życia osobistego.
Ignorować osądzanie, podżegające komentowanie, wulgarne dowcipy
3. Prawda na temat seksu może być ujawniona
4. Pragnienia i potrzeby mogą być nazywane, wyrażane, spełnione
5. Miłość, opieka i zaufanie mogą być bezpiecznie komunikowane i wyrażane,
otrzymywane
6. Stawiać zdecydowane granice nadużyciom, komunikowanie faktów o ich
zaistnieniu
7. Szanowanie różnic
Kolejne propozycje to porcja wiedzy pozwalającej uniknąć pewnych pułapek
przy poruszaniu się w tej sferze. Wiążą się one ze specyfiką ludzkiej
seksualności, a zwłaszcza z funkcjami jakie seks może odgrywać w życiu. Seks
jest sferą bardzo ściśle powiązaną z innymi obszarami funkcjonowania, a do
tego jako popęd ma ogromną siłę motywacyjną i emocjonalną. Dlatego też może
być pociągające używanie go do osiągania celów niesprzecznych wprawdzie z
jego naturalnymi funkcjami ale bezpośrednio z nimi niezgodnych.
Do czego może służyć seks – kilka pułapek:
1. seksualizowanie napięcia i konfliktów – stosowanie seksu do zmniejszania
napięcia wywołanego nieseksualnymi potrzebami czy sytuacjami oraz
uczenie się reagowania podnieceniem i gotowością seksualną w sytuacjach
stresu,
7
2. podnoszenie poczucia własnej wartości poprzez aktywność seksualną i
nastawienie na osiąganie związanych z tym konkretnych osiągnięć w
zakresie głownie atrakcyjności i sprawności
3. seksualizowanie potrzeb – używanie seksu jako ich zamiennika i substytutu:
więzi, bliskości, braku satysfakcji, braku opieki, troski
4. używanie seksu do wpływania na relacje poprzez uzyskiwanie kontroli nad
innymi, przewagi - manipulowanie zachowaniami i sytuacjami seksualnymi
Na zakończenie warto przytoczyć szereg powtarzających się u różnych autorów
zaleceń dotyczących stosowania oddziaływań psychoterapeutycznych i
udzielania pomocy psychologicznej w obszarze życia seksualnego.
Zalecenia dla psychoterapii:
1. Zawarcie dokładnej Umowy na zajmowanie się sferą seksu pamiętając, że
jak wszystkie obszary funkcjonowania człowieka ten też (ale też szczególnie
ten) należy do sfery intymnej, jest strzeżony granicami, poza które można
wkraczać za wyraźną zgodą
2. Rzetelny opis i identyfikacja rzeczywistego źródła problemów pamiętając, że
często problemy seksualne są pochodną lub wyrazem innych problemów
3. Analiza biografii seksualnej, faktów, doświadczeń i przeżyć oraz rozumienie
ich wpływu na obecne funkcjonowanie
4. Pomaganie człowiekowi, a nie jego seksualności i pamiętanie, że obie strony
(pomagającego i wspomaganego) uwodzić może sfera zachowań i technik
5. Pamiętanie, że w relacji między terapeutą a klientem istnieje sfera seksualna,
będzie ona wpływać na jej kształt, należy więc pogłębiać jej świadomość
6. Niektóre problemy relacji terapeutycznej – pułapki:
- skoncentrowanie na technikach i redukcjonizm
- zaprzeczanie sferze seksualnej
- podejmowanie aktywności (relacji) seksualnej w ramach relacji
terapeutycznej
- ocenianie i stosowanie własnej normy opartej na własnych potrzebach,
przekonaniach, doświadczeniach
- niedocenianie lub przecenianie znaczenia, siły, zagrożeń seksu
- trudności z rozpoznaniem przeniesień i przeciwprzeniesienia w relacji
terapeutycznej
7. wartościowe jest wskazywanie problemu jako ograniczonego do jednej sfery,
a nie jako zaburzenia ogólnego osoby
8. zawsze pomocna jest analiza i ekspresja przeżyć związanych z tym
problemem
9. traktowanie problemów w relacjach jako problemu pary, a nie jednej osoby
10.niezbędna jest współpraca z klientem w rozwiązywaniu problemów, a w tym
bardzo pomocne bywa wskazywanie możliwości przyczynienia się do ich
8
rozwiązania poprzez wyznaczanie indywidualnych zadań do samodzielnej
realizacji przez klienta.
Choć historia psychoterapii wskazuje na eksponowanie różnych podejść jako
najbardziej skutecznych w wyjaśnianiu podłoża i mechanizmów problemów i
trudności seksualnych oraz najskuteczniejszych terapeutycznie, to współczesny
stan wiedzy wskazuje raczej na konieczność podejścia integracyjnego.
Większość aktualnych propozycji psychoterapeutycznych opartych jest na
modelach: behawioralno-poznawczym i psychodynamicznym. W ramach terapii
behawioralno-poznawczej podkreśla się koncentrację na celu, znaczenie
edukacji, zmiany przekonań, zapobiegania nawrotom, zdolności do
samokontroli oraz uczenia się poprzez trening (na przykład opanowywania
stresu, wiary w siebie, porozumiewania)
W modelu psychodynamicznym zorientowanym na specyficzne objawy,
podkreśla się znaczenie wglądu pacjenta w naturę, znaczenie, działania, cele,
etiologiczną wagę przejawów aktywności seksualnej. W ramach technik
leczenia terapeuta wspólnie z pacjentem dążą do osiągnięcia dostępu do
pamięci, odczuć, integracji interpersonalnej, działań obronnych oraz do
połączenia aktualnych doświadczeń pacjenta z ważnymi epizodami z jego
przeszłości. Proces terapii rozwija się poprzez badanie znaczenia, konfrontację,
wyjaśnianie, interpretację i opracowanie. W obu podejściach podkreśla się
znaczenie analizy treści świadomych i nieświadomych fantazji seksualnych,
które w rzeczywistości stanowią pomost pomiędzy poznawczo-behawioralnymi
i psychodynamicznymi składowymi, a także służą jako najistotniejsza część
terapii. Ważną rolę w leczeniu zaburzeń seksualnych i pomocną w trudnościach
seksualnych przypisuje się podejściu systemowemu – terapii par i zapewnieniu
współpracy członków rodziny.
W tym miejscu chcę zaproponować kilka technik przydatnych w
pracy nad sferą seksualności.
Z moich doświadczeń terapeutycznych wynika, że te propozycje mogą mieć
znaczenie rozwojowe, jak również mogą stanowić wprowadzenie do
zajmowania się tą problematyką w toku bardziej ogólnych i długotrwałych
oddziaływań.
Jak z tym pracować – kilka przydatnych technik (nie jestem ich autorem,
stosuję je w trakcie prowadzenia przeze mnie psychoterapii):
1. Zapytajcie siebie nawzajem. Jest to technika przydatna w pracy grupowej,
jak również w pracy z parą. Polega na przygotowaniu przez obie strony (w
parze, lub przez kobiety i mężczyzn w grupie) pytań do siebie nawzajem
dotyczących sfery seksu, zadaniu ich sobie oraz odpowiedzi na nie z umową
na nie komentowanie i nie osądzanie. Technika ta oswaja z otwartym
9
mówieniem na ten temat, uczy komunikowania i dostarcza konstruktywnego
doświadczenia dotyczącego możliwości otwartego rozmawiania na temat
seksu, pomaga uzyskać informacje „u źródła”, pokazuje odmienność ale też
podobieństwa, uczy dla nich akceptacji i tolerancji
2. Oswajanie języka. Ta technika polega na grupowym (ale może być
indywidualnie i w parze) znajdowaniu i wypisywaniu określeń dotyczących
budowy ciała oraz wybranych zachowań seksualnych. Oswaja ona z otwartą
ekspresją dotyczącą sfery seksu, kształtuje tolerancję, uczy i zwiększa zakres
możliwości formułowania myśli dotyczących tej sfery.
3. Powiedz mi co lubisz. Jest propozycją techniki komunikacji dotyczącej
sytuacji i potrzeb seksualnych. Może to być technika grupowa, jak również
propozycja dla pary znajdującej siew terapii dotyczącej sfery seksu między
nimi. Zadaniem każdej z osób jest napisanie a następnie przeczytanie
partnerowi: co w sytuacji seksualnej sprawia (sprawiłoby) mi najwięcej
przyjemności (możliwe warianty: wręczenie kartki bezpośrednio,
powtórzenie własnymi słowami, w grupie – także anonimowe wrzucenie do
kapelusza na środku i późniejsze odczytanie przez wybraną osobę). Po
przeczytaniu niezbędne jest umożliwienie i zachęcenie uczestników do
wyrażenia uczuć związanych z tym zadaniem i jego efektami.
Jest to technika ułatwiająca ekspresję potrzeb, ucząca wzajemnie, oswajająca
ze sferami intymnymi partnera, poprawiająca komunikację, budująca
bliskość, ucząca wzajemnych granic.
4. Męska – kobieca tożsamość. Jest to technika do zastosowania w grupie
jednopłciowej 10-15 osobowej. Polega ona na stworzeniu sytuacji, w której
uczestnicy będą wspólnie doświadczać poczucia swojej męskości –
kobiecości. Po krótkim wprowadzeniu na temat stereotypów ról związanych
z płcią oraz szczególnego podziału istniejącego w świecie i w przyrodzie na
to co męskie i to co kobiece (zawierające głownie pierwiastek jednego bądź
drugiego), zadaniem uczestników grupy jest znaleźć i przynieść ze sobą kilka
przedmiotów, co do których intuicyjnie czują, że mają one taki pierwiastek
(dla mężczyzn męski, dla kobiet – kobiecy) i może to jakoś współbrzmieć z
ich własną męskością - kobiecością. Niezbędne jest uprzedzenie uczestników
by starali się unikać stereotypów społecznych na ten temat. Po przyniesieniu
uczestnicy oglądają wspólnie przedmioty, mówią o ich symbolice i kryterium
wyboru oraz - po tym ćwiczeniu - wymieniają uczuciami wzbudzonymi pod
jego wpływem. Na zakończenie warto jest wysłuchać (zatańczyć, zaśpiewać,
posłuchać) grupowo, zachęcając do swobodnego zachowania jakiejś melodii
bardziej specyficznie męskiej lub kobiecej, najlepiej wykorzystując do tego
nagrania muzyki etnicznej.
Technika ta buduje poczucie więzi w obrębie płci, ułatwia pracę nad
obalaniem poczucia izolacji i wyobcowania, dziwności, nienormalności,
ułatwia ekspresję uczuć, poprawia wgląd w poczucie własnej męskiejkobiecej tożsamości, jej indywidualne wyznaczniki i akceptację dla nich.
10
5. Pokonanie barier między płciami. Zadaniem osób w parze lub w grupie jest
na zmianę podać głośno kilka przykładów na to - za co i komu (mężczyźnikobietom, kobiety-mężczyznom) mogę być wdzięczny, a za co chciałbym ich
(je) przeprosić. Po tej wymianie niezbędne jest podzielenie się uczuciami
jakie towarzyszyły uczestnikom. Jest to ćwiczenie pozwalające na tworzenie
możliwości budowy, naprawy więzi między osobami różnych płci. Warto
jednak ostrzec, że technika ta jest jednocześnie techniką otwierającą głębsze
pokłady przeżyć i doświadczeń i może wymagać umożliwienia uczestnikom
dalszej pracy nad tym, co się ujawniło w trakcie tego ćwiczenia.
Wybierając powyższe propozycje starałem się uwzględnić zakres obszarów
problemów dotyczących sfery seksu i podać takie techniki oddziaływań, które
odnosić się będą do różnych z nich i umożliwiać pracę nad różnymi
trudnościami. Chcę jednak podkreślić, że są to techniki do zastosowania w
trakcie pracy terapeutycznej opartej o kontrakt (mogą być wykorzystane w
czasie krótszego warsztatu, z możliwością jednak kontynuowania pracy nad
tymi zagadnieniami). Nie wyobrażam sobie, choć może się to wydawać nieco
kuszące używanie ich w innym celu i sytuacji.
Na jednym z warsztatów pracy z dziećmi i młodzieżą nad sferą seksu
usłyszałem, aby przy całej powadze tej problematyki nie traktować jej tak
śmiertelnie poważnie, a poczucie humoru i nieco dystansu może spełnić
niebagatelną rolę terapeutyczną. Zakończę więc kilkoma zabawnie brzmiącymi
(choć zawierającymi przesłanie nie do zlekceważenia) radami zaczerpniętymi z
książeczki „Jak uniknąć seksu” Pameli Pettler i Amy Heckerling - o tym jak
uniknąć nadmiernej przyjemności:
- dla kobiet: - leż jak kłoda, nerwowo spinaj mięśnie wszędzie gdzie dotyka
cię partner, spytaj: „czy to jeszcze nie koniec?”, odbierz telefon,
zastanawiaj się usilnie czy uda ci się tym razem osiągnąć orgazm,
powiedz: lepiej mnie nie całuj, chyba zaczyna mi się zapalenie gardła
- dla mężczyzn: - pogwizduj podczas gry wstępnej, spytaj: Jak długo się to
już ciągnie?” oraz wyraź zdziwienie, że partnerce potrzeba na to aż tyle
czasu, zastanów się czy to światło na pewno nie pada ci na czubek głowy,
wsłuchaj się w siebie – co by było gdybyś tak dostał ataku serca?!
A na resztę życia pary seksualnej:
- tłusty krem i szerokie gacie
- coraz częstsze : „no pospiesz się”
- dłubanie w, drapanie się, głośne wydmuchiwanie nosa
- zachęty do długich debat: jak sądzisz dokąd zmierz nasz związek oraz
zapytania: zawsze podobała ci się (podobał) ten (ta) z przeciwka, no
przyznaj się!
- stwierdzenia: to cię podnieca? I co z tego...
11
Literatura wykorzystana:
Carnes P. Od nałogu do miłości. Poznań, 2001, Media Rodzina,
Gapik L. Nerwice seksualne i sposoby ich przezwyciężania. Warszawa 1990,
PZWL
red. Grzesiuk L. Psychoterapia. Warszawa 1998, Wydawnictwo Naukowe PWN
Kępiński A. Z psychopatologii życia seksualnego. Warszawa 1982, PZWL
Lipsitz-Bem S. Męskość - kobiecość o różnicach wynikających z płci. Gdańsk,
2000, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne,
Petttler P., Heckerling A. Jak unikać seksu. Poradnik. Warszawa 1992, ARBOR
Seligman M.E.P. Co możesz zmienić a czego nie możesz. Poznań, 1995, Media
Rodzina of Poznań,
Travin S., Protter B. Dewiacje seksualne. Warszawa 1995, Wydawnictwo
Lekarskie PZWL