pobierz - Przegląd Zachodniopomorski
Transkrypt
pobierz - Przegląd Zachodniopomorski
U n i w e r s y t e t S z c z e c i ń s k i przegląd zachodniopomorski k w a r t a l n i k szczecin 2015 – rocznik XXX (LIX) – zeszyt 4 Komitet Redakcyjny Radosław Gaziński (redaktor naczelny), Eryk Krasucki (zastępca redaktora naczelnego), Radosław Skrycki (sekretarz redakcji) Rada Naukowa Tadeusz Białecki (Szczecin, przewodniczący), Ihor Cependa (Iwano-Frankiwsk), Roman Drozd (Słupsk), Stanisław Jankowiak (Poznań), Danuta Kopycińska (Szczecin), Kazimierz Kozłowski (Szczecin), Czesław Osękowski (Zielona Góra), Martin Schoebel (Greifswald), Józef Stanielewicz (Szczecin), Eugeniusz Z. Zdrojewski (Koszalin) Lista recenzentów znajduje się na stronie www.przegladzachodniopomorski.pl Redaktor naukowy prof. dr hab. Radosław Gaziński Redaktor językowy Katarzyna Maziarz Korektor Joanna Grzybowska Okładkę projektował Ludwik Piosicki Skład komputerowy Iwona Mazurkiewicz Adres redakcji: Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych ul. Krakowska 71–79, 71-017 Szczecin e-mail: [email protected] www.przegladzachodniopomorski.pl Wersja papierowa jest wersją pierwotną Streszczenia opublikowanych artykułów są dostępne online w międzynarodowych bazach danych The Central European Journal of Social Sciences and Humanities, http://cejsh.icm.edu.pl oraz CEEOL © Copyright by Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2015 ISSN 0552-4245 WYDAWNICTWO NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO Ark. wyd. 10,5. Ark. druk. 13,7. Format B5. Nakład 91 egz. Cena zł 22,0 (w tym 5% VAT) Spis treści ARTYKUŁY Monika Ślęzak – Struktura narodowościowa województwa zachodniopomorskiego.................................................................................................. 5 Renata Knap, Halina Nakonieczna-Kisiel – Charakterystyka wymiany towarowej województwa zachodniopomorskiego z zagranicą.................. 25 Zbigniew Głąbiński – Projektowane Centrum Nauki i Techniki „Energia” w Karlinie – nowa atrakcja turystyczna na Pomorzu Zachodnim............ 43 Katarzyna Zawadzka – Działalność społeczna w III sektorze na przykładzie szczecińskiego stowarzyszenia Równość na Fali............. 61 Eugeniusz Zdrojewski – Czołowa pozycja województwa zachodnio pomorskiego w ruchu turystycznym w Polsce.......................................... 79 KRONIKA Zbigniew Szafkowski – Kronika sportowa Szczecina. Część XIX: rok 2014.................................................................................. 97 BIBLIOGRAFIE Sylwia Wesołowska – Bibliografia historii Pomorza Zachodniego za rok 2014 (wybór)................................................................................... 137 RECENZJE Maciej Strutyński – Nacjonalizmy różnych narodów: perspektywa politologiczno-religioznawcza, red. Bogumił Grott, Olgierd Grott, Kraków: Księgarnia Akademicka 2012.................................................................... 217 TABLE OF CONTENTS ARTICLES Monika Ślęzak – The Ethnic Structure of the West Pomeranian Voivodship............................................................................................................. 5 Renata Knap, Halina Nakonieczna-Kisiel – The Commercial Exchange with Foreign Countries of the West Pomeranian Voivodship................... 25 Zbigniew Głąbiński – The Planned Centre of Science and Technology ‘Energy’ in Karlino – a New Tourist Attraction of West Pomerania........ 43 Katarzyna Zawadzka – The Social Activity in the Third Sector Exemplified with the Szczecin Association ‘Równość na Fali’..................................... 61 Eugeniusz Zdrojewski – The Prominent Position of the West Pomeranian Voivodship in the Polish Tourism.............................................................. 79 Chronicle Zbigniew Szafkowski – Sports Chronicle of Szczecin. Part 19: Year 2014... 97 Bibliography Sylwia Wesołowska – Selection of the Bibliography of the History of Western Pomerania, Year 2014.............................................................. 137 REVIEWS Maciej Strutyński – Nacjonalizmy różnych narodów: perspektywa politologiczno-religioznawcza, eds. Bogumił Grott, Olgierd Grott, Kraków: Księgarnia Akademicka 2012.................................................................... 217 DOI: 10.18276/pz.2015.4-01 p r z e g l ą d z a c h o d n i o p o m o r s k i ROCZNIK X X X ( LI X ) R o k 2 01 5 z e s z y t 4 ARTYK U Ł Y Monika Ślęzak Akademia Pedagogiki Specjalnej w Warszawie Struktura narodowościowa województwa zachodniopomorskiego Słowa kluczowe: struktura narodowościowa, mniejszości, cudzoziemcy Keywords: ethnic structure, minorities, foreigners Wprowadzenie Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie struktury narodowościowej województwa zachodniopomorskiego w XXI wieku. Głównym źródłem wykorzystanym do dokonania analizy są dane ze spisów powszechnych z lat 2002 i 2011. Ludność województwa została scharakteryzowana pod kątem kraju urodzenia, deklarowanej identyfikacji etniczno-narodowej, języka ojczystego oraz języka używanego w domu. Całość poprzedzono informacjami na temat struktury narodowościowej kraju. Struktura narodowościowa Polski W Polsce przedwojennej dane na temat struktury narodowościowej Polski ze spisów powszechnych zgromadzono w latach 1921 i 1931. Teren dzisiejszego województwa zachodniopomorskiego nie znajdował się wówczas w granicach państwa polskiego. Dopiero ustalenia mocarstw światowych zmieniające granice państwa sprawiły, że interesujący nas obszar stał się częścią Polski. Zatem polskie spisy powszechne ujmują ten teren dopiero po II wojnie światowej. W czasach PRL został przeprowadzony jeden spis powszechny, w którym zadano pytanie 6 Monika Ślęzak o narodowość – było to w roku 1946. Spis ten nie jest uznawany za wiarygodny, dlatego nie przytacza się uzyskanych w nim danych dotyczących struktury narodowościowej ówczesnej Polski. W efekcie tego dopiero w XXI wieku zebrano dane statystyczne dotyczące struktury narodowościowej województwa zachodniopomorskiego. W roku 2002 w formularzu Narodowego Spisu Powszechnego (NSP) zawarte były pytania dotyczące przynależności etniczno-narodowej oraz języka używanego w kontaktach domowych. W pytaniu o narodowość należało najpierw określić, czy jest się narodowości polskiej, i dopiero po wybraniu odpowiedzi negatywnej można było wskazać inną narodowość. Pytań dotyczących wyznania wówczas nie postawiono1. W tabeli 1 przedstawiono dane dotyczące struktury narodowościowej Polski w roku 2002. Z zawartych w niej informacji wynika, że kraj był wówczas zamieszkiwany przez ponad 38,2 mln ludności, z czego osób o niepolskiej narodowości było prawie 471,5 tys. W tej liczbie blisko 447,2 tys. osób to ludność autochtoniczna deklarująca niepolską tożsamość narodową, etniczną lub regionalną, a ok. 24,5 tys. osób to allochtoni2. Rozróżnienie na ludność rodzimą i napływową jest wynikiem zapisów prawa polskiego, które odrębnie traktuje ludność autochtoniczną i allochtoniczną, przyznając tej pierwszej status mniejszości narodowej lub etnicznej, czyli takiej, którą stanowią obywatele deklarujący tożsamość niepolską, a których społeczność zamieszkuje co najmniej 100 lat na terenie państwa polskiego. Każda osoba deklarująca jedną z tożsamości wyliczonych w Ustawie o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz języku regionalnym, migrująca do Polski, po uzyskaniu obywatelstwa polskiego zasila liczebnie społeczność autochtoniczną. Przedstawiciele wszystkich innych narodów zgodnie z obowiązującym obecnie prawem nie uzyskują prawnego statusu przedstawiciela mniejszości narodowej czy etnicznej nawet po uzyskaniu obywatelstwa polskiego3. Formularz spisowy NSP 2002, GUS, dnia 18.07.2015, http://stat.gov.pl/gfx/portalinformacyjny/userfiles/_public/spisy_powszechne/nsp2002-form-a.pdf. 1 2 M. Ślęzak, Zróżnicowanie etniczne i wyznaniowe społeczeństwa polskiego w świetle spisów powszechnych, w: Europa Środkowo-Wschodnia w procesie transformacji i integracji. Wymiar społeczny, red. H. Chałupczak, M. Pietraś, E. Pogorzała, Zamość 2013, s. 520–521. 3 M. Ślęzak, Prawa mniejszości narodowych w Polsce w świetle ustawodawstwa wewnętrznego, „Актуальнi Проблеми Вiтчизняної та Всесвiної Iсторiї” [Równe, Ukraina] 2006, вип. 7, s. 252; Ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz języku regionalnym, Dz.U. 2005, nr 17, poz. 141 z późn. zm. 7 Struktura narodowościowa województwa zachodniopomorskiego Tabela 1. Ludność Polski według narodowości w 2002 roku Deklarowana narodowość Liczba Deklarowana narodowość Ogółem 38 230 080 pozostałe Polska 36 983 720 niepolska – nieustalona Niepolska ogólnie czeska litewska niemiecka Identyfikacja narodowa Identyfikacja regionalna Identyfikacja regionalna* Razem * 4 227 Allochtoniczne + cudzoziemcy 48 737 831 5 846 152 897 narodowości kaukaskie narodowości bałkańskie (bez tureckiej) turecka inne narodowości europejskie 241 4 178 232 6 370 rosyjska 6 103 australijska słowacka 2 001 narodowości Ameryki Północnej 2 150 ukraińska 30 957 6 269 żydowska 1 133 narodowości Ameryki Łacińskiej narodowości krajów Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej narodowości Azji Centralnej 2 313 wietnamska 1 808 ormiańska Identyfikacja etniczna 324 471 475 Autochtoniczne + cudzoziemcy białoruska Liczba 1 082 romska 12 855 tatarska 495 karaimska 45 łemkowska 5 863 kaszubska 5 062 śląska narodowości Afryki Czarnej Razem 224 543 133 24 461 173 153 mazurska 46 rusińska 62 447 168 Zgodnie z ustawą o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz języku regionalnym. Źródło: M. Ślęzak, Zróżnicowanie etniczne..., s. 520. W roku 2011 na ponad 38,5 mln mieszkańców kraju narodowość niepolską deklarowało 1 467 743 osoby4. Szczegółowe dane przedstawiono w tabeli 2 – również z podziałem na ludność autochtoniczną i allochtoniczną. Pamiętać należy, że podczas spisu z omawianego roku formularz zawierał pytania dotyczące przynależności etniczno-narodowej podstawowej oraz dodatkowej (drugiej) – wskazywano tu tożsamości: narodową, etniczną, etniczno-regionalną, regionalną, 4 M. Ślęzak, Zróżnicowanie etniczne..., s. 520–525. 8 Monika Ślęzak a nawet lokalną. Ponadto pytano o język ojczysty, język używany w domu oraz o wyznanie5. Tabela 2. Ludność Polski według narodowości w 2011 roku (I i II identyfikacja łącznie) Deklarowana narodowość Liczba Ogółem 38 511 824 Polska 37 393 651 Niepolska ogólnie 1 467 743 Autochtoniczne + cudzoziemcy białoruska 46 787 czeska – litewska – niemiecka 147 814 rosyjska 13 046 Identyfikacja narodowa słowacka – ukraińska 51 001 żydowska – ormiańska – Identyfikacja etniczna Identyfikacja regionalna * romska tatarska karaimska łemkowska kaszubska śląska 17 049 – – 10 531 232 547 846 719 Deklarowana narodowość Liczba pozostałe 124 603 niepolska – nieustalona 521 869 brak przynależności Allochtoniczne + cudzoziemcy* (w przybliżeniu) Europa Zachodnia i Skandynawia 6 160 Europa Wschodnia 868 Bałkany 4 001 Kaukaz 290 Afryka Płn. i Bliski Wschód 5 460 Turcja 1 162 Ameryka Północna 2 150 Ameryka Południowa 428 Australia i Oceania 234 Azja Pd. i Wsch. 10 961 Dane nt. narodowości pochodzących z tych obszarów. Źródło: M. Ślęzak, Zróżnicowanie etniczne..., s. 539–562. Ludność województwa zachodniopomorskiego według kraju urodzenia Dane pochodzące ze spisu z roku 2002 wskazują, że 94,4% z 1689,2 tys. mieszkańców województwa zachodniopomorskiego, czyli 1603,3 tys. osób, urodziło się w Polsce, a prawie 75,9 tys. (4,5%) – poza krajem. W przypadku 19,1 tys. osób (1,1%) kraj urodzenia nie został ustalony. Oprócz Polski jako miejsce swojego 5 Formularz NSP 2011, dnia 19.07.2015, http://stat.gov.pl/spisy-powszechne/nsp-2011/kwestionariusze-nsp-2011. Struktura narodowościowa województwa zachodniopomorskiego 9 urodzenia wskazywano 109 różnych krajów. Spośród tych, którzy nie urodzili się w Polsce, 94,3% urodziło się w następujących państwach: –– na Ukrainie – 24,2 tys. osób, tzn. 31,9% populacji urodzonych za granicą, –– na Białorusi 16,9 tys. (22,3%), –– na Litwie 12,5 tys. (16,4%), –– w Niemczech 9,4 tys. (12,4%), –– w Rosji 6,8 tys. (9,0%), –– we Francji 1,8 tys. (2,3%). Z krajów azjatyckich najczęściej wskazywanym krajem urodzenia był Kazachstan (420 osób = 0,6%), a z krajów półkuli zachodniej – USA (250 osób = 0,3%)6. Województwo zachodniopomorskie było czwartym w kraju pod względem odsetka osób urodzonych poza granicami Polski. Na pierwszym miejscu w tym rankingu znalazło się województwo dolnośląskie (6,5% = 189,1 tys.)7, a na kolejnych dwóch miejscach: lubuskie (6,4% = 64,2 tys.)8 i opolskie (5,5% = 59,0 tys.)9. Narodowy Spis Powszechny z roku 2011 wykazał, iż województwo zachodniopomorskie było w tym roku zamieszkiwane przez 1 722 885 osób, z czego 96,5%, tj. 1662,2 tys. stałych mieszkańców, wskazało Polskę jako kraj urodzenia. Poza granicami Polski (59,3 tys.) urodziło się 3,4%, a w przypadku 0,08% (1,4 tys.) osób kraj urodzenia jest nieustalony, aczkolwiek większość spośród tych osób ma obywatelstwo polskie10. Oznacza to, że w porównaniu z wynikami NSP z roku 2002 nastąpił spadek liczby ludności urodzonej poza granicami kraju (z 75,9 tys.)11. 6 Ludność 2002. Stan oraz struktura demograficzna i społeczno-ekonomiczna. Województwo zachodniopomorskie, US Szczecin 2003, s. 39. 7 Ludność 2002. Stan oraz struktura demograficzna i społeczno-ekonomiczna. Województwo dolnośląskie, US Wrocław 2003, s. 33. 8 Ludność 2002. Stan oraz struktura demograficzna i społeczno-ekonomiczna. Województwo lubuskie, US Zielona Góra, 2003, s. 26–27. 9 Ludność 2002. Stan oraz struktura demograficzna i społeczno-ekonomiczna. Województwo opolskie, US Opole 2003, s. 44. 10 Ludność w województwie zachodniopomorskim. Stan i struktura demograficzno-społeczna, NSPLiM 2011, Szczecin 2013, s. 77, 297. 11 Ludność 2002. Stan oraz struktura demograficzna i społeczno-ekonomiczna. Województwo zachodniopomorskie, Szczecin 2003, s. 39–40. 10 Monika Ślęzak Tabela 3. Powiaty województwa zachodniopomorskiego z ludnością urodzoną poza granicami Polski – dane NSP z 2011 roku (%) Powiat Białogardzki Choszczeński Drawski Goleniowski Gryficki Gryfiński Kamieński M. Świnoujście Kołobrzeski Koszaliński M. Koszalin Łobeski Myśliborski Policki M. Szczecin Pyrzycki Sławieński Stargardzki Szczecinecki Świdwiński Wałecki Razem Ludność urodzona poza granicami Polski 2,9 2,6 3,5 4,1 3,3 5,1 2,3 2,3 3,8 2,6 7,4 2,5 5,1 3,5 26,8 1,7 2,8 4,0 4,6 0,7 2,3 100,0 Źródło: Ludność w województwie zachodniopomorskim…, s. 88, 313–314. Wskazując konkretne państwa, należy zauważyć, że liczba osób urodzonych w poszczególnych krajach zmalała w roku 2011 w stosunku do danych z roku 2002: –– na Ukrainie – z 24,2 tys. w roku 2002 do 16,6 tys. w roku 2011, –– na Białorusi – z 16,9 do 12,8 tys., –– w Niemczech – z 9,4 do 8,5 tys., –– na Litwie – z 12,5 do 8,5 tys., –– w Rosji – z 6,8 do 5,1 tys., –– we Francji – z 1,8 do 1,3 tys. Struktura narodowościowa województwa zachodniopomorskiego 11 Tabela 4. Liczba stałych mieszkańców województwa zachodniopomorskiego urodzonych poza granicami Polski – dane z 2011 roku Liczba mieszkańców urodzonych za granicą Afryka Północna i Bliski Wschód wraz z Turcją Afganistan 32 Algieria 26 Egipt 18 Iran 9 Kuwejt 4 Liban 18 Libia 4 Maroko 24 Syria 50 Zjednoczone Emiraty 5 Arabskie Izrael 6 Turcja 58 Tzw. Czarna Afryka Angola 7 Kamerun 3 Kenia 7 Mali 3 Namibia 3 Nigeria 22 RPA 35 Somalia 11 Uganda 3 Wybrzeże Kości Sło5 niowej Azja Południowa i Wschodnia Chiny 122 Filipiny 9 Indie 14 Japonia 20 Korea Południowa 5 Singapur 10 Tajwan 5 Wietnam 50 Azja Centralna Kazachstan 415 Kirgistan 28 Uzbekistan 50 Ameryka Południowa Argentyna 7 Brazylia 42 Gujana 11 Kolumbia 11 Nikaragua 3 Peru 4 Trynidad i Tobago 3 Urugwaj 5 Ameryka Północna Kanada 85 USA 260 Kraj urodzenia * Liczba mieszkańców urodzonych za granicą Bałkany Albania 8 Bośnia i Hercegowina 29 Bułgaria 36 Chorwacja 15 Cypr 4 Grecja 109 Kosowo 11 Serbia 16 Kaukaz Armenia 64 Azerbejdżan 7 Gruzja 8 Europa Wschodnia Białoruś 12 774 Czechy 91 Estonia 6 Litwa 8 496 Łotwa 186 Mołdawia 14 * 5 133 Rosja Rumunia 106 Słowacja 60 Słowenia 3 Ukraina 16 614 Węgry 31 Europa Zachodnia i Skandynawia Austria 146 Belgia 181 Dania 130 Finlandia 9 Francja 1 327 Hiszpania 168 Holandia 164 Irlandia 430 Islandia 19 Luksemburg 24 Monako 1 Niemcy 8 541 Norwegia 296 Portugalia 18 Szwajcaria 51 Szwecja 153 Wielka Brytania 1 787 Włochy 342 Australia i Oceania Australia 46 Inne ZSRR 52 Nieustalone 18 Kraj urodzenia Należy pamiętać, że dane dotyczące Rosji zawierają też osoby urodzone na terenie Czeczenii. Źródło: Ludność w województwie zachodniopomorskim…, s. 288–290. 12 Monika Ślęzak Liczba osób urodzonych w Wielkiej Brytanii w roku 2011 wynosiła 1,8 tys.12 Tylko 3,3% (2 tys.) osób urodzonych poza Polską to cudzoziemcy13. W województwie zachodniopomorskim zamieszkiwało ponadto 0,4 tys. osób urodzonych w Irlandii oraz 0,4 tys. osób urodzonych w Kazachstanie14. Osoby urodzone za granicą zamieszkują głównie w: –– mieście Szczecin (ponad 1/4), –– mieście Koszalin (7,4%), –– powiecie stargardzkim (6,8%), –– powiecie szczecineckim (5,7%), –– powiecie gryfickim (5,1%), –– powiecie myśliborskim (5,1%). Dokładne dane dotyczące poszczególnych powiatów przedstawiono w tabeli 3. W tabeli 4 zaprezentowano liczebność mieszkańców w 2011 roku, którzy urodzili się poza granicami Polski, z wyszczególnieniem konkretnych krajów pochodzenia. Identyfikacja etniczno-narodowa mieszkańców województwa zachodniopomorskiego Wyniki NSP 2002 wskazują, że województwo zachodniopomorskie uznać należy za jednorodne etnicznie, gdyż 98,3% jego mieszkańców określiło się jako Polacy (1668,8 tys. osób). Narodowość inną niż polska zadeklarowało 0,5% mieszkańców województwa, czyli 7,8 tys. osób – 84,37% spośród nich nie posiadało obywatelstwa polskiego. Dla 21,6 tys. osób przynależności narodowej nie ustalono. Poza polską narodowością najczęściej wskazywano: –– ukraińską – 3,9 tys. osób, –– niemiecką – 1,2 tys. osób, –– romską – 0,7 tys. osób, –– rosyjską – 0,4 tys. osób, –– grecką – 0,2 tys. osób, –– białoruską – 0,2 tys. osób15. 12 Ludność w województwie zachodniopomorskim..., s. 78. 13 Tamże, s. 78. 14 Tamże, s. 81. 15 Ludność 2002. Stan oraz struktura demograficzna i społeczno-ekonomiczna. Województwo zachodniopomorskie, Szczecin 2003, s. 42. Struktura narodowościowa województwa zachodniopomorskiego 13 W dalszej kolejności można wskazać: Litwinów (82 osoby), Łemków (66 osób), Francuzów (64 osoby), Ormian i Włochów (po 59), Wietnamczyków (54 osoby) oraz poniżej 50 osób takich narodowości, jak: Amerykanie, Żydzi, Brytyjczycy, Szwedzi, Bułgarzy, Niderlandczycy i Norwegowie, a także 24 inne narodowości liczące mniej niż dwudziestu przedstawicieli16. W roku 2011 województwo zachodniopomorskie zamieszkiwane było przez 10356 przedstawicieli mniejszości narodowych oraz 3062 przedstawicieli mniejszości etnicznych17. Spośród osób należących do mniejszości narodowych najliczniej reprezentowane były dwie społeczności. Mniejszość ukraińska liczyła blisko 5 tys. osób, z których ponad 2,8 tys., tj. 57,1%, a zatem większość, deklarowała tożsamość ukraińską jako wyłączną (podwójną wskazywało nieco ponad 2,1 tys. Ukraińców). Zachodniopomorskie jest trzecim województwem w Polsce pod względem liczebności społeczności ukraińskiej (po warmińsko-mazurskim i mazowieckim)18. Drugą pod względem liczebności mniejszością narodową w województwie zachodniopomorskim są Niemcy. NSP 2011 odnotował ponad 3,5 tys. przedstawicieli tej grupy, z czego olbrzymia większość, bo blisko 3 tys. (83,2%) osób, posiadała podwójną tożsamość, a niespełna 0,6 tys. osób pojedynczą – niemiecką (tj. 16,8%). Ponadto 532 osoby zadeklarowało łącznie pojedynczą lub podwójną tożsamość białoruską (78,6% tylko podwójną), 722 osoby rosyjską (65,2% tylko podwójną), 316 osób żydowską (83,4% tylko podwójną) i 273 osoby tożsamość litewską (73,5% tylko podwójną)19. Spośród ustawowo określonych mniejszości etnicznych na terenie interesującego nas województwa w roku 2011 zamieszkiwali przedstawiciele czterech społeczności: romskiej, łemkowskiej, śląskiej i kaszubskiej. Najliczniej reprezentowana była społeczność romska, gdyż liczyła ponad 1 tys. osób, z czego 54,7% osób posiadało identyfikację podwójną. W dalszej kolejności uplasowali się Ślązacy – reprezentowani przez prawie 884 osoby, w tym 82,7% wskazało podwójną tożsamość, Kaszubi – ponad 838 osób, z czego 94,6% wskazało podwójną tożsamość (możemy z dużym prawdopodobieństwem powiedzieć, że 16 Tamże. 17 Ludność w województwie zachodniopomorskim..., s. 345. M. Ślęzak, Ukrainians in Poland – a Statistical Outline, cz. 2, „UA Foreign Affairs” 2015, nr 5, s. 30. 18 19 Ludność w województwie zachodniopomorskim..., s. 345. 14 Monika Ślęzak kaszubsko-polską) oraz Łemkowie – 338 osób, w tym 62,1% wybrało podwójną tożsamość (można się domyślać, iż łemkowsko-ukraińską, rzadziej łemkowsko-polską)20. Tabela 5. Identyfikacja etniczno-narodowa mieszkańców województwa zachodniopomorskiego w 2011 roku Identyfikacja Ogółem Polska Inna niż polska, w tym: białoruska litewska rosyjska ukraińska żydowska niemiecka kaszubska łemkowska romska śląska amerykańska angielska francuska grecka holenderska norweska szwedzka włoska nieustalona Złożoność identyfikacji w liczbach bezwzględnych ogółem pojedyncza podwójna 1 722 885 1 691 546 679 449 12 097 18 187 5 701 12 486 532 273 722 4 978 316 3 535 838 338 1 002 884 360 430 298 242 213 300 298 350 25 249 114 72 251 2 842 53 595 45 128 454 153 10 39 40 57 22 18 24 76 – 418 201 471 2 137 264 2 940 793 210 547 731 351 391 258 184 191 283 274 273 – Złożoność identyfikacji w odsetkach ogółem pojedyncza podwójna 100,0 100,0 99,3 0,7 100,0 31,3 68,7 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 – 21,4 26,5 34,8 57,1 16,6 16,8 5,4 37,9 45,3 17,3 2,7 9,1 13,4 23,7 10,3 5,9 8,1 21,8 – 78,6 73,5 65,2 42,9 83,4 83,2 94,6 62,1 54,7 82,7 97,3 90,9 86,6 76,3 89,7 94,1 91,9 78,2 – Źródło: Ludność w województwie zachodniopomorskim…, s. 344. Publikacja Urzędu Statystycznego w Szczecinie wyszczególnia również osiem narodowości cudzoziemskich, liczących łącznie niespełna 2,5 tys. osób. Każda narodowość jest reprezentowana przez kilkaset osób. Województwo zamieszkują: Amerykanie (360 osób), Anglicy (430), Francuzi (298), Grecy (242 osoby), Holendrzy (213 osób), Norwedzy (300), Szwedzi (298) i Włosi (350). 20 Tamże. Struktura narodowościowa województwa zachodniopomorskiego 15 Charakterystyczne jest, że zdecydowana większość lub prawie wszyscy przedstawiciele tych narodowości posiadali tożsamość podwójną (por. tab. 5)21. W całym województwie w roku 2011 prawie 18,2 tys. osób wskazało inną niż polska tożsamość etniczno-narodową22. Jeśli chodzi o zależność między tożsamością etniczno-narodową a obywatelstwem, to posiadamy szczegółowe dane tylko dla społeczności ukraińskiej i niemieckiej. Na prawie 5 tys. Ukraińców tylko ok. 0,5 tys. nie ma obywatelstwa polskiego; spośród ponad 3,5 tys. Niemców tylko 350 nie posiada obywatelstwa polskiego, a 11 ma nieustalone obywatelstwo. Odnośnie do pozostałych grup możemy podać dane łączne i stwierdzić, że na blisko 18,2 tys. osób zamieszkujących województwo zachodniopomorskie, a deklarujących niepolską tożsamość, ponad 16,3 tys. posiada obywatelstwo polskie. Z kolei w kategorii osób o nieustalonej przynależności lub bez przynależności etniczno-narodowej, których było wówczas ponad 25,2 tys., zdecydowana większość, bo ponad 24,4 tys., posiada obywatelstwo polskie23. Dodajmy, że wśród społeczności angielskiej, białoruskiej, francuskiej, litewskiej, rosyjskiej szwedzkiej i włoskiej oraz ukraińskiej przeważają kobiety. Społeczność amerykańska w zasadzie proporcjonalnie tworzona jest przez osoby obu płci, natomiast w takich narodowościach, jak grecka, holenderska, norweska, przeważają mężczyźni. Mężczyzn jest więcej niż kobiet również wśród Kaszubów, Łemków, Niemców, Ślązaków i Żydów24. Ludność województwa zachodniopomorskiego według języka używanego w kontaktach domowych i języka ojczystego w stosunku do identyfikacji etniczno-narodowej W roku 2002 pytano tylko o język używany w kontaktach domowych (nie było pytania o język ojczysty). W województwie zachodniopomorskim 1675,2 tys. osób zadeklarowało posługiwanie się językiem polskim, co stanowiło 98,6% ogółu ludności województwa. Z kolei 15,9 tys. osób (0,93%) wskazało inne języki, przy czym 14,5 tys. osób (0,85%) używało ich równolegle z polskim. Używanie jednego języka niepolskiego zadeklarowało 15,1 tys. mieszkańców, a dwóch 21 Tamże. 22 M. Ślęzak, Ukrainians in Poland..., s. 30. 23 Ludność w województwie zachodniopomorskim..., s. 346. 24 Tamże, s. 345. 16 Monika Ślęzak języków 0,8 tys. osób. Najczęściej wymienianymi językami obcymi były: niemiecki – 5,8 tys., angielski – 3,4 tys. i ukraiński – 2,5 tys. osób. W 2011 roku w województwie zachodniopomorskim językiem polskim posługiwało się w domu prawie 1697 tys. osób. Nieco ponad dwie trzecie z nich mieszkało w miastach. Osób posługujących się w kontaktach domowych językiem niepolskim było prawie 13,3 tys. i więcej z nich, bo ok. trzy czwarte, mieszkało w miastach. Spośród prawie 25,2 tys. osób, w przypadku których nie ustalono języka używanego w domu, ponad 19,3 tys. zamieszkuje w miastach. Szczegółowe dane posiadamy w odniesieniu do pięciu społeczności. Językiem ukraińskim posługiwało się w kontaktach domowych blisko 2,6 tys. osób, z czego nieco ponad 1,7 tys. mieszkało w miastach, pozostali na wsi. Niemieckim językiem posługiwało się ponad 3,3 tys. osób, z czego 2,4 tys. zamieszkiwało miasta, rosyjskim – 904 osoby, z czego 764 osoby żyło w miastach. Ciekawie prezentują się dane dotyczące społeczności używającej języka romskiego w kontaktach prywatnych – na 763 osoby tylko 4 zamieszkiwały wsie. Jedyną społecznością posługującą się prywatnie językiem grup allochtonicznych, o której mamy jakieś informacje, są osoby mówiące w domu po angielsku. W roku 2011 takich osób było w województwie ponad 4,5 tys., z czego ponad 3,7 tys. zamieszkiwało w miastach. We wszystkich kategoriach językowych występuje przewaga kobiet nad mężczyznami25. Przyjrzyjmy się teraz zależności między językiem używanym w kontaktach domowych a identyfikacją etniczno-narodową. Spośród ponad 1696 tys. osób zamieszkujących województwo i posługujących się w kontaktach domowych językiem polskim niespełna 12 tys. zadeklarowało polską i niepolską identyfikację (tzw. podwójną), a nieznacznie ponad 5 tys. tylko niepolską. Natomiast spośród blisko 13,3 tys. osób posługujących się w relacjach rodzinnych niepolskim językiem identyfikację polską zadeklarowało prawie 6,9 tys. osób, podwójną – polską i niepolską ok. 3,1 tys. mieszkańców, a wyłącznie niepolską ponad 3,3 tys. osób. Na prawie 25,5 tys. osób z nieustalonym językiem używanym w kontaktach domowych wyłącznie polską identyfikację wskazało 25 osób, wyłącznie polską – 81 osób, podwójnej tożsamości nikt nie wskazał, a ponad 25 tys. mieszkańców miało identyfikację nieustaloną lub nie identyfikowało się z żadną społecznością etniczno-narodową. Posiadamy precyzyjne dane w odniesieniu do pięciu konkretnych języków (tab. 6). 25 Tamże, s. 347. 17 Struktura narodowościowa województwa zachodniopomorskiego Tabela 6. Ludność województwa zachodniopomorskiego według języka używanego w domu i struktury identyfikacji narodowo-etnicznych w 2011 roku Język używany w domu Ogółem Polski Niepolski, w tym: niemiecki ukraiński rosyjski romski angielski Nieustalony Ogółem 1 722 885 1 696 269 13 288 3 329 2 567 904 763 4 538 25 164 Struktura identyfikacji narodowo-etnicznych polska nieustalona tylko polska niepolska i niepolska i brak 1 679 449 12 097 6 090 25 249 1 676 225 11 835 5 018 192 6 897 3 071 3 317 4 2 256 71 389 85 3 807 25 734 626 286 345 482 – 336 1870 229 332 245 81 4 – – – – 25 057 Uwaga: respondenci mogli wskazać więcej niż jeden język, stąd dane w kolumnach nie sumują się. Źródło: Ludność w województwie zachodniopomorskim…, s. 348. Spośród ponad 3,3 tys. mieszkańców województwa posługujących się w kontaktach domowych językiem niemieckim w przybliżeniu 2,3 tys. osób zadeklarowało wyłącznie polską identyfikację narodową, 734 osoby zarówno polską, jak i niepolską, a tylko 336 niepolską. Można na podstawie tych danych wnioskować o znacznym stopniu spolonizowania niemieckojęzycznej społeczności województwa zachodniopomorskiego. Zjawisko to dotyczy również społeczności posługującej się w relacjach domowych językiem rosyjskim. Spośród nieco ponad 904 osób 389 zadeklarowało wyłącznie polską identyfikację, 286 podwójną – polską i niepolską, a 229 osób tylko niepolską. Odmiennie wyglądają proporcje w przypadku osób posługujących się w domu językiem ukraińskim. Tylko 71 spośród tych osób zadeklarowało polską identyfikację, 626 osób równocześnie polską i niepolską, natomiast prawie 1,9 tys. osób wyłącznie niepolską (można wnioskować, że przede wszystkim ukraińską). Stąd mamy prawo mówić o silnej – dużo silniejszej niż w przypadku wcześniej omawianych społeczności – tożsamości niepolskiej. Umiarkowany stopień spolonizowania charakteryzuje zachodniopomorską społeczność romskojęzyczną. Na niespełna 763 osoby posługujące się tym językiem tylko 85 wskazało polską identyfikację narodową, 345 osób podwójną – polską i niepolską, natomiast ok. 330 wyłącznie niepolską. Posiadamy jeszcze dane dotyczące mieszkańców używających języka angielskiego 18 Monika Ślęzak w kontaktach domowych. W 2011 roku województwo zamieszkiwało ponad 4,5 tys. takich osób, w tym ponad 3,8 tys. deklarowało wyłącznie polską identyfikację narodową, niespełna 482 osoby podwójną, a 245 osób tylko niepolską identyfikację. Warto też dodać, że wśród wszystkich kategorii językowych przeważają osoby w wieku produkcyjnym mobilnym (tzn. 18–44 lata), a najmniej korzystne proporcje między kategorią osób w wieku poprodukcyjnym a przedprodukcyjnym występują w społeczności ukraińskojęzycznej (654 do 296), najbardziej korzystne zaś wśród romskojęzycznej (37 do 233), anglojęzycznej (58 do 837) i niemieckojęzycznej (335 do 506)26. W roku 2011 język polski jako ojczysty deklarowało w województwie zachodniopomorskim ok. 1691 tys. mieszkańców, z tego ponad 1678 tys. wskazało identyfikację narodową polską, nieco ponad 10,1 tys. podwójną – polską i niepolską, a prawie 2,2 tys. osób wyłącznie niepolską. Około 6,9 tys. mieszkańców województwa jako język ojczysty wskazało język inny niż polski. Spośród nich ponad 1 tys. osób jednocześnie uważa się za Polaków, blisko 2 tys. podało podwójną identyfikację – polską i niepolską, natomiast nieco ponad 3,8 tys. mieszkańców deklarowało się jako osoby narodowości innej niż polska. W przypadku ok. 25 tys. osób nie ustalono, jaki język uważają za swój ojczysty. Większość z tych osób jednocześnie miała nieustaloną identyfikację etniczno-narodową lub deklarowała brak takiej przynależności27. Możemy przedstawić szczegółowe dane w odniesieniu do czterech języków ojczystych. O osobach deklarujących język rosyjski (ok. 994 osoby) i niemiecki (1022 osoby) jako ojczysty możemy powiedzieć, że są umiarkowanie spolonizowane. Około 0,3 tys. osób w tych kategoriach językowych deklarowało identyfikację wyłącznie polską, ponad 0,3 tys. podwójną (polską i niepolską), a ok. 0,4 tys. osób w tych dwóch grupach językowych wskazywało identyfikację etniczno-narodową niepolską. Inaczej proporcje rozkładają się w przypadku społeczności uznającej język romski za ojczysty, która była reprezentowana przez ok. 388 osób. Spośród nich tylko 28 osób wskazało narodowość polską, znacznie poniżej 164 określiło się jako osoby posiadające podwójną tożsamość (polską i niepolską), a 196 jako tylko nie-Polacy. Oznacza to, że stopień spolonizowania tej społeczności jest niższy niż dwóch wcześniej omówionych grup. Zupełnie inaczej wygląda sytuacja wśród ludności wskazującej język ukraiński jako ojczysty. 26 Tamże, s. 348. 27 Tamże, s. 349. 19 Struktura narodowościowa województwa zachodniopomorskiego Na 2,7 tys. osób deklarujących język ukraiński jako ojczysty blisko 2,1 tys. podawało niepolską identyfikację, 0,5 tys. podwójną, a tylko niespełna 135 osób polską. Możemy zatem wnioskować, iż społeczność ta jest w małym stopniu spolonizowana. Należy jednak pamiętać, że wskazywanie języka ukraińskiego jako ojczystego nie musi oznaczać używania go w kontaktach domowych lub w ogóle jego znajomości. Jest to jednak silny wskaźnik tożsamości etniczno-narodowej, zwłaszcza w połączeniu z deklarowaną niepolską identyfikacją28. Warto zestawić trzy omówione wcześniej wartości, tzn. liczbę osób deklarujących języki niemiecki, ukraiński, romski i rosyjski jako ojczysty, jako używany w domu z danymi liczbowymi dotyczącymi deklarowanej identyfikacji etniczno -narodowej niemieckiej, ukraińskiej, romskiej i rosyjskiej (tab. 7). Z zestawienia tego wynika, iż społeczność wskazująca rosyjska identyfikację narodową stanowi jedyną w województwie zachodniopomorskim, która jest mniej liczebna niż społeczność rosyjskojęzyczna – zarówno w odniesieniu do języka ojczystego, jak i praktykowanego w domu. Oczywiście można to wiązać z tym, że język rosyjski jest używany nie tylko przez Rosjan, ale też osoby o innych narodowościach. Tabela 7. Ludność województwa zachodniopomorskiego według języka ojczystego, języka używanego w domu i identyfikacji etniczno-narodowej Badana cecha Ogółem Identyfikacja Język ojczysty, w tym identyfikacja: niepolska podwójna polska Język w domu, w tym identyfikacja: niepolska podwójna polska 1 722 885 1 722 885 Niepolska/i Niemiecka/i Romska/i Rosyjska/i Ukraińska/i 18 187 6 871 3 535 1 022 1 002 388 722 994 4 978 2 702 6 090 12 097 1 679 449 1 722 885 13 288 394 339 289 3 329 196 164 28 763 354 357 283 904 2 069 498 135 2 567 6 090 12 097 1 679 225 3 317 3 071 6 897 336 734 2 256 332 345 85 229 286 389 1 870 626 71 Źródło: Ludność w województwie zachodniopomorskim…, s. 346–349. O polonizacji grup mniejszościowych i imigranckich możemy mówić przede wszystkim wtedy, gdy w społeczności deklarującej dany język jako ojczysty lub używany w kontaktach domowych dominuje polska oraz podwójna 28 Tamże. 20 Monika Ślęzak (polska i niepolska) identyfikacja etniczno-narodowa (omówione to zostało już wcześniej). Czynnik świadomościowy jest czynnikiem, który w naukach społecznych uważany jest za konstytuujący ostatecznie tożsamość. Sytuacja odwrotna, tzn. taka, gdy więcej osób deklaruje daną identyfikację narodowo-etniczną niż praktykuje używanie języka swojej grupy, wskazywać może na stopniowy zanik obiektywnych cech decydujących o odrębności. Przykładem tu może być zachodniopomorska społeczność romska czy niemiecka. Duża zbieżność w proporcjach identyfikacji oraz języka używanego w domu, przy jednocześnie znacząco słabszych wskazaniach na ten język jako ojczysty, może dowodzić, że ludność ta mimo zachowywania odrębności kulturowej przywiązuje się do Polski jako swojej (nowej) ojczyzny i zbudowała tożsamość polityczną polską. Odnosi się to do ok. jednej trzeciej zachodniopomorskich Niemców i zbliżonej liczby Romów. W przypadku społeczności ukraińskiej zamieszkującej województwo zachodniopomorskie możemy mówić o istotnie silniejszym poczuciu tożsamości etniczno-narodowej i mniejszym stopniu spolonizowania niż w przypadku wcześniej omawianych społeczności29. Zakończenie Ponieważ metodologia spisów z lat 2002 i 2011 w zakresie pytań o narodowość była odmienna, trudno jest porównywać ze sobą pochodzące z nich dane. Wynika to głównie z faktu, iż w pierwszym z nich można było wskazać tylko jedną identyfikację etniczno-narodową, i to dopiero po zaprzeczeniu bycia Polakiem, a w drugim ze spisów dopuszczono możliwość wskazania dwóch identyfikacji i respondenci z niej skorzystali. Stwierdzić jednak można, że wyniki ostatniego spisu powszechnego charakteryzują województwo zachodniopomorskie jako jednolite narodowościowo – z niskim odsetkiem osób o niepolskiej identyfikacji. Najliczniejszymi społecznościami niepolskimi są przedstawiciele mniejszości ukraińskiej, niemieckiej oraz romskiej społeczności etnicznej. Liczba osób w danym kraju urodzonych za granicą nie przekłada się – jak wskazują analizowane statystyki – na liczebność społeczności mniejszościowych czy imigranckich. Liczba urodzonych poza Polską jest bowiem kilkakrotnie większa niż liczba osób deklarujących analogiczną tożsamość. Przykładowo osób urodzonych na Ukrainie było w województwie zachodniopomorskim w roku 2011 ponad 16,6 tys., ale narodowość ukraińską zadeklarowało ok. 5 tys., 29 Tamże, s. 346–349. Struktura narodowościowa województwa zachodniopomorskiego 21 a obywatelstwo ukraińskie posiadało 129 osób. Urodzonych we Francji było ponad 1,3 tys. osób, narodowość francuską zadeklarowało 298 osób, a francuskie obywatelstwo posiadały 153 osoby. Zatem wnioskować należy, że to osoby identyfikujące się jako Polacy stanowią dominującą część populacji osób urodzonych poza krajem30. Niski odsetek mieszkańców województwa zachodniopomorskiego używa w kontaktach domowych języka niepolskiego. Najliczniejszą grupę stanowią osoby mówiące po angielsku (4,5 tys.), następnie po niemiecku (3,3 tys.) i ukraińsku (2,5 tys.). Z wyjątkiem języka ukraińskiego, który za ojczysty język uważa więcej osób (2,7 tys.) niż mówiących tym językiem w domu, pozostałe języki – na których temat mamy dane – znacznie rzadziej były wskazywane jako język ojczysty niż jako język używany w kontaktach domowych. Może to świadczyć o postępującym budowaniu polskiej tożsamości politycznej u osób niepolskiego pochodzenia. Dopiero dane z kolejnego spisu powszechnego dadzą nam podstawy do przeprowadzenia solidnych analiz porównawczych w zakresie struktury narodowościowej Polski, a także województwa zachodniopomorskiego (zakładając, że powtórzone zostaną pytania z formularza z 2011 r.). Bibliografia Formularz spisowy NSP 2002, GUS, dnia 18.07.2015, http://stat.gov.pl/gfx/portalinformacyjny/userfiles/_public/spisy_powszechne/nsp2002-form-a.pdf. Formularz NSP 2011, dnia 19.07.2015, http://stat.gov.pl/spisy-powszechne/nsp-2011/kwestionariusze-nsp-2011. Ludność 2002. Stan oraz struktura demograficzna i społeczno-ekonomiczna. Województwo dolnośląskie, US Wrocław 2003. Ludność 2002. Stan oraz struktura demograficzna i społeczno-ekonomiczna. Województwo lubuskie, US Zielona Góra, 2003. Ludność 2002. Stan oraz struktura demograficzna i społeczno-ekonomiczna. Województwo opolskie, US Opole 2003. Ludność 2002. Stan oraz struktura demograficzna i społeczno-ekonomiczna. Województwo zachodniopomorskie, US Szczecin 2003. Ludność w województwie zachodniopomorskim. Stan i struktura demograficzno-społeczna, NSPLiM 2011, Szczecin 2013. Ślęzak M., Prawa mniejszości narodowych w Polsce w świetle ustawodawstwa wewnętrznego, „Актуальнi Проблеми Вiтчизняної та Всесвiної Iсторiї” [Równe, Ukraina] 2006, вип. 7. 30 Tamże, s. 316–318, 345. 22 Monika Ślęzak Ślęzak M., Zróżnicowanie etniczne i wyznaniowe społeczeństwa polskiego w świetle spisów powszechnych, w: Europa Środkowo-Wschodnia w procesie transformacji i integracji. Wymiar społeczny, red. H. Chałupczak, M. Pietraś, E. Pogorzała, Zamość 2013. Ślęzak M., Ukrainians in Poland – a Statistical Outline, cz. 2, „UA Foreign Affairs” 2015, nr 5. Ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz języku regionalnym, Dz.U. 2005, nr 17, poz. 141 z późn. zm. Streszczenie Wyniki ostatniego spisu powszechnego opisują województwo zachodniopomorskie jako jednolite narodowościowo, chociaż na jego terenie żyją społeczności o identyfikacji etniczno-narodowej odmiennej od polskiej. Ich odsetek jest jednak niski, łącznie kilkuprocentowy. Najliczniejszymi społecznościami etnicznymi niepolskimi są ukraińska, niemiecka oraz romska. Liczba osób danego kraju urodzonych za granicą nie przekłada się – jak wskazują analizowane statystyki – na liczebność społeczności mniejszościowych czy imigranckich. Liczba mieszkańców województwa zachodniopomorskiego urodzonych poza Polską jest bowiem kilkakrotnie większa od liczby osób deklarujących daną tożsamość. Przykładowo, osób urodzonych na Ukrainie było w województwie zachodniopomorskim w roku 2011 ponad 16,6 tys., ale narodowość ukraińską zadeklarowało około 5,0 tys., zaś obywatelstwem ukraiński legitymowało się 129 osób. Urodzonych we Francji było ponad 1,3 tys. osób, narodowość francuską zadeklarowało 298 osób, a francuskie obywatelstwo posiadało 153 osoby. Zatem wnioskować należy, że to osoby identyfikujące się jako Polacy stanowią dominującą część populacji osób urodzonych poza krajem. Mały odsetek mieszkańców województwa zachodniopomorskiego używa w kontaktach domowych języka niepolskiego. Najliczniejszą grupę stanowią tu osoby mówiące po angielsku (4,5 tys.), dalej po niemiecku (3,3 tys.) i ukraińsku (2,5 tys.). Za wyjątkiem języka ukraińskiego, który za ojczysty język uważa więcej osób (2,7 tys.) niż mówiących w domu w tym języku, pozostałe języki były wskazywane rzadziej jako język ojczysty niż jako język używany w kontaktach domowych. Dopiero dane z kolejnego spisu powszechnego dadzą nam podstawy do przeprowadzenia solidnych analiz porównawczych w zakresie struktury narodowościowej Polski i samego województwa zachodniopomorskiego (zakładając, iż powtórzone zostaną pytania z formularza z roku 2011). Struktura narodowościowa województwa zachodniopomorskiego The Ethnic Structure of the 23 West Pomeranian Voivodship Summary According to the results of the latest census the West Pomeranian Voivodship is ethnically homogeneous; within its territory there are various communities with ethnic identities that differ from the Polish one, yet their total proportion does not exceed the level of a few percent. The most numerous non-Polish communities are the Ukrainian and German ethnic minorities, and the Gypsy (Romani people’s) ethnic community. According to the analysed statistics the number of the people born in a given country does not affect the size of the population of the minorities or immigrants. The number of the inhabitants of the West Pomeranian Voivodship born outside Poland is several times higher that the number of the people of the same ethnic identity. For example, in 2011 in the West Pomeranian Voivodship there were over 16,600 people born in the Ukraine, but about 5,000 declared to be of Ukrainian nationality and only 129 were Ukrainian citizens. There were over 1,300 people born in France, 298 declared to be of the French nationality and 153 were citizens of France. The conclusion is that the people declaring to be of the Polish nationality are the dominant part of the population born outside Poland. A very small proportion of the inhabitants of the West Pomeranian Voivodship use a language other than Polish in their private contacts. The biggest part of them are English-speaking people (4,500), followed by the German-speaking population (3,300) and the Ukrainian-speaking one (2,500). With the exception of Ukrainian, which is considered as a native language by more people (2,700) than the ones who speak it at home, the other languages were less frequently mentioned as a native tongue than as the language used at home. But only the results of the next census will give a basis to carry out reliable comparative analyses concerning the ethnic structure of Poland and the West Pomeranian Voivodship (assuming that the questions will be identical with the ones of the 2011 questionnaire). DOI: 10.18276/pz.2015.4-02 p r z e g l ą d z a c h o d n i o p o m o r s k i ROCZNIK X X X ( LI X ) R o k 2 01 5 z e s z y t 4 ARTYK U Ł Y Renata Knap, Halina Nakonieczna-Kisiel Uniwersytet Szczeciński Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Charakterystyka wymiany towarowej województwa zachodniopomorskiego z zagranicą Słowa kluczowe: handel zagraniczny, bilans handlowy, województwo zachodniopomorskie Keywords: foreign trade, trade balance, West Pomeranian Voivodship Wprowadzenie Celem opracowania jest identyfikacja i ocena tendencji w rozmiarach, dynamice, strukturze oraz kształtowaniu się salda obrotów towarowych województwa zachodniopomorskiego z zagranicą w latach 2004–2013. Realizacja celu pozwoli wypełnić istniejącą lukę w tym zakresie, gdyż ostatnie badania handlu zagranicznego województwa były prowadzone w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku1. W pierwszej części artykułu przedstawiono rozmiary i dynamikę obrotów, w drugiej i trzeciej ukazano strukturę geograficzną i towarową wymiany, a w czwartej – kształtowanie się salda obrotów. W analizach wykorzystano dane pierwotne pochodzące z dokumentów SAD i deklaracji INTRASTAT, składanych przez eksporterów i importerów mających siedziby na terenie Zachodniopomorskiego. Uzyskano je odpłatnie z Izby Celnej w Warszawie (za okres 2004–2013, za wcześniejsze lata dane te są niepełne). W badaniach zastosowano metodę analizy wskaźnikowej i porównawczej, 1 Regiony Polski. Województwo zachodniopomorskie, red. K. Gawlikowska-Hueckel, Gdańsk– Warszawa 2000, s. 95–110. 26 Renata Knap, Halina Nakonieczna-Kisiel w której wykorzystano mierniki opisujące dynamikę, strukturę i koncentrację przedmiotowych obrotów. Rozmiary i dynamika obrotów W latach 2004–2013 roku wartość eksportu województwa zachodniopomorskiego wzrosła z 2,8 mld do 6,2 mld USD, czyli ponad 2,2 razy. W tym samym okresie wartość importu zwiększyła się z 2,1 mld USD do 4,7 mld USD, była więc również ok. 2,2 razy większa (tab. 1). Pomimo rosnącej wartości obrotów udział województwa zachodniopomorskiego w handlu zagranicznym Polski zmniejszył się w eksporcie z 3,7% do 3,1%, a w imporcie – z 2,4% do 2,3% (tab. 2). Wynikało to z niższego tempa wzrostu obrotów województwa, zwłaszcza eksportu niż handlu zagranicznego Polski ogółem (rys. 1 i 2). Tabela 1. Wartość i dynamika obrotów województwa zachodniopomorskiego z zagranicą w latach 2004–2013 Lata 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 mln USD 2765,1 3020,2 3551,2 4378,4 5643,6 4342,5 4842,6 5989,1 5405,2 6214,0 Eksport 2004 = 100% 100,0 109,2 128,4 158,3 204,1 157,0 175,1 216,6 195,5 224,7 mln USD 2100,6 2196,0 2721,1 3144,3 4331,0 3147,1 3539,3 4731,9 4233,5 4743,6 Import 2004 = 100% 100,0 104,5 129,5 149,7 206,2 149,8 168,5 225,3 201,5 225,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie. Tabela 2. Udział województwa zachodniopomorskiego w handlu zagranicznym Polski w latach 2004–2013 (%) Lata Eksport 1 2 Import 3 2004 2005 2006 2007 2008 2009 3,7 3,4 3,2 3,2 3,3 3,2 2,4 2,2 2,2 1,9 2,1 2,1 Charakterystyka wymiany towarowej województwa zachodniopomorskiego... 1 2 3 2010 2011 2012 2013 3,0 3,1 2,9 3,1 2,0 2,2 2,1 2,3 27 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie; „Rocznik Statystyczny Handlu Zagranicznego”, GUS, Warszawa (2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013); Obroty handlu zagranicznego ogółem i według krajów w 2013 r. (wyniki ostateczne), http://stat.gov.pl [dostęp: lipiec 2014]. 300 257,9 250,3 232,9 250 188,1 200 150 100 100 100 50 0 121,1 109,2 148,5 128,4 185,2 204,1 158,3 157 275,4 216,5 216,6 195,5 175,1 224,7 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Eksport WZ Eksport Polski Rysunek 1. Dynamika eksportu województwa zachodniopomorskiego i Polski w latach 2004–2013 (%) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie; „Rocznik Statystyczny Handlu Zagranicznego” (2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013); Obroty handlu zagranicznego ogółem i według krajów w 2013 r. 300 100 50 0 202 186,2 200 150 240,9 238,8 250 100 115,2 100 104,5 206,2 142,5 129,5 149,7 169,7 149,8 225,3 225,1 234 201,5 225,8 168,5 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Import WZ Import Polski Rysunek 2. Dynamika importu województwa zachodniopomorskiego i Polski w latach 2004–2013 (%) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie; „Rocznik Statystyczny Handlu Zagranicznego” (2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013); Obroty handlu zagranicznego ogółem i według krajów w 2013 r. 28 Renata Knap, Halina Nakonieczna-Kisiel Struktura geograficzna obrotów Zarówno w eksporcie, jak i imporcie województwa zachodniopomorskiego dominowały kraje wysoko rozwinięte. W analizowanym okresie przypadało na nie średnio ok. 89% wywozu i 80% przywozu. Udział tej grupy wykazywał jednak tendencję malejącą, szczególnie w imporcie, na rzecz krajów rozwijających się i transformacji. Odsetek tych pierwszych zwiększył się w przywozie ponadtrzykrotnie (z 5,3% w 2004 r. do 15,6% w 2013 r.), a drugich – dwukrotnie (odpowiednio z 3,1% do 6,9%). W eksporcie zmiany udziałów omawianych regionów ekonomicznych były natomiast niewielkie (tab. 3). Tabela 3. Struktura eksportu województwa zachodniopomorskiego według regionów ekonomicznych w latach 2004–2013 (%) Lata 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 kraje rozwinięte 88,5 90,6 90,9 90,8 88,9 90,0 91,3 86,8 88,7 87,0 Eksport* kraje rozwijające się 7,7 4,4 4,3 4,0 6,3 6,0 5,7 8,1 6,7 8,4 kraje transformacji 3,4 4,3 4,5 4,9 4,6 3,8 2,7 5,0 3,8 3,8 kraje rozwinięte 90,3 86,0 82,4 80,3 75,1 78,2 83,5 72,8 75,9 77,5 Import* kraje rozwijające się 5,3 9,6 8,9 10,8 14,2 14,6 10,5 16,5 15,0 15,6 kraje transformacji 3,1 4,4 8,7 8,9 10,7 7,1 6,1 10,7 9,2 6,9 Dane nie sumują się do 100 z powodu występowania eksportu/importu niezidentyfikowanego według kraju oraz zaokrągleń. * Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie. Rozpatrując kierunki handlu według regionów geograficznych, należy stwierdzić, że największym partnerem województwa zachodniopomorskiego była Europa, na którą przypadało średnio w całym okresie ok. 87% eksportu i 85% importu. Po wybuchu globalnego kryzysu finansowo-gospodarczego jej udział wykazywał jednak tendencję spadkową. Pozostałe regiony odgrywały zdecydowanie mniejszą rolę, w eksporcie drugą pozycję zajmowały kraje Ameryki Północnej i Karaibów, a trzecie miejsce – Azji, natomiast w imporcie drugim regionem była Azja, a trzecim – Afryka (tab. 4 i 5). Charakterystyka wymiany towarowej województwa zachodniopomorskiego... 29 Tabela 4. Struktura eksportu województwa zachodniopomorskiego według regionów geograficznych w latach 2004–2013 (%) Lata Europa Afryka 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 87,7 90,9 91,4 90,1 86,9 85,4 87,7 85,3 85,1 82,8 0,4 0,5 0,5 0,5 0,6 0,7 0,7 1,3 1,1 1,2 Ameryka Północna i Karaiby 7,0 3,6 3,5 4,1 5,1 7,1 6,1 7,7 6,5 8,6 Ameryka Południowa Azja Oceania 1,6 1,3 1,3 0,8 2,6 0,1 0,8 1,6 1,5 2,0 2,9 2,8 3,0 4,1 4,4 6,2 3,7 3,6 4,1 4,1 0,1 0,2 0,1 0,1 0,2 0,4 0,7 0,5 1,0 0,9 Dane nie sumują się do 100 z powodu występowania eksportu niezidentyfikowanego według kraju oraz zaokrągleń. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie. Tabela 5. Struktura importu województwa zachodniopomorskiego według regionów geograficznych w latach 2004–2013 (%) Lata Europa Afryka 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 89,0 89,0 88,8 87,4 82,1 87,5 83,4 81,1 82,6 82,5 1,8 2,0 1,9 2,3 5,0 1,6 4,1 5,0 5,2 3,6 Ameryka Północna i Karaiby 1,4 1,0 0,9 0,9 1,2 1,4 1,9 2,5 2,4 3,8 Ameryka Południowa Azja Oceania 0,7 0,8 0,7 0,6 0,6 0,9 0,9 0,9 0,9 0,8 5,8 7,0 7,6 8,5 11,1 8,5 9,2 10,2 8,7 9,1 0,1 0,2 0,1 0,2 0,1 0,0 0,5 0,2 0,3 0,2 Dane nie sumują się do 100 z powodu występowania importu niezidentyfikowanego według kraju oraz zaokrągleń. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie. 30 Renata Knap, Halina Nakonieczna-Kisiel W Europie głównymi partnerami handlowymi województwa zachodniopomorskiego były kraje Unii Europejskiej. W badanym okresie średni wskaźnik ich udziału wynosił ok. 76%, natomiast w imporcie – 70%, ale znaczenie UE w obrotach malało. Spadek udziału krajów UE w wywozie wynikał ze zmniejszenia się udziału eksportu do „starych” krajów UE, ponieważ odsetek wywozu do „nowych” członków UE wykazywał tendencję rosnącą. Zjawisko to tylko częściowo wynikało z rozszerzenia UE w latach 2007 i 2013, ponieważ po wyłączeniu Bułgarii, Rumunii i Chorwacji udział eksportu do nowych członków UE i tak zwiększył się z 3,7% do 4,4%. Natomiast zmniejszanie się roli UE w imporcie województwa zachodniopomorskiego spowodowane było spadkiem odsetka zarówno „starych”, jak i „nowych” krajów UE (tab. 6). Tabela 6. Udział „nowych” i „starych” krajów UE w handlu zagranicznym województwa zachodniopomorskiego w latach 2004–2013 (%) Lata 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 eksport 72,6 74,5 74,0 73,7 73,0 68,9 73,5 71,6 69,0 63,7 UE-15 import 70,2 67,5 66,7 64,9 59,8 63,8 60,5 58,3 60,9 59,8 Nowi członkowie UE* eksport import 3,7 7,6 2,7 10,9 3,5 7,6 4,8 7,4 4,8 6,2 6,3 5,6 3,6 5,8 4,6 6,8 5,3 5,4 5,0 5,8 * 2004–2006 UE-10, 2007–2012 UE-12, 2013 UE-12 i Chorwacja. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie. Najważniejszym partnerem w wymianie województwa zachodniopomorskiego były Niemcy, ale ich udział w obrotach był coraz mniejszy, w eksporcie zmniejszył się z ok. 40% w 2004 roku do 32% w końcu analizowanego okresu, natomiast w imporcie odpowiednio z 34 do 21%. Do ważnych partnerów handlowych w badanym okresie należały także w eksporcie kraje skandynawskie (Dania, Norwegia i Szwecja) oraz Wielka Brytania, Francja, USA i Holandia. W imporcie najważniejszą rolę odgrywały również Niemcy i kraje skandynawskie, a ponadto Holandia, Chiny i Rosja (tab. 7 i 8). Charakterystyka wymiany towarowej województwa zachodniopomorskiego... 31 Tabela 7. Najważniejsi partnerzy w eksporcie województwa zachodniopomorskiego w latach 2004 i 2013 (%) Kraje Niemcy Szwecja Niderlandy Norwegia Dania Wielka Brytania Francja USA Belgia Rosja Szwajcaria Hiszpania Antigua i Barbuda Bahamy Republika Czeska Razem 1–15 Pozostałe 2004 40,3 7,0 6,3 5,4 4,9 4,8 3,5 2,7 2,0 1,8 1,5 1,4 1,3 1,0 1,0 84,9 15,1 Kraje Niemcy Norwegia Wielka Brytania Szwecja Dania Francja USA Kanada Włochy Niderlandy Belgia Rosja Antigua i Barbuda Republika Czeska Gibraltar Razem 1–15 Pozostałe 2013 31,7 8,0 5,6 5,5 5,2 5,2 3,7 2,6 2,4 2,3 2,1 2,0 1,6 1,5 1,3 80,7 19,3 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie. Tabela 8. Najważniejsi partnerzy w imporcie województwa zachodniopomorskiego w latach 2004 i 2013 (%) Kraje 2004 Niemcy Szwecja Niderlandy Norwegia Dania Wielka Brytania Francja Chiny Włochy Łotwa Rosja Belgia Słowacja Finlandia Republika Czeska Razem 1–15 Pozostałe 33,8 8,5 7,7 5,4 4,8 3,2 2,7 2,7 2,7 2,2 2,2 2,1 1,9 1,7 1,4 82,9 17,1 Kraje Niemcy Szwecja Norwegia Chiny Niderlandy Dania Hiszpania Rosja Włochy Belgia Wielka Brytania Francja Słowacja Antigua i Barbuda Gibraltar Razem 1–15 Pozostałe Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie. 2013 20,60 13,10 8,60 5,30 5,00 4,60 4,60 4,40 2,60 2,50 2,40 2,10 1,80 1,80 1,60 80,75 19,25 32 Renata Knap, Halina Nakonieczna-Kisiel Wysoki udział krajów skandynawskich w obrotach województwa zachodniopomorskiego, kilkakrotnie przewyższający ich odsetek w handlu zagranicznym Polski, należy uznać za specyficzną cechę struktury geograficznej wymiany badanego regionu z zagranicą (rys. 3). Warto również podkreślić znacznie większą rolę w eksporcie województwa zachodniopomorskiego USA niż Polski2. 35 30,5 30 25 20 15 10 5 0 18,7 17,4 7,5 5,6 21,4 18,8 20,5 21,2 7,3 7,1 5,3 4,8 20,4 19,1 28,6 23,4 19,4 20,6 6,9 17,1 6,8 4,6 4,6 20,1 19,3 6,5 6,4 6,7 4,5 4,6 4,9 26,2 21,7 16,8 18,6 6,1 4,5 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Eksport WZ Import WZ Eksport PL Import PL Rysunek 3. Udział krajów skandynawskich w handlu zagranicznym województwa zachodniopomorskiego i Polski w latach 2004–2013 (%) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie; „Rocznik Statysty czny Handlu Zagranicznego” (2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013). W analizowanym dziesięcioleciu liczba krajów, z którymi województwo zachodniopomorskie prowadziło wymianę, wzrosła ze 130 do 160. Większość z nich odgrywała niewielką rolę, gdyż na zaledwie pięciu największych partnerów handlowych przypadało w każdym roku od 56 do 64% eksportu i od 50 do 63% importu województwa zachodniopomorskiego, a dla dwudziestu największych wskaźnik koncentracji w eksporcie kształtował się w granicach 86–92%, a w imporcie – 86–90% (tab. 9). Wśród partnerów znajdowały się takie egzotyczne kraje, jak np.: Antigua i Barbuda, Bahamy, Curacao, Togo, St. Vincent i Grenadyny, Papua i Nowa Gwinea, Wyspy Cooka, Wyspy Marshalla, Vanuatu, Malediwy. 2 Por. „Rocznik Statystyczny Handlu Zagranicznego” (za odpowiednie lata). Charakterystyka wymiany towarowej województwa zachodniopomorskiego... 33 Tabela 9. Wskaźniki koncentracji w eksporcie i imporcie województwa zachodniopomorskiego w latach 2004–2013 (%) Lata 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 5 63,9 65,4 65,6 61,4 57,8 58,2 60,5 59,7 56,9 56,0 Eksport 10 78,70 82,10 80,70 79,09 76,90 76,70 78,40 76,00 73,30 72,20 20 89,1 91,5 91,8 90,5 89,2 89,8 89,1 88,7 86,3 85,8 5 60,2 58,9 58,2 57,6 51,6 62,5 57,8 50,2 49,8 52,4 Import 10 73,7 76,0 73,7 75,5 70,6 77,9 73,3 69,2 69,7 71,1 20 87,9 89,9 89,2 89,6 88,6 90,4 86,5 84,7 86,0 86,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie 2014. Struktura towarowa obrotów3 Najważniejszą grupą towarów w eksporcie były różne wyroby gotowe (sekcja XX). Udział tej grupy wzrósł z 16,5% w 2004 do 20,4% w 2013 roku. Drugą grupę stanowił sprzęt transportowy (sekcja XVII), ale jego znaczenie zmniejszyło się z 20,7 do 12,6%. Trzecią pozycję zajmowały zwierzęta żywe i produkty pochodzenia zwierzęcego (sekcja I), ich udział zwiększył się z 8,3 do 12,5%. Łącznie na wymienione trzy sekcje przypadało średnio w badanym okresie 43% eksportu województwa zachodniopomorskiego (tab. 10). Znaczenie pozostałych grup towarowych w wywozie województwa zachodniopomorskiego było mniejsze. Udziałem w granicach od 5 do 10% legitymowało się pięć sekcji: produkty spożywcze (sekcja IV), produkty przemysłu chemicznego (sekcja VI), drewno i wyroby z drewna (sekcja IX), metale nieszlachetne i wyroby (sekcja XV), maszyny i urzadzenia, sprzęt elektryczny i elektrotechniczny (sekcja XVI). Jednak tylko odsetek produktów spożywczych oraz maszyn i urządzeń wykazywał tendencję rosnącą, pozostałych zaś sekcji – malejącą. W rezultacie na pięć wymienionych grup przypadało łącznie średnio ok. 40% wywozu województwa zachodniopomorskiego. Poniżej 5% wywozu tworzyło aż dziesięć sekcji, 3 Analizę struktury towarowej handlu zagranicznego województwa zachodniopomorskiego przeprowadzono na poziomie sekcji według nomenklatury CN. 34 Renata Knap, Halina Nakonieczna-Kisiel Tabela 10. Struktura towarowa eksportu województwa zachodniopomorskiego według sekcji CN w latach 2004–2013 (%) Kod I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII XIII XIV XV XVI XVII XVIII XIX XX XXI Razem Sekcja Zwierzęta żywe i produkty pochodzenia zwierzęcego Produkty pochodzenia roślinnego Tłuszcze i oleje Przetwory spożywcze Produkty mineralne Produkty przemysłu chemicznego Tworzywa sztuczne i wyroby Skóry i wyroby Drewno i wyroby z drewna Ścier drzewny, papier, tektura i wyroby Materiały i wyroby włókiennicze Obuwie, nakrycia głowy Wyroby z kamienia, ceramika, szkło Perły, kamienie szlachetne, metale szlachetne i wyroby Metale nieszlachetne i wyroby Maszyny i urządzenia, sprzęt elektryczny i elektrotechniczny Sprzęt transportowy Przyrządy i aparaty optyczne, fotograficzne, pomiarowo-kontrolne Broń i amunicja Różne wyroby gotowe Dzieła sztuki, przedmioty kolekcjonerskie, antyki 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 8,3 9,6 9,1 8,7 9,0 11,3 13,1 11,6 12,2 12,5 2,6 3,0 3,0 3,5 3,6 4,4 3,9 3,8 4,3 4,6 0,0 2,6 1,2 0,1 3,2 1,6 0,1 3,2 1,4 0 4,0 1,8 0,1 4,4 1,8 0,1 5,6 1,3 0,2 5,3 1,7 0,1 4,6 2,0 0,5 5,4 2,0 0,4 5,5 1,3 7,6 8,7 7,1 7,3 12,2 5,2 7,3 8,3 9,5 7,1 4,5 3,7 3,7 3,7 3,1 2,9 3,0 2,9 3,1 3,0 1,0 0,8 0,8 0,8 1,4 1,5 2,4 2,3 2,0 2,6 9,2 9,0 10,1 10,3 8,5 7 7,8 7,1 7,5 7,1 1,8 1,9 1,9 1,7 1,3 1,4 1,6 1,5 1,6 1,6 4,6 4,4 3,8 3,4 2,7 2,9 2,8 2,1 2,2 2,1 0,3 0,3 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,1 0,1 1,4 1,5 1,6 1,5 1,3 2,5 1,3 1,3 1,6 1,5 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 9,2 9,0 10,0 9,6 9,7 6,6 7,5 8,9 9,5 8,6 7,1 7,5 9,2 8,3 8,0 8,7 8,7 9,4 8,4 7,2 14,8 7,3 8,2 7,4 12,6 2,3 2,1 3,1 0,6 9,3 20,7 15,4 15,1 11,2 1,6 1,4 1,1 1,4 2,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 16,5 19,1 18,9 21,8 23,0 22,3 24,1 23,5 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,7 0,0 0,0 21 20,4 0,0 0,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie. Charakterystyka wymiany towarowej województwa zachodniopomorskiego... 35 których udział charakteryzował się dużą stabilnością. W sumie przypadało na te grupy towarowe średnio ok. 18% eksportu województwa zachodniopomorskiego. W strukturze towarowej importu województwa zachodniopomorskiego najważniejszą grupę stanowiły maszyny i urządzenia, sprzęt elektryczny i elektrotechniczny (sekcja XVI), jej znaczenie jednak zmniejszyło się z 17,3% w 2004 roku do 15,3% w 2013 roku. Drugą pozycję zajmowały zwierzęta żywe i produkty pochodzenia zwierzęcego, których udział wzrósł z 11,9 do 19,8%. Trzecie i czwarte miejsce zajmowały produkty przemysłu chemicznego i produkty mineralne ze średnim udziałem w badanym okresie po ok. 11%. Na wymienione cztery sekcje przypadało średnio ok. 53% importu województwa. Do ważnych pozycji w przywozie województwa zachodniopomorskiego należał również sprzęt transportowy (sekcja XVII), którego odsetek w 2013 roku wynosił 13,8%, ale w całym badanym okresie wykazywał silne wahania. Znaczenie pozostałych sekcji było wyraźnie mniejsze. Udziały dwóch z nich (sekcja VII i XV) mieściły się w granicach 5–10%, natomiast aż jedenastu były mniejsze niż 3% i dość stabilne (tab. 11). Tabela 11. Struktura towarowa importu województwa zachodniopomorskiego według sekcji CN w latach 2004–2013 (%) Kod Sekcja 1 2 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Zwierzęta żywe i produkI ty pochodzenia zwierzę- 11,9 14,6 13,4 12,1 11,8 18,2 20,3 15,2 16,3 19,8 cego Produkty pochodzenia II 1,4 1,6 1,6 1,8 1,9 2,2 2,2 2,2 2,1 1,7 roślinnego III Tłuszcze i oleje 0,4 0,4 0,3 0,2 0,3 0,4 0,4 0,4 0,5 0,7 IV Przetwory spożywcze 1,7 1,8 1,6 1,5 1,7 2,6 2,7 2,4 3,0 2,9 V Produkty mineralne 8,4 11,1 11,5 10,4 14,2 8,5 10,6 12,9 12 7,3 Produkty przemysłu VI 8,2 10,3 9,2 10,8 12 10,4 10,4 11,0 12,6 10,6 chemicznego Tworzywa sztuczne VII 6,6 6,3 6,5 6,9 5,7 6,1 6,8 7,4 7,0 6,5 i wyroby VIII Skóry i wyroby 0,9 0,9 0,7 0,5 0,4 0,4 0,4 0,3 0,3 0,2 Drewno i wyroby IX 4,3 5,5 6,5 6,6 5,8 4,4 4,2 4,0 3,6 3,2 z drewna Ścier drzewny, papier, X 3,8 3,4 3,2 3,5 3,2 2,6 2,6 1,9 1,9 1,7 tektura i wyroby Materiały i wyroby włóXI 5,8 5,2 4,7 4,2 3,1 3,2 3,2 2,6 2,4 2,2 kiennicze XII Obuwie, nakrycia głowy 0,2 0,2 0,2 0,2 0,3 0,3 0,3 0,2 0,2 0,2 36 Renata Knap, Halina Nakonieczna-Kisiel 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Wyroby z kamienia, ceraXIII 2,2 2,3 2,2 3 2,4 2,3 2,5 2,9 2,5 1,7 mika, szkło Perły, kamienie szlachetXIV ne, metale szlachetne 0,0 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,0 0,0 0,0 i wyroby Metale nieszlachetne XV 11,6 14,8 14,2 14,6 12,4 9,3 9,0 10,5 10,4 9,7 i wyroby Maszyny i urządzenia, XVI sprzęt elektryczny i elek- 17,3 16,7 19,2 17,4 16,2 14,5 12,7 13,9 15,4 15,3 trotechniczny XVII Sprzęt transportowy 12,5 2 2,4 3,2 5,1 10,8 8,6 7,9 7,5 13,8 Przyrządy i aparaty XVIII optyczne, fotograficzne, 1,2 1,3 1,1 1,1 1,5 2,1 1,6 2,9 1,0 1,3 pomiarowo-kontrolne XIX Broń i amunicja 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 XX Różne wyroby gotowe 1,8 1,5 1,7 1,8 1,9 1,7 1,4 1,3 1,4 1,3 Dzieła sztuki, przedmioty XXI 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 kolekcjonerskie, antyki Razem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie. Ocena ukazanych tendencji zmian w strukturze towarowej handlu zagranicznego województwa zachodniopomorskiego jest utrudniona ze względu na wysoki stopień agregacji danych na poziomie sekcji CN. Jednak w odniesieniu do eksportu zamiany te wydają się niezbyt korzystne. W badanym okresie nastąpił bowiem spadek udziału grup towarów zaliczanych do przemysłowych o wyższym stopniu przetworzenia (wyroby przemysłu chemicznego – sekcje VI i VII oraz wyroby przemysłu elektromaszynowego – sekcje XVI, XVII, i XVIII), natomiast wzrósł udział towarów przemysłowych o niższym stopniu przetworzenia, artykułów rolno-spożywczych i surowców. W strukturze towarowej importu za niekorzystne zjawisko można uznać, jak się wydaje, spadek udziału maszyn i urządzeń (sekcja XVI), zaliczanych do importu inwestycyjnego, który jest czynnikiem wzrostu gospodarczego. Saldo obrotów W całym badanym okresie wartość eksportu województwa zachodniopomorskiego była wyższa niż wartość importu, a nadwyżka ta wykazywała tendencję rosnącą. Dodatnie saldo wymiany wzrosło z 0,6 mld USD w 2004 roku do 1,5 mld Charakterystyka wymiany towarowej województwa zachodniopomorskiego... 37 USD w 2013 roku, czyli 2,5 razy. Zjawisko to zasługuje na szczególne podkreślenie, ponieważ handel zagraniczny Polski ogółem charakteryzował strukturalny deficyt nie tylko w analizowanym okresie, ale już od 1991 roku4 (rys. 4). 10 0 0,7 0,8 0,8 1,3 1,2 1,3 1,2 1,3 1,2 1,5 –3,1 –10 –14,4 –12,22, –16,1 –20 –30 –12,9 –25,4 –40 –18,3 –13,8 –22,1 ,1 –38,6 –50 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 województwo zachodniopomorskie Polska Rysunek 4. Saldo obrotów towarowych województwa zachodniopomorskiego i Polski w latach 2004–2013 (mln USD) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie; „Rocznik Statystyczny Handlu Zagranicznego” (2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013); Obroty handlu zagranicznego ogółem i według krajów w 2013 r. 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 XX VIII IX XVII II XI IV Rysunek 5. Sekcje towarowe o dodatnim saldzie w obrotach województwa zachodniopomorskiego w latach 2004–2013 (mln USD) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie. 4 J. Narękiewicz, J. Staśkiewicz, Charakterystyka obrotów polskiego handlu zagranicznego, w: Podstawy handlu zagranicznego, red. J. Dudziński, Warszawa 2010, s. 219. 38 Renata Knap, Halina Nakonieczna-Kisiel Rozpatrując saldo wymiany województwa zachodniopomorskiego według poszczególnych grup towarowych, do pozycji wykazujących trwale dodatnie saldo w całym badanym okresie należało siedem sekcji, przy czym aż w sześciu z nich dodatnie saldo zwiększyło się (w największym stopniu w grupie różne wyroby gotowe), a w jednej – sprzęt transportowy – uległo zmniejszeniu (rys. 5). Sześć sekcji charakteryzowało ujemne i pogarszające się saldo wymiany, przy czym największe dotyczyło produktów mineralnych (rys. 6). 100 0 –100 –200 –300 –400 –500 –600 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 XIV V VII I XVI III Rysunek 6. Sekcje towarowe o ujemnym i pogarszającym się saldzie w obrotach województwa zachodniopomorskiego w latach 2004–2013 (mln USD) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie. W trzech sekcjach zanotowano zmianę bilansu z ujemnego na dodatni, największą w grupie ścier drzewny, papier, tektura i wyroby oraz w grupie wyroby z kamienia, ceramika, szkło. W przypadku czterech grup nastąpiła zmiana salda z dodatniego na ujemne, przy czym najbardziej pogorszyło się ono w grupie produktów przemysłu chemicznego (rys. 7 i 8). Saldo handlu towarami sekcji XV (metale nieszlachetne i wyroby) było zmienne, a zmiany nie wykazywały żadnej wyraźnej tendencji. Charakterystyka wymiany towarowej województwa zachodniopomorskiego... 39 60 40 20 0 –20 –40 –60 –80 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 X XIII XXI Rysunek 7. Sekcje towarowe ze zmianą salda ujemnego na dodatnie w wymianie województwa zachodniopomorskiego w latach 2004–2013 (mln USD) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie. 200 150 100 50 0 –50 –100 –150 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 XIX XII XVIII VI Rysunek 8. Sekcje towarowe w wymianie województwa zachodniopomorskiego ze zmianą salda dodatniego na ujemne (mln USD) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie. Województwo zachodniopomorskie notowało dodatnie saldo w handlu z krajami wysoko rozwiniętymi, będącymi jego najważniejszymi partnerami handlowymi; zwiększyło się ono blisko trzykrotnie w analizowanym okresie. Z krajami rozwijającymi się bilans wymiany był ujemny i na koniec badanego okresu blisko siedemnastokrotnie większy niż w 2004 roku. Nadwyżka osiągana w obrotach z krajami transformacji w latach 2004–2005 w nastepnych latach zamieniła się w deficyt (tab. 12 i rys. 9). 40 Renata Knap, Halina Nakonieczna-Kisiel Tabela 12. Bilans handlu zagranicznego województwa zachodniopomorskiego według regionów ekonomicznych w latach 2004–2013 (mln USD) Lata Kraje rozwinięte Kraje rozwijające się Kraje transformacji 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 608,2 853,3 1006,1 1454,9 2108,4 1316,3 1616,6 1750,5 1608,8 1727,0 –12,4 –28,7 –107,9 –162,6 –256,9 –64,0 –239,0 –288,6 –369,3 –208,7 29,3 34,9 –76,2 –61,7 –205,8 –43,6 –72,4 –201,4 –178,1 –86,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Izby Celnej w Warszawie. 2500 2000 1500 1000 500 0 –500 2004 2005 2006 Kraje rozwinięte 2007 2008 2009 2010 Kraje rozw. się 2011 2012 2013 Kraje transformacji Rysunek 9. Bilans handlu zagranicznego województwa zachodniopomorskiego według regionów ekonomicznych w latach 2004–2013 (mln USD) Źródło: opracowanie własne na podstawie tab. 11. Podsumowanie Z przeprowadzonych badań wynika, że: –– w latach 2004–2013 wartość obrotów województwa zachodniopomorskiego z zagranicą wzrosła ponaddwukrotnie, –– tempo wzrostu eksportu było równe dynamice importu, Charakterystyka wymiany towarowej województwa zachodniopomorskiego... 41 –– udział województwa zachodniopomorskiego w handlu zagranicznym Polski ogółem był relatywnie niewielki i wykazywał tendencję spadkową, –– w strukturze podmiotowej wymiany dominowały kraje wysoko rozwinięte, głównie UE, –– najważniejszymi partnerami w handlu zagranicznym województwa zachodniopomorskiego były Niemcy i kraje skandynawskie, –– w strukturze towarowej eksportu województwa zachodniopomorskiego zmniejszył się udział towarów przemysłowych o wyższym stopniu przetworzenia (przemysł chemiczny i elektromaszynowy), a wzrósł towarów przemysłowych o niższym stopniu przetworzenia, artykułów rolno-spożywczych i surowców, –– saldo handlu zagranicznego województwa zachodniopomorskiego było dodatnie i wykazywało tendencję rosnącą, –– największą nadwyżkę województwa zachodniopomorskiego notowało w obrotach różnymi wyrobami gotowymi, a największy deficyt w obrotach produktami mineralnymi. Na podstawie otrzymanych wyników można stwierdzić, że województwo zachodniopomorskie nie odgrywało znaczącej roli w handlu zagranicznym Polski ogółem. Na szczególne podkreślenie zasługuje jednak dodatni bilans handlowy województwa zachodniopomorskiego w całej badanej dekadzie, co przyczyniało się do zmniejszania deficytu handlowego Polski. Bibliografia Izba Celna w Warszawie (dane niepublikowane). Narękiewicz J., Staśkiewicz J., Charakterystyka obrotów polskiego handlu zagranicznego, w: Podstawy handlu zagranicznego, red. J. Dudziński, Warszawa 2010. Obroty handlu zagranicznego ogółem i według krajów w 2013 r. (wyniki ostateczne), http://stat.gov.pl [dostęp: lipiec 2014]. Regiony Polski. Województwo zachodniopomorskie, red. K. Gawlikowska-Hueckel, Gdańsk–Warszawa 2000. „Rocznik Statystyczny Handlu Zagranicznego”, GUS, Warszawa 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013. 42 Renata Knap, Halina Nakonieczna-Kisiel Streszczenie Celem artykułu było określenie i ocena tendencji w handlu zagranicznym województwa zachodniopomorskiego w latach 2004–2013. W pierwszej części przedstawiono rozmiary i dynamikę obrotów, w drugiej i trzeciej ukazano strukturę geograficzną i towarową wymiany, natomiast w czwartej – kształtowanie się salda obrotów. Z przeprowadzonych badań wynika, że województwo zachodniopomorskie nie odgrywało znaczącej roli w handlu zagranicznym Polski ogółem, jednak w wymianie z zagranicą osiągało dodatni bilans handlowy w całej badanej dekadzie, dzięki czemu przyczyniało się do zmniejszania deficytu handlowego Polski. The Commercial Exchange with Foreign Countries of the West Pomeranian Voivodship Summary The objective of the article was to define and assess the tendencies in the foreign trade of the West Pomeranian Voivodship in 2004–2013. The first part presents the size and the dynamics of the turnover, the second and third ones – the geographical and goods structure of the turnover, and the fourth – the fluctuations of the balance of the turnover. The general conclusion of the research is that the West-Pomeranian Voivodship did not play a significant role in the foreign trade of Poland, but in the whole decade that was analysed it had a positive balance in its foreign exchange contributing thus to a decrease of Poland’s overall deficit. DOI: 10.18276/pz.2015.4-03 p r z e g l ą d z a c h o d n i o p o m o r s k i ROCZNIK X X X ( LI X ) R o k 2 01 5 z e s z y t 4 ARTYK U Ł Y Zbigniew Głąbiński Uniwersytet Szczeciński Wydział Nauk o Ziemi Projektowane Centrum Nauki i Techniki „Energia” w K arlinie – nowa atrakcja turystyczna na Pomorzu Zachodnim Słowa kluczowe: geoturystyka, Pomorze Zachodnie Keywords: geotourism, Western Pomerania Wprowadzenie Geoturystyka jako forma turystyki poznawczej, której celem jest dostarczanie turystom w zrozumiałej formie informacji o obiektach i procesach geologicznych oraz doznań estetycznych poprzez odpowiednie ich udostępnienie, zyskuje ich coraz większe zainteresowanie1. Niewątpliwie bardzo poważnym problemem jest taki sposób udostępnienia osiągnięć współczesnej wiedzy z zakresu nauk o Ziemi, aby był zrozumiały dla możliwie najszerszej części społeczeństwa. Jak podkreśla Migoń, tym, co odróżnia geoturystykę od wcześniejszych form turystyki poznawczej, jest przystępny sposób przekazu informacji, zachowujący 1 T. Słomka, A. Kicińska-Świderska, M. Doktor, A. Joniec, Katalog obiektów geoturystycznych, Kraków 2006; A. Osadczuk, K. Osadczuk, Szanse i perspektywy rozwoju geoturystyki jako nowej formy postrzegania obiektów przyrody nieożywionej i poznawania zjawisk naturalnych, „Problemy Turystyki i Rekreacji” 2008, t. 1, s. 131–142; P. Migoń, Geoturystyka, Warszawa 2012, s. 11–17; Z. Głąbiński, Walory turystyczne nadmorskich obszarów Natura 2000, w: Jak organizować turystykę na nadmorskich obszarach Natura 2000?, red. Z. Głąbiński, Szczecin 2014, s. 59–69. 44 Zbigniew Głąbiński poprawność merytoryczną, oddziałujący na wyobraźnię i wpływający na lepsze zrozumienie zjawisk oraz procesów przyrodniczych2. Geoturystyka w Polsce była dotychczas powszechnie kojarzona z obszarami gór i wyżyn. W związku z tym powstaje problem badawczy natury poznawczej: Czy na obszarach Niżu Polskiego istnieją możliwości uprawiania tej formy turystyki? Aby rozwiązać tak postawiony problem badawczy, postanowiono zastosować metodę studium przypadku i po analizie konkretnego przykładu podjąć próbę odpowiedzi na postawione pytanie. Problem ten współcześnie nabiera szczególnego znaczenia z kilku powodów. Przede wszystkim udostępnienie i wypromowanie atrakcji geoturystycznych tej części Polski jest zdecydowanie trudniejsze ze względu na to, że często miejsca lub stanowiska geologiczne znajdujące się w obrębie utworów czwartorzędowych ulegają szybkim zmianom lub zniszczeniu pod wpływem procesów naturalnych bądź antropogenicznych. Z tego powodu literatura dotycząca obiektów geoturystycznych na tych terenach, a także propozycje ich udostępnienia dla większego grona turystów, nie są zbyt liczne3. Regionem, w którym istnieje szczególna potrzeba popularyzacji walorów geoturystycznych, jest województwo zachodniopomorskie. W Katalogu obiektów geoturystycznych wymienione są zaledwie trzy obiekty z tego terenu (jezioro Szmaragdowe w Szczecinie oraz dwa odcinki brzegów klifowych nad Bałtykiem)4. Nie znaczy to jednak, że obszar ten nie posiada takich walorów, lecz 2 P. Migoń, Geoturystyka, Warszawa 2012, s. 10. A. Ber, Pojezierze Suwalsko-Augustowskie. Przewodnik geologiczny, Warszawa 1981; R.K. Borówka, B. Cedro, T. Duda, R. Woziński, Obiekty geoturystyczne na wyspie Wolin oraz ocena ich przydatności dla potrzeb turystyki edukacyjnej, „Problemy Turystyki i Rekreacji” 2008, t. 1, s. 101–110; B. Cedro, Rozmieszczenie i stan obecny odsłonięć osadów mezozoicznych na Pomorzu Zachodnim, w: Środowisko przyrodnicze wybrzeży Zatoki Pomorskiej i Zalewu Szczecińskiego, red. R.K. Borówka, S. Musielak, Szczecin 2005; R. Dobracki, A. Walczak-Sy, Projektowane geologiczne stanowisko dokumentacyjne przyrody nieożywionej w żwirowni w Storkowie, w: Ochrona przyrody w parkach krajobrazowych. Konferencja naukowa, Barzkowice, 19– 20 września 2006; Z. Głąbiński, Tajemnice krajobrazów Pomorza Zachodniego – przewodnik dla dociekliwych, Szczecin 2009; A. Kostrzewski, J. Dzbanuszek, A. Stach, J. Szpakowski, E. Dalęcińska, Morena czołowa – propozycja ochrony krajobrazu. Zlewnia Górnej Parsęty – problem zachowania bio- i georóżnorodności. Zintegrowany monitoring środowiska przyrodniczego. Stacja bazowa Storkowo, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 1994; T. Słomka, A. Kicińska-Świderska, M. Doktor, A. Joniec, Katalog obiektów geoturystycznych, Kraków 2006. 3 4 T. Słomka, A. Kicińska-Świderska, M. Doktor, A. Joniec, Katalog obiektów geoturystycznych. Projektowane Centrum Nauki i Techniki „Energia” w Karlinie... 45 raczej, że nie doczekały się one odpowiedniego spopularyzowania i nie zaistniały w świadomości mieszkańców czy turystów5. Należy zwrócić uwagę, że na sąsiadującym od zachodu i reprezentującym podobną genezę krajobrazu Pojezierzu Meklemburskim w Niemczech już w 2002 roku powołano Geopark i Szlak Epoki Lodowcowej6. Kolejnym argumentem na rzecz właściwego wyeksponowania walorów turystycznych tego regionu jest to, że mogą one pozytywnie wpływać na kształtowanie się tożsamości terytorialnej mieszkańców7. W przypadku województwa zachodniopomorskiego, gdzie mamy do czynienia ze zróżnicowaniem terytorialnego pochodzenia mieszkańców, czynniki przestrzenno-krajobrazowe zdecydowanie silniej wpływają na kształtowanie się poczucia wspólnoty niż społeczno-kulturowe8. Przyczyną są różne korzenie kulturowe mieszkańców wynikające z procesów wymuszonej lub naturalnej migracji. Na terenie Pomorza Zachodniego, mimo upływu kilkudziesięciu lat, kształtowanie nowej świadomości terytorialnej ciągle się nie zakończyło. Według opinii badaczy współczesne społeczności lokalne zamieszkujące województwo zachodniopomorskie nie są kontynuatorami tradycji i zwyczajów przywiezionych przez nie z regionów pochodzenia9. W tym procesie zasadnicze znaczenie ma coraz większa liczba osób tu urodzonych, która traktuje miejsce urodzenia jako swoją małą ojczyznę. Dla nich otaczająca rzeczywistość w wymiarze przestrzennym, ale również w aspekcie ostatnich kilkudziesięciu lat historii jest czymś naturalnym. Jak podkreślają badacze, tożsamość opiera się na pamięci historycznej 5 Z. Głąbiński, Szkolny ruch turystyczno-krajoznawczy jako czynnik kształtowania tożsamości regionalnej na przykładzie województwa zachodniopomorskiego, Szczecin 2008; Walory turystyczne nadmorskich obszarów Natura 2000, w: Jak organizować turystykę na nadmorskich obszarach Natura 2000, s. 59–69. A. Buddenbohm, K. Granitzki, H. Strübing, W. Daedlow, Auf den Spuren der Eiszeit, Neubrandenburg 2003. 6 7 Z. Głąbiński, Szkolny ruch turystyczno-krajoznawczy…; D. Zaręba, Ekoturystyka, Warszawa 2006. D. Rybarska-Jarosz, L. Barylski, Tożsamość regionalna mieszkańców województwa zachodniopomorskiego. Raport z badań eksploracyjno-diagnostycznych, Szczecin 2012. 8 E. Rydz, Charakterystyka geograficzna Pobrzeża Zachodniopomorskiego, w: Porty morskie i walory rekreacyjno-turystyczne Pobrzeża Zachodniopomorskiego, red. Z. Borzycki, Szczecin 1980; A. Sakson, Procesy integracji i dezintegracji społecznej na Ziemiach Zachodnich i północnych Polski po 1945 roku, w: Pomorze – trudna Ojczyzna?, red. A. Sakson, Poznań 1996; T. Białecki, Tendencje rozwojowe ludności Pomorza Zachodniego po drugiej wojnie światowej. Od Polski Ludowej do III RP w Unii Europejskiej. Pomorze Zachodnie 1945–2005, Szczecin 2006. 9 46 Zbigniew Głąbiński i materialnych śladach z nią związanych10. Z tego powodu znane fakty z najnowszej historii funkcjonujące w świadomości zbiorowej oraz walory środowiska o charakterze przyrodniczym mają na terenie województwa zachodniopomorskiego szczególne znaczenie dla tożsamości jego mieszkańców, a działania na rzecz ich upamiętnienia oraz udostępnienia mogą służyć integracji społeczności w skali całego regionu. Kolejnym argumentem uzasadniającym działania w tym zakresie jest to, że województwo zachodniopomorskie jest jednym z najliczniej odwiedzanych przez turystów regionów Polski. W 2013 roku odwiedziło je ponad 2 mln osób11. Dotychczasowe badania potwierdzają, że głównym powodem tego jest letni wypoczynek nad morzem, natomiast inne obszary atrakcyjne krajoznawczo są znacznie rzadziej odwiedzane12. W związku z tym mamy do czynienia ze zjawiskiem sezonowej i przestrzennej koncentracji ruchu turystycznego. Jest ono niekorzystne z punktu widzenia ekonomicznego, społecznego i przyrodniczego. W regionach o utrwalonym modelu przyjazdów turystycznych „3 × S” (Sea, Sun, Sand) dążenia do jego ograniczenia koncentrują się wokół reorientacji i transformacji tradycyjnego postrzegania tego typu obszarów13. Czynnikami sprzyjającymi tym procesom jest m.in. prawidłowe zarządzanie obszarem docelowego ruchu turystycznego, dążące do wykorzystania różnych walorów turystycznych, a ponadto właściwa promocja regionalnych produktów turystycznych i próby dekoncentracji przestrzennej poprzez rozwój infrastruktury w miejscach dotychczas uznawanych za mało interesujące. Nawiązując do zaprezentowanych faktów i idei turystyki zrównoważonej, realizującej założenia „3 × E” (Entertainment, Exiting, Education), należy stwierdzić, że istnieją poważne przesłanki do rozwoju turystyki poznawczej, w tym geoturystyki, na Pomorzu Zachodnim. Ponadto należy zwrócić uwagę na to, że lepsze wykorzystanie walorów środowiska może znacząco wpłynąć na zmianę postrzegania Pomorza Zachodniego jako regionu atrakcyjnego turystycznie 10 Z. Kruczek, A. Kurek, M. Nowacki, Krajoznawstwo. Zarys teorii i metodyki, Kraków 2003. 11 Turystyka w 2013, Warszawa 2013. A. Matczak, E. Rydz, Koncepcja monitoringu ruchu turystycznego w strefie brzegowej Bałtyku. Turystyka jako czynnik rozwoju regionów, miast i obszarów wiejskich, Bydgoszcz 2001, s. 183–193; A. Szwichtenberg, Gospodarka turystyczna polskiego wybrzeża, Koszalin 2006. 12 13 A. Fernandez-Morales, Decomposing Seasonal Concentration, „Annals of Tourism Research” 2003, Vol. 30, No. 4, s. 942–956. Projektowane Centrum Nauki i Techniki „Energia” w Karlinie... 47 nie tylko latem, ze względu na piękne plaże, ale również w ciągu całego roku – w aspekcie poznawczym. Przedstawione argumenty potwierdzają celowość zajęcia się problemem prezentowanym w niniejszym artykule, czyli próbą uzasadnienia realizacji projektu po nazwą: Centrum Nauki i Techniki „Energia” w Karlinie. Ma to być obiekt o charakterze turystyczno-edukacyjnym, który – jeśli powstanie – zdecydowanie wpłynie na wzrost atrakcyjności turystycznej środkowej części województwa zachodniopomorskiego. Może korzystnie oddziaływać na współczesne procesy społeczne służące integracji społecznej i budowaniu tożsamości regionalnej środkowej części województwa zachodniopomorskiego. Innym powodem jego utworzenia jest upowszechnienie wiedzy dotyczącej najnowszej historii Pomorza Zachodniego, które obecnie są znane tylko specjalistom z zakresu górnictwa ropy i gazu. Erupcja ropy naftowej w Karlinie w 1980 roku Szczególnym przedmiotem zainteresowania o charakterze geoturystycznym mogą być dawne i współczesne obiekty górnicze14. W wielu miejscach umożliwiają one obserwację odsłoniętego podłoża skalnego w nieporównywalnie lepszym stopniu niż w warunkach naturalnych. Jednocześnie stanowią świadectwo zależności istniejących pomiędzy człowiekiem a zasobami Ziemi. Specjalnym rodzajem obiektów górniczych są miejsca związane z eksploatacją otworową, która przede wszystkim dotyczy ropy naftowej i gazu ziemnego. Jednym z nich jest otwór Daszewo-1, położony w województwie zachodniopomorskim, 2 km na wschód od Karlina. Jest to na mapie Polski miejsce szczególne, gdyż w grudniu 1980 roku doszło tam do erupcji ropy naftowej na niespotykaną wcześniej skalę15. Wiercenie otworu Daszewo-1 rozpoczęto 12 września 1980 roku i 9 grudnia, po osiągnięciu głębokości 2779 m, nawiercono strop osadów dolomitu głównego, zawierającego złoże ropy i gazu o wysokim ciśnieniu. Około godz. 17.30 wskutek nieszczelności urządzeń zabezpieczających nastąpił gwałtowny wypływ ropy naftowej i gazu ziemnego do wysokości wieży wiertniczej, a chwilę później 14 P. Migoń, Geoturystyka, Warszawa 2012, s. 62–63. P. Karnkowski, B. Sikorski, M. Solak, Nowe złoże ropy naftowej pod Karlinem, „Przegląd Geologiczny” 1981, nr 5 (337), s. 218–225. 15 48 Zbigniew Głąbiński samozapłon16. Pożar spowodował zniszczenie urządzeń wiertniczych, obiektów zaplecza technicznego oraz dwóch gospodarstw rolnych, znajdujących się w pobliżu odwiertu. Powołany w następnym dniu sztab akcji ratowniczej rozpoczął działania na rzecz likwidacji erupcji, a informacje medialne o wybuchu ropy i gazu w Karlinie na Pomorzu wywołały falę sensacyjnych spekulacji. Karlino stało się słynne na całą Polskę i zostało ochrzczone „polskim Kuwejtem”. Jednym z najtrudniejszych działań było usunięcie uszkodzonej głowicy przeciwerupcyjnej (prewentera). W tym celu oddano ponad dwieście strzałów z różnych środków artyleryjskich. W końcu 28 grudnia za pomocą haubicy 152 mm udało się usunąć prewenter. Akcja gaśnicza, w której wzięli udział pracownicy Przedsiębiorstwa Poszukiwań Nafty i Gazu, Straży Pożarnej, Milicji, Wojska Polskiego, specjaliści z AGH w Krakowie i doradcy z Węgier oraz ówczesnego Związku Radzieckiego, trwała ponad miesiąc. Została zakończona 14 stycznia 1981 roku. Była to największa akcja ratownicza związana z erupcją ropy naftowej i pożarem szybu w Polsce, a według ówczesnych opinii również jedna z większych na świecie17. Przekazywane wiadomości w mediach podlegały wówczas cenzurze. Powodowało to, że polskie społeczeństwo nie dowierzało informacjom napływającym z Karlina. Ten fakt oraz przybycie na miejsce specjalistów do spraw ratownictwa z byłego ZSRR przyczyniły się do powstania aury tajemniczości wokół tego wydarzenia. W potocznej świadomości złoża ropy i gazu pod Karlinem stały się częścią wielkiego podziemnego zbiornika, ciągnącego się od Bałtyku po Zatokę Perską. Dość krótka eksploatacja złoża w odczuciu społecznym wiązała się z uwarunkowaniami politycznymi, powodującymi uzależnienie Polski od Związku Radzieckiego. Zaprzestanie eksploatacji zapadło głęboko w pamięć wielu Polakom. Z tych powodów współcześnie dla wielu z nich jedynym skojarzeniem z miejscowością Karlino są wspomnienia wydarzeń relacjonowanych w ówczesnych mediach. Po zakończeniu akcji ratowniczej już 16 stycznia 1981 roku rozpoczęto rozruch technologiczny instalacji do eksploatowania złoża i pierwsza ropa pojechała cysternami ze stacji Karlino do rafinerii w Trzebini. Do 1983 roku eksploatacja 16 Tamże; J. Macunda, S. Dubiel, Ocena wpływu erupcji ropy naftowej na środowisko gruntowo-wodne na przykładzie otworu Daszewo-1, „Wiertnictwo Nafta Gaz” 2010, t. 1–2, s. 251–259. S. Habrat, W. Kunert, Akcja ratownicza dla opanowania erupcji i pożaru ropy naftowej i gazu ziemnego na wiertni Daszewo-1, „Bezpieczeństwo Pracy w Górnictwie” [WUG] 1981, nr 3, s. 20–27. 17 Projektowane Centrum Nauki i Techniki „Energia” w Karlinie... 49 ropy odbywała się dzięki jej samoczynnemu wypływowi, a później, do 2005 roku, ropa była tłoczona mechanicznie. Łącznie ze złoża Daszewo pozyskano 248,2 tys. ton ropy naftowej i 113,2 mln m3 gazu ziemnego18. Od 2009 roku teren dawnej kopalni ropy i gazu jest wykorzystywany jako Podziemny Magazynu Gazu „Daszewo”; ma pojemość 30 mln3 19. Współcześnie turyści udający się na wypoczynek nad Bałtyk często przejeżdżają przez położone na skrzyżowaniu drogi krajowej nr 6 (Szczecin–Gdańsk) i wojewódzkiej nr 163 (Wałcz–Kołobrzeg) Karlino, mijając miejsce dramatycznych wydarzeń z przełomu lat 1980 i 1981. Niewielu z nich jednak zatrzymuje się choćby na chwilę, kierując się na północny zachód, do odległego o 28 km Kołobrzegu. Przyczynia się do tego najprawdopodobniej postrzeganie Karlina jako miejscowości mało atrakcyjnej turystycznie. Potwierdzają to badania Dawida Milewskiego, który wykorzystując taksonomiczny miernik rozwoju, dokonał analizy atrakcyjności turystycznej regionu i według jego klasyfikacji Karlino znalazło się dopiero na 64. pozycji na liście 114 gmin województwa zachodniopomorskiego20. Obecnie władze i mieszkańcy wielu gmin w Polsce dostrzegają szanse na rozwój lokalny poprzez zwiększenie liczby przyjmowanych turystów. Czynnikiem sprzyjającym zwiększeniu ruchu turystycznego jest wypromowanie istniejących lub powstanie całkowicie nowych produktów turystycznych. Władze niektórych miejscowości, stowarzyszenia bądź prywatni przedsiębiorcy podejmują różnorodne działania, które w sprzyjających okolicznościach i dzięki determinacji inicjatorów zyskują zainteresowanie turystów. Przykładem takiej inicjatywy jest choćby Centrum Edukacji i Promocji Regionu w Szymbarku na Kaszubach, Skansen Słowian i Wikingów w Wolinie czy Jura Park w Bałtowie, odwiedzane każdego roku przez wielotysięczne rzesze turystów. Tworzenie nowych atrakcji geoturystycznych, szczególnie w odniesieniu do dawnych obiektów górnictwa, wymaga jednak często dużych nakładów J. Nowak, Dokumentacja geologiczna złoża ropy naftowej Daszewo w kategorii A – dodatek nr 4 – wniosek o przekwalifikowanie zasobów – PGNiG Oddział w Zielonej Górze, Poznań 2006. 18 19 J. Macunda, S. Dubiel, Ocena wpływu erupcji ropy naftowej na środowisko gruntowo-wodne na przykładzie otworu Daszewo-1, „Wiertnictwo Nafta Gaz” 2010, t. 1–2, s. 251–259. 20 D. Milewski, Regionalne uwarunkowania rozwoju turystyki na przykładzie województwa zachodniopomorskiego, „Rozprawy i Studia” [Szczecin] 2005, t. 518, s. 133. 50 Zbigniew Głąbiński finansowych, ponieważ zazwyczaj niezbędne są znaczne inwestycje21. Zdecydowanie łatwiej jest podjąć realizację tego typu przedsięwzięć na obszarach, które z racji występowania naturalnych walorów geologicznych predestynowane są do tworzenia atrakcji geoturystycznych, a więc przede wszystkim na terenach górskich i wyżynnych. Mimo tych przeciwności władze gminy Karlino od kilku lat podejmują działania na rzecz wykorzystania historycznego faktu, jakim była największa w Polsce erupcja ropy naftowej i gazu, do stworzenia nowej atrakcji geoturystycznej na skalę regionalną, a docelowo ogólnopolską. Tego typu starania są zgodne z opinią Piotra Migonia, twierdzącego, że inicjatywa udostępnienia obiektów geoturystycznych może wynikać z zainteresowania nim środowiska naukowego lub szczebla lokalnego (samorząd gminy, lokalna grupa działania)22. W Karlinie mamy do czynienia z dość specyficzną sytuacją, gdyż dawny szyb eksploatacyjny Daszewo-1 jest wykorzystywany przez Podziemny Magazyn Gazu (pojemność 30 mln m3)23. W związku z tym, że jest to obiekt w bieżącej eksploatacji, nie ma możliwości udostępnienia tego miejsca turystom. Dlatego władze gminy planują budowę obiektu geoturystycznego w pobliżu miejsca, gdzie na przełomie lat 1980 i 1981 rozgrywały się wydarzenia związane z erupcją ropy i gazu z szybu Daszewo-1. Należy stwierdzić, że jest to dość ciekawe rozwiązanie dylematu natury teoretycznej i praktycznej. Zdaniem P. Migonia takie wydarzenie, jak erupcja ropy i gazu w Karlinie w 1980 roku, może posiadać walor turystyczny i mieć znaczenie również w odniesieniu do geoturystyki24. W związku z brakiem możliwości zwiedzania szybu Daszewo-1, czyli miejsca faktycznych wydarzeń, władze gminy postanowiły zbudować w odległości niespełna 2 km od tego miejsca obiekt, w którym będzie możliwe odtworzenie przebiegu erupcji i pożaru szybu. S. Schwarz, M. Lorenc, From Mining the Landscape to Mining Wallets: Mining Heritage Tourism in Four European Regions, w: Geotourism. A Variety of Aspects, ed. T. Słomka, Kraków 2011. 21 22 P. Migoń, Geoturystyka…, s. 16. 23 J. Macunda, S. Dubiel, Ocena wpływu erupcji ropy naftowej… 24 P. Migoń, Geoturystyka…, s. 53. Projektowane Centrum Nauki i Techniki „Energia” w Karlinie... 51 Projekt Centrum Nauki i Techniki „Energia” Wymienione przesłanki doprowadziły do powstania projektu o nazwie Centrum Nauki i Techniki „Energia”, którego częścią ma być ekspozycja zatytułowana „Muzeum Ziemi – na granicy światów”. Obiekt ma zostać zbudowany na działce w pobliżu skrzyżowania drogi krajowej nr 6 w kierunku Gdańska i drogi wojewódzkiej nr 163 w kierunku Kołobrzegu. Projektowane przedsięwzięcie będzie się składać z ekspozycji terenowej oraz obiektu kubaturowego o stylistyce nawiązującej do Grobli Olbrzyma (Giant Causway), znajdującej się w hrabstwie Antrim w Irlandii Północnej. W ten sposób projekt, który zwyciężył w konkursie rozpisanym przez władze gminy, ewidentnie odnosi się do jednej ze światowych „geoturystycznych ikon”, klarownie wskazując podstawową ideę, jaką kierują się pomysłodawcy tej atrakcji turystycznej. Będzie to pierwszy obiekt tego typu w Polsce, tak wyraźnie podkreślający architekturą swój typowo geoturystyczny charakter. Problemem podstawowym, przed którym stoją inicjatorzy budowy tego obiektu, jest potrzeba pokonania bariery nieufności społecznej wobec przydatności tego terenu do prezentacji dziejów Ziemi. Niewątpliwie mało urozmaicone ukształtowanie powierzchni Równiny Białogardzkiej, na której położone jest Karlino, oraz istniejące niezbyt atrakcyjne odsłonięcia związane z eksploatacją kruszywa w tej części Polski nie pobudzają wyobraźni potencjalnych turystów do zainteresowania się problematyką procesów geologicznych na tym obszarze. W tej sytuacji najważniejszym problemem do rozwiązania jest realizacja projektu w taki sposób, aby poprzez przygotowanie interesującej interaktywnej ekspozycji, odpowiednią interpretację i przekaz często trudnych zagadnień dotyczących dziedzictwa Ziemi pobudzić zainteresowania poznawcze turystów przybywających nad Bałtyk. To zagadnienie znajduje dość szerokie odzwierciedlenie w literaturze, szczególnie w odniesieniu do turystyki na obszarach chronionych25. W przypadku 25 R. Ballatyne, J. Packer, Promoting Environmentally Sustainable Attitudes and Behaviour Through Free-choice Learning Experiences: What is State of the Game?, „Environmental Education Research” 2005, Vol. 11, No. 3, s. 281–295; A. Budeanu, Sustainable Tourists Behaviour – a Discussion of Opportunities for Change, „International Journal of Consumer Studies” 2007, Vol. 31, s. 499–508; R. Duim, J. Caalders, Biodiversity and Tourism. Impact and Intervention, „Annals of Tourism Research” 2002, Vol. 29, No. 3, s. 743–761; Z. Głąbiński, The Ecological Awareness of Tourists in the Coastal Areas of Poland – Preliminary Results of the Survey, w: Bulletin of Geography, Socio-economic Series, No. 28, eds. D. Szymańska, J. Chodkowska-Miszczuk, Toruń 2015; M.B. Orams, The Effectiveness of Environmental Education: Can 52 Zbigniew Głąbiński Karlina ma to uzasadnienie, gdyż sąsiadujące tereny nadmorskie wchodzą w skład obszaru Natura 2000 (Trzebiatowsko-Kołobrzeski Pas Nadmorski PLH320017, Zatoka Pomorska PLB 990003). Badacze zwracają uwagę, że właściwy system edukacji osób odwiedzających obszary przyrodniczo cenne wpływa korzystnie na zmianę ich postaw i zachowań w stosunku do środowiska przyrodniczego. W tej sytuacji powstanie obiektu, który uwzględniałby aspekty edukacyjne związane z turystyką poznawczą o charakterze przyrodniczym – a jej częścią jest geoturystyka – byłoby bardzo pożądane. Uzasadnieniem tej opinii może być definicja geoturystyki według Thomasa Hose’a: „Geoturystyka rozumiana jako forma turyzmu, która polega na dostarczaniu turystom informacji i zapewnieniu takich udogodnień, aby podczas zwiedzania atrakcyjnych miejsc, oprócz doznań wyłącznie estetycznych, mogli przyswoić sobie wiedzę potrzebną do zrozumienia geologii i geomorfologii odwiedzonego obszaru” 26. Projektowany obiekt poprzez realizację przedstawionych założeń będzie wpływał korzystnie na świadomość turystów, którzy tak licznie odwiedzają sąsiadujące tereny nadmorskie i niejako przy okazji będą mogli zdobywać wiedzę z zakresu nauk o Ziemi. Jest to wielka szansa dla popularyzacji idei geoturystyki, której sprzyja też to, że w 2013 roku na terenie sąsiedniego powiatu – kołobrzeskiego – udzielono 3 860 000 noclegów, czyli najwięcej w Polsce (dane GUS dotyczące 2014 r.), a więc liczba potencjalnych gości Centrum może być znacząca27. Założenia do planowanych ekspozycji i organizacji zwiedzania Problematyka geologiczna –– dzieje Ziemi – zegar geologiczny jako motyw przewodni w postaci ścieżki prowadzącej przez cały budynek, –– podstawowe procesy geologiczne, –– teoria tektoniki płyt litosfery i główne jednostki tektoniczne Ziemi, –– epoka lodowcowa na świecie, w Europie i w Polsce, –– praktyczne rozpoznawanie minerałów, skał i skamieniałości, –– rekonstrukcje różnych środowisk życia w dziejach Ziemi (sztafaż), We Turn Tourists into ‘Greenies’?, „Progress in Tourism and Hospitality Research” 1997, Vol. 3, s. 295–306; D. Zaręba, Ekoturystyka, Warszawa 2006. 26 Za: A. Osadczuk, K. Osadczuk, Szanse i perspektywy rozwoju geoturystyki jako nowej formy postrzegania obiektów przyrody nieożywionej i poznawania zjawisk naturalnych, „Problemy Turystyki i Rekreacji” 2008, t. 1, s. 132. 27 Turystyka w 2013. Projektowane Centrum Nauki i Techniki „Energia” w Karlinie... 53 –– wielkowymiarowe modele skamieniałości organizmów roślinnych i zwierzęcych. Proces powstawania kopalnych surowców energetycznych Węgiel kamienny –– flora i fauna karbonu, –– procesy prowadzące do powstania węgla kamiennego, –– właściwości węgla kamiennego, –– formy występowania złóż i metody eksploatacji, –– górnictwo węgla kamiennego i jego oddziaływanie na środowisko. Węgiel brunatny –– flora i fauna kenozoiku, –– procesy prowadzące do powstania węgla brunatnego, –– właściwości węgla brunatnego, –– formy występowania złóż i metody eksploatacji, –– górnictwo węgla brunatnego i jego wpływ na środowisko. Ropa naftowa –– teoria nieorganicznego pochodzenia ropy, –– teoria organicznego pochodzenia ropy, –– właściwości ropy naftowej, –– formy występowania złóż i metody eksploatacji, –– wpływ na środowisko górnictwa ropy naftowej. Gaz ziemny –– teorie na pochodzenie gazu ziemnego, –– właściwości fizyko-chemiczne gazu ziemnego. Techniki wydobywcze kopalnych surowców energetycznych Właściwości energii i historia jej wykorzystania przez człowieka –– formy energii: mechaniczna, cieplna, elektryczna, chemiczna, jądrowa, –– przetwarzanie form energii, –– historia wykorzystania różnych form energii przez człowieka, –– wykorzystanie energii. Sala audiowizualna Sala będzie wykorzystywana podczas fabularyzowanego widowiska plenerowego ilustrującego erupcję szybu Daszewo II z grudnia 1980 roku oraz jako miejsce różnego rodzaju prezentacji kinowych, multimedialnych lub typu IMAX. 54 Zbigniew Głąbiński Dziedziniec wewnętrzny Dziedziniec będzie otoczony przez segmenty kompleksu, a z wnętrza sali audiowizualnej będzie możliwa obserwacja widowiska prezentującego erupcję dzięki przeszkleniu jednej ze ścian. Sposób udostępnienia i ekspozycja (turyści indywidualni, rodziny, grupy szkolne) –– wystawy stałe i czasowe (cykliczne), –– zwiedzanie samodzielne, –– zwiedzanie z przewodnikiem, –– zajęcia edukacyjne dla grup szkolnych, –– prezentacje multimedialne, –– materiały edukacyjne (drukowane, próbki minerałów i skał, skamieniałości, modele plastyczne, eksperymentarium), –– interaktywna strona internetowa (prezentacja i promocja muzeum, rezerwacja biletów online, materiały do pobrania przed przyjazdem do muzeum), –– newsletter dla odwiedzających muzeum, –– sklep dla zwiedzających. Na terenie obiektu będą również organizowane cykliczne wydarzenia i imprezy o charakterze edukacyjnym oraz popularnonaukowym, m.in.: Barbórka, Dzień Ziemi, Sprzątanie Świata. Znaczenie i funkcje projektowanego obiektu Projektowane Centrum Nauki i Techniki „Energia” będzie spełniać również bardzo poważną rolę ekonomiczną w odniesieniu do mieszkańców gminy Karlino. Jak dowodzą badania, stosunek mieszkańców do turystów często zależy od osobistych korzyści, uzyskiwanych w związku z rozwojem ruchu turystycznego28. Istnienie Centrum będzie skutkowało powstaniem nowych miejsc pracy w obsłudze turystów nie tylko w samym obiekcie, ale również w niezbędnych usługach towarzyszących (gastronomia, handel). Poza efektem ekonomicznym istnienie tego typu obiektu powinno wpłynąć pozytywnie na wzrost identyfikacji mieszkańców Karlina ze swoją miejscowością. W nawiązaniu do wcześniejszych opinii dotyczących realizacji celów polityki społecznej tak znacząca inwestycja może całkowicie zmienić postrzeganie tej części Pomorza Zachodniego, co 28 K. Andereck, G. Nyaupane, Exploring the Nature of Tourism and Quality of Life Perceptions Among Residents, „Journal of Travel Research” 2011, Vol. 50, No. 3, s. 248–260. Projektowane Centrum Nauki i Techniki „Energia” w Karlinie... 55 w przyszłości może skutkować powstaniem wielu kolejnych inicjatyw wykorzystujących istniejące walory środowiska przyrodniczego i kulturowego. Mogą to być m.in.: –– szlak kajakowy na Parsęcie i Radwi, –– szlak multitematyczny od największego głazu narzutowego w Europie w Tychowie, przez Podborsko (obóz jeniecki lotników z II wojny światowej), Świelubie–Bardy (jedno z największych stanowisk archeologicznych), do Kołobrzegu, –– pomorski odcinek Szlaku Solnego (Poznań–Kołobrzeg). Zakończenie Biorąc pod uwagę zaprezentowane okoliczności oraz założenia dotyczące Centrum Nauki i Techniki „Energia”, należy stwierdzić, że powstanie obiektu tego typu jest ze wszech miar uzasadnione. Idea jego powołania jest zgodna z trendami występującymi w turystyce światowej, przede wszystkim próbami zmiany formuły wyjazdów, których celem jest wypoczynek i rozrywka, w kierunku aktywności i edukacji. Wyjątkowa historia najnowsza tego miejsca w sposób szczególny predestynuje je do roli nowej atrakcji geoturystycznej, której przyszłe znaczenie trudno przecenić. Dodatkowym uzasadnieniem dla natury stricte geologicznej planowanego obiektu jest nieodległe sąsiedztwo Karlina z linią Tornquista-Teisseyre’a. Fakt, że ta bardzo ważna granica jednostek strukturalnych przecina Polskę, jest ciągle zbyt mało znany. A można wziąć przykład choćby z pobliskiej duńskiej wyspy Bornholm, gdzie legło to u podstaw powstania nowoczesnego centrum muzealno-edukacyjnego – Natur-Bornholm. Należy podkreślić, że dorobek polskich geologów, w tym Romana Teisseyra’a, w ten sposób mógłby zostać dodatkowo uhonorowany. Ponieważ linia Tornquista-Teisseyre’a jest bardzo ważną granicą struktur geologicznych dzielących całą Europę, wskazane byłoby wykorzystanie tego faktu w nazewnictwie części ekspozycji odnoszącej się do dziejów Ziemi: „Muzeum Ziemi – na granicy światów”. Użycie tego typu określenia zgodne jest z prezentowanymi poglądami, że skomplikowane zagadnienia należy prezentować w sposób pobudzający zainteresowania turystów29. Szansę na realizację tego pomysłu władze gminy widzą w uzyskaniu dofinansowania, w związku z tym zwrócono się do Regionalnego Programu 29 R. Ballatyne, J. Packer, Promoting Environmentally Sustainable Attitudes…; Z. Głąbiński, Szkolny ruch…; M.B. Orams, The Effectiveness of Environmental Education… 56 Zbigniew Głąbiński Operacyjnego dla województwa zachodniopomorskiego oraz Programu Interreg VA, a także podjęto próbę uzyskania dofinansowania z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Biorąc pod uwagę obecne uwarunkowania związane z priorytetami polityki regionalnej UE, poparcie inicjatywy budowy Centrum przez środowiska naukowe (Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Państwowy Instytut Geologiczny, Politechnika Koszalińska, Uniwersytet Szczeciński) i turystyczne (Zachodniopomorska Izba Turystyki, Zachodniopomorska Regionalna Organizacja Turystyczna), należy oczekiwać, że inwestycja ta zostanie wkrótce zrealizowana. Na zakończenie należy stwierdzić, że w świetle przedstawionej analizy materiałów źródłowych oraz dostępnej literatury powstanie atrakcji o charakterze geoturystycznym, która będzie spełniać ważne funkcje społeczne, jest możliwe i pożądane. Zatem na postawione na początku artykułu pytanie można odpowiedzieć twierdząco: na terenach nizinnych w Polsce są miejsca predystynowane do rozwoju geoturystyki. Bibliografia Andereck K., Nyaupane G., Exploring the Nature of Tourism and Quality of Life Perceptions Among Residents, „Journal of Travel Research” 2011, Vol. 50, No. 3, s. 248– 260. Ballatyne R., Packer J., Promoting Environmentally Sustainable Attitudes and Behaviour Through Free-choice Learning Experiences: What is State of the Game?, „Environmental Education Research” 2005, Vol. 11, No. 3, s. 281–295. Ber A., Pojezierze Suwalsko-Augustowskie. Przewodnik geologiczny, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1981. Białecki T., Tendencje rozwojowe ludności Pomorza Zachodniego po drugiej wojnie światowej. Od Polski Ludowej do III RP w Unii Europejskiej. Pomorze Zachodnie 1945–2005, Szczecin 2006. Borówka R.K., Cedro B., Duda T., Woziński R., Obiekty geoturystyczne na wyspie Wolin oraz ocena ich przydatności dla potrzeb turystyki edukacyjnej, „Problemy Turystyki i Rekreacji” 2008, t. 1, s. 101–110. Budeanu A., Sustainable Tourists Behaviour – a Discussion of Opportunities for Change, „International Journal of Consumer Studies” 2007, Vol. 31, s. 499–508. Buddenbohm A., Granitzki K., Strübing H., Daedlow W., Auf den Spuren der Eiszeit, Neubrandenburg 2003. Cedro B., Rozmieszczenie i stan obecny odsłonięć osadów mezozoicznych na Pomorzu Zachodnim, w: Środowisko przyrodnicze wybrzeży Zatoki Pomorskiej i Zalewu Szczecińskiego, red. R.K. Borówka, S. Musielak, Szczecin 2005. Projektowane Centrum Nauki i Techniki „Energia” w Karlinie... 57 Dobracki R., Walczak-Sy A., Projektowane geologiczne stanowisko dokumentacyjne przyrody nieożywionej w żwirowni w Storkowie, w: Ochrona przyrody w parkach krajobrazowych. Konferencja naukowa, Barzkowice, 19–20 września 2006. Duim R., Caalders J., Biodiversity and Tourism. Impact and Intervention, „Annals of Tourism Research” 2002, Vol. 29, No. 3, s. 743–761. Fernandez-Morales A., Decomposing Seasonal Concentration, „Annals of Tourism Research” 2003, Vol. 30, No. 4, s. 942–956. Głąbiński Z., Szkolny ruch turystyczno-krajoznawczy jako czynnik kształtowania tożsamości regionalnej na przykładzie województwa zachodniopomorskiego, Szczecin 2008. Głąbiński Z., Walory turystyczne nadmorskich obszarów Natura 2000, w: Jak organizować turystykę na nadmorskich obszarach Natura 2000, red. Z. Głąbiński, Szczecin 2014, s. 59–69. Głąbiński Z., The Ecological Awareness of Tourists in the Coastal Areas of Poland – Preliminary Results of the Survey, w: Bulletin of Geography, Socio-economic Series, No. 28, eds. D. Szymańska, J. Chodkowska-Miszczuk, Toruń 2015. Karnkowski P., Sikorski B., Solak M., Nowe złoże ropy naftowej pod Karlinem, „Przegląd Geologiczny” 1981, t. 5 (337), s. 218–225. Kostrzewski A., Dzbanuszek J., Stach A., Szpikowski J., Dalęcińska E., Morena czołowa – propozycja ochrony krajobrazu. Zlewnia Górnej Parsęty – problem zachowania bio- i georóżnorodności. Zintegrowany monitoring środowiska przyrodniczego. Stacja bazowa Storkowo, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 1994. Kunert W., Habrat S., Akcja ratownicza dla opanowania erupcji i pożaru ropy naftowej i gazu ziemnego na wiertni Daszewo-1, „Bezpieczeństwo Pracy w Górnictwie” [WUG] 1981, nr 3, s. 20–27. Kruczek Z., Kurek A., Nowacki M., Krajoznawstwo. Zarys teorii i metodyki, Kraków 2003. Macunda J., Dubiel S., Ocena wpływu erupcji ropy naftowej na środowisko gruntowo-wodne na przykładzie otworu Maszewo-1, „Wiertnictwo Nafta Gaz” 2010, t. 1–2, s. 251–259. Matczak A., Rydz E., Koncepcja monitoringu ruchu turystycznego w strefie brzegowej Bałtyku. Turystyka jako czynnik rozwoju regionów, miast i obszarów wiejskich, Bydgoszcz 2001, s. 183–193. Migoń P., Geoturystyka, Warszawa 2012. Milewski D., Regionalne uwarunkowania rozwoju turystyki na przykładzie województwa zachodniopomorskiego, „Rozprawy i Studia” [Szczecin] 2005, t. 518. Nowak J., Dokumentacja geologiczna złoża ropy naftowej Daszewo w kategorii A – dodatek nr 4 – wniosek o przekwalifikowanie zasobów – PGNiG Oddział w Zielonej Górze, Poznań 2006. 58 Zbigniew Głąbiński Orams M.B., The Effectiveness of Environmental Education: Can We Turn Tourists into ‘Greenies’?, „Progress in Tourism and Hospitality Research” 1997, Vol. 3, s. 295– 306. Osadczuk A., Osadczuk K., Szanse i perspektywy rozwoju geoturystyki jako nowej formy postrzegania obiektów przyrody nieożywionej i poznawania zjawisk naturalnych, „Problemy Turystyki i Rekreacji” 2008, t. 1, s. 131–142. Rybarska-Jarosz D., Barylski L., Tożsamość regionalna mieszkańców województwa zachodniopomorskiego. Raport z badań eksploracyjno-diagnostycznych, Szczecin 2012. Rydz E., Charakterystyka geograficzna Pobrzeża Zachodniopomorskiego, w: Porty morskie i walory rekreacyjno-turystyczne Pobrzeża Zachodniopomorskiego, red. Z. Borzycki, Szczecin 1980. Sakson A., Procesy integracji i dezintegracji społecznej na Ziemiach Zachodnich i północnych Polski po 1945 roku, w: Pomorze – trudna Ojczyzna?, red. A. Sakson, Poznań 1996. Schwarz S., Lorenc M., From Mining the Landscape to Mining Wallets: Mining Heritage Tourism in Four European Regions, w: Geotourism. A Variety of Aspects, ed. T. Słomka, Kraków 2011. Słomka T., Kicińska-Świderska A., Doktor M., Joniec A., Katalog obiektów geoturystycznych, Kraków 2006. Szwichtenberg A., Walory środowiska przyrodniczego – szansą dla rozwoju nowych form turystyki na Pomorzu Zachodnim, w: Człowiek i środowisko przyrodnicze Pomorza Zachodniego (II Środowisko abiotyczne), red. R.K. Borówka, A. Witkowski, Szczecin 2002. Szwichtenberg A., Gospodarka turystyczna polskiego wybrzeża, Koszalin 2006. Tajemnice krajobrazów Pomorza Zachodniego – przewodnik dla dociekliwych, red. Z. Głąbiński, Szczecin 2009. Turystyka w 2013, GUS, Warszawa 2014. Zaręba D., Ekoturystyka, Warszawa 2006. Streszczenie Pomorze Zachodnie jest regionem, który jest znany wśród turystów głównie ze względu na swoje piaszczyste plaże na wybrzeżu bałtyckim. Większość z dwóch milionów turystów, którzy odwiedzją ten region każdego roku, kieruje się prosto do miejscowości nadmorskich. Prowadzi to do znaczącej koncentracji przestrzenno-czasowej działalności turystycznej, co jest niekorzystne z punktu widzenia zachowania zasobów naturalnych, Projektowane Centrum Nauki i Techniki „Energia” w Karlinie... 59 a także z przyczyn społecznych i gospodarczych. Region ten jest postrzegany jako nieatrakcyjny dla turystyki poznawczej, włączając w to geoturystykę. Erupcja gazu i ropy w Karlinie w 1980 roku stanowi jedno z najciekawszych wydarzeń w najnowszej historii tego regionu. Wydarzenie to zainspirowało lokalne władze Karlina to zorganizowania nowoczesnego muzeum edukacyjnego, które upamiętniałoby samo wydarzenie oraz w kreatywny sposób przedstawiałoby procesy tworzenia się paliw kopalnych w rozwoju geologicznym ziemi. Utworzenie tej placówki byłoby wspaniałą okazją do popularyzowania wiedzy geologicznej wśród licznych turystów przybywających na pobliskie plaże i wniosłoby wkład w społeczno-gospodarczą aktywizację mieszkańców powiatu karlińskiego. The Planned Centre of Science and Technology ‘Energy’ in K arlino – a New Tourist Attraction of West Pomerania Summary Western Pomerania is a region that is known among tourists mainly because of the sandy beaches of the Baltic Sea. Most of the more than 2 million tourists, who visit the region each year, come in summer and head straight for the beach resorts. This leads to a significant space-time concentration of tourism activity which is unfavorable in terms of the preservation of natural assets, as well as for socio-economic reasons. The region is perceived as not attractive for cognitive tourism, including geotourism. The eruption of oil and gas in Karlino in 1980 belongs to one of the most interesting events in the recent history of the region. This event has inspired the Karlino municipal authorities to create a modern educational museum that would commemorate the event and creatively present the formation processes of energy fuels throughout the geological history of the Earth. The creation of this facility would be an excellent opportunity to popularize geological knowledge among numerous tourists visiting the nearby beach resorts and would contribute to the socio-economic activation of the residents of the Karlino municipality. DOI: 10.18276/pz.2015.4-04 p r z e g l ą d z a c h o d n i o p o m o r s k i ROCZNIK X X X ( LI X ) R o k 2 01 5 z e s z y t 4 ARTYK U Ł Y Katarzyna Zawadzka Uniwersytet Szczeciński Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Działalność społeczna w III sektorze na przykładzie szczecińskiego stowarzyszenia Równość na Fali Słowa kluczowe: trzeci sektor, organizacje pozarządowe, mniejszości seksualne Keywords: the third sector, NGOs, sexual minorities Wprowadzenie Niniejszy artykuł dotyczy problemu działalności społecznej w obszarze III sektora, skierowanej przede wszystkim do środowiska mniejszości seksualnych1. Analiza została przedstawiona na przykładzie stowarzyszenia Równość na Fali (RnF). Szczecińskie stowarzyszenie można określić jako (nie)zwykłe. Ten zapis odnosi się zarówno do definicji formalnej, ukazującej RnF jako stowarzyszenie zwykłe pod kątem sformalizowania działalności, a także jako niezwykłe, biorąc pod uwagę grupę docelową, do której aktywność RnF jest skierowana. Postawiłam tezę, iż kwestie różnie definiowanych praw mniejszości są jednymi z najbardziej spornych zagadnień społecznych. Szczególnie prawa mniejszości 1 „III sektor” jest terminem określającym ogół organizacji pozarządowych. „Nawiązuje do koncepcji podziału dzielącego aktywność społeczno-gospodarczą współczesnych państw na trzy sektory. Tak więc obok instytucji państwa (administracji publicznej, sektora państwowego – pierwszego sektora) oraz podmiotów for-profit, nastawionych na zysk (biznes, sektor prywatny – drugiego sektora) istnieją organizacje, które ani nie są nastawione na zysk (non-profit), ani nie stanowią elementu struktury państwa – są zatem trzecim sektorem” (Elementarz III sektora, red. A. Gałązka, Warszawa 2005, s. 11). 62 Katarzyna Zawadzka seksualnych wywołują wiele emocji i kontrowersji, co utrudnia działalność organizacjom pozarządowym, czyniąc je jednocześnie bardziej potrzebnymi. Członkowie stowarzyszenia, realizując zakładane cele, angażowali się w działalność polityczną poprzez współpracę z działaczami partii politycznych popierających idee stowarzyszenia. Celem artykułu było wykazanie powiązań między działalnością organizacji pozarządowej a działaniami politycznymi podejmowanymi przez jej członków. Stąd też badanie działalności stowarzyszenia objęło jego związki ze sferą polityki. Przyjęłam następujące pytania badawcze: czy rodzaj sformalizowania działalności wpływa na motywację do działania członków/wolontariuszy stowarzyszenia oraz czy upartyjnianie działalności jest korzystne dla samej organizacji, czy wręcz przeciwnie? Na wstępie należy zaznaczyć, iż będę posługiwała się, obok pojęcia mniejszości seksualnej, alternatywnym akronimem LGBT, który rozwijany jest w języku angielskim jako lesbians, gays, bisexuals, transgenders (lesbijki, geje, biseksualiści, osoby transseksualne i transpłciowe). Będę odwoływała się także do skrótu NGO (non-govermental organizations) w odniesieniu do organizacji pozarządowych. Organizacje pozarządowe działające na rzecz lokalnej społeczności muszą wykazywać się coraz szerszym spojrzeniem oraz inicjatywą w zakresie działań skorelowanych z tym, co dzieje się w drugim końcu kraju, a niejednokrotnie nawet świata. Ma to bowiem związek z potrzebą ustawicznej nauki oraz wsparcia, a wykorzystanie praktyki innych organizacji podobnie sprofilowanych może okazać się bezcenne. Pojawia się także kontekst finansowy, gdyż stowarzyszenie zwykłe (a takie jest analizowane stowarzyszenie RnF) nie ma osobowości prawnej, nie posiadając tym samym wielu możliwości, jakimi dysponują organizacje wpisane do Krajowego Rejestru Sądowego2. Stowarzyszenia zwykłe nie są rejestrowane. Należy je jednak zgłosić staroście. Na przykład stowarzyszenie RnF znajdziemy w wykazie organizacji pozarządowych Urzędu Miasta Szczecin. Stowarzyszenia takie nie są zobligowane do posiadania statutu, ale zastępuje go regulamin. Bywają określane jako „uproszczona forma stowarzyszenia”. Nie mają one wielu uprawnień przysługujących stowarzyszeniom zarejestrowanym. „Nie mają osobowości prawnej, nie mogą powoływać oddziałów, łączyć się w związki, zrzeszać osób prawnych, prowadzić działalności gospodarczej ani przyjmować darowizn, spadków i zapisów, czy też otrzymywać dotacji i korzystać z ofiarności publicznej (poprzez zbiórki)” (Elementarz III sektora, s. 40). 2 Działalność społeczna w III sektorze... 63 Geneza i cele stowarzyszenia a ruch LGBT w Polsce Równość na Fali jest lokalną organizacją, która w województwie zachodniopomorskim działa na rzecz walki z dyskryminacją osób należących do środowiska mniejszości seksualnych. Stowarzyszenie to powstało i działa w Szczecinie od 2005 roku. Początkowo, w latach 2005–2011, jako oddział szczeciński Kampanii Przeciw Homofobii3, a od roku 2011 jako samodzielne stowarzyszenie RnF, rozszerzając swoją działalność od 2014 roku pod względem terytorialnym. Część członków stowarzyszenia zmieniła miejsce zamieszkania i zachowując członkostwo, realizuje postulaty organizacji. Stowarzyszenie definiuje się jako „grupę utworzoną poprzez dobrowolne działanie, odzwierciedlające istnienie wspólnych korzyści czy interesów”4. Prawo o stowarzyszeniach głosi, że „obywatele polscy realizują prawo zrzeszania się w stowarzyszeniach, zgodnie z przepisami Konstytucji oraz porządkiem prawnym określonym w ustawach”5. Obecnie w Polsce to właśnie formuła stowarzyszenia jest najpopularniejszą formą zrzeszania się, co wynika m.in. z mało skomplikowanej procedury rejestracyjnej6. Stowarzyszenia w Polsce dzielimy na zwykłe i rejestrowe. Pierwszym krokiem w kierunku założenia stowarzyszenia rejestrowego jest zorganizowanie się grupy co najmniej piętnastu osób. Drugim – wspólne określenie celów i struktury organizacji. Trzecim – zorganizowanie zebrania założycielskiego, a czwartym – rejestracja organizacji w Krajowym Rejestrze Sądowym, uzyskanie numeru REGON oraz NIP7. Pomimo że procedura nie jest skomplikowana, to jednak RnF nadal funkcjonuje jako stowarzyszenie zwykłe. Tym samym nie może być beneficjentem środków finansowych na działalność, chociażby z zasobów Unii Europejskiej. To właśnie kwestie finansowe niejednokrotnie decydowały o pojawianiu się sytuacji kłopotliwych czy konfliktowych w stowarzyszeniu. Jak wynika z rozmów prowadzonych z jego członkami oraz obserwacji poczynionych podczas zebrań organizacji, wpłacane na działalność stowarzyszenia składki członkowskie były tak niskie, że nie mogły stanowić konkretnego fundamentu finansowego. 3 Ogólnopolska organizacja (z siedzibą w Warszawie), działająca na rzecz społeczności LGBT. 4 A. Heywood, Politologia, Warszawa 2008, s. 334. Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 roku Prawo o stowarzyszeniach, Dz.U. 1989, nr 20, poz. 104, art. 1. 5 6 Przewodnik po organizacjach pozarządowych, Bydgoszcz 2012, s. 7. 7 Tamże, s. 7–8. 64 Katarzyna Zawadzka Wydaje się, że czynnik ten mógł w zdecydowanym stopniu przyczynić się do zmniejszenia widoczności organizacji w lokalnym środowisku. Brak stabilności finansowej mógł wpłynąć na spadek motywacji do działania na rzecz organizacji ze strony wolontariuszy. Należy zaznaczyć, że wśród członków stowarzyszenia sporą część stanowią i stanowili studenci. Jednak gdy osoby te ukończyły studia i podjęły pracę, ich zaangażowanie w pracę na rzecz RnF wyraźnie spadało. Część z nich wyjechała ze Szczecina, inni, gdy okazało się, że przekształcenie w stowarzyszenie rejestrowe nie będzie możliwe ze względu na liczbę zaangażowanych w nie osób, przeszli do organizacji Lambda Szczecin8. W Polsce działa obecnie ok. 40 organizacji zajmujących się działalnością na rzecz społeczności LGBT9. Większość z nich to członkowie Koalicji Partnerstwo dla Związków10. Warto zwrócić uwagę na zasadnicze różnice, jakie zachodzą między działalnością stowarzyszenia RnF a działalnością innych organizacji pozarządowych. Na przykład Statut Kampanii Przeciw Homofobii (KPH) wyraźnie wskazuje, iż jednym ze środków działania jest wywieranie nacisku metodą lobbingu na partie, organizacje i grupy polityczne, środki masowego przekazu oraz opinię publiczną (np. poprzez petycje, listy otwarte do organów władzy, osób publicznych), a także tworzenie i wspieranie projektów legislacyjnych Przypomnę, że do przekształcenia potrzebnych było 15 członków, jednak nie udało się zgromadzić takiej grupy. Lambda Szczecin jest organizacją córką Stowarzyszenia Lambda Warszawa. Co ciekawe, na stronie internetowej Lambdy Warszawa można przeczytać, że grupa szczecińska już nie działa. 8 9 Miłość Nie Wyklucza, Europejska Fundacja Prawa, Fabryka Równości Łódź, Fundacja Centra – UFA, Fundacja Kultura dla Tolerancji Kraków, Fundacja LGBTQ Business Forum, Fundacja na Rzecz Różnorodności Polistrefa Kraków, Fundacja Pryzmat Różnorodności Kraków, Fundacja Replika, Fundacja Równość, Fundacja Wolontariat Równości, Grupa Inicjatywna ds. Związków Partnerskich, Grupa IRIS – Stowarzyszenie na rzecz osób o różnorodnych orientacjach psychoseksualnych i tożsamościach płciowych Białystok, Grupa Q Alternatywie Wrocław, Kampania Przeciw Homofobii, Lambda Warszawa, Lambda Bydgoszcz, Nieformalna Grupa Łódź Gender, Queerowe Centrum Społeczne, Stowarzyszenie Lambda Zielona Góra, Stowarzyszenie na Rzecz Kultury Różnorodności „bezmiar” Warszawa, Stowarzyszenie Otwarte Forum, Stowarzyszenie na Rzecz Lesbijek, Gejów, Osób Biseksualnych, Osób Transpłciowych oraz Osób Queer „Pracownia Różnorodności” Toruń, Stowarzyszenie Osób i Przyjaciół Osób Homoseksualnych, Biseksualnych i Transpłciowych Akceptacja, Stowarzyszenie Tęczówka Katowice, Stowarzyszenie na Rzecz Osób LGBT Tolerado Gdańsk, Trans-Fuzja Fundacja na rzecz osób transpłciowych, Wiara i Tęcza, Zjednoczenie na Rzecz Żyjących z HIV/AIDS „Pozytywni w Tęczy”, Stowarzyszenie Równość na Fali Szczecin, Stowarzyszenie Gejów i Lesbijek na Rzecz Kultury, Fundacja dla Wolności. 10 Ogólnopolska koalicja na rzecz wprowadzenia w Polsce ustawy o związkach partnerskich dla par jednopłciowych i różnopłciowych. Działalność społeczna w III sektorze... 65 przeciwdziałających dyskryminacji ze względu na orientację seksualną i tożsamość płciową11. Od momentu powstania to właśnie KPH odgrywa wiodącą rolę na scenie społeczno-politycznej w przywołanym zakresie. Efektywność działania stowarzyszeń zależy nie tylko od liczebności ich członków, ale też od intensywności pracy i wiary w realizację celów organizacji. Wraz z sukcesami wzrasta bowiem poziom identyfikacji członków ze stowarzyszeniem. Bogdan Wojciszke zaznacza, iż silnym wyznacznikiem spójności grupy jest poziom zaangażowania w działanie oraz jej niedostępność dla osób z zewnątrz, co oznacza, że im trudniej wejść w grupę, tym jest ona spójniejsza12. Jednocześnie skłonność do działalności w grupie jest jedną z najbardziej wyrazistych ludzkich cech. Ma to związek z silną potrzebą afiliacji, czyli przebywania z innymi, a w tym z przynależnością społeczną. Grupy zapewniają swoim członkom wsparcie społeczne, które przejawia się w interakcjach i związaną z nimi siecią kontaktów, będąc potencjalnym źródłem pomocy i akceptacji13. Na uwagę zasługuje to, że środowiska LGBT nie wykazują silnych potrzeb outsiderskich, wręcz przeciwnie – coraz częściej dostrzegają swój potencjał jako podmioty kształtujące i zmieniające środowisko dla własnego godnego partycypowania w nim14. Pewne grupy społeczeństwa traktują ten stan rzeczy jako naruszający wszelkie zasady, normy czy wartości, oskarżając tym samym środowiska LGBT o promocję swoich poglądów. Do głosu dochodzą wtedy organizacje pozarządowe – takie jak RnF – które nazwę w tym miejscu rzecznikami społeczności LGBT. We współczesnych państwach europejskich o charakterze demokratycznym, „organizacje pozarządowe stanowią istotny element demokracji i społeczeństwa obywatelskiego”15. NGO-sy zakorzenione są w lokalnych potrzebach, Warto zaznaczyć, iż to właśnie KPH na stronie internetowej www.nakogo.info pomaga sprawdzić, jak obecni kandydaci, którzy w ostatniej kadencji pełnili funkcje posła/posłanki do Sejmu lub do Parlamentu Europejskiego, głosowali nad aktami prawnymi dotyczącymi równości LGBT; co partia, którą prezentuje kandydat/ka, zrobiła na rzecz równości LGBT, jak skuteczne w uchwalaniu prawa dla LGBT były partie rządzące oraz jak wypowiadają się politycy partii na temat równości. 11 12 382. 13 B. Wojciszke, Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej, Warszawa 2006, s. 381– Tamże, s. 376. Środowisko LGBT z definicji, nazwy i symbolu jest zaprzeczeniem grupy homogenicznej. Wskazuje na to chociażby tęczowa flaga – symbol różnorodności. Zob. A. Frątczak, Wybory polityczne mniejszości seksualnych?, w: Polska scena polityczna. Środowiska – komunikacja polityczna – strategie, red. K. Sobolewska- Myślik, A. Hess, K. Kowalczyk, Kraków 2010, s. 57. 14 15 Elementarz III sektora…, s. 15. 66 Katarzyna Zawadzka a ich zdeterminowanie i misyjność gromadzi ludzi wokół pewnych ważnych dla nich spraw16. Jak wynika z moich badań, o wiele trudniej odnieść tę teorię do praktyki, jeśli mówimy o stowarzyszeniu zwykłym, a dokładniej do analizowanego przeze mnie szczecińskiego stowarzyszenia17. Mówiąc o NGO-sach jako o grupach interesu, warto przywołać definicję takiej grupy. Zbigniew Machelski i Jan Rubisz zaznaczają na przykład, że „pojęcie grup interesu używane jest na określenie nader zróżnicowanych struktur organizacyjnych. Są to podmioty o różnym stopniu instytucjonalizacji, o różnych strukturach wewnętrznych czy wreszcie o różnym zasięgu działania – lokalnym, regionalnym, państwowym, międzynarodowym”18. Autorzy ci wskazują także, iż „istotnym kryterium różnicowania grup interesu jest cel działania […] wyodrębniane są grupy interesu sekcjonalne i promocyjne”19. Działalność tych pierwszych ma związek głównie z celami ekonomicznymi, natomiast grupy promocyjne koncentrują się na wartościach. Jednocześnie za każdym razem chodzi o „organizacje, które za pomocą mniej lub bardziej sformalizowanych powiązań dążą do wywierania incydentalnego lub trwałego wpływu na życie publiczne oraz ośrodki władzy w państwie”20. W społecznym odbiorze to właśnie grupa nacisku zyskuje pejoratywny wydźwięk. Ma to często związek z niewiedzą czy też z szybkim skojarzeniem, stawiającym znak równości między grupą nacisku a korupcją czy lobbowaniem (które także ma w Polsce konotacje negatywne)21. Warto zaznaczyć, że od chwili powstania ruch LGBT w Polsce nie rozwijał się równomiernie. Jego głównymi ośrodkami były i wciąż pozostają polskie 16 Tamże, s. 16. Rozmowy prowadzone z przewodniczącym oraz obecnymi i byłymi działaczami stowarzyszenia wskazują na tendencję spadkową w zainteresowaniu działaniem. Ma to także związek z rozproszeniem stałej grupy działaczy, którzy wyjechali do miejscowości na tyle oddalonych od Szczecina, że uniemożliwia to organizowanie częstych spotkań, a tym samym akcji, happeningów i innych wydarzeń. 17 18 Z. Machelski, L. Rubisz, Grupy interesu. Teorie i działanie, Toruń 2003, s. 5–7. 19 Tamże. 20 Tamże. „Organizacje pozarządowe na całym świecie posługują się lobbingiem i rzecznictwem, by doprowadzić do zmiany społecznej. Lobbing to wywieranie wpływu na instytucje rządowe, parlamentarne, samorządowe – prowadzone przy użyciu legalnych metod i technik, będące częścią systemu demokratycznego, sposobem, w jaki dochodzą do porozumienia grupy o odmiennych interesach. […] Rzecznictwo jest działaniem o podłożu niekomercyjnym, np. na rzecz grup społecznych. Polega na występowaniu w interesie tej grupy, zwłaszcza jeśli nie jest ona w stanie robić tego samodzielnie” (Elementarz III sektora, s. 100–101). 21 Działalność społeczna w III sektorze... 67 metropolie, w których zmiany mentalności społecznej zachodziły i zachodzą najintensywniej. Ciekawe jest, że Szczecin, tak bliski geograficznie Berlinowi, jest jednocześnie bardzo odległy od tej niemieckiej metropolii pod względem mentalnym. Dzisiaj Niemcy uważane są za jednego z liderów rozwoju ruchu LGTB, a opowiadanie się za postulatami tego ruchu nie stanowi linii podziału politycznego pomiędzy poszczególnymi ugrupowaniami politycznymi. Misją stowarzyszenia są działania na rzecz walki z dyskryminacją osób należących do środowiska LGBT. Za główne cele przyjmuje się: działanie na rzecz osób wykluczonych, popularyzowanie wiedzy z dziedziny edukacji wśród społeczeństwa, promocję i popieranie działań na rzecz przeciwdziałania dyskryminacji. Działalność opiera się także na tworzeniu płaszczyzny wymiany informacji i doświadczeń pomiędzy osobami i instytucjami zainteresowanymi, jak również na pomocy prawnej i psychologicznej, zapewnianej przez specjalistów działających w stowarzyszeniu w ramach działalności wolontariackiej22. Stowarzyszenie prowadzi działalność na rzecz ogółu społeczności, co oznacza, że obok pomocy dla społeczności LGBT wspierane są także inicjatywy na rzecz upowszechniania i ochrony praw człowieka oraz swobód obywatelskich osób niepełnosprawnych, o innym kolorze skóry, wyznaniu czy pochodzeniu etnicznym. Stowarzyszenie zasila grono wolontariuszy w różnym wieku, o różnym wykształceniu czy doświadczeniu zawodowym. Wśród wielu postulatów całego ruchu LGBT, a w tym i interesującego nas stowarzyszenia, można wymienić m.in.: legalizację związków partnerskich, prawo do dziedziczenia (w tym zaliczenie partnera/ki do pierwszej grupy spadkowej na zasadach, jakie przysługują małżonkowi), prawo do pochowania zmarłego, prawo do renty lub emerytury po zmarłym/ej partnerze/ce, prawo do objęcia bezrobotnego partnera/ki ubezpieczeniem zdrowotnym (traktowanego jak członka rodziny partnera/ki ubezpieczonego), prawo do bycia pełnomocnikiem procesowym, wspólne opodatkowanie czy adopcja dziecka partnera/ki23. Tematami poruszanymi przez wszystkie organizacje należące do ruchu LGBT są kwestie wyrównywania szans, równego traktowania i działań antydyskryminacyjnych.. Organizacje zwracają także uwagę na kontekst realizowanej przez UE polityki antydyskryminacyjnej. Ważne jest także silne powiązanie tej polityki z m.in. 22 Regulamin Stowarzyszenia Równość na Fali, materiał w zbiorach autorki. Związki partnerskie. Jakich praw nie mają polskie pary homoseksualne?, red. B. Ilnicka, K. Śmiszek, Warszawa 2010, s. 1–12. 23 68 Katarzyna Zawadzka takim hasłem, jak: „jedność w różnorodności”, które ma być realizowane poprzez przestrzeganie demokratycznych standardów, a w tym praw wszelkich mniejszości24. Należy tutaj zaznaczyć, iż dostrzegalna jest analogia między celami artykułowanymi przez organizacje reprezentujące różnorodny stopień sformalizowania – niezależnie od tego, czy mówimy o stowarzyszeniu zwykłym, rejestrowym czy fundacji. Do wymienionych wcześniej postulatów komunikowanych przez społeczność LGBT można zaliczyć także prawo do adopcji. Warto jednak wskazać, że postulat ten nie jest uznawany za generalny w środowisku, a zdania na ten temat są podzielone. Jednocześnie należy zaznaczyć, iż np. temat związków partnerskich bywa postrzegany jako jednoczący społeczeństwo, gdyż dotyczy nie tylko osób nieheteroseksualnych, ale także osób heteroseksualnych, które mogłyby wchodzić w związki formalizowane25. Działalność stowarzyszenia Równość na Fali Działalność RnF opiera się na wolontariacie, co oznacza, że członkowie nie pobierają wynagrodzenia za realizację swoich zadań. Przykład organizacji o nazwie Lambda pokazuje jednak, iż działania w formie wolontariatu łączą się zarówno z pozytywnymi, jak i negatywnymi aspektami. Korzystna jest aktywność ludzi, którzy robią to z przekonania, z silnym zaangażowaniem i motywacją. Jako problem wskazuje się jednak brak możliwości rzeczywistego zarządzania takimi osobami oraz brak profesjonalizmu ze strony działaczy26. Aktywność stowarzyszenia RnF opiera się na silnym zaangażowaniu działających w nim jednostek, koordynowanym przez prezesa stowarzyszenia. Celowe użycie sformułowania „jednostki” wskazuje na indywidualne podejście do każdego z członków grupy, którzy działają wspólnie pomimo wielu różnic. Działalność ma związek z ideą jedności w różnorodności. Pomimo że członkowie pochodzą z odmiennych środowisk, reprezentują różne preferencje seksualne oraz sympatie polityczne, to jednoczą się wokół ważnej dla siebie sprawy: działalności na rzecz 24 J. Jartyś, Wybrane aspekty przestrzegania europejskich standardów praw człowieka wobec gejów i lesbijek w Polsce, w: Demokratyzacja i prawa człowieka w Europie Środkowo-Wschodniej, red. J. Jartyś, A. Staszczyk, Szczecin 2007, s. 27. 25 Działacze stowarzyszenia RnF pochodzą z różnych środowisk. Są wśród nich osoby zarówno homoseksualne, jak i heteroseksualne. 26 I. Krzemiński, Wolność, równość, odmienność. Nowe ruchy społeczne w Polsce początku XXI wieku, Warszawa 2006, s. 126–127. Działalność społeczna w III sektorze... 69 środowisk mniejszościowych. Ważną funkcję pełni tu właśnie lider, który działa w roli osoby spajającej, integrującej środowisko. Prowadzi kampanie informacyjne poza środowiskiem stowarzyszenia, poszukuje dróg kontaktów oraz deleguje zadania na innych członków. Warto zaznaczyć, iż lider nie przyjmuje roli promocyjnej, lecz informacyjną. W przypadku analizowanego stowarzyszenia lider jest osobą homoseksualną. Nasuwa się tu myśl związana z częstymi zarzutami wobec takich organizacji o promocję środowiska LGBT, a w tym zachowań nieheteroseksualnych. W wywiadach z przedstawicielami stowarzyszenia widoczny był brak odcinania się od tego typu działań. Stowarzyszenie porusza szeroko pojętą problematykę równościową, tematykę jednocześnie potrzebną i newralgiczną. Pewne organizacje, politycy, partie, oskarżając środowiska LGBT o promocję swoich poglądów, wskazują, że są one niewłaściwe i godne potępienia. Organizacja definiuje jednak swoją działalność jako sygnalizującą ważność polityki antydyskryminacyjnej, a w tym kontekście rozważania dotyczące problemów społeczności LGBT. Wiedza na temat mniejszości przybliżana jest społeczeństwu poprzez konferencje, wydarzenia społeczne, happeningi czy warsztaty, które aktywizują środowiska i promują postawy otwartości i współpracy. Wśród działaczy/wolontariuszy wymienić można m.in.: prawników, psychologów, socjologów, pedagogów czy politologów. Zdaniem prezesa stowarzyszenia tworzą oni „zgraną grupę ludzi, pełnych pomysłów oraz chęci społecznego działania”27. Równość na Fali, jak inne podobnie działające organizacje, jest aktywne na portalach społecznościowych. To właśnie tzw. nowe media dają szansę informowania o bieżącej działalności i planach. Moderatorzy mają tym samym możliwość kreowania wizerunku stowarzyszenia, wybierając takie informacje, które ich zdaniem będą miały znaczenie w kontekście PR-owskim. Wśród wydarzeń, na które zaproszenia udostępniano na portalu społecznościom, co pomaga organizacji trafić do jak największej liczby osób w jak najszybszym czasie, warto wymienić: działalność Tęczowego Klubu Filmowego, Grupę 27 E. Jaklewicz-Walewicz, K. Zawadzka, Działamy lokalnie, myślimy globalnie, „Refleksje” 2013, nr 1, s. 41. 70 Katarzyna Zawadzka wsparcia dla rodziców LGBT28, Dzień Walki z Homofobią29, alternatywne imprezy świąteczne, szczecińskie Manify, a także wydarzenia związane z organizacją Szczecińskich Dni Różnorodności30. Stowarzyszenie uczestniczy także w debatach i spotkaniach politycznych. Jedną z debat, pod nazwą „Dokąd zmierza współczesna lewica?”, zorganizowano w ramach Dni Różnorodności. Przykładem spotkania może być Zachodniopomorski Kongres Organizacji „Społeczeństwo Fair”31, w którym udział wzięli reprezentanci Stowarzyszenia Społeczeństwo Fair, Monitora Szczecina, Partii Zieloni, Stowarzyszenia Dom Wszystkich Polska, Ruchu Sprawiedliwości Społecznej oraz Fundacji Razem Lepiej. Podczas Kongresu dyskutowano w ramach trzech paneli: „Zmierzając ku równości”, „Formy współpracy i komunikacji. Wymiana dobrych praktyk, kontaktów i planów” i „Myśl globalnie, działaj lokalnie”. Przedstawiciele stowarzyszenia byli zaangażowani w przygotowanie tematów do dyskusji w panelu „Zmierzając ku równości”, a tematy wystąpień miały związek z hasłami destereotypizacji w społeczeństwie. Kwestie stereotypów zostały poddane analizie. W jej wyniku postawiono następujące pytanie: czy stereotypy to po prostu „droga na skróty”, czy może „kropla drążąca skałę mentalnego ograniczenia i nietolerancji”?32. Po burzliwej dyskusji uczestnikom kongresu nie udało się sformułować satysfakcjonującej wszystkich odpowiedzi. Stowarzyszenie, w ramach szerzenia idei „myśl globalnie, działaj lokalnie”, zainicjowało Szczecińskie Dni Różnorodności (ostatnie odbyły się w październiku 2013 r.). Organizowane są w ich ramach warsztaty, spotkania, debaty 28 Bezpłatne spotkania, podczas których rodzice i bliscy społeczności LGBT mają otrzymywać odpowiedzi na nurtujące pytania. Spotkania, organizowane w dyskretnej, intymnej atmosferze, prowadzone są przez rodziców osób nieheteroseksualnych oraz absolwentów Akademii Zaangażowanego Rodzica (organizowanej przez Kampanię Przeciw Homofobii). 17 maja 1990 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznała oficjalnie, że homoseksualizm nie jest schorzeniem psychicznym. Od 2005 roku dzień 17 maja obchodzony jest jako Światowy Dzień Walki z Homofobią. 29 Działania informacyjne łączą się z edukacją i wyjściem naprzeciw stereotypom, zgodnie z myślą, że to, co jest nieznane, budzi lęk. Istotna jest współpraca z psychologami, prawnikami i środowiskiem naukowym. 30 Parlamentarny Zespół Zrównoważonego Rozwoju Społecznego – „Społeczeństwo FAIR” powstał 10 października 2012 roku. Aktualnie (16.07.2015) jest w nim 15 posłów, a w tym przewodnicząca Anna Grodzka (posłanka niezrzeszona), wiceprzewodniczący Cezary Olejniczak (Sojusz Lewicy Demokratycznej), sekretarz Tomasz Makowski (Polskie Stronnictwo Ludowe). Zob. http://www.sejm.gov.pl/Sejm7.nsf/agent.xsp?symbol=ZESPOL&Zesp=208. 31 32 Informacje uzyskane na spotkaniach, w których uczestniczyła autorka artykułu. Działalność społeczna w III sektorze... 71 i wykłady, jak również eventy nastawione wyłącznie na rozrywkę i integrację lokalnego środowiska. Ich stałym i ważnym elementem jest tzw. Żywa Biblioteka, czyli projekt udostępniający lokalnej społeczności tzw. żywy księgozbiór, w ramach hasła „Nie oceniaj książki po okładce”. Role książek pełnili ludzie (wśród których byli: drag queen, transseksualista, lesbijka, gej, para jednopłciowa, weganin, ekolog, polityczka), a ich treścią stały się doświadczenia osób biorących udział w projekcie33. Do cyklicznych wydarzeń współorganizowanych przez stowarzyszenie można także zaliczyć warsztat pod nazwą „Oswajanie transpłciowości”, przygotowywany przez przedstawicieli Fundacji Trans-Fuzja34. Poruszane kwestie dotyczyły szerokiej problematyki związków partnerskich, zorganizowano Stragany Idei, czyli spotkania przedstawicieli różnych organizacji politycznych i pozarządowych, wykłady o sytuacji prawnej osób homoseksualnych w Polsce, współczesnej lewicy w kontekście feminizmu czy związkach między religią a homoseksualizmem35. W Dniach Różnorodności brało udział także wielu zaproszonych gości spoza regionu zachodniopomorskiego, m.in. Ewa Hołuszko, transpłciowa działaczka opozycyjna w czasach PRL, oraz ks. Szymon Niemiec, pierwszy w dziejach Polski biskup Zjednoczonego Kościoła Chrześcijańskiego otwarcie deklarujący odmienną orientację seksualną36. Stowarzyszenie RnF podczas Szczecińskich Dni Różnorodności zainicjowało akcję podpisywania Karty Różnorodności. Wydarzenie to miało charakter zarówno symboliczny, jak i pobudzający do działania zgodnego z ideą polityki antydyskryminacyjnej37. Ideą przewodnią wydarzenia pod nazwą Żywa Biblioteka jest poznanie ludzi postrzeganych stereotypowo, dyskryminowanych i wykluczonych. Konwencja biblioteki umożliwia pozbawione lęku i uprzedzeń spotkanie, jak również konfrontację z własnymi uprzedzeniami. Zob.http:// www.homoseksualizm.org.pl/iii-szczecinskie-dni-roznorodnosci (dostęp: 18.11.2014). 33 Fundacja Trans-Fuzja to powołana w 2008 roku organizacja pozarządowa, skupiona na działalności na rzecz osób transpłciowych. 34 http://szczecin.naszemiasto.pl/artykul/rozpoczely-sie-szczecinskie-dni-roznorodnosci,1122375,art,t,id,tm.html (dostęp: 18.11.2014). 35 36 http://www.wszczecinie.pl/szczecinskie_dni_roznorodnosci,id-10875.html (dostęp: 18.11. 2014). Karta Różnorodności to międzynarodowa inicjatywa promowana przez Komisję Europejską. Karta jest pisemnym zobowiązaniem, podpisanym przez organizację, która obliguje się do wprowadzenia polityki równego traktowania i zarządzania różnorodnością, a także aktywnego przeciwdziałania dyskryminacji i mobbingowi w miejscu pracy. Kartę Różnorodności podpisać może każda firma, organizacja pozarządowa, instytucja, uczelnia czy też jednostka samorządu 37 72 Katarzyna Zawadzka Wszelkie podejmowane przez stowarzyszenie RnF działania miały za zadanie zmianę stosunku społeczeństwa do odmienności. Nie usuwa to jednak kontrowersji czy obaw. Mowa jest tutaj bowiem o przemianach ewolucyjnych, a nie rewolucyjnych. Stowarzyszenie a działacze polityczni Działania podejmowane przez środowiska mniejszości seksualnych mają także na celu uświadamianie politykom, że osoby homoseksualne są normalnymi ludźmi o odmiennym, nietypowym zachowaniu seksualnym. Wolontariusze stowarzyszenia reprezentują różne poglądy polityczne. Nawiązują kontakty z lokalnymi politykami. Przeprowadziłam rozmowy z byłymi i obecnymi działaczami stowarzyszenia RnF oraz z osobami współpracującymi z nimi (np. jako eksperci z innych organizacji pozarządowych). Zadałam następujące pytania: –– Co sądzisz o działalności w organizacji pozarządowej osób powiązanych z życiem politycznym (członków partii, ugrupowań politycznych)? –– Czy obecność takich osób pomaga w osiąganiu celów organizacji na rzecz środowiska LGBT w Polsce? Główny wniosek nasuwający się z przeprowadzonych rozmów sprowadza się do stwierdzenia, iż udział w działalności organizacji pozarządowych osób o nazwiskach znanych ze sceny politycznej ma pozytywny wpływ na pracę tych organizacji. Rozmówcy zaznaczali, że osoby takie kojarzą się powszechnie z politycznym działaniem na rzecz praw osób dyskryminowanych. Ich zdaniem wspieranie NGO-sów przez osoby zaangażowane politycznie ułatwia tym organizacjom identyfikację ze wspólnymi celami polityków. Niejednokrotnie stwierdzono także, że o wiele łatwiej jest zabiegać o wsparcie bieżącej działalności, gdy można podeprzeć się znanymi nazwiskami. Wskazano na sytuacje, gdy osoby powiązane z życiem politycznym rezygnują z aktywnej działalności w organizacjach pozarządowych. Tak było w przypadku Anny Grodzkiej, która zrezygnowała z prowadzenia Fundacji Trans-Fuzja, gdy otrzymała mandat poselski jako członkini partii Ruch Palikota38. Wiele ugrupowań politycznych umieszcza postulaty terytorialnego, która dobrowolnie zobowiązuje się do poszanowania różnorodności wszystkich zatrudnianych osób. Zob. Karta Różnorodności, http://www.kartaroznorodnosci.pl (dostęp: 7.01.2013). Anna Grodzka była posłanką Ruchu Palikota od 2011 roku. Zob. A. Modrzejewski, Kościół i religia w strategii wyborczej Ruchu Palikota, w: Wybory parlamentarne 2011, red. A. Turska-Kawa, W. Wojtasik, Katowice 2012, s. 305. 38 Działalność społeczna w III sektorze... 73 ruchu LGBT w swoich programach. Niektóre, jak np. partia Zieloni, postulaty te traktuje jako jeden z głównych punktów programowych39. Wskazywano, że osoby medialne mają większy wpływ na kreowanie poglądów społeczeństwa niż mieszkaniec małej miejscowości, który jest znany tylko w wąskim kręgu. Zaznaczali jednocześnie, iż bieżąca pomoc ze strony polityków nie przekłada się na realizację postulatów i zmiany prawne, które wymagają przegłosowania projektów ustaw, jak choćby ta dotycząca legalizacji związków partnerskich. Jeden z respondentów zaznaczył, że każda pomoc jest niezastąpiona, ale warunek jest jeden – musi być użyteczna. Na przykładzie stowarzyszenia RnF można stwierdzić, że często jest to przydatność jedynie medialna, gdyż znane twarze przyciągają na wydarzenia więcej uczestników oraz mediów. Tylko jedna z siedmiu osób stwierdziła, iż organizacje pozarządowe są skierowane do osób niezwiązanych z polityką. Jednocześnie rozmowy uwidoczniły, że działacze interesującej nas organizacji pojęcia „polityczność” i „partyjność” uznają za tożsame. Za ważne dla szczecińskiego stowarzyszenia uznano możliwość korzystania z wiedzy i doświadczenia polityków. Jednocześnie w rozmowach dało się wyczuć sceptycyzm wobec transparentności intencji polityków. Inne było jednak spojrzenie na partyjność członków stowarzyszenia. Tu bowiem pojawiał się tzw. kontekst „swojego”, osoby z organizacji, która doskonale zna jej potrzeby i problemy. Politycy z zewnątrz są natomiast traktowani raczej jako osoby, które uosabiają zupełny brak zrozumienia dla problemów osób LGBT. Jedna z respondentek wręcz stwierdziła, że w NGO może zostać tylko taki polityk, który był w stowarzyszeniu jeszcze przed członkostwem w partii, a nie na odwrót. Warto dodać, że prezes stowarzyszenia Daniel Michalski jest osobą aktywną politycznie. Był członkiem Ruchu Palikota (pełnił także funkcję asystenta posła Andrzeja Piątaka) oraz startował w 2014 roku z Partii Zieloni w wyborach do Europarlamentu. Partyjną działaczką i wolontariuszką stowarzyszenia jest Magdalena Kasznia, związana swego czasu z Sojuszem Lewicy Demokratycznej i Partią Kobiet, a obecnie członkini zarządu stowarzyszenia Dom Wszystkich Polska. Ewa Jaklewicz-Walewicz, była wiceprezeska RnF, startowała w wyborach do Sejmu w 2011 roku jako członkini Partii Kobiet z list Sojuszu Lewicy Demokratycznej. 39 A. Kwiatkowska, Zieloni 2004 – reprezentacja nowych ruchów społecznych na polskiej scenie politycznej, w: Polska scena polityczna. Środowiska – komunikacja, s. 335. 74 Katarzyna Zawadzka Każdy z badanych stał na stanowisku, że bez udziału polityków nic się nie zmieni, a jeśli jest możliwość skorzystania z ich kontaktów i wsparcia, to organizacje pozarządowe nie powinny odrzucać takiej możliwości. Politycy mogą wspierać działalność organizacji poprzez poznanie ich misji i potrzeb, aby wpływając na tworzenie prawa, w konsekwencji stwarzać lepsze warunki do ich rozwoju i rozwiązywania problemów, którymi te organizacje się zajmują. Jak stwierdził prezes stowarzyszenia Daniel Michalski: „wszystko jest polityką, zaczynając od walki o swoje prawa, o swoje miasto, o świadomość obywatelską, czyli od tego, gdzie mogę sam zmieniać świat, w którym żyję”40. Podsumowanie Zdaniem Ireneusza Krzemińskiego „w percepcji homoseksualizmu nastąpiła widoczna zmiana”41, a ruch gejowski i lesbijski wyszedł z podziemia. Tworzą się prężnie działające organizacje, które zyskują prawo do funkcjonowania w przestrzeni społecznej42 . Prezes stowarzyszenia RnF, który jako osoba nieheteroseksualna i prezes organizacji ma styczność z problemami mniejszości LGBT, stwierdził: „sytuacja może się poprawiła w odczuciu naszego społeczeństwa, ale jednak dużo nam brakuje do ideału. Jesteśmy na końcu w Europie z prawem, ale wydaje mi się, że społeczeństwo jest coraz bardziej tolerancyjne i to też zawdzięczamy Europie”43. Słowa prezesa stowarzyszenia RnF, wypowiedziane w 2014 roku, wskazują na ewolucyjność, a nie rewolucyjność zmian, zwłaszcza gdy przytoczy się dane z raportu Kampanii Przeciw Homofobii. Dotyczyły one badania sytuacji społecznej osób LGBT w latach 2010 i 2011. Zaznaczono tam: „klimat wokół osób LGBT się nieco zmienił, ale jeszcze daleko mu do tego, w którym osoby bi- i homoseksualne będą mogły czuć się bezpiecznie i swobodnie we własnym kraju”44. http://wiadomosci.onet.pl/tylko-w-onecie/polska-drag-queen-kandyduje-do-europarlamentu/nfwrq (dostęp: 17.05.2015). 40 41 I. Krzemiński, Wolność, równość…, s. 106. 42 Tamże. http://wiadomosci.onet.pl/tylko-w-onecie/polska-drag-queen-kandyduje-do-europarlamentu/nfwrq (dostęp: 20.06.2015). 43 Marta Abramowicz (Sytuacja społeczna osób bi- i homoseksualnych. Analiza danych z badania ankietowego, w: Sytuacja społeczna osób LGBT. Raport za lata 2010 i 2011, red. M. Makuchowska, P. Pawlęga, Warszawa 2012, s. 14) zaznacza, że porównanie tych badań z badaniem 44 Działalność społeczna w III sektorze... 75 Jak można przypuszczać, pewne grupy społeczne i środowiska nie chcą przystać na realizację haseł mniejszości nie tylko ze względu na niezgadzanie się z nimi, ale przez wzgląd na obawę przed dalekosiężnymi skutkami takich decyzji45. Problem mniejszości pojawia się wtedy, gdy dokonujemy rozróżnienia na tych, którzy przynależą do politycznej wspólnoty, i na tych, którzy nie są do niej zaliczani, czyli tzw. outsiderów. Objaśnienia definiujące mniejszość jako mniejszą liczbę lub część zakładają, iż niższy status liczbowy oznacza niższy status polityczny. Nie jest tak jednak zawsze, gdyż ostatecznie nie liczy się ilość, ale przynależność. Mniejszościami bowiem są ci, którym odmawia się korzystania bądź przeszkadza się w korzystaniu z pełnych praw członkostwa we wspólnocie politycznej, gdyż ich indywidualna tożsamość różni się od oficjalnej i powszechnej tożsamości46. Należy pamiętać, iż pragnienie społecznej przynależności jest zasadniczą cechą ludzką oraz wstępnym warunkiem pokoju i stabilności, w których może rozwijać się ludzka indywidualność. Ludzie nie istnieją jako wyabstrahowane ze społeczeństwa, odrębne jednostki, ale są jednostkami uspołecznionymi47. Obserwuje się coraz większą aktywność środowisk mniejszości seksualnych w sferze publicznej. Postulaty LGBT są elementem polityki i mają coraz większe znaczenie dla opinii publicznej, co nie znaczy, że doczekały się pełnej realizacji. Badania wykazały, że współpraca NGO-sów z osobami zaangażowanymi politycznie ma wymiar pozytywny, przy czym częściej dotyczy to charakteru promocyjnego czy PR-owskiego aniżeli zmian prawnych. Bibliografia Dokumenty Ustawa Prawo o stowarzyszeniach z dnia 7 kwietnia 1989 roku, Dz.U. 1989, nr 20, poz. 104. Monografie z 2006 roku ujawniło niewielką, aczkolwiek pozytywną tendencję zmian, na co wpływ miały przemiany na scenie politycznej. 45 K. Zawadzka, S. Zielińska, Przestrzeganie praw mniejszości jako wyzwanie dla współczesnej formy demokracji – teoria a praktyka, w: Wyzwania i zagrożenia współczesnej demokracji, red. Ł. Tomczak, Szczecin 2013, s. 7. 46 J.J. Preece, Prawa mniejszości, Warszawa 2007, s. 24–25. 47 Tamże, s. 19–20. 76 Katarzyna Zawadzka Demokratyzacja i prawa człowieka w Europie Środkowo-Wschodniej, red. J. Jartyś, A. Staszczyk, Szczecin 2007. Elementarz III sektora, red. A. Gałązka, Warszawa 2005. Heywood A., Politologia, Warszawa 2008. Krzemiński I., Wolność, równość, odmienność. Nowe ruchy społeczne w Polsce początku XXI wieku, Warszawa 2006. Machelski Z., Rubisz L., Grupy interesu. Teorie i działanie, Toruń 2003. Polska scena polityczna. Środowiska – komunikacja polityczna – strategie, red. K. Sobolewska-Myślik, A. Hess, K. Kowalczyk, Kraków 2010. Preece J.J., Prawa mniejszości, Warszawa 2007. Przewodnik po organizacjach pozarządowych, Bydgoszcz 2012. Sytuacja społeczna osób LGBT. Raport za lata 2010 i 2011, red. M. Makuchowska, P. Pawlęga, Warszawa 2012. Wojciszke B., Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej, Warszawa 2006. Wybory parlamentarne 2011, red. A. Turska-Kawa, W. Wojtasik, Katowice 2012. Wyzwania i zagrożenia współczesnej demokracji, red. Ł. Tomczak, Szczecin 2013. Związki partnerskie. Jakich praw nie mają polskie pary homoseksualne?, red. B. Ilnicka, K. Śmiszek, Warszawa 2010. Źródła internetowe http://www.homoseksualizm.org.pl. http://www.kartaroznorodnosci.pl. http://wiadomosci.onet.pl. http://www.sejm.gov.pl. http://www.szczecin.naszemaisto.pl. http://www.wszczecinie.pl. Czasopisma „Refleksje” 2013, nr 1. Streszczenie W artykule skupiono się na analizie działalności społecznej w obszarze III sektora. Przeanalizowano działalność szczecińskiego stowarzyszenia Równość na Fali, lokalnej organizacji, która w województwie zachodniopomorskim działa na rzecz walki z dyskryminacją osób należących do środowiska mniejszości seksualnych. Postawiono tezę, iż prawa mniejszości seksualnych wywołują szczególne emocje i kontrowersje, co utrudnia działalność organizacjom pozarządowym, czyniąc je jednocześnie bardziej potrzebnymi. Działalność społeczna w III sektorze... 77 Poruszono kontekst postulatów artykułowanych przez lokalną organizację w odniesieniu do ogólnopolskich postulatów społeczności LGBT. Celem artykułu było wykazanie powiązań między działalnością organizacji pozarządowej a działaniami politycznymi podejmowanymi przez jej członków; badanie działalności stowarzyszenia objęło tym samym jego związki ze sferą polityki. The Social Activity in the Third Sector Exemplified with the Szczecin Association ‘Równość na Fali’ Summary The author concentrates on the social activity in the third sector, analysing the Szczecin association ‘Równość na Fali’, a local organisation, which acts against the discrimination of the sexual minorities in the West Pomeranian Voivodship. The proposed thesis of the article is that the rights of the sexual minorities provoke strong emotions and controversy, which makes it difficult for the NGOs to function, but at the same time the NGOs themselves become indispensable. The article raises the context of the postulates expressed by a local organisation with reference to the nationwide postulates of the LGBT community. The objective of the article was to find connections between the NGO’s activity and the political action undertaken by its members. Thus the analysis of the association has included its relations with the political sphere. DOI: 10.18276/pz.2015.4-05 p r z e g l ą d z a c h o d n i o p o m o r s k i ROCZNIK X X X ( LI X ) R o k 2 01 5 z e s z y t 4 ARTYK U Ł Y Eugeniusz Zdrojewski Politechnika Koszalińska Wydział Nauk Ekonomicznych Czołowa pozycja województwa zachodniopomorskiego w ruchu turystycznym w Polsce Słowa kluczowe: Pomorze Zachodnie, turystyka Keywords: the West Pomeranian Voivodship, tourism Wprowadzenie Województwo zachodniopomorskie jest regionem najczęściej odwiedzanym przez turystów w okresie wakacji. Jest to uwarunkowane jego położeniem geograficznym, wysokimi walorami z punktu widzenia wędrówek i wypoczynku oraz poziomem zagospodarowania turystycznego. Zachodniopomorskie zajmuje najwyższą lokatę w kraju pod względem oferowanej liczby miejsc noclegowych, liczby turystów oraz udzielanych im noclegów w porównaniu z liczbą mieszkańców. Region ten charakteryzuje najwyższy poziom rozwoju funkcji turystycznej w skali Baretje’a – 6,3 przy średniej krajowej 1,6. W czterech województwach (lubelskie, łódzkie, mazowieckie i opolskie) wskaźnik ten wynosi tylko 0,81. Podstawowym celem tego artykułu jest analiza liczby osób korzystających z bazy noclegowej w obiektach zbiorowego zakwaterowania, liczby udzielanych noclegów turystom krajowym i zagranicznym, przestrzennego zróżnicowania ruchu turystycznego, zjawiska sezonowości oraz stopnia wykorzystania miejsc noclegowych, a następnie próba ich oceny. 1 „Turystyka w 2011 r.”, GUS, Warszawa 2012, s. 44. 80 Eugeniusz Zdrojewski Województwo zachodniopomorskie powstało w wyniku reformy administracyjnej wprowadzonej 1 stycznia 1999 roku. Ponieważ w GUS dokonano przeliczeń na aktualny podział administracyjny dla kilku wcześniejszych lat, analizą objęto lata 1998–2011, dla których uzyskano pełne, zweryfikowane dane statystyczne. W ten sposób wydłużono nieco okres objęty badaniem, co pozwoliło na uchwycenie określonych prawidłowości i tendencji zmian. W opracowaniu wykorzystano przede wszystkim konkretne dane statystyczne, zaczerpnięte z różnego rodzaju roczników statystycznych i innych opracowań (np. takich, jak „Turystyka”), wydanych przez GUS i Urząd Statystyczny w Szczecinie. Zarówno walory, jak i pewne mankamenty tych źródeł są dość powszechnie znane. Nie zachodzi więc potrzeba szerszej charakterystyki dostępnej bazy źródłowej. Warto jednak zauważyć, iż nie obyło się bez pewnych utrudnień. Polegały one na tym, że informacje zawarte w różnych publikacjach nawet tego samego wydawcy różniły się między sobą. Ponadto zmieniał się układ, zakres i stopień szczegółowości publikowanych danych w edycjach z kolejnych lat. Niżej przytoczono kilka przykładów takich sytuacji. W „Małym Roczniku Statystycznym” GUS z 1999 roku podano (s. 188), że w interesującym nas województwie w 1998 roku było 6749 tys. osób korzystających z usług hoteli i udzielono im 12 787 tys. noclegów, a w „Roczniku Statystycznym” z 2000 roku, również wydanym przez GUS, podano (s. 287), że w tym samym roku osób korzystających z noclegów w hotelach było 6728,2 tys. i udzielono 12 570,6 tys. noclegów. Przyjęto dane pochodzące z nowszego źródła. W „Małym Roczniku Statystycznym” z 1999 roku (s. 188), a także z 2001 roku (s. 260) z ogólnej liczby turystów korzystających z noclegów i udzielanych noclegów wyodrębniono liczbę turystów zagranicznych, a edycja z roku 2000 (s. 267) takich informacji nie podaje. W „Roczniku Statystycznym Województw” GUS z 2002 roku z ogólnej liczby osób korzystających z noclegów i udzielonych noclegów wyodrębniono hotele, motele i pensjonaty (s. CCC XXXVI–VII), a w „Roczniku Statystycznym Województw” z 2006 roku ujęto ogółem „obiekty hotelowe, a w tym hotele” (s. 557). Nie są to przecież dane porównywalne. W „Roczniku Statystycznym Województwa Zachodniopomorskiego” US w Szczecinie z 2000 roku podano (s. 171–173) m.in. liczbę obiektów, miejsc noclegowych, osób korzystających z noclegów i udzielonych noclegów, a w edycji z 2006 roku takich informacji nie zamieszczono. Czołowa pozycja województwa zachodniopomorskiego w ruchu turystycznym... 81 Niemniej jednak udało się zgromadzić niezbędne dane dla kraju i regionu, co pozwoliło na dokonanie analizy porównawczej oraz ukazania roli i miejsca województwa w skali kraju. Podstawowe rodzaje materiałów źródłowych podano pod poszczególnymi tabelami, a także w bibliografii, zamieszczonej na końcu opracowania. Celem pogłębienia analizy porównawczej wykorzystano też wskaźniki dotyczące wykorzystania infrastruktury noclegowej stosowane przez Charvata i Schneidera (tab. 3). Zgromadzone dane statystyczne oraz uzyskane po ich analizie wnioski są następujące: województwo zachodniopomorskie zajmuje niezmiennie czołową pozycję w skali kraju pod względem wielkości ruchu turystycznego. W strukturze funkcjonalnej województwa turystyka odgrywa bardzo istotną rolę. Osoby korzystające z noclegów i udzielone noclegi Podstawowe dane o liczbie osób korzystających z noclegów i udzielonych noclegów w obiektach zbiorowego zakwaterowania w latach 1998–2011 przedstawiono w tabeli 1. Nie dostrzegamy jednolitej tendencji w zmianach w tym czasie. W 1999 roku zaznaczył się spory spadek liczby osób korzystających z noclegów, w tym również turystów zagranicznych. W następnym roku odnotowano wzrost, ale już w kolejnym – znowu spadek itd. Dość istotną poprawę zauważyć można dopiero w 2004 roku i kilku następnych latach, lecz w 2009 roku nastąpił niewielki spadek, po czym ponownie następuje wzrost. Nieco odmiennie kształtowały się zachowania turystów zagranicznych, chociaż i w tym przypadku brak jednolitego kierunku zachodzących zmian. W latach 1999, 2002, 2008 i 2009 notowano ich mniejszą liczbę w porównaniu z latami poprzednimi. Analogiczne spostrzeżenia można odnieść do województwa zachodniopomorskiego. Tu również mieliśmy do czynienia z dużą zmiennością liczby turystów korzystających z noclegów. Nie stwierdzamy też jednokierunkowej tendencji zmian, analizując udziały procentowe Zachodniopomorskiego w wielkościach ogólnokrajowych. Otóż w globalnej liczbie turystów udział regionu w 1998 roku wynosił 9,6%, w 2000 roku udział ten wzrósł do 10,1%, po czym zaobserwowano trend malejący, do 9,3% w 2005 roku i 8,7% w roku kończącym analizę (2011). Nieco odmiennie kształtowały się wskaźniki dotyczące turystów zagranicznych. Początkowo były one mniejsze: w latach 1998 i 2000 wynosiły odpowiednio 8,1% i 9,2%. W następnych latach Zachodniopomorskie w tym zestawieniu 82 Eugeniusz Zdrojewski zajmuje nieco wyższe miejsce: w 2005 roku wskaźnik ten wynosił 10,1%, a w 2011 roku – 9,1%. Przytoczone wartości wskazują więc na to, że w regionie wzrastał procentowy udział turystów zagranicznych w ogóle korzystających z noclegów, oscylując w granicach 9–10%. Tabela 1. Turyści korzystający z noclegów i udzielone noclegi (w tys.) Polska/ województwo Polska Zachodniopomorskie Rok 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Korzystający z noclegów w tym ogółem turyści zagraniczni 15 886,1 3 561,8 13 099,5 2 574,2 14 627,9 3 122,0 14 304,9 3 157,9 14 244,5 3 150,2 14 644,3 3 331,9 15 746,5 3 934,9 16 597,2 4 310,4 17 512,1 4 313,6 18 947,2 4 387,4 19 556,1 4 046,3 19 353,7 3 861,9 20 461,5 4 135,0 21 476,6 4 409,6 1 531,8 290,0 1 343,8 232,6 1 474,2 287,2 1 373,1 276,9 1 364,5 298,7 1 480,4 337,0 1 503,4 429,7 1 544,4 476,3 1 544,0 424,6 1 672,3 412,1 1 742,6 380,2 1 772,7 400,7 1 746,8 377,9 1 863,6 401,7 Udzielone noclegi w tym ogółem turyści zagraniczni 60 213,4 7 714,8 49 043,1 5 867,7 49 078,8 6 909,4 46 284,8 7 015,2 44 510,4 7 105,0 45 347,8 7 828,2 46 657,9 9 313,8 48 618,4 10 542,4 51 235,0 10 555,1 54 953,7 10 918,1 56 645,5 10 173,2 55 020,1 9 609,4 55 794,5 10 064,6 57 148,3 10 620,3 11 577,9 883,7 9 811,8 757,9 9 686,8 980,3 8 829,0 1 034,1 8 784,7 1 267,8 9 268,4 1 524,9 8 888,4 1 934,9 9 064,9 2 260,4 9 115,7 2 116,8 9 564,2 2 105,9 10 033,8 2 047,5 9 766,5 2 013,9 9 445,1 2 008,1 9 928,0 2 234,9 Źródło: E.Z. Zdrojewski, C. Zdrojewski, Zachodniopomorskie – województwo o największej liczbie turystów, „Zeszyty Naukowe” [WSE w Warszawie] 2007, nr 6, s. 43; „Turystyka w 2011 r.”, GUS, Warszawa 2012, s. 36, 125; dane GUS, bank danych lokalnych, 15.02.2013 r. Czołowa pozycja województwa zachodniopomorskiego w ruchu turystycznym... 83 Liczby udzielonych noclegów są z reguły większe od liczb osób korzystających z noclegów, ponieważ przynajmniej część turystów zatrzymuje się na dłużej niż na jedną dobę. Analizując dane zamieszczone w tabeli 1, zauważamy, że ogólne liczby udzielanych noclegów zarówno średnio w kraju, jak i w Zachodniopomorskiem kilkakrotnie ulegały zmianom. Oznacza to, że najpierw zmniejszyły się, później – wzrosły, by znowu przejściowo ulec spadkowi, a w ostatnich dwóch latach ponownie przeciętnie w kraju odnotowujemy liczby większe niż w poprzednim roku (w województwie tylko w 2011 r.). Bardziej zdecydowaną tendencję dostrzegamy w odniesieniu do turystów zagranicznych: w latach 2000–2007 wzrostową, potem jednak zaznaczyły się spadki. Na Pomorzu Zachodnim trend spadkowy widoczny jest w 2006 roku i dopiero w ostatnim roku (2011) odnotowano znaczny przyrost turystów zagranicznych. Przeciętnie w kraju w okresie wyjściowym (1998) noclegi udzielone turystom zagranicznym stanowiły 12,8% ogółu udzielanych noclegów, a w 2011 roku ich udział wzrósł do 18,6%. Jeszcze większy wzrost, bo z 7,6% w 1998 do 22,5% w 2011 roku, zaznaczył się w województwie zachodniopomorskim. Oceniając, najogólniej można więc stwierdzić, że Pomorze Zachodnie odgrywa znaczną rolę w obsłudze ruchu turystycznego w Polsce, zwłaszcza w odniesieniu do korzystających z noclegów turystów zagranicznych. Rola hoteli w obsłudze ruchu turystycznego Niedobór obiektów hotelowych i mieszczących się w nich miejsc noclegowych – wykazany w poprzednim opracowaniu – jest dość powszechnie znany w skali kraju, a szczególnie w Zachodniopomorskiem. Ma to oczywiście wpływ ma wielkość i strukturę ruchu turystycznego. W całym kraju liczba osób korzystających z noclegów w obiektach zbiorowego zakwaterowania wzrosła z 15 886,1 tys. w 1998 roku do 21 476,6 tys. w 2011 roku, a osób korzystających tylko z noclegów w hotelach w tym samym czasie z 6728,2 tys. do 12 721,8 tys. (tab. 1 i 2). Oznacza to wzrost liczby osób nocujących w hotelach z 42,3% do 59,2%. O wiele gorsze rezultaty pod tym względem odnotowano w województwie zachodniopomorskim. Ogólna liczba osób korzystających z noclegów wzrosła z 1531,8 tys. do 1863,6 tys., w tym osób korzystających z noclegów w hotelach z 439,8 tys. do 650,2 tys. W odsetkach jest to kolejno 28,7% i 34,9%. 84 Eugeniusz Zdrojewski Tabela 2. Turyści korzystający z noclegów i udzielone noclegi w hotelach (w tys.) Polska/ województwo Polska Zachodniopomorskie Rok 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Korzystający z noclegów w tym ogółem turyści zagraniczni 6 728,2 2 534,1 5 057,3 1 865,5 6 386,9 2 400,4 6 067,0 2 388,3 6 431,4 2 447,1 6 863,5 2 612,1 7 908,2 3 130,9 8 693,2 3 443,0 9 406,0 3460,2 10 323,5 3 537,3 10 739,1 3 268,4 10 641,8 3 141,5 11 739,9 3 384,4 12 721,6 3 592,5 439,8 212,9 333,4 159,0 386,8 189,9 344,2 174,5 352,6 174,0 391,0 191,6 457,5 250,2 502,3 277,8 499,5 246,1 564,6 239,4 573,3 212,7 570,3 217,3 609,2 212,9 650,2 228,0 Udzielone noclegi w tym ogółem turyści zagraniczni 12 570,6 4 984,6 9 409,1 3 721,5 11 921,6 4 697,4 11 229,4 4 686,7 11 598,2 4 784,2 12 652,6 5 239,0 14 669,3 6 271,7 16 335,2 7 196,9 17 639,9 7 209,5 19 412,5 7 560,6 19 849,7 6 992,6 19 444,6 6 674,9 21 199,9 7 107,8 23 096,7 7 534,6 802,3 396,0 623,0 300,1 781,7 370,4 654,1 343,2 727,8 382,8 831,6 441,0 1 010,4 595,1 1 168,6 737,2 1 185,3 678,8 1 336,2 725,1 1 374,0 699,5 1 372,1 692,7 1 496,6 729,9 1 646,3 807,8 Źródło: E.Z. Zdrojewski, C. Zdrojewski, Zachodniopomorskie – województwo o największej liczbie turystów, s. 43; „Turystyka w 2011 r.”, s. 79 i 80; dane GUS, bank danych lokalnych, 15.02.2013 r. Również niekorzystnie przedstawia się w regionie dynamika przyrostu turystów zagranicznych korzystających z noclegów w hotelach. Przeciętnie w kraju liczba turystów zagranicznych korzystających z tego typu bazy noclegowej wzrosła z 2534,1 tys. w 1998 roku do 3592,5 tys. w 2011 roku, tj. o 70,5%, podczas gdy w Zachodniopomorskiem z 212 tys. do 228 tys., czyli tylko o 9,3%. Czołowa pozycja województwa zachodniopomorskiego w ruchu turystycznym... 85 Korzystniej w województwie (o 104%) niż średnio w kraju (o 51,2%) ukształtował się wzrost udzielonych noclegów turystom zagranicznym w okresie obejmującym lata 1998–2011. Także udziały noclegów udzielonych turystom zagranicznym w Zachodniopomorskiem kształtowały się na wyższym poziomie (wynosiły odpowiednio 44,9% i 49,1%) niż średnio w kraju (39,6% i 32,6%). Zwraca przy tym uwagę to, że średnio w Polsce wskaźnik ten uległ zmniejszeniu w 2011 roku w porównaniu z 1998 rokiem, podczas gdy w województwie zachodniopomorskim jego wartość wzrosła. W celu lepszego uwypuklenia roli Pomorza Zachodniego w rozwoju ruchu turystycznego w Polsce w tabeli 3 przedstawiono wskaźniki dotyczące wykorzystania infrastruktury noclegowej w 2011 roku, z uwzględnieniem wszystkich województw. Zawiera ona wskaźniki odnoszące się do liczby mieszkańców oraz do powierzchni badanych jednostek (województw). Tabela 3. Wskaźniki dotyczące wykorzystania infrastruktury noclegowej w 2011 roku Wskaźniki Województwa Polska Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie funkcji turystycznej Baretje’a 1,6 1,7 1,2 0,8 1,9 0,8 2,2 0,8 0,8 1,0 0,9 3,5 0,9 1,0 2,6 1,2 6,3 Źródło: „Turystyka w 2011 r.”, s. 44. intensywności ruchu turystycznego wg Schneidera wg Charvata 56,2 70,5 39,7 30,4 66,1 41,4 95,0 63,2 23,6 34,0 39,8 74,2 39,0 34,3 67,1 48,2 110,2 149,6 173,9 136,2 69,1 131,7 78,2 254,2 107,2 55,5 99,8 75,8 253,9 99,0 98,3 172,8 88,1 587,1 gęstości ruchu 68,7 101,6 45,7 26,1 47,9 57,5 206,5 93,1 25,7 40,3 23,5 90,7 146,4 37,1 39,7 55,3 81,4 86 Eugeniusz Zdrojewski Spośród wskaźników natężenia wcześniej już scharakteryzowano funkcję turystyczną według Baretje’a, wskazując jej najwyższy poziom rozwoju właśnie w Zachodniopomorskiem. Wskaźnik intensywności ruchu turystycznego według Schneidera oznacza relację korzystających z noclegów w ciągu roku do liczby stałych mieszkańców. Jego wartość w skali poszczególnych województw waha się od 23,6 w Opolskiem do 110,2 właśnie w Zachodniopomorskiem. Przeciętnie w kraju wielkość tego wskaźnika ukształtowała się na poziomie 56,2%. Na Pomorzu Zachodnim jest ona niemal dwukrotnie wyższa. Jeszcze korzystniejszy dla regionu jest wskaźnik Charvata (587,1), który przeszło 3,9 razy przewyższa średnią krajową (149,6). Oznacza on z kolei relację udzielonych noclegów w ciągu roku do liczby stałych mieszkańców danego województwa. Zatem w ciągu roku Zachodniopomorskie odwiedza prawie czterokrotnie większa liczba turystów niż wynosi ogólny stan jego zaludnienia. Tylko pod względem gęstości ruchu turystycznego województwo zachodniopomorskie, chociaż przewyższa średni poziom krajowy, ustępuje kilku innym regionom. Wskaźnik ten oznacza liczbę korzystających z noclegów w ciągu roku w relacji do powierzchni wyrażonej w km2. Jest to uwarunkowane tym, że Zachodniopomorskie należy do słabiej zaludnionych regionów w kraju. Zajmuje 7,3% powierzchni Polski, a liczba ludności stanowi tylko 4,4% ogólnej liczby mieszkańców2. Rozmieszczenie ruchu turystycznego w województwie Zróżnicowanie przestrzenne nasilenia ruchu turystycznego przedstawiono w dwóch ujęciach, tj. w podziale na podregiony (tab. 4) oraz na powiaty (tab. 5). Rozkład przestrzenny wędrówek oraz nieco dłuższych pobytów nawiązuje, rzecz jasna, do zróżnicowania walorów turystycznych oraz wyposażenia różnych podregionów województwa w obiekty i miejsca noclegowe. Podregiony wprowadzono w Polsce rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 13.08.2000 r. (Dz.U. nr 58, poz. 685), na mocy którego dostosowano Nomenklaturę Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NTS), obowiązujących w krajach Unii Europejskiej3. Początkowo obszar województwa 2 „Rocznik Statystyczny Województwa Zachodniopomorskiego”, US Szczecin 2011, s. 30–31. 3 „Rocznik Statystyczny Województw”, GUS 2000, s. XXI. Czołowa pozycja województwa zachodniopomorskiego w ruchu turystycznym... 87 zachodniopomorskiego podzielono na dwa podregiony (szczeciński i koszaliński), a później wyodrębniono cztery (jak w tab. 4). Tabela 4. Udzielone noclegi i turyści korzystający z noclegów według podregionów w 2010 roku (w tys.) Województwo Zachodniopomorskie Koszaliński Stargardzki M. Szczecin Szczeciński Udzielone noclegi w tym ogółem w obiektach hotelowych Korzystający z noclegów w tym turyści ogółem w obiektach zagraniczni turystycznych 9445,1 1746,8 810,4 377,9 748,1 236,5 364,4 397,7 239,5 74,3 324,2 172,3 146,8 24,6 126,5 80,0 5253,3 1255,3 723,0 2213,5 2230,9 Podregiony 885,7 219,0 582,8 543,4 Źródło: „Rocznik Statystyczny Województw”, GUS, Warszawa 2011, s. 146–147. Z danych w tabeli 4 wynika, że najwięcej korzystających z noclegów (42,8%) wybiera podregion koszaliński. Kolejne miejsca zajmują podregiony szczeciński i m. Szczecin. Jeszcze większą koncentrację stwierdzamy w podregionie koszalińskim (55,6%), biorąc pod uwagę liczbę udzielonych noclegów. Pod tym względem kolejne miejsca zajmują podregiony szczeciński i starogardzki. To może oznaczać m.in., że do podregionów położonych w zachodniej części województwa turyści przybywają na krótszy okres, podczas gdy w podregionie koszalińskim decydują się na relatywnie większą liczbę noclegów. O wiele większe zróżnicowanie przestrzenne ujawnia analiza danych w przekroju powiatowym. Jak się można domyślić, najwięcej osób korzystających z noclegów i najwięcej udzielonych noclegów było w powiatach nadmorskich, tj. w kołobrzeskim, gryfickim, kamieńskim i in. Z powiatów grodzkich, ze względu na położenie i rolę w życiu społeczno-gospodarczym, największe liczby dotyczą Szczecina i Świnoujścia. Koszalin, w którego bliskiej odległości położone jest Mielno-Unieście, w turystyce odgrywa relatywnie znacznie mniejszą rolę. Na szczególne podkreślenie zasługuje powiat kołobrzeski, który obsługuje znacznie większą liczbę turystów niż Szczecin czy Świnoujście. 88 Eugeniusz Zdrojewski Tabel 5. Turyści korzystający z noclegów i udzielone noclegi w 2010 roku według podregionów i powiatów Wyszczególnienie Zachodniopomorskie Koszaliński Białogardzki Drawski Kołobrzeski Koszaliński Sławieński Szczecinecki Świdwiński Wałecki M. Koszalin Stargardzki Choszczeński Gryficki Łobeski Myśliborski Pyrzycki Stargardzki M. Szczecin Szczeciński Goleniowski Gryficki Kamieński Policki M. Świnoujście Korzystający z noclegów w tym turyści ogółem zagraniczni 1 746 810 748 106 7 101 18 164 410 242 115 850 104 128 17 778 12 616 21 362 40 845 236 545 8 008 175 762 590 21 660 422 30 103 364 441 397 718 40 366 26 635 175 038 39 977 115 702 377 939 Podregiony i powiaty 146 815 684 730 117 986 9 836 9 013 1 900 1 768 1 853 3 047 24 597 391 17 392 2 1 771 59 4 982 126 480 80 047 1 098 1 901 25 633 4 967 46 448 Udzielone noclegi w tym turystom ogółem zagranicznym 9 445 058 2 008 067 5 253 349 14 146 65 585 3 188 614 777 436 940 819 52 059 80 242 73 429 61 010 1 255 314 21 747 1 112 892 2124 49 088 595 68 868 722 996 2 213 399 50 588 68 280 1 087 532 68 358 938 661 1 082 087 1 745 1 893 908 347 70 193 73 604 5 536 12 160 3 591 5 012 155 584 925 144 107 2 3 930 79 6 541 221 269 549 127 2 345 6 818 144 354 11 642 383 968 Źródło: „Województwo Zachodniopomorskie”, US, Szczecin 2011, s. 204. Znaczące liczby turystów odwiedzają również położone w strefie nadmorskiej powiaty koszaliński i sławieński. W części południowej województwa na uwagę zasługują powiaty drawski i wałecki. Powiaty położone z dala od morza oraz bardziej atrakcyjnych obszarów pojeziernych pełnią mniejszą funkcję turystyczną. Relatywnie najmniejsze liczby osób korzystających z noclegów i udzielonych noclegów widoczne są w takich powiatach, jak: pyrzycki, łobeski, białogardzki, choszczeński. Czołowa pozycja województwa zachodniopomorskiego w ruchu turystycznym... 89 W ten obraz wpisują się również turyści zagraniczni. Stosunkowo największe liczby korzystających z noclegów odnoszą się do powiatów: kołobrzeskiego, kamieńskiego i gryfickiego oraz Szczecina i Świnoujścia. Ledwie śladowe liczby odnotowano w powiatach łobeskim i pyrzyckim. Sezonowość ruchu turystycznego Zagadnienie sezonowości ruchu turystycznego jest przedmiotem ciągłego zainteresowania naukowców, działaczy turystycznych oraz wielu różnorodnych podmiotów świadczących określone usługi osobom przybywającym na dane terytorium w celu wypoczynku i rekreacji. Analiza statystyk dowodzi, że z największym natężeniem turystyki mamy do czynienia w miesiącach letnich, zwłaszcza w lipcu i sierpniu (tab. 6). Od wielu lat podejmowano różnorodne wysiłki, aby sezon turystyczny choć w pewnym stopniu wydłużyć. Działania te przyniosły pewne rezultaty, o czym świadczą dość znaczne liczby osób korzystających z noclegów i udzielonych noclegów w czerwcu i we wrześniu, a nawet w maju. Prawidłowość tę można zaobserwować już od wielu lat. Zjawiskiem charakterystycznym jest to, że w równym stopniu można ją odnieść zarówno do województwa zachodniopomorskiego, jak i do innych regionów (z wyjątkiem obszarów górskich) oraz wartości średnich ogólnokrajowych. Niemal w równym stopniu dotyczy ono turystów krajowych i zagranicznych. Różnica polega tylko na tym, że i w 1999 i w 2005 roku największe ogólne liczby osób korzystających z noclegów w Polsce przypadały na miesiąc lipiec, a turystów zagranicznych – na sierpień. Jeśli chodzi o minimalne liczby turystów korzystających z noclegów, to w 1999 roku zarówno w Zachodniopomorskiem, jak i przeciętnie w kraju – analogicznie w odniesieniu do ogólnych liczb oraz turystów zagranicznych – odnotowujemy je w miesiącach zimowych, rozpoczynających i kończących rok (styczeń i grudzień). Podobnie było w 2011 roku. Natomiast w 2005 roku w Zachodniopomorskiem minimalne liczby przypadły na styczeń, a przeciętnie w całej Polsce – na luty. W liczbach ogólnych udzielonych noclegów (też turystom zagranicznym) stwierdzamy zgodność zarówno 1999 roku, jak i 2005 roku, z tą tylko różnicą, że w 1999 roku minimalne liczby w województwie i przeciętnie w kraju przypadły na grudzień, a w latach 2005 i w 2011 – na styczeń. Ogółem 15 886,1 16 597,2 21 476,6 1 531,8 1 544,4 1 863,5 3 561,8 4 310,4 4 409,6 290,0 476,3 401,6 60 213,4 48 618,4 57 148,2 11 577,9 9 064,9 9 928,0 7 714,8 10 542,4 10 620,3 883,7 2 260,4 2 234,9 Rok 1999 2005 2011 1999 2005 2011 1999 2005 2011 1999 2005 2011 1999 2005 2011 1999 2005 2011 1999 2005 2011 1999 2005 2011 Z liczby ogółem w miesiącu II III IV V VI VII VIII Korzystający z obiektów noclegowych turystyki 882,5 956,9 992,9 1 049,1 1 552,7 1 677,7 2 159,1 2 157,5 920,2 896,1 988,5 1 148,7 1 621,9 1 826,2 2 065,6 2 043,4 1 216,0 1 232,5 1 450,0 1 510,0 2 007,0 2 255,0 2 472,5 2 466,0 57,3 58,2 72,2 80,2 129,9 193,4 329,7 300,8 54,9 55,8 73,0 93,7 148,4 183,3 296,1 259,1 70,8 83,5 96,5 117,2 151,4 216,2 353,5 299,6 Turyści zagraniczni korzystający z obiektów noclegowych turystyki 184,9 195,3 262,7 285,8 372,2 392,5 416,0 457,7 180,6 163,1 257,3 304,6 472,7 490,8 576,6 603,8 207,9 194,6 299,5 327,4 419,1 464,7 538,0 550,7 10,9 12,0 19,3 20,7 34,6 34,8 41,6 42,2 16,9 17,0 28,1 33,2 53,0 56,7 74,7 65,0 15,7 16,8 25,3 29,8 32,2 43,3 58,5 53,0 Udzielne noclegi w obiektach noclegowych turystyki 2 740,7 3 306,3 2 873,4 3 052,9 4 570,9 6 251,9 12 929,6 11 929,6 2 314,0 2 562,5 2 503,1 2 844,7 2 238,2 4 995,9 8 406,1 7 891,4 2 985,5 3 289,5 3 421,9 3 571,4 4 775,8 5 937,4 8 684,6 8 195,0 303,7 332,8 399,6 476,7 770,3 1 407,5 3 249,5 2 915,4 202,4 278,0 349,5 464,9 899,6 1 063,0 2 068,7 1 836,3 296,2 392,6 460,9 535,6 758,0 1 227,2 2 098,5 1 825,4 Udzielone noclegi turystom zagranicznym 371,1 388,5 503,1 564,8 775,2 857,3 1 055,4 1 098,7 443,4 419,1 469,7 766,6 1 162,0 1 189,0 1 388,4 1 441,4 506,4 492,9 729,2 782,6 988,9 1 104,8 1 313,9 1 313,4 24,7 24,8 42,6 53,9 90,3 110,8 165,5 153,6 62,3 94,8 153,5 174,0 251,8 266,0 311,1 291,7 82,6 103,0 165,5 164,3 197,3 238,5 281,7 277,9 I X XI XII 286,8 353,1 393,1 21,4 40,5 37,2 202,0 242,8 291,9 13,9 22,2 22,2 166,0 188,7 241,2 11,2 19,4 21,3 748,7 1 181,0 1 176,5 99,7 275,1 270,8 596,9 888,5 972,5 57,6 199,5 215,0 401,7 562,0 674,3 30,9 102,5 128,3 353,5 451,2 564,9 29,3 78,1 110,6 4 420,0 3 225,5 2 543,3 2 458,6 4 474,8 4 411,4 2 621,2 2 355,0 5 330,5 4 307,8 3 557,4 3 091,1 721,5 411,6 334,7 254,7 849,3 536,2 343,3 258,7 892,0 614,5 457,1 370,1 339,7 475,3 481,4 27,3 49,7 43,4 1 391,1 1 232,7 964,9 869,0 1 660,6 1 378,6 1 058,6 948,8 2 158,0 1 857,4 1 542,7 1 309,9 110,7 81,1 64,6 53,7 145,2 103,4 71,5 59,9 169,1 125,2 97,8 82,8 IX Źródło: „Turystyka w 1999 r.”, GUS, s. 56–57, 62–63; „Turystyka w 2005 r.”, GUS, s. 76–77, 80–81; „Turystyka w 2011 r.”, s. 115–116, 119–120. Zachodniopomorskie Polska Zachodniopomorskie Polska Zachodniopomorskie Polska Zachodniopomorskie Polska Wyszczególnienie Tabela 6. Turyści korzystający z noclegów i udzielone noclegi według miesięcy (w tys.) 90 Eugeniusz Zdrojewski Czołowa pozycja województwa zachodniopomorskiego w ruchu turystycznym... 91 Nieco inaczej rozłożyły się w czasie maksymalne i minimalne liczby udzielonych noclegów turystom zagranicznym. Przeciętnie w kraju najmniejsze ich liczby w 1999 roku zarejestrowano w grudniu, a w latach 2005 i 2011 – w styczniu. Maksymalne ilości przypadają zazwyczaj na sierpień, chociaż w 2011 roku minimalnie większą liczbę dostrzegamy w lipcu. W Zachodniopomorskiem widzimy zgodność w odniesieniu do wszystkich trzech lat uwzględnionych w tabeli 6. Najmniej noclegów turystom zagranicznym udzielono w styczniu, najwięcej – w lipcu. Ten zmienny rytm napływu turystów krajowych i zagranicznych nastręcza wielu kłopotów różnym podmiotom. Wymusza zmiany organizacyjne, szczególnie w zakresie logistyki i zatrudnienia niezbędnych kadr w ośrodkach wypoczynkowo-turystycznych, a samorządom lokalnym w zakresie m.in. zwiększonej liczby wydawanych pozwoleń na działalność różnego rodzaju. Oczywiście warto i trzeba ten wysiłek podejmować w interesie ośrodków, gmin, a przede wszystkim uczestników ruchu turystycznego. Stopień wykorzystania miejsc noclegowych Analiza stopnia wykorzystania miejsc noclegowych w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania, zwłaszcza w przekrojach regionalnych, ma niezmiernie istotne znaczenie praktyczne. Przede wszystkim dostarcza informacji, w jakich jednostkach przestrzennych baza noclegowa jest względnie nieźle rozwinięta, a w jakich występują pewne nadwyżki, względnie relatywnie największe niedobory miejsc noclegowych. Gdyby analizowano stopień wykorzystania miejsc w poszczególnych rodzajach obiektów noclegowych, wnioski mogłyby być znacznie dalej idące. Byłoby np. wiadomo, na jakie spośród nich istnieje największe lub najmniejsze zapotrzebowanie. Należy jednak zaznaczyć, że żadne z nich ani też w żadnym regionie czy powiecie z wielu różnych powodów nie mogą być w pełni wykorzystane. Z danych zawartych w tabeli 7 wynika, że średnio w kraju stopień wykorzystania miejsc noclegowych obniżył się z 42,0% w 1999 do niespełna 35% w 2011 roku. Może to oznaczać, że w tym czasie przybyło wiele obiektów i miejsc noclegowych, a rozwój ruchu turystycznego nie wykazał zbyt dużej dynamiki. I rzeczywiście, bardziej szczegółowa analiza tę tezę potwierdziła. 92 Eugeniusz Zdrojewski Tabela 7. Stopień wykorzystania miejsc noclegowych w obiektach turystyki według miesięcy (%) Z liczby ogółem w miesiącu WyszczeOgóRok gólnienie łem I II III IV V VI VII VIII IX 1999 42,0 32,7 40,6 34,3 35,9 39,7 41,0 55,9 53,3 34,3 Polska 2005 35,0 24,3 26,3 26,1 29,2 35,5 38,3 48,7 46,7 36,2 2011 34,6 25,2 30,2 28,7 30,0 33,9 39,0 46,6 44,3 35,4 Zachod- 1999 56,3 40,9 45,3 48,2 48,1 48,8 51,8 71,7 67,7 42,1 2005 46,1 21,5 29,7 33,1 36,3 44,7 47,9 64,5 59,5 45,8 niopomorskie 2011 44,6 24,5 33,9 34,7 38,2 40,0 50,7 64,1 56,4 41,6 X 35,9 35,5 33,3 45,5 43,8 40,2 XI 32,4 28,6 29,5 41,9 33,7 34,5 XII 29,9 25,1 25,0 35,1 25,4 27,9 Źródło: „Turystyka w 1999 r.”, s. 68; „Turystyka w 2005 r.”, s. 82; „Turystyka w 2011 r.”, s. 121. Nas jednak interesuje głównie przestrzenne i czasowe (w poszczególnych miesiącach) zróżnicowanie stopnia wykorzystania miejsc noclegowych. W 1999 roku w najwyższym stopniu (56,3%) w skali całego roku miejsca noclegowe zostały wykorzystane w województwie zachodniopomorskim. Żadne z pozostałych województw nie osiągnęło wskaźnika sięgającego 50%. Poziom 40% przekroczyły tylko 4 następujące województwa: pomorskie (47,3%), mazowieckie (44,9%), małopolskie (43,6%) i kujawsko-pomorskie (40,7%). W tym samym czasie podkarpackie (29,4%) nie osiągnęło nawet poziomu 30%, a opolskie (30,4%) i świętokrzyskie (31,7%) tylko nieznacznie ten próg przekroczyły. W następnych latach nastąpiły spore zmiany w uszeregowaniu województw, przy tym na znacznie niższym poziomie ogólnym. W 2005 roku ponownie najwyższy stopień wykorzystania odnotowano w województwie zachodniopomorskim, ale wskaźnik ten wyniósł 46,1%, przy średniej krajowej sięgającej tylko 35,0%. Oprócz Zachodniopomorskiego żaden inny region nie osiągnął poziomu 40%. Relatywnie najlepsze wyniki uzyskały jeszcze województwa: kujawsko-pomorskie (39,9%), mazowieckie (37,2%) i małopolskie (37,1%). Pewne przetasowania nastąpiły w grupie województw, które uzyskały stosunkowo najniższe wskaźniki. Minimalny poziom ma tym razem opolskie – tylko 24,6%. Nieco lepsze rezultaty osiągnęły województwa: lubuskie (28,6%), wielkopolskie (27,3%) i świętokrzyskie (27,2%). Rok 2011, oprócz ogólnie niższych wartości wskaźników, nie przyniósł większych zmian. Do województw, które w stosunkowo najwyższym stopniu wykorzystały miejsca noclegowe należą: zachodniopomorskie (44,6%), kujawsko-pomorskie (41,1%) i mazowieckie (37,5%), przy średniej krajowej wynoszącej Czołowa pozycja województwa zachodniopomorskiego w ruchu turystycznym... 93 34,6%. Relatywnie najsłabsze rezultaty miały województwa: opolskie (25,2%), wielkopolskie (26,2%), lubuskie (28,0%) oraz warmińsko-mazurskie (28,5%). W odniesieniu do województwa zachodniopomorskiego warto jeszcze sprawdzić, jaki był rozkład maksymalnych i minimalnych wskaźników stopnia wykorzystania miejsc noclegowych (na tle średnich krajowych) w poszczególnych miesiącach. Najogólniej można powiedzieć, że kształtowały się one analogicznie jak w przypadku ogólnych liczb osób korzystających i udzielonych noclegów. W 1999 roku maksymalne odsetki stwierdzamy w lipcu: w Zachodniopomorskiem 71,7%, średnio w kraju 55,9%. Natomiast minimalne wskaźniki odnotowano w grudniu: w województwie zachodniopomorskim 35,1%, przy średniej krajowej wynoszącej 29,9%. W 2005 roku maksymalne wartości wskaźnika również odnotowano w lipcu (zachodniopomorskie 64,5%, kraj 48,7%), natomiast minimalne – w styczniu (odpowiednio 21,5% i 24,3%). Trochę inaczej kształtowały się te wskaźniki w 2011 roku. Najwyższe wartości w regionie i średnio w kraju stwierdzamy w lipcu, natomiast najmniejsza wartość w regionie notowana jest w styczniu (24,5%), a przeciętnie w całym kraju – w grudniu (25,0%). Warto zauważyć, że w większości województw (w dziesięciu) maksymalne liczby przypadały na lipiec, a w sześciu województwach – na sierpień. Rozpiętość wskaźnika wahała się w lipcu od 32,5% w województwie opolskim do 64,1% w zachodniopomorskim. W sierpniu ekstremalne wartości stwierdzamy w Zachodniopomorskiem (56,4%) i w Wielkopolskiem (31,7%). W minimalnym stopniu miejsca noclegowe były wykorzystywane w styczniu (w ośmiu regionach) lub w grudniu (w siedmiu). Tylko województwo opolskie osiągnęło 17,5% w styczniu i w grudniu. Rozpiętość wskaźnika w styczniu wynosiła 17,3% w Pomorskiem i 31,1% w Kujawsko-Pomorskiem. Skrajne wielkości w grudniu widzimy w województwach kujawsko-pomorskim (35,3%) i warmińsko-mazurskim (17,0%). Oceniając najogólniej stosunkowo niski stopień wykorzystania miejsc noclegowych w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania, zwłaszcza w latach 2005 i 2011, trudno podać jedną najważniejszą przyczynę. Z pewnością nie pogorszył się radykalnie poziom obsługi turystów. Raczej mogły mieć na to wpływ ciągle dość wysokie opłaty, zwłaszcza w porównaniu z kosztami wyjazdów zagranicznych, oraz warunki pogodowe, szczególnie w miesiącach letnich. Co roku wielu turystów narzeka zarówno na zbyt wysokie koszty ogólne, jak i na pogodę. 94 Eugeniusz Zdrojewski Podsumowanie Jedną z charakterystycznych cech województwa zachodniopomorskiego jest relatywnie najwyższy w kraju poziom rozwoju funkcji turystycznych. Sprzyjają temu walory turystyczne oraz działalność antropologiczna, warunkująca ich wykorzystanie. Tezę tę potwierdzają rozmiary ruchu turystycznego na tym terenie. Udzielone w 2011 roku noclegi turystom trafiającym do Zachodniopomorskiego stanowią ponad 17% (dokładnie: 17,4%) ogólnej liczby zarejestrowanych w tym roku w skali całej Polski. Jeszcze wyższy wskaźnik dotyczy turystów zagranicznych. Spośród ogólnej liczby udzielonych im noclegów w kraju (10 620,0 tys.) aż 2234,9 tys. przypada na województwo zachodniopomorskie, co stanowi 21,0%. Przedstawione w tym artykule dane statystyczne i wskaźniki ukazują duże przestrzenne zróżnicowanie poziomu rozwoju funkcji turystycznych i rozmiaru ruchu turystycznego. Spostrzeżenie to dotyczy nie tylko poszczególnych regionów w kraju, lecz także powiatów województwa zachodniopomorskiego, słusznie zaliczanego do obszarów, w których turystyka odgrywa ważną rolę w życiu społeczno-gospodarczym. To też jest rezultatem różnych uwarunkowań przyrodniczych, położenia geograficznego i poziomu zagospodarowania turystycznego poszczególnych regionów Pomorza Zachodniego. Ponadto w artykule przedstawiono zagadnienia dotyczące sezonowości ruchu turystycznego oraz faktyczny stopień wykorzystania miejsc noclegowych. Wszystko to pozwala na pewne korekty i zaplanowanie działań na następne lata. Warto bowiem poczynić starania umożliwiające powiększenie bazy noclegowej i lepsze wykorzystanie istniejących obiektów, aby turyści byli bardziej zadowoleni. Bibliografia „Mały Rocznik Statystyczny”, GUS, Warszawa 1999 [i edycje z następnych lat]. „Rocznik Statystyczny Województw”, GUS, Warszawa 2002 [i następne edycje]. „Rocznik Statystyczny Województwa Zachodniopomorskiego”, US, Szczecin 2011. „Turystyka w 2011 r.”, GUS, Warszawa 2012 [i edycje z odpowiednich lat]. Czołowa pozycja województwa zachodniopomorskiego w ruchu turystycznym... 95 Streszczenie Podstawowym celem niniejszego artykułu jest przedstawienie wkładu turystyki w rozwój Pomorza Zachodniego w odniesieniu do danych obejmujących cały kraj. Ukazana też została liczba krajowych i zagranicznych turystów korzystających z infrastruktury noclegowej w latach 1998–2011. Przytoczone dane pozwalają stwierdzić, iż województwo zachodniopomorskie nadal zajmuje pierwszą pozycję w Polsce. Z tego powodu jest czasem nazywane przez polityków atrakcyjnym regionem turystycznym Polski. Artykuł opisuje również przestrzenną różnorodność ruchu turystycznego w odniesieniu do struktury powiatowej, zjawisko sezonowości i rzeczywisty stopień wykorzystania infrastruktury turystycznej. The Prominent Position of the West Pomeranian in the Polish Tourism Voivodship Summary The objective of the article is to present the extent of tourism development in the West Pomeranian Voivodship in contrast with the data concerning the whole country. That is why the numbers of domestic and foreign tourists using accommodation facilities in 1998 and 2011 are presented. The data given prove that the West Pomeranian Voivodship still holds the first position in Poland. Because of this reason it is sometimes called one of the most attractive tourist regions in Poland by some politicians and leaders. The article also presents the spatial variety of tourist movement as far as the county structure is concerned, the phenomenon of seasonality and the actual extent to which the tourist facilities are used. DOI: 10.18276/pz.2015.4-06 p r z e g l ą d z a c h o d n i o p o m o r s k i ROCZNIK X X X ( LI X ) R o k 2 01 5 z e s z y t 4 KRONIKA Zbigniew Szafkowski Emerytowany pracownik Zamiejscowego Wydziału Kultury Fizycznej w Gorzowie Wielkopolskim Akademii Wychowania Fizycznego w Poznaniu Kronika sportowa Szczecina. Część XIX: rok 2014 Osiemdziesięcioletni szczecinianin Lucjan Biedroń biega codziennie i startuje w zawodach. 1 stycznia 2014 roku brał udział w Biegu Noworocznym w Szczecinie na 5 km, zajmując 353. miejsce. Na początku stycznia w Spale rozegrano halowy miting lekkoatletyczny, podczas którego Piotr Lisek ze Szczecina wygrał konkurs skoku o tyczce wynikiem 5,70 m, a 3. był jego kolega klubowy Przemysław Czerwiński (5,30 m). Prócz tego Ola Wiśniak zwyciężyła w skoku o tyczce kobiet (4,05 m), a Sonia Sławińska uzyskała rezultat 3,05 m – wszyscy z OSOT. Na początku stycznia w Puszczy Bukowej rozegrano I Grand Prix Biegu Natury (5 km, 220 uczestników), zwyciężyli w nim Mateusz Rodewald z Wronek i Paulina Grzegórzek ze Szczecina. W połowie lutego w Spale rozegrano HMP, gdzie Ola Wiśniak była 2. w skoku o tyczce (410 m), a P. Czerwiński 3. (5,50 m). 24 lutego odbył się bieg Szczecińskiej Ligi Biegowej na 6,6 km, w którym zwyciężyli: Sabina Jachnik przed Magdaleną Waszczuk oraz Kamil Tarnowski przed Robertem Derdą. W lutym Piotr Lisek ustanowił swój rekord życiowy w skoku o tyczce (5,77 m) i uzyskał minimum na MŚ w Sopocie. Parę dni później po raz trzeci zwyciężył on w halowym mitingu w czeskiej Pradze wynikiem 5,75 m. Następnie podczas dwóch mitingów w Niemczech uzyskał rezultaty 5,76 m i 5,77 m. 9 marca na Jasnych Błoniach w Szczecinie zorganizowano 5-kilometrowy bieg dla pań (bez rywalizacji), w którym uczestniczyło ponad 1000 zawodniczek. Tydzień później w podobnym biegu dla pań – „rozbiegany Szczecin” – uczestniczyło 98 Kronika 930 kobiet. Prekursorami biegania w Szczecinie są były maratończyk Jerzy Skarżyński i Wiesława Manicka (warsztaty biegowe – nauka biegu, oddychania itp.). Na Polu Golfowym w Binowie 30 marca przeprowadzono Przełajowe MP, w których prym wiedli zawodnicy Pomorza Stargard (trener Zbigniew Krzysiek), 6 kwietnia w Dębnie Lubuskim rozegrano otwarte MP w maratonie (2339 uczestników – 1. był Kenijczyk Kyera Cosmas Muttaka w czasie 2.09,57 godz., ustanawiając rekord trasy. Wśród kobiet najlepszą okazała się Arleta Meloch z Grudziądza. Zawodnicy szczecińscy uplasowali się w środku grupy. 28 kwietnia w Szczecinku odbył się Memoriał Winanda Osińskiego, dawnego maratończyka i olimpijczyka. Z zawodników szczecińskich w biegu memoriałowym na 8. miejscu przybiegł triathlonista Piotr Grzegórzek. Zwyciężyli Kenijczycy. W Gryfinie odbył się bieg Gartz (Niemcy) – Gryfino (12,2 km, 374 uczestników). Zwyciężył Hubert Durczak z Gryfina, a 3. miejsce zajął Andrzej Łuc ze Szczecina. Wśród kobiet bieg wygrała Wioletta Murawska ze Szczecina. W maju Piotr Lisek na mitingu w Recklinghausen (Niemcy) uzyskał w skoku o tyczce rezultat 5,64 m, a 1 czerwca w Sopocie podczas mitingu „Tyczka na molo” skoczył 5,55 m, wygrywając z Przemysławem Czerwińskim, który uzyskał taki sam rezultat. W gronie kobiet 3. miejsce zajęła Ola Wiśniak (3,90 m). W tym czasie Szczecińską Ligę Biegową wygrała Magdalena Waszczuk przed Martą Hanczewską oraz Dariusz Saniewski przed Tomaszem Waszczukiem. 7 czerwca w Szczecinie rozegrano 60. Memoriam Janusza Kusocińskiego. Rzut młotem wygrał Węgier Pars, uzyskując wynik 79,35 m, a w pchnięciu kulą zwyciężył Rosse Hoffa (USA), z wynikiem 21,26, przed Tomaszem Majewskim (Polska) – 21,04 m. W skoku wzwyż kobiet 1. była Kamila Lićwinko przed Justyną Kasprzycką (obie po 195 cm). W skoku o tyczce najlepszy okazał się Piotr Lisek ze Szczecina – 5,60 m, 1500 m wygrała Sofia Ennaouł ze Słubic (4,07 min), 800 m – Adam Kszczot (1:45:48) przed wychowankiem z Polic Marcinem Lewandowskim (1:45:98 min). W tyczce kobiet zwyciężyła Ola Wiśniak (400 cm). W polickiej „piętnastce” (15 km, 250 osób) zwyciężyli Patryk Dacka i Paulina Grzegórzek (oboje ze Szczecina). W czerwcu na mitingu w Pile P. Lisek był 2., a P. Czerwiński 3., obaj osiągnęli po 5,60 m. Piotr Lisek wygrał konkurs skoku o tyczce w Pradze czeskiej, uzyskując rezultat 5,82 m, a P. Czerwiński był tam 6., z wynikiem 5,42 m. Podczas drużynowych ME w Brunschwicku (Niemcy) Polska zajęła 4. miejsce, M. Lewandowski był tam 3. w biegu na 1500 m, z czasem Kronika 99 3,38,19 min (RŻ), a P. Lisek 6. w skoku o tyczce, z wynikiem 5,42 m. Na mitingu w Paryżu także zajął 6. miejsce, z rezultatem 5,60 m. Podczas mitingu Złotej Ligi w Glasgow (Szkocja) P. Lisek był 2., z wynikiem 5,60 m. W lipcu na Słowacji odbył się PE zawodników niepełnosprawnych. Szczecinianin Rafał Wilk wygrał jazdę indywidualną na czas oraz wyścig ze startu wspólnego, a Arkadiusz Skrzypiński był 2. w wyścigu ze startu wspólnego na wózkach inwalidzkich i 3. w jeździe na czas. W zawodach tych uczestniczyli także dwaj inni niepełnosprawni szczecinianie, Zbigniew Wandachowicz i Krystian Gliwa, ale zajęli dalsze lokaty. W Hiszpanii Rafał Wilk zajął 2. miejsce w wyścigach ze startu wspólnego i 2. w jeździe indywidualnej na czas, a Arkadiusz Skrzypiński zajął 3. lokatę w wyścigu ze startu wspólnego. W końcu lipca po raz czwarty w Szczecinie odbyły się MP. Łukasz Gauza ze Szczecina zajął 5. miejsce w biegu na 100 m czasem 10,46 s (RŻ). Były szczecinianin (obecnie Zawisza Bydgoszcz) Marcin Lewandowski zajął 2. lokatę w biegu na 800 m (1.47,35 min), P. Lisek był 2. w skoku o tyczce (5,50 m), Krystian Zalewski z Gryfina (jako reprezentant woj. zachodniopomorskiego) zajął 1. miejsce na 5000 m i na 3000 m z przeszkodami (8.23,41 min), 4. na 5 km był Adam Nowicki (MKL Szczecin 14.21,22 min). Renata Pliś z Międzyzdrojów była 2. na 1500 m, z czasem 4.09,97 min. M. Lewandowski wygrał bieg na 1500 m (3.41,57 min). Tydzień później na mitingu w Szczecinie P. Lisek skoczył 5,60 m, a Ola Wiśniak wygrała skok o tyczce rezultatem 4,10 m. W sierpniu w Zurychu odbyły się ME, podczas których Piotr Lisek zajął 6. miejsce w skoku o tyczce rezultatem 5,60 m. Reprezentant woj. zachodniopomorskiego Krystian Zalewski zdobył srebrny medal w biegu na 3000 m z przeszkodami (8.27,35 min), a Renata Pliś była 4. w biegu na 1500 m i 12. w biegu na 5 km. Tydzień później w Sztokholmie podczas Diamentowej Ligi M. Lewandowski zajął 3. miejsce w biegu na 800 m (1.45,76 min.), a P. Lisek był 2. w skoku o tyczce wynikiem 5,60 m. 31 sierpnia w Szczecinie odbył się 35. Półmaraton Gryfa (21 km 95 m, 2,5 tys. uczestników + wózkarze niepełnosprawni). W biegu głównym zwyciężył Josel Maina z Kenii. Z zawodników szczecińskich 8. miejsce wywalczył Krzysztof Sawicki z MKL, 9. Tomasz Waszkiewicz, a 10. Waldemar Skoneczny. Spośród szczecinianek najlepiej pobiegła Paulina Grzegórek. Bieg na 10 km wygrał Bartosz Nowicki przed Bartoszem Jurgielewiczem. W biegu na rolkach zwyciężył Kazimierz Posadowski. Na wózkach inwalidzkich 1. był Marian Olszewski. Na MP do 23 lat rozegranych w Pile w półmaratonie zwyciężył Adam Nowicki ze Szczecina. We wrześniu rozegrano na trasie Świnoujście–Dolgast (Niemcy) maraton, który wygrał poznaniak 100 Kronika Maciej Łucyk, a 2. miejsce zajął Jarosław Janicki z Gryfina – reprezentant woj. zachodniopomorskiego. Wśród kobiet najlepiej pobiegła Kazimiera Olga z Ostrowa Wlkp., a Anna Kotarska z Polic była 7. We wrześniu w Szczecinie odbył się kolejny Bieg po Zdrowie (ponad 200 osób). Patronem tej imprezy jest 4-krotny MŚ i mistrz olimpijski w wioślarstwie Marek Kolbowicz. Jeżdżący na wózku inwalidzkim Rafał Wilk wygrał 36. Maraton Warszawski. W maratonie berlińskim na wózkach 4. miejsce zajął Zbigniew Wandachowicz ze Startu Szczecin. W październiku w Puszczy Goleniowskiej rozegrano II „Maraton” (21,1 km). W półmaratonie (2 x pętla 10,5 km) zwyciężył Rafał Wilk (na wózku inwalidzkim), a w ćwierćmaratonie (1 pętla) Andrzej Felisiak. Jesienią rozegrano kilka biegów terenowych – dla zdrowia – bez rywalizacji, aby popularyzować ruch na świeżym powietrzu „Ruch Dla Zdrowia” i „Rozruszania Kości”. W styczniu Polki z czasem 4.35,470 min zajęły 4. miejsce na PŚ w Meksyku w drużynowym wyścigu kolarskim na torze na 4 km. Małgorzata Wojtyra była 13. w scratchu oraz zajęła 3. miejsce indywidualnie w PŚ. W Pruszkowie odbył się PP w sprincie indywidualnym – 1. miejsce zajął Damian Zieliński, 2. – Kamil Kuczyński. W Kolumbii na MŚ w kolarstwie torowym w wyścigu drużynowym Maciej Bielecki, Damian Zieliński oraz Kamil Kuczyński zajęli 7. miejsce. Zespół kobiet z M. Wojtyrą w wyścigu na dochodzenie zajął 4. miejsce. W wyścigu punktowym M. Wojtyra była 12. Sprinterzy D. Zieliński i K. Kuczyński odpadli w eliminacjach. Na 200 m ze startu lotnego D. Zieliński był 18. z czasem 10,063 s, a K. Kuczyński 24. 8 marca w Szczecinie odbył się Rowerowy Dzień Kobiet – jazda na rowerach dla pań po mieście i w terenie. 6 kwietnia w Lasku Arkońskim zorganizowano wyścigi kolarskie dla wszystkich. Uczestniczyło je ponad 120 osób. W wyścigu głównym zwyciężyli Wioletta Murawska i Rafał Chmiel. W kwietniu Damian Zieliński trenował i startował w Trynidadzie i Tobago (Ameryka Środkowa). W końcu kwietnia 150 kolarzy szczecińskich – przeważnie amatorów – przejechało wokół Zalewu Szczecińskiego (140 km) dla rekreacji. Na początku maja 200 osób przejechało rowerami z Pałacu Lotników do Dąbia (20 km). 8 czerwca 3000 kobiet przejechało rowerami po ulicach Szczecina (15 km), aby propagować kolarstwo i rekreację wśród mieszkańców miasta. W czerwcu i w lipcu D. Zieliński startował w zawodach torowych w Cottbus, zajmując w sprincie 8. i 4. miejsce, a potem samolotem poleciał do Manchesteru (Anglia), gdzie wygrał cztery biegi, wraz z finałem w keirinie. Do finałów OOM awansowali Nikola Stankiewicz, Wojciech Cieniuch i Adrian Margula. Mateusz Miłek, także z Piasta Szczecin, uzyskał awans w sprincie do finałów OOM. W czerwcu D. Zieliński na Kronika 101 zawodach we Włoszech w sprincie zajął 4. miejsce. We wrześniu w Niemczech D. Zieliński był 1. w keirinie i 3. w sprincie. K. Kuczyński na zawodach torowych w Czechach zajął 3. miejsce w keirinie. W Cottbus Kuczyński i Zieliński wraz z drużyną polską w sprincie drużynowym zajęli 3. miejsce. We wrześniu w USA na MŚ w kolarstwie osób niepełnosprawnych (300 zawodników z czterdziestu pięciu krajów) 2 złote medale wywalczył Rafał Wilk, a Arkadiusz Skrzypiński zdobył medal brązowy. W Pruszkowie podczas torowych MP Małgorzata Wojtyra zdobyła 3 złote medale, na 500 m i na 250 m ze startu lotnego oraz w wyścigu punktowanym, była też 2. na 3 km, a także 3. w scratchu. D. Zieliński wygrał sprint, a K. Kuczyński był w nim 2. Szczecińscy kolarze wygrali też sprint drużynowy (Zieliński, Kuczyński i K. Bielecki). W październiku Damian Zieliński zdobył srebrny medal w sprincie na ME we francuskiej Gwadelupie na Karaibach. Małgorzata Wojtyra w scratchu była 12. indywidualnie na 3 km i 6. ogólnie. W kirinie (jazda za motocyklem) 4. był Kamil Kuczyński. Polski zespół kobiet z M. Wojtyrą zajął 4. miejsce w wyścigu na dochodzenie. W listopadzie M. Wotyra zajęła 3. miejsce w PŚ w wieloboju kolarskim (omnium) w Meksyku. Polski zespół kobiecy z M. Wojtyrą zajął 7. miejsce w wieloboju kolarskim podczas PŚ w Londynie. Także w grudniu D. Zieliński na PŚ w Meksyku na 200 m uzyskał bardzo dobry czas – 9,846 s, ale odpadł w ćwierćfinale sprintu. M. Wojtyra wraz z koleżankami z kadry w sprincie drużynowym na PŚ zajęła 10. miejsce. W styczniu Arkonia podczas rozgrywek ligowych zremisowała w piłce wodnej z zespołem poznańskim 10 : 10, ale przegrała obie dogrywki 4 : 5 i 3 : 4. 23 stycznia 2014 roku zmarł w Szczecinie wielokrotny medalista MP i reprezentant kraju w pływaniu Dariusz Jarzyna. W końcu stycznia Arkonia wygrała 2 ligowe mecze z WTS Bytom 14 : 7 i 11 : 10, i była 2. w tabeli za ŁSTW Łódź. W Kozienicach rozegrano GPx w pływaniu. Na 200 m stylem dowolnym zwyciężył Dawid Zieliński (1.49,54 min), 2. był Filip Zaborowski (1.50,07 min), a 3. Marcin Kaczmarski (1.50,41). Na 400 m stylem dowolnym 2. miejsce zajął F. Zaborowski (3.50,71), a na 800 m był 3. z czasem 7.53,25 min. Marcin Kaczmarski wygrał 400 m stylem dowolnym (1.50,22 min) i był 2. na 800 m (7.52,76 min). W lutym Arkonia dwa razy przegrała z ŁSTW Łódź – 4 : 13 i 10 : 14. W marcu na MPJ (15 lat) w Gliwicach Julia Szatanek zdobyła 6 medali, a inni juniorzy zdobyli ich jeszcze 12. W Olsztynie na MP 14-latków szczecinianie wywalczyli 14 medali. Od marca w Szczecinie organizowane są soboty pływackie dla młodzieży, aby wyłaniać pływackie talenty. W Gorzowie 102 Kronika Wlkp. podczas MP 16-latków szczecinianie wywalczyli 18 medali. W marcu Arkonia pokonała dwukrotnie LEGIĘ Warszawa 15 : 11 i 16 : 11 i była 2. w tabeli ekstraklasy. Na otwartych Mistrzostwach Danii Paweł Furtek zdobył 2 srebrne medale, na 800 m (8.01,53 min) i 1500 m (15.19,68 min), Oskar Krupecki był 2. na dystansie 50 m motylem (24,72 s), Marcin Kaczmarowski zajął 4. miejsce na 400 m (3.53,72 min), a Paulina Majsztutowicz była 4. na 200 m klasykiem (żabką – 2.35,19 min). Dnia 15 kwietnia w Kołobrzegu pobito rekord Guinnessa przez zachodniopomorskich „Morsów”, gdyż kąpało się w morzu razem 1322 osoby. Arkonia wygrała 2 mecze piłki wodnej w Gorzowie 16 : 9 i 11 : 5. 3–4 maja na GPx w Opolu (na długim basenie, 50 m) pływacy szczecińscy 11 razy stawali na podium: Filip Zaborowski wygrał 1500 m (15.38,11 min), Marcin Kaczmarski był 2. na tym dystansie (15.39,51 min), a Paweł Furtek 3. (15.42,75 min). Na 400 m F. Zaborowski był 2. (3.57,96 min), a M. Kaczmarski 3. (3.59,87 min). Dawid Zieliński wygrał 100 m stylem dowolnym (52,80 s), 2. na 50 m stylem dowolnym był Szymon Dymerski (23,86 s). Na 50 m stylem motylkowym 3. miejsce zajął Oskar Krupecki (24,83 s), a także wygrał 100 m motylem (2.06,66 min). 12 maja na AMP złote medale na 50 i 100 m stylem klasycznym wywalczyła Paulina Zachoszcz, Oskar Krupecki zwyciężył na 50 m stylem motylkowym, srebrny medal na 100 m stylem dowolnym zdobył Dawid Zieliński. W połowie maja w Szczecinie rozegrano GPx w pływaniu. Marcin Kaczmarski zwyciężył w wyścigu na 800 m (8.08,80 min), a 2. i 3. miejsca wywalczyli P. Furtek i F. Zaborowski. Na dystansie 400 m M. Kaczmarski był 2., z czasem 3.59,21 min. Na 200 m zwyciężył Dawid Zieliński (1.52,46 min), przed F. Zaborowskim i P. Furtakiem. Kaczmarski wygrał także wyścig na 400 m stylem zmiennym (4.33,15 min), a O. Krupecki zwyciężył w wyścigach na 50 m (24,74 s), na 100 m (54,78 s), 200 m motylem (2.07,18 min). Paulina Zachoszcz była 1. na 100 m i 200 m kraulem (1.11,40 min, i 2.34,89 min). Arkonia w Poznaniu przegrała pierwszy mecz w piłkę wodną z zespołem Poznania 4 : 9, a drugi po remisie 9 : 9 wygrała w dogrywce 4 : 3. Podobnie w Bytomiu pierwszy mecz przegrała 8 : 14, a drugi wygrała 18 : 10. W ostatnim meczu kolejki Arkonia w Łodzi pokonała ŁSTW Łódź 13 : 10, a drugi przegrała 13 : 20 i zajęła w ekstraklasie 3. miejsce. W Szczecinie 144 ratowników z jedenastu klubów w Polsce trenowało przed MP ratowników. W maju w Szczecinie odbyły się MP w pływaniu osób niepełnosprawnych, a zawodnicy szczecińscy wywalczyli tam 34 medale. Najlepszymi pływakami ze Szczecina byli Paulina Woźniak i Piotr Meisner. Od czerwca czynne było na Arkonce w Szczecinie kąpielisko Kronika 103 dla publiczności. 1 lipca w Szczecinie odbyła się 48. edycja letnich MP w ratownictwie wodnym, podczas której szczecińscy ratownicy wywalczyli 26 medali i ustanowili 25 rekordów kraju. Najlepszymi zawodnikami szczecińskimi byli: Anna Popiel, Michał Krajniak, Cezary Kępa, Paulina Wojtyś, Szymon Zabawa i Patryk Adamowicz. Podczas rozegranych w lipcu w Gorzowie MP 16-latków szczecińscy pływacy wywalczyli 26 medali. Paulina Majsztutowicz wygrała 100 m stylem klasycznym (1.13,98 min) i 200 m klasycznym (2.35,95 min), Ola Olejnik zwyciężyła na 50 m kraulem (29,66 s). Były też złote medale w sztafetach oraz srebrne i brązowe innych pływaków. Parę dni później w Drzonkowie k. Zielonej Góry rozegrano OOM, gdzie szczecińscy pływacy wywalczyli także kilkanaście medali w kategorii juniorów i juniorów młodszych. Na MP 15-latków w Gliwicach Julia Szatanek zdobyła 2 srebrne medale, na 400 m i na 800 m. Krzysztof Pielowski był 2. w maratonie morskim na trasie Hel–Gdynia (20,5 km), z czasem 4.30,40 godz. W sierpniu na ME w Berlinie Mateusz Sawrymowicz wraz z partnerami odpadł w eliminacjach zawodów drużynowych. Zajął 23. miejsce na 10 km. Filip Zaborowski i Paweł Furtak odpadli w eliminacjach na 400 m – Zaborowski był 16. (3.51,40 min), a Furtak 37. (3.55,65 min). Zaborowski zajął też 14. miejsce w wyścigu na 800 m (7.58,99 min), a Furtak 27. (8.12,81 min). We wrześniu Furtak wyjechał na studia do USA. W październiku F. Zaborowski podczas pływackich GPx w Krakowie zajął 4. miejsce na 200 m stylem dowolnym (1.50,13 min), 2. na 400 m (3.47,63) oraz 1. na 800 m (7.51,74 min). Mateusz Sawrymowicz był 2. na 1500 m (15.9,70), a 3. na 1500 m był Marcin Kaczmarski (15.17,70 min). Zajął on też 3. miejsce na 400 m stylem dowolnym w czasie 3.55,86 min. W końcu października szczecińskie „Morsy” rozpoczęły stałe kąpielowe spotkania (czwartki i niedziele) na jeziorze Trzesiecko. W listopadzie Arkonia Szczecin zajęła 2. miejsce (7 drużyn) w turnieju piłki wodnej w Czechach, a najlepszym strzelcem został Bartosz Szymański – 19 bramek. W meczach ligowych Arkonia wygrała pierwszy mecz z Legią Warszawa – 12 : 9 i przegrała drugi mecz – 7 : 8. Szczeciński WOPR został najlepszym zespołem ratowników wodnych na kąpieliskach nadmorskich, a najlepszymi ośrodkami były: Uznam, Świnoujście, Kołobrzeg i Dziewoklucz. W listopadzie reprezentacja Polski (gros stanowili zawodnicy szczecińscy) wygrała turniej piłki wodnej, pokonując Czechów 18 : 1 i Austriaków 14 : 6. W tym roku obchodzono w Szczecinie 4-lecie nowego basenu Floating Arena. W grudniu na MŚ w Dausze (Katar) na krótkim basenie (25 m) Filip Zaborowski zajął 41. miejsce na 200 m stylem dowolnym (1.48,33 min), 29. miejsce na 400 m stylem dowolnym, z czasem 3.45,09 min, a na 104 Kronika 1500 m był 25. (15.18,42 min). Arkonia w lidze pokonała piłkarzy wodnych z Poznania 9 : 6 i 10 : 6 i w grudniu zajmowała 4. lokatę w ekstraklasie. W grudniu na basenie w Policach rozegrano z udziałem 170 osób Wojewódzkie Mistrzostwa Szkół Specjalnych w pływaniu. Podczas grudniowych MP w pływaniu Mateusz Sawrymowicz był 2. na 1500 m (14.56,48 min), a Dawid Zieliński 3. na 200 m stylem dowolnym – 1.46,60 min. Od 5.10.2013 do 19.04.2014 roku specjalnym kajakiem z Lizbony do Smyrna Beach na Florydzie (USA) płynął szczecinianin Aleksander Doba (6 tys. mil morskich), za co otrzymał specjalną nagrodę Amicus Polonae. W maju przez 2 tygodnie kajakiem płynął szczecinianin Tomasz Kaliszewski – Sanem, Wisłą, Wartą i Odrą z Przemyśla do Szczecina – ponad 1000 km. W czerwcu urządzono spływy kajakowe dla amatorów po akwenach woj. zachodniopomorskiego, a inicjatorami takiego kajakarstwa byli uczniowie 68 SP Zakole w Szczecinie. Organizowano także rajdy kajakowe po rozlewiskach i na akwenach portowych w Szczecinie. Ponadto w lipcu urządzono w Policach półkolonie kajakowe, aby zachęcić młodzież do tego sportu. Samo sportowe kajakarstwo rozwija się w grupach młodzieżowych w Wiskordzie Szczecin, ale jak na razie nie ma ono większych sukcesów w sporcie wyczynowym. W lipcu Andrzej Ziółkowski ze Szczecina (Czarni Szczecin) poleciał samolotem na Syberię (Rosja), aby tam pływać kajakiem po rzekach syberyjskich. We wrześniu Aleksander Doba (67 lat) został nominowany do międzynarodowej nagrody National Geographic za swoje wyczyny kajakarskie. W styczniu Konrad Wasielewski przeszedł operację przepukliny i miał kilkutygodniową przerwę w uprawianiu wioślarstwa. W kadrze narodowej z AZS Szczecin znaleźli się wioślarze: Piotr Licznerski, Paweł Ciężkowski i Tomasz Zagórski. 20 maja Pomorski Uniwersytet Medyczny zorganizował w Szczecinie regaty ósemek o Puchar Rektora PUM. Uczestniczyło 80 wioślarzy w kilku wyścigach, a najlepszymi okazali się wioślarze PUM, pokonując w finale studentów Uniwersytetu z Greifswaldu. 1 czerwca na ME w Belgradzie Piotr Licznerski w osadzie narodowej czwórki podwójnej zajął 5. miejsce. Na MP dwójka i czwórka podwójne z AZS (K. Białkowski, K. Wasielewski, K. Kuchta i P. Licznerski) zdobyła 2 brązowe medale. Medal brązowy wywalczyła też ósemka z AZS. W końcu czerwca we Francji odbył się PŚ wioślarzy niepełnosprawnych. Dwójka Startu, Szczecin Jolanta Pawlak i Michał Gadowski, zdobyła tam brązowy medal, a w jedynkach Leszek Niemiarowski był 9. Czwórka kombinowana (zawodnicy z różnych klubów) była 5. Konsultantem niepełnosprawnych wioślarzy jest trener Kronika 105 AZS Krzysztof Krupecki, a trenerem Przemysław Konecki. W sierpniu wioślarze Szczecińskiego Towarzystwa Wioślarskiego uczestniczyli w regatach Euro Masters (ponad 40 lat – 2000 zawodników z trzydziestu trzech krajów), gdzie czwórka podwójna (E. Matyjaszczyk, J. Butkiewicz, S. Czerwiński i D. Matyjaszczyk) zdobyła złoty medal. Złoty medal zdobył także w jedynkach Dariusz Matyjaszczyk, srebrny dwójka podwójna D. Matyjaszczyk i J. Butkiewicz, a brązowy czwórka podwójna. Na MŚ w Amsterdamie nie było żadnego wioślarza ze Szczecina, co się nie zdarzyło przez wiele lat. Byli jednak wioślarze niepełnosprawni, w jedynkach Leszek Niewiarowski i w dwójce mieszanej J. Pawlak i M. Gadowski, którzy jednak nie zdobyli medali. W listopadzie w klubie Kaskada zorganizowano XVII Mistrzostwa Szczecina na ergometrze – prowadzącym był Marek Kolbowicz. W poszczególnych grupach zwyciężyli: Konrad Wasielewski, Rafał Staszak, Łukasz Piasecki, Dawid Podziawa, Radosław Wiśniak, Dorota Podziawa, Kamila Prusik, Maksymilian Gawron, Julia Błach, Jakub Frymus, Diana Szymkina, Kamil Południak, Jan Kuczera, Anna Kuczyńska, Kasia Zając i sztafeta Uniwersytetu Szczecińskiego. W lutym na Walnym Zebraniu PZŻ w Gdańsku za osiągnięcia żeglarskie w 2013 roku specjalną nagrodę otrzymał Włodzimierz Grycner ze Szczecina. Także w lutym w Szczecinie podsumowano osiągnięcia szczecińskiego żeglarstwa za rok 2013, w którym to roku szczecińscy żeglarze zdobyli 25 medali w kraju i za granicą. W gronie najmłodszych byli Mikołaj Silny i Filip Miłoszewski oraz Weronika Jaroszek. Wśród juniorów – Jakub Rodziewicz, w juniorach młodszych Damian Jaskólski, w kategorii młodzieżowców Hanna Zembrzuska i Maciej Beaumond, a w seniorach Agnieszka Skrzypulec, Natalia Wójcik, Miłosz Majewski, Maksymilian Żakowski, Agnieszka Gzymska, Edyta Gwizdała, Michał Zera, Patryk Zbroja, Kacper Zieliński i trener Robert Siluk. Po wielomiesięcznym rejsie do Szczecina powrócił STS „Fryderyk Chopin”, z kpt. Tomaszem Ostrowskim, który w zimie pływał na morzach południowych. W marcu na Majorce Kacper Zieliński (SEJK Pogoń Szczecin) podczas kilku wyścigów o PŚ w klasie Laser ogólnie zajął 14. miejsce. W kwietniu w kolejnych kilku regatach o PŚ we Francji uczestniczyło kilku szczecińskich żeglarzy. Kacper Zieliński, Natalia Wójcik, Agnieszka Skrzypulec, Miłosz Wojewski uplasowali się od 7. do 10. miejsca w swoich klasach łodzi. 12 maja w Szczecinie wiceprezydent Szczecina Zbigniew Soska i prezes OZŻ Zbigniew Zalewski otworzyli sezon żeglarski w okręgu. Odbyły się też regaty żeglarskie przy Wałach Chrobrego. Podczas regat w Holandii Hanna Zembrzuska w klasie 470 była 10., Agnieszka Skrzypulec 106 Kronika i Natalia Wójcik zajęły 9. miejsce. W końcu maja w Szczecinie i w Świnoujściu odbyły się regaty otwarcia sezonu i Gale Żeglarskie, z udziałem Niemców, Duńczyków i Amerykanów. Ze szczecińskich żeglarzy uczestniczyli: Stanisław Żyła, Jerzy Wójcik, Waldemar Korbowy, Zygmunt Kowalski, Henryk Kałuża i Jeremi Kośnic. Obchodzono też 90. rocznicę powstania Polskiego Związku Żeglarskiego. W czerwcu Artur Pomorski ze Szczecina wygrał regaty morskie w Dziwnowie. W lipcu obchodzono uroczyście w Szczecinie Dni Morza. Na tę imprezę przypłynęło wiele żaglowców z całego świata (parada żaglowców). Na terenie Starej Łasztowni nadano jednej z uliczek nazwę Zaułek Kapitanów. W połowie lipca w Świnoujściu odbyły się kilkudniowe Regaty Morskie ME, w których polscy żeglarze zajęli dalsze lokaty. Także w lipcu odbył rejs żaglowcem „Kapitan Borchardt” do duńskiego portu Arhus w nagrodę dla 29. młodych szczecińskich żeglarzy z Pałacu Młodzieży i Pomorskiego Centrum Edukacji. W lipcu Agnieszka Skrzypulec i Natalia Wójcik na żeglarskich ME w Atenach zajęły 25. miejsce w klasie 470. W końcu lipca w Kamieniu Pomorskim rozegrano regaty Match Race. Zwyciężyła załoga fińska, a 3. miejsce zajął Przemysław Tarnacki ze Szczecina. Szczeciński jacht „Fryderyk Chopin”, uczestnik finałowych regat The Tall Ships Races w Danii, otrzymał specjalną nagrodę Friendship Trophy jako „najbardziej przyjazna załoga”. W połowie sierpnia w Świnoujściu odbyły się międzynarodowe regaty morskie Baltic Single 2014, w których uczestniczyło 70 jachtów. W sierpniu w Gdyni rozegrano MEJ w klasie 470, na których 10. miejsce zajęła szczecińska załoga Filip Florek i Dominik Janowczyk (SEJK Pogoń) – uczestniczyły 34 załogi z trzynastu krajów. W Kamieniu Pomorskim przeprowadzono ME w klasie „Słonka”. Zwyciężyła załoga brazylijska przed portugalską, a polskie załogi uplasowały się na odległych miejscach. W Dziwnowie odbyto regaty o MP w klasie Laser Radial. Zwyciężył Janusz Stelmaszyk przed Marianem Rudawskim. Także w Dziwnowie przeprowadzono regaty morskie Unite Line w jachtach balansowych. W klasie KWR I 1. był Marek Lewenstein, w klasie KWR II 2. Andrzej Sokołowski, w klasie ORC 1. Adam Lisiecki, w klasie Otwartych do 8,5 m A. Ekhard Mantenfel, powyżej 8,5 m Norbert Stbecker, powyżej 10 m Cezary Wolski. W regatach samotników ze Świnoujścia dookoła wysepek Christiansø i z powrotem 1. był Piotr Parzy ze Szczecina. W sierpniu w Szczecinie odbyło się spotkanie z żeglarzem Januszem Charkiewiczem, który opowiadał o swoich rejsach po morzach i oceanach jachtem „Polonez”. Województwo zachodniopomorskie ma 17 portów jachtowych morskich. 1 września na Bałtyku zorganizowano Kronika 107 Wielkie Regaty w kitesurfingu (deska ze spadochronem – konkurencja olimpijska, rozwijana prędkość do 50 km na godz.). Uczestniczyło w nim dwóch żeglarzy z woj. zachodniopomorskiego – Maks Żakowski z Koszalina i Maciej Czernicki z Milena. We wrześniu studenci z Akademii Morskiej ze Szczecina przez 10 dni odbywali praktykę żeglarską na rosyjskim żaglowcu „Kruzenstern”. We wrześniu w Hiszpanii odbyły się ŻMŚ w klasie RSx, podczas których Hanna Zembrzuska (Pałac Młodzieży Szczecin) w klasie 470 zajęła 17. miejsce (54 załóg), a Agnieszka Skrzypulec i Natalia Wójcik były 9. W Kamieniu Pomorskim z udziałem 400 żeglarzy przeprowadzano przez 3 dni regaty w klasie Opymist. Zwyciężył Szwajcar Nicolas Rolaz, a szczecińscy żeglarze byli poza pierwszą dziesiątką. W Szczecinie odbyły się regaty o Puchar Komandora SEJK I klasa żegl. (bez wiatru) – wygrał Masters 3 Bogdana Września. W regatach „Bitwy o Gotland” zwyciężył Jacek Zieliński przed Krystianem Szypką. Najszybciej z żeglarzy szczecińskich pływał Patryk Zbroja. W regatach kitesurfingu (deska ze spadochronem) po Zatoce Gdańskiej 2. miejsce zajęła Agnieszka Grzymska (Dobra Marina Szczecin). Na jeziorze Dąbie w Szczecinie odbyły się regaty „O Złotego Gryfa”. Zwyciężył Patryk Zbroja przed Michałem Jabłońskim i Januszem Olszewskim. 26.10.2014 roku oficjalnie zakończono sezon żeglarski w okręgu. Młodzieży rozdano nagrody. 1 listopada na jeziorze Dąbie szczecińscy żeglarze zorganizowali tradycyjne Zaduszki – były wieńce i znicze dla tych, „co nie powrócili do portów”. Korzystając z pięknej pogody, 11 listopada w Mrzeżynie uczczono regatami Dzień Niepodległości. Startowało 27 załóg. W klasie Optimist zwyciężyła Małgorzata Górnisiewicz przed Anną Bansek oraz Nicolas Bukowiński przed Szymonem Michlewiczem. W klasie Laser zwyciężył Michał Górnisiewicz przed Danielem Cieszyńskim, w klasie Orion najlepiej żeglował Ryszard Goliasz przed Olinem Banaszewskim. W Gdańsku podsumowano wyniki regat o Puchar Bałtyku Południowego – regaty od Szczecina po Kaliningrad (20 regat). W grupie KWR wyróżniono Ryszarda Serokę, w grupie ORC Jacka Chabowskiego, w grupie Open Cezarego Wolskiego. W klasyfikacji regat morskich w grupie KWR Roberta Niwińskiego, w grupie ORC Jacka Chabowskiego. Za najaktywniejszą załogę uznano załogę Michaiła Mulerisa z Kaliningradu. W grudniu w Szczecinie rozdano żeglarskie nagrody – Złote Kompasy, które otrzymali: Zdzisław Serafin, Rafał Zahorski, Elżbieta Marszałek i Eugeniusz Daszkowski. Międzynarodowy Komitet Olimpijski powziął decyzję, że jeżeli w 2024 roku Igrzyska Olimpijskie odbędą się w Berlinie, to konkurencje żeglarskie rozegrane zostaną w Szczecinie. 108 Kronika W styczniu koszykarze Sokoła Łańcut pokonali King Wilki Morskie Szczecin 100 : 72, a zespół żeński Wilków przegrał z CCC Polkowice 45 : 60. Tydzień później Wilczyce przegrały w Krakowie z Wisłą 61 : 76, ale utrzymały awans do najlepszej szóstki. W kolejnym meczu koszykarki szczecińskie pokonały Widzew Łódź 79 : 55. Koszykarze Wilków pokonali MOSiR Krosno 75 : 69, ale żeńska drużyna szczecińska przegrała w Bydgoszczy z Artego 54 : 69. Męski zespół Wilków Szczecin pokonał w Bydgoszczy Astorię 85 : 78 i zajmował 5. miejsce w I lidze (zaplecze ekstraklasy). W kolejnym spotkaniu ligowym mężczyźni Wilków przegrali w Kutnie 93 : 95, a kobiety uległy w Szczecinie CCC Polkowice 57 : 74. W styczniu Krzysztof Koziorowicz został trenerem zespołu męskiego Wilków. W meczu o PP żeński zespół Wilków pokonał Artego Bydgoszcz 117 : 43. Męska drużyna Wilków wygrała ze Spójnią Starogard Gdański 68 : 54, a kobiety wygrały w Krakowie z Wisłą 76 : 51. W kolejnym meczu ligowym kobiety przegrały w Toruniu z Energią 62 : 65, a potem przegrały w Szczecinie z Artego Bydgoszcz 40 : 69. Mężczyźni też przegrali z MKS Dąbrowa Górnicza 74 : 60. Drużyna żeńska przegrała 2 mecze z CCC Polkowice – 43 : 55 i 25 : 61 oraz pokonały w Gorzowie PWSZ 49 : 62. Zespół męski wygrał mecz ligowy w Pruszkowie 68 : 77 ze Zniczem, a kobiety przegrały w Szczecinie z Wisłą Kraków 57 : 77. Na koniec sezonu ligowego kobiety przegrały w Toruniu z Energią 58 : 62. W tym czasie męski zespół pokonał AZS Politechnikę Poznań 87 : 50, i awansował do play-off. Tam przegrał pierwszy mecz z KHS Krosno 76 : 84 oraz drugi 74 : 94 i nie awansował do półfinałów play-off. W końcu maja jednak po trzynastu latach gry poza ekstraklasą szczecińscy koszykarze, tzw. Wilki Morskie, zostali zaproszeni do gry w ekstraklasie, z powodu rezygnacji jednej z drużyn. W lipcu w Policach rozpoczęto cykl turniejów koszykówki ulicznej także dla zawodników na wózkach inwalidzkich, aby propagować ten sport wśród młodzieży i dorosłych. Podobne turnieje zorganizowano także w Szczecinie i innych miastach regionu. Rzuty do kosza odbywały się w wielu miejscach, np. na dachu Galerii Kaskada w Szczecinie. Urządzono także w Szczecinie Memoriał Romana Wysockiego (byłego koszykarza), w którym uczestniczyło kilka zespołów z czołówki krajowej. W październiku Wilki rozpoczęły grę w ekstraklasie pod wodzą K. Koziorowicza, mecz inauguracyjny przegrali we Wrocławiu ze Śląskiem 73 : 82, a później z AZS Koszalin 69 : 75 oraz w Gdyni z Aseko 79 : 88. Pierwszy wygrany mecz Wilki rozegrały we Włocławku z Anwilem 74 : 71. Potem przyszło zwycięstwo nad Treflem Sopot 96 : 93 oraz porażka w Zielonej Górze ze Stelmetem 75 : 84 i z Czarnymi Słupsk w Szczecinie 94 : 101. Koszykarze szczecińscy przegrali Kronika 109 w Tarnobrzegu z Jeziorem 85 : 95 oraz kolejne mecze w Kutnie 70 : 65 i z Rosą Radom w Szczecinie 75 : 94. Wygrany mecz z Cukrem Toruń 90 : 87 i 2 porażki ze Starogardem Gdańskim 86 : 95 oraz z Turowem Zgorzelec 118 : 102 dały ostatecznie 11. miejsce w lidze na 16 zespołów. Żeński zespół Wilków przestał z różnych powodów istnieć latem 2014 roku Noworoczny turniej piłki nożnej oldbojów Stali i Pogoni Szczecin zakończył się remisem 0 : 0. Świąteczny turniej halowej piłki nożnej amatorów wygrała drużyna Doker Port. Piłkarze nożni Pogoni na turnieju halowym piłki nożnej w Niemczech zajęli 4. miejsce. W połowie stycznia podczas obozu treningowego Pogoni Szczecin w Pobierowie, Pogoń przegrała z Chojniczanką 1 : 4 oraz z Flotą Świnoujście 4 : 5. Natomiast w styczniu Pogoń 04 w halowej piłce nożnej wygrała z GKS Tychy 4 : 3 i przegrała z Arką Gdynia 0 : 2. Kolejny mecz halowy Pogoń 04 wygrała z GAF Gliwice 3 : 2. Sędziowie szczecińscy zajęli 2. miejsce, za Koszalinem, w HMP sędziów piłkarskich. W tym czasie piłkarze Pogoni przebywali na obozie w Tunezji, gdzie przegrali mecz towarzyski z bułgarskim Liteks 2 : 3. 16 lutego na inaugurację rozgrywek ekstraklasy Pogoń w Gdańsku wygrała z Lechią 3 : 2. 22 lutego w Szczecinie Pogoń pokonała Lecha Poznań 5 : 1, a wszystkie bramki zdobył Marcin Robak. Pogoń 04 w halowej piłce nożnej przegrała w Szczecinie z Wisłą Kraków 2 : 5 oraz wygrała z Remedium w Pyskowicach 4 : 1. W kolejnym meczu ligowym ekstraklasy Pogoń zremisowała z Podbeskidziem 0 : 0, Górnikiem Zabrze 1 : 1 i wygrała z Ruchem Chorzów 3 : 1 i była w lutym na 5. miejscu w tabeli ekstraklasy. W Kielcach Pogoń zremisowała z Koroną 2 : 2, a obie bramki zdobył M. Robak. W lidze halowej Pogoń 04 zremisowała z AZS Katowice 3 : 3. Reprezentacja Polski (17 lat) wygrała z Grecją 2 : 1, a w meczu grało 3 zawodników Pogoni Szczecin: Paweł Marczuk, Michał Wolski i Marcin Gałkowski. Pogoń 04 przegrała w meczu ligowym na hali z AZS Gdańsk 7 : 8, tracąc bramkę w ostatnich sekundach meczu. Pogoń Szczecin zremisowała w meczu ligowym z Piastem Gliwice 2 : 2. Na początku kwietnia Pogoń 04 w półfinale halowego PP zremisowała z Gattą Zduńska Wola 1 : 1, a w ekstraklasie Pogoń wygrała z Widzewem Łódź 1 : 0. W kwietniu nastąpił podział ekstraklasy na grupy finałową i spadkową – po 8 zespołów. Pogoń znalazła się w grupie finałowej z Legią, Lechem, Ruchem, Wisłą, Zawiszą, Górnikiem i Lechią. Pogoń 04 w lidze halowej zremisowała z Redą Chojnice 2 : 2. Na inaugurację ligi kobiecej Olimpia Szczecin pokonała Polonię Poznań 3 : 0. W maju Pogoń Szczecin była 4. w ekstraklasie. W I i II lidze nie było zespołu szczecińskiego. W III lidze Pogoń II była 6., Chemik Police 13., w IV lidze Świt 110 Kronika Skolwin 7., Stal Szczecin 9., Arkonia 10., Hutnik Szczecin 11. 16 kwietnia na Orliku SP 18 rozegrano Memoriał Elizy Lis (zmarłej bramkarki). W pierwszym meczu rundy finałowej Pogoń zremisowała z Górnikiem Zabrze 2 : 2, kobiety Olimpii zremisowały w Łowiczu 1 : 1 oraz z UKS Łódź 2 : 2, a Pogoń przegrała w Krakowie z Wisłą aż 0 : 5. Pogoń 04 zdobyła wicemistrzostwo Polski w halowej piłce nożnej, za Rekordem Bielsko-Biała. Kobiecy zespół Olimpii wygrał w Gorzowie Wlkp. ze Stilonem 2 : 0. W Warszawie rozegrano V MP Dzieci z Domów Dziecka (40 drużyn), a reprezentacja Szczecina zajęła 3. miejsce. Pogoń 04 w PP przegrała z Gattą Zduńska Wola 3 : 5. 13 maja Robert Janukiewicz i Marcin Robak grali w meczu Polski z Niemcami w Hamburgu, gdzie padł remis 0 : 0. Z Pogoni 04 do kadry narodowej powołano Michała Kubika, Marcina Mikołajewicza, Andrzeja Jurczaka i Mateusza Geperta. W kolejnym meczu ekstraklasy grupy finałowej Pogoń przegrała w Szczecinie z Lechią Gdańsk 0 : 2. Kobiety Olimpii Szczecin, wygrywając ligowy mecz piłki nożnej ze Sztormem Gdańsk 2 : 1, na cztery kolejki przed końcem rozgrywek zapewniły sobie awans do ekstraklasy. Gimnazjum Sportowe nr 1 ze Szczecina zwyciężyło w finałach wojewódzkich Coca-Cola Cup 2014, a w gronie dziewcząt najlepsze było Gimnazjum Mistrzostwa Sportowego Szczecin. Pogoń Szczecin przegrała kolejny mecz z kolei, tym razem u siebie z Zawiszą Bydgoszcz 1 : 2. W maju Hutnik Szczecin obchodził 65-lecie swej sportowej działalności. Olimpia Szczecin wygrała kolejny mecz piłki nożnej kobiet z MUKS Tomaszów Mazowiecki 5 : 0 i z Pragą Warszawa 3 : 0. W rozgrywkach ligowych grupy finałowej Pogoń zremisowała w Poznaniu z Lechem 0 : 0 i przegrała u siebie z Legią Warszawa 0 : 1, a w ostatnim meczu ligi finałowej zremisowała w Chorzowie z Ruchem 0 : 0 i zajęła ostatecznie 7. miejsce w ekstraklasie. Juniorzy Pogoni pokonali w rozgrywkach ligowych Bałtyk Gdynia 2 : 0 i zapewnili sobie awans do ćwierćfinałów MPJ. W maju trener kadry narodowej (do 18 lat) Paweł Janas powołał do kadry Pawła Marczuka z Pogoni. Na koniec rundy wiosennej (maj) w I lidze była Flota Świnoujście na 13. miejscu w tabeli, w II lidze Błękitni Stargard Szczeciński na 5., w III lidze Pogoń II była 5., a Chemik 13. W IV lidze Świt był 7., Stal Szczecin 8., Arkonia 10., a w V lidze Victoria Przecław 15. Juniorzy Pogoni zajęli 4. miejsce w Polsce, a juniorzy młodsi 5. W czerwcu Memoriał Piotra Dębowskiego (trenera STALI) wygrali oldboje Pogoni, przed kolegami ze Stali. Piłkarski turniej minimundialu w woj. zachodniopomorskim w 2014 roku wygrali: w klasach III–IV Honduras (Kalisz Pom.), przed Algierią (Drawsko Pom.), w klasach V–VI Argentyna (Choszczno), przed Belgią (Nowogard). Kronika 111 W czerwcu półfinał MPJ Cracovia – Pogoń 3 : 5. Młodzicy Pogoni zajęli 3. miejsce na turnieju piłki nożnej w Barlinku. Na turnieju juniorów młodszych w Gdyni chłopcy z 1 Gimnazjum w Szczecinie zajęli 4. miejsce. Także w czerwcu w Poznaniu na AMP w piłce nożnej AZS ZUT wywalczyli brązowy medal. Medal brązowy zdobyli też juniorzy starsi Pogoni na MPJ. Turniej piłki nożnej (14-latków) rozegrany na stadionie Pogoni wygrali zawodnicy Szczecina, przed reprezentacją Lwowa i Wrocławia. W Gorzowie Wlkp. piłkarki Olimpii wygrały turniej międzywojewódzki juniorek. W przerwie wakacyjnej mecz ligowy Pogoń – Arka Gdynia zakończył się remisem 1 : 1. W towarzyskim meczu Pogoń przegrała u siebie z litewskim Atlantas Kłajpeda 1 : 2. Na obozie letnim w kolejnym meczu towarzyskim Pogoń przegrała z Legią Warszawa 1 : 4. W lipcu najlepszy strzelec z Pogoni Marcin Robak miał odejść z klubu, aby grać w Chinach, ale po wielu tygodniach „pertraktacji” do transferu nie doszło. W kolejnych meczach wakacyjnych Pogoń przegrała z Bytowią 0 : 1 i wygrała z Chojniczanką 2 : 1. W Policach zorganizowano turniej piłki nożnej 14-latków im. K. Górskiego, w którym reprezentacja woj. zachodniopomorskiego zajęła 3. miejsce. Na początku lipca w ulewnym deszczu Pogoń w towarzyskim meczu zremisowała z Werderem Brema 1 : 1. Szczeciński sędzia Roman Lewandowski w ciągu 45 lat był sędzią na ponad 2800 meczach piłkarskich. W kolejnym meczu towarzyskim Pogoń w Stargardzie przegrała z Błękitnymi 0 : 2. W końcu lipca w pierwszym meczu otwarcia nowego sezonu Pogoń pokonała w Bielsku Podbeskidzie 3 : 2 (1 : 1), a parę dni później wygrała w Szczecinie ze Śląskiem Wrocław 4 : 1. 3 sierpnia w Kielcach mecz Pogoni z Koroną zakończył się remisem 2 : 2. PZPN uznał, iż stadion Pogoni Szczecin jest najgorszym ligowym stadionem w Polsce, niespełniającym norm stadionu ligowego. W sierpniu na rozpoczęcie sezonu ligowego kobiet Olimpia Szczecin przegrała u siebie z Medykiem Konin 0 : 5, a parę dni później z TS Mitech Żywiec 1 : 7. Kolejne mecze ligowe Pogoni zakończyły się remisami z Piastem Gliwice 0 : 0 i w Poznaniu z Lechem 1 : 1. W kolejnym meczu w Szczecinie Pogoń przegrała z Wisłą Kraków 0 : 3 i spadła na 9. miejsce w tabeli. Piłkarki nożne Olimpii także poniosły porażkę, przegrywając u siebie z Zagłębiem Lubin 0 : 5. Natomiast młodzicy Pogoni (14 lat) zostali wicemistrzami kraju, przegrywając mecz finałowy z rówieśnikami z Legii Warszawa 1 : 2. Pogoń, grając bez M. Robaka, przegrała z Górnikiem Łęczna 2 : 4 i na początku września zajmowała 11. miejsce w tabeli ligowej. Flota Świnoujście była w I lidze na 7. miejscu, Błękitni Stargard w II lidze zajmowali 9. lokatę, Chemik Police w III lidze był 16. (ostatni), a Pogoń II w III lidze była 11. Olimpia Szczecin 112 Kronika przegrała kolejny mecz, tym razem z AZS Wrocław 1 : 3 i zajmowała 12. miejsce w lidze. W ligowych bojach juniorzy Pogoni zremisowali z Wartą Poznań 2 : 2 i zajmowali w tabeli ligowej 9. pozycję. We wrześniu do kadry narodowej powołano z Pogoni Kamila Grosickiego, Grzegorza Krychowiaka z Orła Mrzeżyno, Filipa Starzyńskiego z Wichrą Przelewice i Rafała Jazieckiego z Chemika Police. W tym czasie Pogoń 04 wygrała turniej halowej piłki nożnej w Łodzi, a piłkarki nożne Olimpii wygrały mecz ligowy z OSiR Piaseczno 4 : 1. Pogoń wygrała w Gdańsku z Lechią 1 : 0 i awansowała na 8. miejsce w ekstraklasie. Juniorzy Pogoni zremisowali w Szczecinie z kolegami z Górnika Zabrze 2 : 2, a Pogoń II w III lidze zremisowała z Bałtykiem Gdynia 1 : 1. W Szczecinie zorganizowano stałe turnieje piłki nożnej dla dzieci pod nazwą Akademia Młodego Orlika. Pogoń w 1/16 PP pokonała po dogrywce III-ligowego Dolcana Ząbki 3 : 2, a w rozgrywkach ligowych przegrała w Bełchatowie z GKS 0 : 1. Piłkarki Olimpii pokonały w Szczecinie AZS Biała Podlaska 2 : 1. Juniorzy Pogoni pokonali na wyjeździe Olimpię Grudziądz 5 : 1, a Pogoń 04 w Szczecinie przegrała z Wisłą Kraków 2 : 7. W październiku Krystian Rudnicki z Pogoni został powołany do kadry młodzieżowej. W Szczecinie podsumowano sezon Szczecińskiej Ligi Piłki Nożnej (amatorskiej), którą wygrali studenci ZUE. W kolejnym meczu ekstraklasy Pogoń pokonała u siebie Zawiszę Bydgoszcz 3 : 0, a kobiety Olimpii przegrały w Katowicach z AZS 1 : 3. Juniorzy Pogoni ulegli 0 : 1 MKS Kluczbork, natomiast Pogoń 04 przegrała u siebie z Rekordem Bielsko 3 : 8. W derbach II ligi Pogoń II – Chemik Police padł wynik 0 : 1. Pogoń w ekstraklasie przegrała w Białymstoku z Jagielonią aż 5 : 0, a kobiety Olimpii pokonały w Gorzowie TKKF Stilon 2 : 0. W następnej kolejce rozgrywek Pogoń przegrała w Krakowie z Wisłą 2 : 1, a Olimpia zremisowała w Bydgoszczy z KKS 1 : 1. W międzypaństwowym meczu 17-latków Polska – Estonia Polacy wygrali 4 : 0, a szczecinianin Kamil Wojtkowski zdobył 2 gole. W październiku w PP Pogoń przegrała po dogrywce z Legią 1 : 3, a w rozgrywkach ligowych Pogoń zremisowała z Górnikiem Zabrze 1 : 1. W PP kobiet Olimpia Szczecin po remisie 1 : 1 pokonała w rzutach karnych Sztorm Gdańsk 5 : 4. Jeszcze w październiku w meczu ekstraklasy Pogoń wygrała u siebie z Legią 2 : 1 i zajęła 8. miejsce w tabeli. W Gdańsku Pogoń 04 pokonała AZS UG 2 : 1. W I lidze Flota Świnoujście zajęła 5. miejsce, w II lidze Błękitni Stargard byli na 4., w III lidze Chemik – na 10. miejscu, a Pogoń II – na 14. Juniorzy Pogoni przegrali w Chorzowie z Ruchem 0 : 3. Wychowankowie Chemika Police Grzegorz Krychowiak i Kamil Grosicki grali w tym czasie w kadrze Adama Nawałki w wygranym meczu z Gruzją 4 : 0. Wkrótce w meczu z Niemcami Kronika 113 K. Grosicki złamał rękę. W towarzyskich meczach Pogoń 04 pokonała 6 : 2 Red Devlis (czerwone diabły), a Pogoń zremisowała we Wronkach z Lechem Poznań 1 : 1. W towarzyskim meczu (18-latków) Polska przegrała z Anglikami 2 : 3, a jedną bramkę zdobył szczecinianin Michał Wolski. Juniorzy Pogoni w meczu o mistrzostwo ligi pokonali rówieśników z Zawiszy 2 : 1. W listopadzie w związku z dobrą pogodą rozpoczęto wiosenną kolejkę rozgrywek. W pierwszym meczu Pogoń przegrała w Szczecinie z Podbeskidziem 1 : 2, tracąc bramkę w ostatnich sekundach meczu. W listopadzie w Szczecinie w meczu o Puchar Czterech Narodów (20-latkowie) Polska uległa Niemcom 0 : 2, a w drugiej połowie meczu grali szczecinianie: Hubert Matynia, Sebastian Rudd i Michał Wolski. Kobiety Olimpii zajęły 9. lokatę w tabeli ligowej, juniorzy Pogoni zremisowali z Odrą Opole 1 : 1 i zajmowali 4. pozycję w tabeli, a w rozgrywkach ekstraklasy Pogoń zremisowała we Wrocławiu ze Śląskiem 1 : 1. W tym też miesiącu do kadry 17-latków powołani zostali z Pogoni Sebastian Kowalczyk i Fabian Pach. W listopadzie zmarł w Szczecinie Krzysztof Urbanowicz (56 lat) były piłkarz Pogoni, który rozegrał w kadrze 4 mecze, a w Pogoni ponad 180. Juniorzy Pogoni przegrali w Lubiniu z Zagłębiem 1 : 5 i byli na 5. miejscu w lidze. Pogoń 04 wygrała w Chorzowie ligowy mecz piłki halowej z Clarexem 3 : 1. W ostatniej kolejce rozgrywanej w grudniu rundy wiosennej Pogoń pokonała u siebie Koronę Kielce 2 : 0 i z 27 punktami zajmowała w tabeli 7. miejsce. W grudniu w Ośrodku Szkolno-Wychowawczym nr 2 zorganizowano halowy turniej piłki nożnej gimnazjów specjalnych. W grudniu na MŚ w ampfutbolu (zawodnicy bez nogi) Polska była 4. Grał w mistrzostwach szczecinianin Bartosz Łastowski (17 lat) – najmłodszy uczestnik mistrzostw. 15 grudnia na zakończenie rundy Pogoń przegrała w Gliwicach z Piastem 0 : 1, a Pogoń 04 w Gliwicach z Jasną wygrała na hali 4 : 1. Na początku stycznia Pogoń Baltica (kobiety) wygrały z KPR Jelenia Góra mecz ligowy piłki ręcznej 28 : 22 oraz zremisowały ze Startem Elbląg 29 : 29. Zawodniczki Pogoni Monika Stachowska i Małgorzata Stasiak nagrodzone zostały przez prezydenta Szczecina Piotra Krzystka specjalną nagrodą za zajęcie 4. miejsca wspólnie z zespołem narodowym na MŚ w 2013 roku. W kolejnym meczu ekstraklasy Pogoń Baltica pokonała Olimpię Nowy Sącz 33 : 26 i była na 4. miejscu w tabeli ekstraklasy. Szczecinianin Siergiej Szyłowicz z Pogoni Gaz uczestniczył w ubiegłym roku w ME piłkarzy ręcznych w Danii, gdzie Polacy zajęli 6. miejsce. Kobiety z Baltici wygrały kolejny mecz z zawodniczkami z Olkusza, pokonując rywalki 35 : 22, mężczyźni z Gaz Pogoń przegrali w Zabrzu z Górnikiem 25 : 27, a wygrali w Piotrkowie 32 : 31. W kolejnym meczu ligowym 114 Kronika w Szczecinie Pogoń Gaz przegrała z MP Vive (mistrz Polski) Kielce 31 : 41. Baltica przegrała w Lubiniu z Zagłębiem 23 : 26 oraz przegrała mecz z AZS Koszalin 24 : 25. Szczecinianki także w kolejnym meczu uległy mistrzyniom Polski MKS Selgros Lublin 24 : 36. Mecz ligowy przegrali też mężczyźni Pogoni, tym razem ulegając u siebie Wiśle Płock 32 : 37. Kolejny jednak mecz ligowy piłkarki ręczne ze Szczecina wygrały, pokonując w Jeleniej Górze zespół KPR 30 : 35, ale przegrały mecz piłki ręcznej o wejście do finału PP z Vistel Gdynia 19 : 26. Juniorki Kusego Szczecin przegrały mecz o wejście do finału turnieju piłki ręcznej w Kielcach 25 : 29, a Gaz Pogoń (mężczyźni) przegrała z Azotami Puławy 25 : 49 oraz drugi mecz ligowy w Mielcu ze Stalą 30 : 33, co było piątą przegraną w lidze. Na szczęście w kolejnym występie ligowym Gaz Pogoń wygrała w Legionowie z KPR 31 : 29. Żeński zespół Baltici pokonał w rozgrywkach ligowych w Elblągu Start 26 : 21, a drugi mecz tzw. superligi zakończył się także zwycięstwem kobiecej drużyny Pogoni 28 : 24. Męski zespół Pogoni na koniec rundy zasadniczej zajmował 4. miejsce w tabeli, pokonując Azoty Puławy 35 : 24 i przegrywając drugi mecz w Puławach z Azotami 30 : 32. Kobiety Pogoni przegrały w półfinale MP z MKS Lublin 25 : 32 i 34 : 38. Gaz Pogoń w walce o 5. miejsce pokonała MMTS Kwidzyń 25 : 31. W walce o trzecie miejsce MP Baltica wygrała w Gdyni z Vistalem 30 : 25 i u siebie 24 : 25. W walce o 5. miejsce MP Pogoń Gaz przegrała w Mielcu ze Stalą 24 : 32 i zajęła ostatecznie 6. miejsce, a Baltica, przegrywając ostatni mecz z Vistalem 21 : 32, zajęła 4. miejsce w MP. W czerwcu w Szczecinie rozegrano turniej piłki ręcznej seniorów starszych, który wygrała Pogoń Szczecin, pokonując kolejno reprezentację Berlina 16 : 7, Lipska 14 : 13 i Magdeburga 28 : 8. W Pabianicach odbyły się MP kobiet i mężczyzn +45 lat, gdzie zawodnicy szczecińscy zajęli 4. miejsce. Podczas ME Masters (+50 lat) w czeskiej Pradze reprezentacja Szczecina zajęła 5. miejsce. W Białuniu istnieje gospodarstwo agroturystyczne prowadzone przez byłego zawodnika Pogoni Szczecin Władysława Błażewicza, który zorganizował już trzeci zjazd dawnych piłkarzy ręcznych Pogoni i Wiarusa Szczecin (60 osób). W Opolu na AMP piłkarze ręczni US wywalczyli złoty medal, pokonując w finale kolegów z Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego z Bydgoszczy 28 : 18 i Uniwersytetu Warszawskiego 21 : 18, a najlepszym zawodnikiem został Wojciech Szymaniak, zdobywca 29 bramek. Piłkarze ręczni z Centrum Kształcenia Sportowego zdobyli złote medale w finałach Ogólnopolskiej Gimnazjady w halowych grach sportowych. Podczas obozu letniego piłkarki ręczne Baltici rozegrały towarzyski mecz z piłkarkami z Tczewa, wygrywając go 27 : 22. W nowej hali w Szczecinie przy Kronika 115 ul. Szafera rozegrano turniej piłki ręcznej kobiet, który wygrały Dunki, a szczecinianki zajęły 5. miejsce. Męski zespół Pogoni wygrał turniej piłki ręcznej w Kwidzynie. W sierpniu w Dzierżoniowie odbył się Memoriał Jerzego Klempela, na którym piłkarze ręczni Pogoni wypadli słabo. W rundzie jesiennej we wrześniu Pogoń Gaz przegrała mecz ligowy z Viva Kielce 30 : 33, ale bardzo wysoko oceniono ich występ, zważywszy, że Viva Kielce to mistrz Polski, a kobiety Baltici uległy Zagłębiu Lubin 22 : 26. W kolejnym meczu piłkarze Gaz pokonali Chrobrego Głogów 28 : 26, a Baltica wygrała z Samborem Tczew 26 : 20. Bardzo dobry mecz rozegrała Pogoń, pokonując w Lubiniu piłkarzy Zagłębia 40 : 33, a Baltica wygrała w Olkuszu z rywalkami 34 : 19 oraz z Piotrkowią 35 : 25. Piłkarze ręczni Gaz pokonali w Gdańsku Wybrzeże 32 : 24. W kolejnym meczu piłki ręcznej kobiet Baltica uległa w Gdyni Vistalowi 24 : 32. Gaz System Pogoń pokonał w Wągrowcu tamtejszą Nielbę 35 : 20. Na turnieju piłki ręcznej w Umag Polki przegrały z Chorwatkami 24 : 33, a w tym meczu grała szczecinianka Monika Stachowska. Następny mecz Polki wygrały z wicemistrzem MŚ Serbkami 27 : 25, a M. Stachowska zdobyła 3 bramki. W trzecim meczu Polki wygrały z Niemkami 33 : 24 (Stachowska zdobyła 2 bramki). Zawodnicy Pogoni wygrali 2 kolejne mecze ligowe, pokonując we Wrocławiu Śląsk 28 : 17 i w Szczecinie Azoty Puławy 36 : 28, a Baltica zremisowała w Jeleniej Górze z KPR 22 : 22 i w Szczecinie z Selgros Lublin 23 : 23 – zajmowały one w lidze 3. miejsce. W tym czasie do kadry narodowej powołano z Pogoni Patryka Walczaka, Krzysztofa Szczecinę i Wojciecha Jedziniaka. Gaz Pogoń wygrała kolejny mecz ligowy w Kwidzynie 32 : 30, a piłkarki ręczne przegrały w Koszalinie z AZS 26 : 23. Kolejny jednak mecz szczecinianek zakończył się ich wygraną w Nowym Sączu, gdzie pokonały Olimpię 30 : 26. W PE Baltica pokonała fiński zespół HIFK 40 : 21. W Mielcu piłkarze Gaz doznali kolejnej porażki, przegrywając 26 : 36, a w Zabrzu zremisowali z Górnikiem 35 : 35. W kolejnym meczu ligowym piłkarki Baltici przegrały w Elblągu jedną bramką 23 : 24. W rewanżowym meczu PE Baltica wygrała z Finkami 34 : 17. W II lidze grały dziewczęta z SMS CKS w Szczecinie, plasując się w środku tabeli ligowej. Gaz Pogoń przegrała kolejny mecz ligowy z Wisłą Płock 29 : 37. Przed grudniowymi ME na Węgrzech Polki pokonały w towarzyskim meczu Tunezyjki 30 : 11, a 4 bramki zdobyła Monika Stachowska. Na ME Polki przegrały z Hiszpankami 22 : 37, z Węgierkami 23 : 29, z Rosjankami 23 : 28, z Dunkami 19 : 28, Norweżkami 24 : 26 (choć prowadziły do przerwy 15 : 11) i odpadły z turnieju. W lidze Baltica była 6., a Gaz Pogoń przegrała z Vive Kielce 24 : 45 i zajęła 5. miejsce w lidze. Szczecińscy oldboje wygrali turniej 116 Kronika piłki ręcznej w Berlinie. W grudniu w 1/8 finału PP Pogoń Gaz przegrała z Wisłą Płock 24 : 40, a w lidze wygrała w Głogowie z Chrobrym 27 : 24. W kadrze narodowej siatkarek z Chemika Police znalazły się: Małgorzata Glinka, Katarzyna Gajgał-Anioł i Anna Werblińska, które wzięły udział w meczach eliminacyjnych do ME: Polki przegrały z Belgią 0 : 3 i nie awansowały do finałów. W styczniu w Łodzi w pierwszym w tym roku meczu ligowym w ekstraklasie Chemik wygrał z Budowlanymi 3 : 1, a potem z Muszynianką także 3 : 1. Siatkarze Morza Szczecin w II lidze pokonali Orła Międzyrzecz 3 : 1. Zawodniczki Chemika Police pokonały w Bydgoszczy siatkarki Pałacu 3 : 0 oraz BKS Bielsko-Biała 3 : 1 i wrocławski Impel 3 : 0, a rezerwy Chemika wygrały z zespołem Trefla Sopot też 3 : 0. W meczu o PP Chemik pokonał Naftę Piła 3 : 0 i awansował do finału, gdzie po raz drugi wygrał z Naftą 3 : 1. Siatkarze Morza w II lidze zwyciężyli gorzowski GTPS 3 : 2. Siatkarki Chemika na turnieju we Włoszech wygrały z Imaco Volley 3 : 2. 9 marca Chemik pokonał siatkarki Muszynianki 3 : 0 i zdobył Puchar Polski. Siatkarze Morza Szczecin w II lidze przegrali w Poznaniu z AZS 1 : 3 oraz wygrali w Sulęcinie z Olimpią 3 : 0. Siatkarki z Polic wygrały 2 mecze ligowe z Legionovią 3 : 0 i 3 : 1, uzyskując awans do rozgrywek play-off. Rezerwowe zawodniczki z Polic występujące w II lidze wygrały z Wybrzeżem Rumia 3 : 2. W półfinałach play-off siatkarki z Polic wygrały 2 mecze z Tauronem Dąbrowa Górnicza 3 : 1, 3 : 1, a w walce finałowej Chemik Police dwukrotnie wygrał z Impelem Wrocław 3 : 0 i 3 : 1, zdobywając złoty medal i tytuł Mistrzyń Polski. Rezerwy policzanek nie awansowały do I ligi. Agnieszka Bednarek i Ewa Kowalińska z Polic dostały się do kadry narodowej. W końcu maja w wielu miastach zachodniopomorskiego wybrzeża Bałtyku rozpoczęto turnieje siatkówki plażowej, które trwały do pierwszych dni września i cieszyły się wielkim zainteresowaniem zarówno grających, jak i kibiców. Grały w tych turniejach i kobiety, i mężczyźni. Siatkarze Morza Szczecin przegrali 2 mecze barażowe – z Karpatami Krosno 0 : 3 i SMS Spała 0 : 3 i nie awansowali do I ligi. W nowym sezonie od września Chemik nie będzie rozgrywał swoich meczów w Policach, ale w Szczecinie, w nowej hali przy ul. Szafera (1500 miejsc). W czerwcu decyzją PZPS Morze Szczecin zostało dokooptowane do rozgrywek siatkarskich w I lidze jako nowy klub Espadon Szczecin, a rezerwy jako Morze grają w II lidze. Były zawodnik Morza Szczecin Paweł Zagumny znalazł się (1997–1998) w kadrze trenera Antigi na MŚ w Polsce i wraz z zespołem narodowym zdobył złoty medal. Siatkarki Chemika Police, wygrywając w sierpniu z Muszynianką 3 : 1, zdobyły superpuchar Polski. Chemik Kronika 117 w Rzeszowie wygrał z Developresem 3 : 1. Nowy klub Espadon w Suwałkach pokonał tamtejszy zespół 3 : 2, a przegrał w Nysie ze Stalą 0 : 3 i w Ostrołęce z Pekpolem 1 : 3. Chemik wygrał mecz ligowy z Rumią 3 : 0 oraz mecz towarzyski z tureckim Galatasaray 3 : 0. W dalszym ciągu rozgrywek ligowych Espadon Szczecin wygrał 2 mecze z Avią Świdnik 3 : 1 i z Cargo Rzeczyca też 3 : 1, zajmując 8. miejsce w I lidze. Siatkarki Chemika wygrały kolejne 2 spotkania, po 3 : 0 z Tauronem Dąbrowa Górnicza i z Impelem Wrocław, i cały czas były na pozycji lidera ekstraklasy. 12 listopada Chemik w Lidze Mistrzów pokonał azerską drużynę Rabite Baku dwa razy po 3 : 0. W krajowej lidze Chemik pokonał Orła Elbląg 3 : 0, Budowlanych Łódź 3 : 2 i Legionowię 3 : 0, a rezerwy Chemika wygrały w Stargardzie z Libero 3 : 0 (II liga). W I lidze Espadon Szczecin wygrał z Wartą Poznań 3 : 0 i przegrał z AGH Kraków 2 : 3. W listopadzie w hali SP 35 rozegrano turniej siatkówki na siedząco – 10 zespołów osób niepełnosprawnych, a Start Szczecin wywalczył srebrny medal. W kolejnym meczu Ligi Mistrzów Chemik wygrał w Bułgarii z Agel Prostejov 3 : 0. W meczu ligowym polickie siatkarki pokonały 3 : 0 zawodniczki z Piły. Espadon Szczecin w I lidze przegrał 3 kolejne mecze po 0 : 3 – w Wałbrzychu i Spale oraz 1 : 3 w Wyszkowie i zajmował 11. miejsce w I lidze. 10 grudnia w Kazaniu Chemik przegrał z Diamentem 2 : 3 w Lidze Mistrzyń, wygrał mecz ligowy z Pałacem w Bydgoszczy 3 : 0 oraz z Impelem Wrocław 3 : 0 i był na czele tabeli ekstraklasy. Espadon na zakończenie roku przegrał we Wrocławiu ze Śląskiem 0 : 3 i zajmował w lidze 10. miejsce na 14 zespołów. Na początku stycznia w Warszawie odbyły się Drużynowe Halowe MP dziewcząt (16 lat) w tenisie, podczas których reprezentacja woj. zachodniopomorskiego zajęła 2. miejsce – Iza Nikolenko i Daria Kuczer – za reprezentacją Zabrza. Marcin Matkowski i Mariusz Fyrstenberg dotarli do ćwierćfinałów turnieju Australia Open w Sydney. M. Matkowski i Czeszka Květa Peschke wygrali 3 gry mieszane, ale odpadli w 1/4 finału w Melbourne. W Szczecinie, w hali Szczecińskiego Centrum Tenisowego, rozegrano turniej Magnolia Cup 2014, podczas którego 16-letnia D. Kuczer z partnerką z Łodzi zajęły 4. miejsce. W Złotoryi w turnieju 12-latków Kacper Stochal wywalczył srebrny medal w singlu oraz złoty w deblu z kolegą z Warszawy. Szczecinianki Klaudia Adamczak i Natalia Pauga sięgnęły po srebrny medal w deblu, a K. Adamczak w grze singlowej była 3. W końcu stycznia Polska wygrała z Rosją 3 : 2 w Pucharze Davisa, a M .Matkowski i M. Fyrstenberg zwyciężyli w grze deblowej. W lutym szczecinianin Tomasz Bednarek oraz Czech Lukáš Dlouhý w grze deblowej w Dubaju pokonali 118 Kronika Serba Novaka Djokovica i Hiszpana Carlosa Gómeza 2 : 1, potem wygrali z parą włoską 2 : 0, awansując do półfinału, który przegrali z duetem hinduskim. W tym turnieju M. Matkowski i M. Fyrstenberg przegrali w I rundzie z parą włoską 1 : 2. Także w lutym Matkowski i Fyrstenberg przegrali w I rundzie turnieju na Florydzie (USA). W końcu lutego Polska przegrała w Pucharze Davisa mecz z Chorwacją 1 : 3. T. Bednarek i Czech L. Dlouhý wygrali grę deblową na turnieju tenisowym w Casablance. M. Matkowski i M. Fyrstenberg w Bukareszcie przegrali finałową grę deblową 0 : 2 z Holendrem i Rumunem. T. Bednarek i Chorwat M. Dragovic przegrali debla 0 : 2 na turnieju tenisowym w Monachium z parą australijską. W kwietniu M. Matkowski i M. Fyrstenberg odpadli w ćwierćfinale turnieju tenisowego w Madrycie, przegrywając 0 : 2 z braćmi Bryanami z USA. W maju T. Bednarek i Czech L. Dlouhý przegrali grę deblową na turnieju tenisowym w Düsseldorfie z Rosjaninem i Czechem już w I rundzie i odpadli z turnieju. W maju na szczecińskich kortach Promasters odbył się turniej tenisowy dzieci (ponad 100 uczestników) w czterech kategoriach wiekowych – 7, 8, 9 i 10 lat, aby promować tenis i zachęcać młodzież do jego uprawiania. 27 maja Matkowski i Fyrstenberg przegrali w I rundzie turnieju tenisowego Rolanda Garrosa w Paryżu 0 : 2 z Rumunem i Chorwatem. 3 czerwca w Szczecinie 14-letnia Anna Kuberowa (Białoruś) wygrała turniej dziewcząt. Parę dni później odbył się w Szczecinie turniej tenisowy 14-latków, Tenis Europe, w którym zwyciężyli: w singlu Mateusz Skutella (Inowrocław), w deblu Czesi, w singlu dziewcząt Białorusinka A. Kuberowa. W połowie czerwca M. Matkowski i Anglik Colin Fleming przegrali 0 : 2 w ćwierćfinale turnieju tenisowego w Londynie z Serbem i Kanadyjczykiem. Podczas turnieju tenisowego Wimbledon w Londynie M. Matkowski i Kolumbijczyk J. Sebastian Cabal wygrali w I rundzie gry deblowej z Brazylijczykiem i Hindusem 3 : 0, ale w następnej odpadli. Natomiast T. Bednarek i Francuz Benoît Paire przegrali w I rundzie gry deblowej 2 : 3 z Rosjaninem i Ukraińcem. Parę dni później T. Bednarek i Fin Hanni Kontien wygrali pierwszy mecz na turnieju tenisowym w Szwecji, ale odpadli w meczu następnym. Na kolejnym turnieju, w Londynie, T. Bednarek przegrał I rundę w grze singlowej – odpadł także w grze miksta, grając z Amerykanką. W lipcu Międzynarodowa Federacja Tenisa sklasyfikowała polski debel Matkowski – Fyrstenberg na 20. miejscu na świecie (Matkowski indywidualnie jest 34.), a debel Bednarek – Czech na 82. M. Matkowski i M. Fyrstenberg odpadli w II rundzie turnieju tenisowego w Hamburgu, przegrywając z parą hiszpańską 0 : 2. Weronika Domagała z Radomia i Rafał Teurer ze Szczecina wygrali turniej miksta w Gliwicach, Kronika 119 traktowany jako MP Młodzików w deblu, R. Teurer (Szczecin) i Piotr Barański z Zielonej Góry zdobyli srebrny medal. W sierpniu M. Matkowski i Szwed Robert Lindstedt odpadli w I rundzie debla na turnieju tenisowym w Toronto (Kanada). Podobnie było na turnieju w Cincinnati (USA). M. Matkowski i M. Fyrstenberg wygrali w I rundzie gier deblowych w US Open, ale odpadli w II rundzie. Natomiast M. Matkowski i Kweta Pechke w mikście doszli aż do ćwierćfinału. We wrześniu przeprowadzono w Szczecinie 22. edycję Pekao Orlen, gdzie singla wygrał Niemiec Dustin Brown. Zwyciężył on także w grze deblowej ze swoim rodakiem Janem Struffem, pokonując w finale Tomasza Bednarka i Słowaka Igora Zalanaya. We wrześniu kortowi centralnemu w Szczecinie nadano imię Bohdana Tomaszewskiego, który po wojnie odnalazł tu stary poniemiecki kort. We wrześniu w Szczecinie rozegrano kolejny turniej tenisowy, Kids Open 2014 (dla młodzieży), aby popularyzować tenis. Uczestniczyło w nim ponad 100 tenisistów, a najlepszymi okazali się: Maria Szymańska, Daria Kuczer, Antonina Halińska, Marta Dyba, Roksana Łukasik, Iza Nikolenko, Mikołaj Jański, Kuba Korzeniowski. Kolejny szczeciński turniej tenisowy dla młodzieży – Akademii Tenisowej – zakończył się zwycięstwem zawodniczek Promasrers Szczecin: Darii Kuczer, Marty Dyby, Klaudii Wybudowskiej, Olgi Gołaś i Julii Czarneckiej. M. Matkowski i M. Fyrsenberg wygrali turniej tenisowy w Metz (Francja). M. Matkowski i Hindus Leander Paes pokonali Brytyjczyka i Australijczyka 2 : 1 na turnieju w Kuala Lumpur. Ta sama para wygrała dwie gry na turnieju tenisowym ATP Tour w Paryżu. Nowi partnerzy Matkowskiego w końcu sezonu zastępowali kontuzjowanego Fyrstenberga. Tenis stołowy (zawodniczy) istniał w kilku klubach w okręgu, takich jak np.: Stal Szczecin, Champion Police, Chrobry Międzyzdroje. Były to kluby II lub III ligi. Poza tym istniało kilkanaście sekcji rekreacyjnych, gdzie grano raczej dla przyjemności. Organizowano też wiele turniejów ping-ponga dla dorosłych, ale przede wszystkim dla młodzieży w szkołach, domach kultury i świetlicach osiedlowych i wiejskich, przede wszystkim w okresach wczesnej wiosny, jesieni i zimy. W końcu grudnia 2013 roku BKS Olimp obchodził swoje 10-lecie. W styczniu 2014 roku zorganizowano kursy szkoleniowe dla bokserskiej młodzieży w Szczecinie i w Cetniewie. W lutym zorganizowano Galę Boksu w Sianowie z udziałem zawodników z 14 klubów. Najlepiej zaprezentowali się: Adam Hebda, Damian i Sebastian Kargulowie, Aleksander Zimny, Grzegorz Nawrot, Mateusz Śnieg, Dominik Kuciapa. Był też mecz kobiet Polska–Niemcy, a swoje 120 Kronika walki wygrała np. Mirela Balcerzak (Spartakus). Jeszcze w styczniu doszło do fuzji dwóch klubów – Sztromu i Skorpiona – i powstał nowy – BKS Skorpion. W lutym w Nowej Dębie odbył się turniej bokserski GPx PZB, na którym złote medale zdobyli: Maciej Jóźwik (Skorpion; 52 kg), Arkadiusz Szwedowicz (Skorpion; 75 kg), i Łukasz Stanioch (81 kg). W marcu w Kaliszu przeprowadzono MP z udziałem bokserów z osiemdziesięciu dwóch klubów w Polsce. Srebrny medal wywalczył Arkadiusz Szwedowicz (75 kg), jego walka z Tomaszem Jabłońskim została uznana za najlepszą. Srebrne medale zdobyli także Maciej Jóźwik (52 kg) i Bartosz Rosół (56 kg), a za najlepszy klub z zachodniopomorskiego uznano Skorpiona Szczecin. Także w marcu w Grudziądzu odbyły się MP kobiet w boksie. Za najlepszy klub uznano Skorpiona Szczecin. Złote medale wywalczyły tam: Sandra Brodecka (48 kg), Natalia Holińska (69 kg) i Sylwia Kusiak (81 kg), a medal srebrny przypadł Hannie Soleckiej. Na początku kwietnia w Szczecinie rozegrano Puchar Ziem Nadbałtyckich. Zespołowo wygrali bokserzy Olimpu Szczecin, a złote medale wywalczyli: Wiktoria Błaszczyk, Paweł Zagórski, Konrad Ciechanowicz, Sebastian Wiktorzak, Grzegorz Orzechowski (wszyscy z Olimpu), Natalia Antczak, Michał Piaseczny, Szymon Gleba, Adam Pluszkowski, Patryk Jarosz, Karol Kowal, Filip Foryś, Dawid Seńko i Tomasz Wójcik (wszyscy ze Skorpiona). W Szczecinie utworzono Szkołę Mistrzostwa Sportowego w boksie. W marcu w Warszawie odbył się turniej bokserski im. Papy Sztama, z udziałem zawodników z dwudziestu trzech krajów, na którym brązowy medal wywalczył Arkadiusz Szwedowicz (75 kg), a srebrny Jordan Kuliński (81 kg) z Włocławka jako zawodnik Skorpiona. Na MŚJ w Sofii Elżbieta Wójcik z Róży Karlino zdobyła złoty medal jako reprezentantka woj. zachodniopomorskiego. W Grudziądzu odbyły się MPJ dziewcząt w boksie, z udziałem bokserów z trzydziestu jeden klubów w Polsce. Elżbieta Wójcik zdobyła tam złoty medal, a Mirela Balcerzak medal brązowy (75 kg). Także w maju w Nowej Dębie przeprowadzono MPJ, na których Sebastian Wiktorzak zdobył złoty medal, Tomasz Wójcik – srebrny, a Dawid Seńko – medal brązowy. W maju w hali SDS odbyły się wojewódzkie eliminacje do OOM, a prawo startu w finałach wywalczyli: Adam Pluskowski, Patryk Śnieg, Damian Rybarczyk, Filip Foryś, Łukasz Chodor, Paweł Zagórski. Na ME kobiet w Bukareszcie niesłusznie zostały uznane za pokonane zawodniczki szczecińskie Sandra Brodacka i Natalia Holińska. W czerwcu finał Pucharu Ziem Nadbałtyckich zespołowo wygrał Skorpion Szczecin, a za najlepszych bokserów uznano Adama Pluskowskiego, Szymona Glebę, Patryka Jarosza, Karola Kowala i Dawida Seńko ze Skorpiona oraz Pawła Froma ze Spartakusa. Kronika 121 W końcu lipca na MEJ do włoskiego Asyżu pojechały Patrycja Kawiak i Mirela Balcerzak, a na Mistrzostwa Unii Europejskiej do Bułgarii wysłano Macieja Jóźwika i Arkadiusza Szwedowicza, którzy jednak tam nie odnieśli spodziewanych sukcesów. W sierpniu szczecinianin Tomasz Król w wieku 28 lat przeszedł na zawodowstwo. W połowie sierpnia na Gali Boksu w Międzyzdrojach Tomasz Król, Sebastian Wiktorzak wygrali swoje walki. W Grudziądzu zorganizowano wielki turniej bokserski, na którym swoje walki wygrali szczecinianie: Filip Foryś, Adam Pluskowski, Karol Kowal i Grzegorz Orzechowski. W Sokółce odbyły się Młodzieżowych MP w boksie, na których złoty medal wywalczyli Arkadiusz Szwedowicz i Maciej Jóźwik, srebrny Łukasz Stanioch oraz brązowy Tomasz Rosół, Denis Grzesiak i Szymon Pędzik. Zespołowo zwyciężył Skorpion Szczecin i woj. zachodniopomorskie. Podczas Młodzieżowych MP Karol Kowal zdobył złoty medal. Na MEJ w Zagrzebiu Sebastian Wiktorzak przegrał pierwszą walkę z bardzo silnym Rosjaninem. W listopadzie w Rosji nad Morzem Czarnym odbyły się ME kadetów w boksie, gdzie Filip Foryś wygrał pierwszą walkę, a drugą niejednomyślnie przegrał, podobnie jak Karol Kowal – po bardzo wyrównanym pojedynku. W Gryficach rozegrano mecz bokserski Polska – Ukraina seniorów, juniorów i kobiet, który wygrali Polacy 10 : 6, a najlepszymi zawodnikami w zespole polskim byli: Łukasz Stanioch, Sylwia Maksym, Hanna Solecka i Tomasz Rosół. Także w listopadzie w Grudziądzu odbył się PP w boksie kobiet, a najlepszymi zawodniczkami turnieju były Wiktoria Sadej i Mirela Balcerzak. Puchar Polski kadetów rozegrano w Łomży, gdzie swoje walki wygrali Adam Pluskowski i Szymon Gleba (złote medale), a srebrny zdobył Karol Kaczmarkiewicz. Puchar Polski juniorów odbył się w Nowym Dworze Mazowieckim, gdzie złoty medal wywalczył Eryk Giermak, a srebrne Dawid Maciejewski i Dawid Seńko. W grudniu w Niemczech szczecinianin Paweł Głażewski wygrał walkę zawodową z Niemcem Jurgenem Brachmenem w I rundzie. BKS Skorpion Szczecin to drużynowy MP w seniorach i młodzieżowcach. W połowie grudnia w Szczecinie zorganizowano Bokserski Turniej Skorpiona, a najlepszymi zawodnikami tego turnieju byli: Arkadiusz Szwedowicz, Maciej Jóźwik, Filip Foryś, Sebastian Wiktorzak i Anna Sobecka. Podczas marcowych MP w judo w Luboniu k. Poznania szczecinianin Marek Lisowski w wadze do 81 kg wywalczył srebrny medal. W kwietniu w Rzeszowie odbyły się Młodzieżowe MP, podczas których Joanna Tytoniuk (70 kg) zdobyła także srebrny medal. W maju w Suchym Lesie k. Poznania rozegrano PP, na którym J. Tytoniuk wywalczyła srebrny medal, a Marek Lisowski medal 122 Kronika brązowy. Inny szczecinianin, Michał Emche, był 9. W czerwcu na PŚ w Hiszpanii M. Lisowski zajął w swojej wadze 6. miejsce. Także w czerwcu w Niemczech na turnieju judo zespół UKS 47 ze Szczecina zajął drużynowo 2. lokatę, zdobywając srebrne medale, z Erykiem Majchrowskim, Tomaszem Niziołem i Temidą Puzioł, a na podobnym turnieju w Gorzowie 1. był Maciej Łopato, 2. miejsce zajął Olaf Krupiński, a 3. Alan Haglant. W Elblągu odbyły się eliminacje do OOM, na których 1. miejsca wywalczyli Paulina Wilk i Łukasz Pruffer. Kacper Kuczyński był 3., a Bogdan Krajewski 4. Podczas zawodów judo w Madrycie, traktowanych jako eliminacje do IO, M. Lisowski zakończył turniej po I rundzie z powodu choroby. Na turnieju judo w Nowej Soli (400 zawodników z siedmiu państw) Kinga Ptak wywalczyła złoty medal, Adam Krupiński medal srebrny, a Jakub Białas – brązowy. Na początku września w Niemczech zorganizowano Niemiecko-Polski Festiwal Sportów Walki, na którym złote medale w judo zdobyli Adam Krupiński i Olaf Krupiński oraz Maciej Łopato, a Eryk Majchrowski i Tymoteusz Świetlik medale srebrne. W Sobótce odbyły się otwarte MP w Judo Masters (starsi wiekiem). Uczestniczyli w nich judocy z pięciu krajów. Złoty medal wywalczył na nich Paweł Olszewski, srebrny Marcin Fijałkowski i Krzysztof Zielonka – dawni judocy szczecińscy. W październiku w Szubinie odbył się międzywojewódzki turniej judo młodzików. Szczecińscy judocy – Adam Krupiński i Jan Isad – z UKS SP 20 i UKS SP 47 wywalczyli 2 brązowe medale. W Luboniu k. Poznania zorganizowano Memoriał Jigoro Kano w judo (ponad 700 judoków), na którym zawodnik UKS SP 47 ze Szczecina Michał Michałkiewicz sięgnął po srebrny medal, a Jakub Białas po medal brązowy. Prócz tego Damazy Szczot zajął wysokie, 5. miejsce. W Niemczech na turnieju judo z udziałem zawodników z czterdziestu klubów Adam Krupiński i Marcin Łopato zdobyli złote medale, Barbara Suromietnikowa, Olaf Krupiński i Roman Kostyriew wywalczyli medale srebrne, a Grzegorz Nizioł, Ostap Fijałkowski, Witold Fijałkowski, Franciszek Bigasiewicz i Mateusz Kowalewski medale brązowe. W listopadzie w Gdyni zorganizowano turniej judo Baltic Cup 2014, z udziałem 650 zawodników z sześciu krajów, na którym Jan Isad i Kacper Łukasik zdobyli srebrne medale, a Kinga Ptak i Adam Krupiński medale brązowe. 8 grudnia w Berlinie odbył się turniej judo z udziałem zawodników z dwunastu państw, na którym szczecinianie wywalczyli 4 medale: Paweł Olszewski złoty i brązowy oraz Witold Fijałkowski złoty i srebrny. Na początku roku w Rumuni zorganizowano turniej karate młodych talentów (600 zawodników z jedenastu krajów), na którym Paweł Bombolewski ze Kronika 123 Szczecina zdobył srebrny medal. Także w styczniu w Pradze czeskiej odbył się turniej karate WUKF (200 zawodników z pięciu krajów), na którym Bushikan Szczecin wywalczył 5 medali: złote Weronika Miadiełko, Wiktoria Kamińska i Maciej Waryński oraz brązowe Weronika Czarnecka i Maciej Słowik, a 4. miejsce na tym turnieju zajął Radosław Miadiełko. 24 lutego w Barlinku przeprowadzono turniej karate z udziałem karateków z trzynastu państw, gdzie zespołowo Bodaikan Szczecin zajął 4. miejsce, zdobywając 5 złotych medali, 6 srebrnych i 15 brązowych. Złote medale wywalczyli tam: Piotr Szumiło (2), Wojciech Porzycki, Oliwia Ostrowska i Patrycja Szelągiewicz. Podczas MP w jiu-jitsu w Luboniu (1000 zawodników) seniorzy szczecińskiego klubu Berserkers Team zwyciężyli drużynowo. Indywidualnie złote medale wywalczyli: Piotr Bagiński, Piotr Podstawczuk, Tomasz Michałowski, Paweł Nędzi, Piotr Rutkowski, Paweł Makarewicz, Łukasz Matułajtis, Cyprian Terlecki, Wojciech Olszewski, Robert Wrzesiński i Robert Zyffert. Zdobyto tam też medale srebrne i brązowe. 5 marca w Stargardzie Szczecińskim odbyła się Gala Walk, gdzie Michał „Sztanga” Fijałka pokonał w walce MMA Ukraińca Alexa Boyke, Ireneusz Ziółkowski zremisował z Mateuszem Strzelczykiem z Częstochowy. W połowie marca w Belgii odbył się turniej karate (250 zawodników z dziesięciu krajów), a złote medale dla Szczecina zdobyli: Paweł Bombolewski w kumite (walka) oraz szczecińska drużyna, w składzie P. Bombolewski, Massimo Reale, i Iwo Licznerski w kumite, a indywidualnie medale brązowe zdobyli Radosław Miadełko (11 lat) oraz Massimo Reale w seniorach. 23 marca szczeciński „gladiator” Michał Materla wygrał walkę MMA (wszystko dozwolone) z Amerykaninem Jaya Silve. Podczas marcowych MP w karate WKF (32 kluby) rozegranych w Karpaczu Szymon Grzywacz wywalczył 2 złote medale. Zespołowo zwyciężyli karatecy szczecińskiego Bodaikanu, zdobywając 11 medali (4 złote, 5 srebrne i 2 brązowe). W Toruniu odbyły się MP kadetów w kick-boxingu, gdzie Sebastian Szumiło zdobył srebrny medal (57 kg) i uzyskał powołanie do kadry narodowej, a Eryk Oracz – medal brązowy. Trenerem kick-boxingu jest absolwent gorzowskiej AWF Artur Cholewa. W kwietniu w Rumi rozegrano międzynarodowy turniej karate WKF Pomerania Cup (400 zawodników z trzydziestu klubów), gdzie zwycięstwo zespołowe odniósł Bodaikan Szczecin, zdobywając 20 złotych medali, 12 srebrnych i 16 brązowych. Najlepszymi zawodnikami tego turnieju byli: Szymon Grzywacz, Piotr Szumiło, Justyna Paczkowska, Radomir Markunowicz, Adam Steczuk, Wojciech Porzycki, Kamil Ziętek, Grzegorz Łacek, Ewa Kutnik, Patrycja Szelągiewicz, Hubert Muśnicki i Szymon Zientarski. Także w Rumi w połowie kwietnia odbyły 124 Kronika się MP młodzików (12–13 lat), gdzie drużynowo zwyciężyli młodzi karatecy Bodaikanu Szczecin, a złote medale za swe występy otrzymali: Michał Majsztutowicz, Marcel Okonowski, Julia Długosz, Dominika Zwiech. Były też srebrne i brązowe medale. W Warszawie rozegrano MP w karate z udziałem karateków z szesnastu klubów. Szczeciński Bodaikan wywalczył tam 15 medali (8 złotych, 4 srebrne, 3 brązowe). Złotymi medalistami zostali: Wiktoria Kamińska, Dawid Błaszczak, Paweł Juraszek, Radosław Miadełko, Ola Cedro, Maciej Słowik, Maciej Wawryński i Igor Minkowski. Podczas majowych AMP w karate w Poznaniu zawodniczki Uniwersytetu Szczecińskiego: Patrycja Rycerz, Beremika Prządka, Justyna Paczkowska i Anna Magda zdobyły 4 złote medale, srebrne zdobyli: Ewa Malinowska, Piotr Szumiło, Alina Biernacka, Bartosz Czerwiński. Zdobyto też medale brązowe. W Pyrzycach odbył się pokazowy turniej karate z udziałem 311 zawodników, a zespołowo wygrali go karatecy Bodaikanu, zdobywając 20 złotych medali, 15 srebrnych i 22 brązowe. Najlepszymi zawodnikami okazali się Adam Steczuk (4 złote medale) i Justyna Paczkowska (3 złote). W Londynie przeprowadzono europejski turniej karate, na którym Weronika Miadełko, Paweł Juraszek, Lukas Bouhaye, Massimo Reale i Paweł Bombolewski sięgnęli po złote medale. W Gorzowie Wlkp. zorganizowano turniej w brazylijskim jiu-jitsu (250 zawodników z trzydziestu ośmiu klubów). Zespołowo zwyciężył KS Koch Team Szczecin, zajmując 41 pierwszych miejsc, a za najlepszego zawodnika uznano Barbarę Syromiatnikową. Podobny turniej juniorów jiu-jitsu odbył się w Szczecinie (200 zawodników), a za najlepszego uznano Eryka Szychowskiego (11 lat) ze Świecia. W końcu maja w Nowym Yorku odbyły się MŚJ w brazylijskim jiu-jitsu. Zespołowo zwyciężyli zawodnicy szczecińscy: Maciej Linke (3 złote medale). Mariusz Linke (2 złote), Marcin Janowski i Alicja Rybak (po 1 złotym medalu). W Szczecinie rozegrano młodzieżowy turniej karate (ponad 100 zawodników), a zespołowo zwyciężyli młodzi karatecy szczecińscy. W końcu maja w węgierskim Szeged przeprowadzono zawody PŚ w kick-boxingu. Reprezentacja woj. zachodniopomorskiego wywalczyła tam 21 medali, a najlepszymi zawodnikami byli: Kacper Narloch, Olivia Gorgol, Anna Witek (medale złote), Krystian Biś, Malwina Strzelecka, Przemysław Miśków, Olivia Gorgol i Jakub Kunze (medale srebrne). Zdobyto też medale brązowe. W pierwszych dniach czerwca w szwedzkim Lund odbyły się ME w jiu-jitsu, gdzie reprezentacja Polski zajęła 2. miejsce. Indywidualnie Aleksander Koch ze Szczecin wywalczył złoty medal w wadze do 66 kg (juniorów). Podczas turnieju karate w Berlinie 1. miejsce zajęli Paweł Juraszek i Radosław Miadełko (obaj w kata-pokazy), a srebrny Kronika 125 medal w kumite (walka) wywalczył Igor Minkowski. W Poznaniu na ME w karate FSKA (260 zawodników) drużynowo zwyciężyli karatecy Bodaikanu Szczecin, zdobywając 29 medali, w tym 15 złotych, a za najlepszego karatekę turnieju uznano Adama Steczuka (4 złote medale). W połowie czerwca w Warce odbył się PP w karate WKF, gdzie zwyciężyli karatecy Kamikadze Szczecin, zdobywając 13 medali (3 + 5 + 5), a za najlepszych zawodników uznano Amelię Gackowską, Łukasza Sulimę i Kornelię Ząbek. Podczas Szczecińskiej Spartakiady Miejskiej Juniorów w Karate złote medale zdobyli: Maria Zboralska, Damian Zalewski, Barbara Myck, Patryk Święcicki, Olga Żmieńczuk, Łukasz Koślawiak, Zuzanna Matwiejczuk, Marcel Bujakowski, Paweł Kulikowski, Karolina Zwiech, Kajetan Kierzkowski i Dominka Zwiech. W Suszu rozegrano MP w kick-boxingu i taekwondo. Szczecinianie zdobyli tam 13 medali, w tym 6 złotych. Za najlepszych uczestników mistrzostw uznano: Mateusza Dwornika, Nikolę Postrożną, Sebastiana Komakowskiego, Patryka Michałowskiego, Krzysztofa Świstonia i Grzegorza Puzonia. W czerwcu w Weronie (Włochy) odbyły się ME w karate WUKF, gdzie szczecińscy karatecy wywalczyli 6 złotych medali, 2 srebrne i 5 brązowych. Mistrzami Europy zostali: Paweł Bombolewski, Massimo Reale (po 2 złote medale, indywidualnie i w drużynie), srebrne Wiktoria Kamińska i Łukasz Sulima oraz brązowe: Weronika Miadełko, Jakub Borecki, Korneliusz Janeczek, Paweł Bombolewski i Massimo Reale. W lipcu w Szczecinie odbył się Młodzieżowy Puchar Lata w karate, w którym uczestniczyło ponad 200 młodych karateków ze Szczecina i innych miast polskich. W Tczewie zorganizowano turniej karate Grand Px (400 zawodników z dziesięciu państw), a zespołowo zwyciężył Bodaikan Szczecin, zdobywając 19 złotych medali, 14 srebrnych i 18 brązowych. Także w lipcu w Berlinie odbył się Międzynarodowy Turniej Karate Shotokan Ippon Cup 2014 z udziałem karateków z ośmiu krajów (różne kategorie wiekowe). Złoty medal zdobył Radosław Miadełko, a brązowy Paweł Bombolewski. W końcu września w Szczecinie przeprowadzono Szczecińską Galę Sportów Walki, na której szczecinianin Karol Bedorf pokonał Brytyjczyka Rollesa Gracię, a Michał Materla w I rundzie przez TKO wygrał z Brytyjczykiem Jorge Luisem Bezawerem. Maciej Jewtuczenko w III rundzie też przez TKO zwyciężył Serba Vaso Bakocewica, Rafał Maks w I rundzie wygrał z Brytyjczykiem Danielem Acacio, a Marcin Parcheta (boks tajski) zwyciężył Rafała Jackiewicza. W październiku w niemieckim Brake odbył się międzynarodowy turniej karate WUKF (200 zawodników z pięciu państw), który zespołowo wygrali karatecy szczecińskiego Bushikanu, zdobywając złote medale przez Pawła Juraszką, Weronikę Miadełko 126 Kronika w kata, Wiktorię Kamińską w kumite, srebrne przez Kamilę Matuszek i Radosława Miadełko w kata (pokazy) oraz Pawła Bombolewskiego w kumite (walki). 14 października w Świnoujściu odbył się też rognarok – walki wolne (wszystko dozwolone), gdzie najlepszym zawodnikiem w kraju okazał się szczecinianin Piotr Podstawczuk. W połowie października w Stargardzie Szczecińskim odbyły się MP w karate shotokan (300 zawodników z trzydziestu pięciu klubów), w których drużynowo zwyciężyli karatecy Bodaikanu Szczecin, zdobywając 5 złotych medali, 6 srebrnych i 8 brązowych. Złote medale wywalczyli: Piotr Szumiło, Adam Steczuk, Wojciech Porzycki, Patryk Jakubczyk, Michał Łydziński oraz drużyny juniorów i seniorów. Pod koniec października w Szczecinie przeprowadzono MŚJ w karate WUKF (1300 zawodników z trzydziestu sześciu państw – rozdano 150 pucharów i 1200 medali). Ze szczecińskich zawodników medale wywalczyli: złote Maciej Boguszewski, Wojciech Porzycki i Magdalena Kogut (wszyscy po dwa), Wiktoria Kamińska, Daria Wilk, Julia Długosz w kata, a w kumite – drużyna Bodaikanu – M. Kogut, Ewa Kutnik, Natalia Kozłowska oraz drużyna chłopców – Maciej Boguszewski, Marcin Krykowski i Jonatan Kujawa. Organizatorem mistrzostw był klub Bushikan Szczecin oraz Paweł Bombolewski, a miasto przeznaczyło na ten cel 400 tys. zł. W końcu października w Stargardzie Szczecińskim odbyły się MP w karate shotokan (260 zawodników z trzydziestu pięciu klubów). Szczecińscy karatecy wywalczyli 5 złotych medali, 6 srebrnych i 8 brązowych. Złote medale zdobyli Piotr Szumiło, Adam Steczuk – drużyna juniorów w kumite, Wojciech Porzycki i Patryk Jakubczyk i Michał Łydziński, drużyna seniorów – Piotr Szumiło, Szymon Grzywacz i Tadeusz Kotowski. Jeszcze w październiku w Szczecinie zorganizowano MŚ dzieci (36 państw), gdzie Wiktoria Kamińska wywalczyła złoty medal. W Legnicy odbyły się MPJ młodszych – finały OOM i MP do 21 lat (370 zawodników). Podopieczni trenera Piotra Juszczaka wywalczyli 6 złotych medali, 2 srebrne i 5 brązowych. Medale złote za swoje walki otrzymali: Natalia Kwaśniak, Adam Steczuk, Patryk Jakubczyk, Maciej Boguszewski, drużyna juniorów w kata oraz drużyna do 21 lat w kumite, a zespołowo zwyciężyli karatecy Bodaikanu. Na początku listopada we Włoszech przeprowadzono MŚ w kick-boxingu (3 tys. zawodników z czterdziestu państw), gdzie złote medale zdobyli Grzegorz Puzoń i Marcin Żak. Puzoń (84 kg) – 2 złote w light contact oraz w walkach według nowych reguł UFR, a Żak w walkach (do 79 kg) złoty i brązowy w walkach do 78 kg UFR. 23 listopada Kacper Narloch (57 kg) wywalczył złoty medal na ME w kick-boxingu w formule kick Kronika 127 light. W końcu listopada w hali SDS zorganizowano zawody w stójce uderzeniowej karate (150 zawodników) w różnych stylach. Zwyciężyli w poszczególnych stylach: Nikola Postrożna, Marcin Żak, Grzegorz Puzoń Paweł Stasiński, Patryk Michałowski, Kamil Szłapka, Sebastian Szumiło, Magdalena Rakowska, Eryk Oracz, Filip Culepa, Adam Piestyński i Patryk Krówczyński. 8 grudnia w Berlinie odbył się Turniej Gwiazdkowy w karate shotokan. Zespołowo zwyciężyli karatecy Bushikanu Szczecin, zdobywając 3 złote medale – Jakub Opłotny, Paweł Juraszek i Weronika Miadełko, 1 srebrny – Maciej Weryński i 1 medal brązowy – Radosław Miadełko. W końcu grudnia w Szczecinie przeprowadzono turniej karate dzieci (od 2 do 17 lat), w którym uczestniczyli karatecy z siedmiu klubów polskich. Zwyciężyli karatecy ze Szczecińskiego Centrum Karate Kontaktowego przed Bushikanem Szczecin i Fanakosi-Do Szczecin. Zapasy w woj. zachodniopomorskim uprawiane są w trzech ośrodkach: Białogardzie, Pyrzycach i Stargardzie Szczecin. W marcu Marta Pihan-Kulesza wygrała PŚ w Cottbus (Niemcy) w gimnastyce sportowej, a jej mąż Roman Kulesza zajął ogólnie 13. miejsce w wieloboju. Parę dni później wygrali oboje w Krakowie zawody kwalifikacyjne do ME w Bułgarii w gimnastyce sportowej. W kwietniu w Szczecinie rozegrano Międzynarodowy Turniej Wiosny w gimnastyce artystycznej, będący jednocześnie Memoriałem Anny Kłos-Sulimy. Najlepszą zawodniczką w kategorii do 20 lat została Marta Nowicka ze Szczecina. W maju polscy gimnastycy sportowi zajęli 22. miejsce w klasyfikacji zespołowej na ME w Sofii, a Roman Kulesza startował w zawodach już jako zawodnik Kusego Szczecin. Na początku czerwca w Szczecinie rozegrano Memoriał Stefani i Antoniego Kołakowskich w gimnastyce sportowej (70 zawodników z pięciu państw). W wieloboju zarówno Marta, jak i Roman Kuleszowie zajęli 1. miejsca. Gimnastycy sportowi Kusego na MP młodzików w gimnastyce sportowej zdobyli 20 medali, zajmując w punktacji zespołowej zarówno dziewcząt, jak i chłopców 1. miejsca. Indywidualnie najlepszymi okazali się Julia Kulbacka i Aleksander Czarnecki. W czerwcu w finałach OOM w gimnastyce sportowej w kl. II najlepszą zawodniczką ze Szczecina była Kinga Rosińska, 7. w wieloboju, 1. w ćwiczeniach na równoważni, 3. w skoku, a Otylia Szymańska, Kinga Różańska i Natalia Bukowska znalazły się też w pierwszej dziesiątce. W Szczecinie została przebudowana hala sportowa przy ul. Małopolskiej dla potrzeb gimnastyki i utworzono Centrum Gimnastyki Sportowej. Pod koniec lata w Szczecinie odbyły się Otwarte Mistrzostwa UKS w gimnastyce artystycznej, w których uczestniczyło 126 gimnastyczek z szesnastu 128 Kronika klubów w pięciu kategoriach wiekowych. Ze szczecinianek w juniorkach w wieloboju 2. miejsce zajęła Małgorzata Romaniuk, a Julia Kondziołka była 3., drugie zawody J. Kondziołka wygrała. W młodziczkach Hanna Majewska zajęła 2. miejsce w wieloboju i 1. w finałach indywidualnych. W październiku w Chinach na MŚ w gimnastyce sportowej uczestniczyła Marta Pihan-Kulesza, która zajęła 13. miejsce w eliminacjach i nie awansowała do finału (w finale było tylko 12 zawodniczek). W zawodach drużynowych Polki zajęły 17. lokatę, co jednak zapewniło im startu na IO w Rio w 2016 roku. Roman Kulesza był 37. w eliminacjach drużynowych. Także w październiku zawodniczka UKS Błękitna Szczecin Hanna Majewska wygrała w Gdyni Małą Olimpiadę Młodzieży w gimnastyce artystycznej, zdobywając w ćwiczeniach z obręczą złoty medal, a w tańcu medal srebrny. Pod koniec miesiąca w Dziwnowie odbyły się MP w gimnastyce artystycznej w układach zbiorowych, gdzie w gronie juniorek UKS Błękitna zajęła 1. miejsce przed dziewczętami z Krakowa i Kusym Szczecin (trenerka Magda Kulbacka), zawodniczki: Daria Debicka, Gabriela Nowak, Małgosia Romaniuk, Julia Dzikowska i Maja Jankowska. W listopadzie w Barcelonie zorganizowano turniej gimnastyki sportowej, na którym Marta Pihan-Kulesza zajęła 2. miejsce w wieloboju. W Bydgoszczy przeprowadzono Młodzieżowe MP w gimnastyce sportowej. Tam młodzi gimnastycy Kusego Szczecin zdobyli zespołowo srebrny medal w III klasie i medal brązowy w klasie mistrzowskiej. W klasie najmłodszych gimnastyków Kusy zajął 7. miejsce. W połowie grudnia w Acapulco (Meksyk) Marta Pihan-Kulesza wygrała prestiżowy turniej gimnastyki sportowej Mexican Open, a jej mąż Roman zajął tam 9. miejsce. Na zawodach motorowych w kwietniu w Berlinie w kartingu szczecinianin Paweł Krężelok wraz z zespołem narodowym zajął 3. miejsce, a Jakub Litwin w wyścigach samochodowych na Węgrzech też był 3. Na podobnych zawodach samochodowych w Niemczech zajął dalsze miejsce. W czerwcu w Poznaniu rozegrano PP w sportach motorowych. W klasie Rookie 600 –1. miejsce wywalczył Michał Kajkoł (KM Szczecin), a w drugim wyścigu był 2. W połowie sierpnia w Toruniu zajął 2. i 3. miejsca w rallyceoss, czyli wyścigach samochodowych na sztucznym torze. W klasie Super National brał udział inny szczecinianin, Bartłomiej Ruszczyński, na alfie romeo 156. W pierwszym biegu zwyciężył, a w drugim urwał koło i ogólnie zajął 6. miejsce. W końcu sierpnia na torze w Słowacji odbyła się V runda samochodowa Volkswagen Castrol Cup, w której Paweł Krężelok wywalczył 3. miejsce. Drugi szczecinianin, Jakub Litwin, miał wypadek i ogólnie był 13. 31 sierpnia w Szczecinie czwarty raz w Rajdzie Baja Poland Kronika 129 zwyciężył Krzysztof Hołowczyc. We wrześniu Jakub Litwin zakończył sezon startów w rajdach Volkswagen Castrol Cup 2014 w zawodach w Poznaniu, gdzie pierwszy wyścig wygrał, a w drugim był 2. i ogólnie zajął 10. miejsce w klasyfikacji końcowej rajdów. Paweł Krężelok, zajmując w Poznaniu 8. i 11. miejsce, zakończył sezon na 8. pozycji (obaj reprezentowali KM Szczecin). 8 grudnia w Warszawie odbyło się uroczyste zakończenie sezonu motorowego. W klasyfikacji końcowej wśród motocyklistów Marcin Juszczak zajął 3. miejsce, a w klasie 600 Michał Kojkoł był 2. W lutym z KS Posnania do KS Ślizg w Szczecinie (sporty motorowodne) przeszła Maria Lech. W maju we włoskim Boretto odbyły się pierwsze eliminacje zawodów motorowodnych do ME. W klasie Formuła 125 3. miejsce wywalczył Marian Zieliński z LOK Szczecin. W Ślesinie w I eliminacjach do MP w klasie GT-30 wygrał Jacek Kołpaczyński ze Szczecina (członek kadry narodowej). W klasie T-550 3. miejsce zajęła Maria Lech, walcząc razem z mężczyznami. W Toruniu w II eliminacjach do MP do wyścigów klasy GT-30 zwyciężył J. Kołpaczyński, a Marta Lech w klasie T-550 była 5. W czerwcu w Myśliborzu odbyły się eliminacje MŚ w sportach motorowodnych, zorganizowane przez PZMot. W klasie 0-175 srebrny medal wywalczył Marian Zieliński. W tych samych zawodach, ale w MP, w klasie GT-30 zwyciężył J. Kołpaczyński, w klasie T-550 Maria Lech zajęła 4. miejsce. W końcu czerwca w węgierskim Baja na Dunaju przeprowadzono III eliminacje do ME. W klasie F-125 zwyciężył Marian Zieliński i po tym wyścigu zajmował 2. miejsce w klasyfikacji ogólnej. W lipcu w Międzyrzecu Podlaskim rozegrano MŚ, na których w klasie GT-30 Jacek Kołpaczyński na osiemnastu startujących był 6. Na początku sierpnia w Szczytnie przeprowadzono zawody narciarstwa wodnego Mazuria Cup, które wygrali szczecinianie Lidia Woźniak i Mateusz Grzesiak, oboje juniorzy. W Niemczech odbyły się ME w klasie F-125, na których Marian Zieliński wywalczył brązowy medal, a Maria Lech w klasie T-550 była 9. W Polsce Jacek Kołpaczyński wygrał V eliminacje MP w klasie GT-30 i zdobył tytuł mistrza Polski. We wrześniu w Nottingham (Wielka Brytania) odbyły się ME w klasie GT-30, podczas których Jacek Kołpaczyński (Ślizg Szczecin) zajął 4. miejsce. Na MŚ w narciarstwie wodnym rozegranych w Niemczech reprezentacja Polski wywalczyła brązowe medale. W polskiej ekipie występował szczecinianin Krzysztof Bernatowicz (Ski-Line Szczecin). W październiku na PŚ w Szanghaju (Chiny) w narciarstwie wodnym K. Bernatowicz był 3. w skokach i 4. w slalomie. 130 Kronika W listopadzie w USA rozegrano MŚ w klasach 0-125 i 0-175, na których M. Zieliński z LOK Szczecin w klasie 0-175 wywalczył brązowy medal. W klasyfikacji najlepszych klubów motorowych w Polsce za rok 2014 szczeciński Ślizg zajął 2. miejsce, za WKS Zegrze, a przed Posnanią Poznań. Strzelectwo sportowe ćwiczono przede wszystkim w klubach wojskowych. W połowie maja w Szczecinie rozegrano PŚ w strzelectwie osób niepełnosprawnych, którego organizatorem był Szczeciński Start. Uczestniczyło 150 zawodników niepełnosprawnych z dwudziestu ośmiu państw. W pistolecie P-1 brązowy medal zdobył Filip Rosiak z Polkowic, a zespół Polski był 4. Ze szczecinian najlepiej wypadł Waldemar Andruszkiewicz, który zajął 8. miejsce w strzelaniu z karabinka sportowego. Szermierka uprawiana była w Kusym Szczecin. W styczniu podczas MPJ Alicja Wiaderek zdobyła brązowy medal we florecie, Martyna Długosz była 5. w szpadzie, a Magdalena Wasyluk w szpadzie 8. Szermierze szczecińscy, szczególnie juniorzy i juniorki, występowali w kilkunastu turniejach szermierczych w kraju, zajmując miejsca w pierwszych dziesiątkach w poszczególnych broniach. W kwietniu Joanna Maruszczak z Pałacu Młodzieży w Szczecinie na turnieju szachowym o MPJ w Gorzowie Wlkp. wywalczyła srebrny medal i uzyskała awans na MEJ w Gruzji w reprezentacji Polski juniorek. Także w kwietniu w Spale odbyła się OOM w sportach umysłowych (12–14 lat). W gronie 14-latków Julia Antolak z Grzybowa jako reprezentantka województwa zdobyła brązowy medal w szachach, Patryk Mike z Gryfa Szczecin zajął 10. miejsce, a Damian Dąbrowski z klubu Pod Wieżą był 18. W turnieju szachowym Gryfino Open wzięło udział 109 szachistów z Polski, Niemiec i Białorusi. Robert Kula zajął w nim 2. miejsce, a Tomasz Majewski 3. – obaj ze Szczecina. W połowie czerwca w Szczecinie rozegrano turniej szachowy szkół o mistrzostwo miasta (70 uczestników). W klasie do II zwyciężył Bartek Łokej z SP 16, w klasach III–IV Patryk Mike, a w grupie najstarszych ze szkół podstawowych Damian Dąbrowski z SP 48. W lipcu w Policach odbył się XXIX Memoriał Szachowy im. Tadeusza Gniota (szachiści z ośmiu państw). Zwyciężył Michał Siemiancew z Ukrainy, 2. był Paweł Czarnota z Grudziądza, a 11. Krystian Jacek ze Szczecina. Najlepszą z kobiet była juniorka Joanna Maruszczak z Gorzowa Wlkp., zajmując 13. miejsce. Wczesną jesienią w szczecińskiej Kaskadzie rozegrano turniej szachowy z udziałem ponad 100 szachistów, w którym zwyciężył Nazar Ustinowicz z Ukrainy, przed Mikołajem Aliawdinem z Myśliborza i Robertem Kulą. W kategorii dzieci wygrał Krzysztof Buczak. W listopadzie odbył się drugi turniej szachowy im. Kronika 131 T. Gniota z udziałem ponad 120 szachistów. W grudniu we Wrocławiu rozegrano Młodzieżowe ME, na których Krzysztof Duda (15 lat) wywalczył złoty medal w szachach szybkich i srebrny w szachach błyskawicznych. W styczniu szczecińscy speedbadmintoniści (turniej rakietowy) na mistrzostwach Słowacji wywalczyli 2 medale – w kategoriach młodzieżowych: Mateusz Drumlak (12 lat) medal srebrny, a Bogdan Gadowski (seniorzy) medal brązowy. Na ME na ergometrze w Kopenhadze (Dania) Jolanta Pawlak i Michał Gadowski zdobyli po złotym medalu – oboje są niepełnosprawni. Na tych mistrzostwach Lech Niewiarowski zdobył medal srebrny, a zawodom towarzyszyli prezes ZPTW Ryszard Stadniuk i Marek Kolbowicz. W Gimnazjum nr 11 zorganizowano dni otwarte i nabór do klasy wioślarskiej – nabór prowadził Marek Kolbowicz. W połowie marca rozegrano w Szczecinie Wielki Turniej Badmintona z udziałem 187 zawodników. Ze Szczecina najlepiej zaprezentował się Marek Ziółkowski (+55 lat), który w singlu był 3., a w deblu 2. Turnieje squasha w Szczecinie prowadzone były na bieżąco, a najlepiej prezentowali się Beata Makowska i Piotr Chomicki. Husaria Szczecin w futbolu amerykańskim pokonała Lions Gliwice 34 : 14. W kolejnym meczu Husaria pokonała Bielawiankę 17 : 16, a drugi szczeciński zespół, Cougars, wygrał w Tychach z Falcons 18 : 7. Dnia 26 kwietnia odbyła się w Kołobrzegu Wojewódzka Inauguracja Dni Olimpijczyka, która była prowadzona pod przewodnictwem Prezesa Zachodniopomorskiej Rady Olimpijskiej Stanisława Kopcia. Rozegrano tam turniej piłkarski młodzików, pokazy młodych gimnastyczek i gimnastyków, w imprezie brali udział szczecińscy olimpijczycy, władze miejskie i wojewódzkie, a ponadto zorganizowano pokazy sportowe niepełnosprawnych zawodników pod nazwą „Sport i zabawa”. W Dniach Olimpijczyka uczestniczyli także przedstawiciele PKOL i rad olimpijskich z innych województw. W SDS 29 kwietnia odbyła się Szczecińska Gala Sportu, a prezydent Szczecina Piotr Krzystek nagradzał zawodników, trenerów i działaczy sportowych nagrodami i wyróżnieniami za ich pracę i osiągnięcia. W końcu kwietnia szczeciński zespół Cougars w futbolu amerykańskim wygrał mecz ligowy z Bielawą 26 : 16 oraz z Lion Gliwice 34 : 3 i wraz z Husarią prowadził w tabeli. W tym czasie Husaria zwyciężyła Tychy Falcons 22 : 6. W maju w Binowie odbył się turniej golfa, w którym zwyciężyli Mateusz Jędrzejczyk z Warszawy i Dorota Zalewska. W derbach Szczecina Husaria w futbolu amerykańskim pokonała Cougars Szczecin 34 : 7. Na poligonie drawskim ćwiczyły szczecińskie wojska desantowe – były skoki, loty, strzelania itp. W czerwcu Husaria wygrała mecz ligowy z Olwes Oława 56 : 6, a Cougars przegrał w Tychach 14 : 32 w futbolu 132 Kronika amerykańskim. W czerwcu w Szczecinie zorganizowano turniej 7-osobowego rugby, który wygrali rugbiści AZS ZUT przed Kaskadą Szczecin. W Kołobrzegu rozegrano zawody triathlonowe z udziałem 600 zawodników (475 m pływania, 25 km jazdy rowerem i 5,5 km biegu), gdzie 2. miejsce zajął Jakub Dec z Goleniowa jako reprezentant Szczecina, 3. był Jakub Kaczmarek. Jeszcze w czerwcu w Szczecinie Podjuchach odbył się PP w łucznictwie bloczkowym. W grupie seniorów zwyciężyli Stanisław Kalisiak i Karolina Jaszkiewicz. W gronie kadetek najlepiej strzelała Maja Rożynek. Latem w Zespole Szkół Towarzystw Salezjańskich w Szczecinie przy ul. Ku Słońcu powstało Nowe Centrum Sportowe z misją zachęcenia młodzieży do uprawiania sportu. W lipcu w Binowie rozegrano Wielki Turniej Golfa Kobiet – Baltica Ladies Golf Cup, udział wzięło w nim ponad 200 pań. Najlepszymi zawodniczkami okazały się: Elżbieta Górska (brutto) i Małgorzata Jacyna Witt (netto) oraz Ewa Piesik, Jadwiga Rogaczewska, Alicja Węgrzyn-Grześkowiak, Julia Gaweł, Dorota Zakrzewska i Izabela Roman. Szczeciński TKKF organizował latem wędrówki piesze i rowerowe po okolicach leśnych Szczecina. Ponad 600 zawodników wzięło udział w lipcu w szczecińskim triathlonie (1900 m pływania, 90 km jazdy rowerem i 21 km biegu). Zwyciężył Filip Przymusiński z Poznania, pokonując trasę w czasie 4.17,60 godz. Najlepszym zawodnikiem z woj. zachodniopomorskiego był Kamil Kisły z Myśliborza, który uzyskał czas 4.37,51 godz. Triathlon ukończyło 5 pań, a najlepsza była Alicja Tucholska z Bezrzecza Szczecin. Drugi triathlon rozegrano na krótszym dystansie – 950 m pływania, 45 km jazdy rowerem i 10 km biegu (372 uczestników). Zwyciężył w nim Adam Kacper z Częstochowy (2.09,17 godz.), a w gronie kobiet szczecinianka Paulina Kotfica z czasem 2.24,31 godz. W lipcu odbył się ogólnopolski spływ różnymi środkami pływającymi Odrą z Wrocławia do Świnoujścia (500 km). Plaże woj. zachodniopomorskiego uznano za najlepsze w kraju, co roku wypoczywa na nich na obozach harcerskich, koloniach oraz obozach sportowych ponad 90 tys. polskich dzieci. Kluby turystyczne i szkoły organizują w okresie letnim wycieczki piesze, rowerowe i kajakowe po okolicach Szczecina i po szczecińskich akwenach. W sierpniu w Szczecinie odbył się kolejny triathlon (1900 m pływania, 90 km jazdy rowerem i 21 km biegu jako MP). Szczecinianin Marek Jaskółka z KS BPAS zajął w nim 3. miejsce. Latem w Szczecinie przy ul. Szafera otwarto nową halę sportową. Husaria Szczecin wygrała kolejny mecz futbolu amerykańskiego z King Kraków i awansowała do tzw. Top Ligi. W dniach 8–10 sierpnia odbył się w nowej hali turniej piłki ręcznej kobiet Baltica Summer Cup 2014 jako sportowa inauguracja Kronika 133 i chrzest w nowej hali. W końcu lata w Warszawie zorganizowano ME w speedbadmintonie (turniej rakietkowy) z udziałem ponad 500 zawodników, na którym szczecinianie zdobyli 9 medali: złoty Mateusz Drumlak, srebrne Bogdan Mieźyński i Wiktoria Kimasa oraz 6 medali brązowych. W końcu lata drużyna z Binowa Park Golf Club zdobyła MP juniorów grupy A, a w grupie B miejscowi juniorzy zajęli 4. miejsce. BPGC Husaria Szczecin zdobyła w Białymstoku tytuł mistrza Polski, pokonując tamtejszą drużynę 27 : 26. W końcu lata w Gdyni szczecińscy ratownicy wodni wygrali zawody o PP PZU w ratownictwie morskim kobiet i mężczyzn. Piłkarze nożni Pogoni wzięli udział w promocji sportu – Aktywny Szczecinianin – prezentując na Jasnych Błoniach w Szczecinie różne formy ruchu sportowego i zachęcając przede wszystkim młodych ludzi do odejścia od komputerów i zajęcia się ruchem na świeżym powietrzu. W końcu lata w Binowie odbyła się XV jubileuszowa edycja polskiego finału World Golfers Championship. Do reprezentacji kraju na MŚ zakwalifikowało się z Binowa 2 reprezentantów tego klubu, Lesław Górski i Cezary Turstawski. We wrześniu prof. Tadeusz Białecki, historyk z Uniwersytetu Szczecińskiego, został odznaczony przez marszałka województwa Olgierda Geblewicza Złotą Odznaką Gryfa Zachodniopomorskiego. We wrześniu nadal trwała regionalna liga squasha, w której prowadzili Marta Krzyżewska i Tomasz Matejski. W dniach 19–21 września w Kaliszu pomorskim zorganizowano Ogólnopolski Sejmik Klubów Olimpijczyka. Głównymi organizatorami byli prezes Zachodniopomorskiej Rady Olimpijskiej mgr Stanisław Kopeć oraz prezes Klubu Olimpijczyka w Kaliszu Pomorskim mgr Wioletta Zbytek. Byli olimpijczycy, były zawody sportowe, przedstawiciele PKOL, władze powiatowe i wojewódzkie, wygłoszono szereg odczytów i prelekcji, zwiedzano miasto oraz Ośrodek Przygotowań Olimpijskich w Wałczu. We wrześniu grupa szczecińskich działaczy sportowych przejechała rowerami ponad 600 km po bezdrożach Sycylii (Włochy), zwiedzając tę malowniczą wyspę oraz zachęcając tamtejszych mieszkańców do ruchu na świeżym powietrzu. Pod koniec września przy pięknej pogodzie odbyło się w Szczecinie polsko-niemieckie spotkanie kajakarzy – szkolenie, pływanie, zwiedzanie akwenów portowych Szczecina. W październiku w Kaskadzie odbył się olimpijski turniej rakietkowy, w którym wzięli udział polscy olimpijczycy: Marek Kolbowicz, Adam Korol, Marek Plawgo, Szymon Ziółkowski, Tomasz Majewski i in. W Szczecinie rozegrano turniej eliminacyjny MP w 7-osobowej grze w rugby – z udziałem 7 ekip – w którym szczeciński zespół AZS ZUT zajął 2., a Kaskada Szczecin 3. miejsce. W październiku w Warszawie odbył się turniej rakietkowy (speedbadminton), na 134 Kronika którym 3 złote medale wywalczyli szczecińscy zawodnicy: Bogdan Mieżyński, Mateusz Drumlak i Jakub Orzechowski, srebrny Marta Urbaniak, a medale brązowe Michał Leśniewicz, Sabina Schabek, Michał Izdebski i Bolesław Jaskulski. W dniu 11 listopada (Dzień Niepodległości) szczeciński Klub Kawaleryjski im. 12 Pułku Ułanów Podolskich zorganizował w Szczecinie pokaz jazdy konnej ułanów. W grudniu na Arkonce urządzono lodowisko dla mieszkańców Szczecina. Także w grudniu Bernard Pruski (były kolarz ze Stargardu), Józef Piński (dawny szczeciński bokser) i Stefan Żywotko (były zawodnik, a potem wieloletni trener szczecińskiej piłki nożnej) uhonorowani zostali jako byli polscy i szczecińscy zawodnicy i trenerzy specjalnymi nagrodami szczecińskiego sportu. W końcu grudnia „Kurier Szczeciński” ogłosił listę dziesięciu najlepszych sportowców i trenerów Szczecina za rok 2014. 30 grudnia 2014 roku zmarł wieloletni prezydent Szczecina Marian Jurczyk. 23 grudnia 2014 roku „Kurier Szczeciński” ogłosił listę dziesięciu najlepszych sportowców w okręgu za rok 2014: ZAWODNICY 1. Damian Zieliński – kolarstwo torowe 2. Krystian Zalewski – lekkoatletyka (3000 z przeszkodami) 3. Piotr Lisek – lekkoatletyka (skok o tyczce) 4. Marcin Matkowski – tenis ziemny 5. Małgorzata Wojtyra – kolarstwo torowe 6. Piotr Licznerski – wioślarstwo 7. Filip Zaborowski – pływanie 8. Marta Pihan-Kulesza – gimnastyka sportowa 9. Monika Stachowska – piłka ręczna 10. Anna Werblińska – siatkówka TRENERZY 1. Zygfryd Jarema – kolarstwo torowe 2. Jarosław Duda – gimnastyka sportowa 3. Rafał Biały – piłka ręczna ZAWODNICY NIEPEŁNOSPRAWNI Bartosz Łastowski – piłka nożna (1 noga), ampfutbol – repr. Polski, 4. na MŚ Kronika ODKRYCIE ROKU Elżbieta Wójcik – boks – Róża Karline WYDARZENIE ROKU Turniej tenisowy – PKO Szczecin-OPEN MECENAS SPORTU Grupa AZOTY SPORTOWY AMBASADOR SZCZECINA Michał Materla – walki MMA DAWNI SPORTOWCY – POTEM TRENERZY SZCZECIŃSKIEGO SPORTU Bernard Pruski – kolarstwo Józef Piński – boks Stefan Żywotko – piłka nożna 135 DOI: 10.18276/pz.2015.4-07 p r z e g l ą d z a c h o d n i o p o m o r s k i ROCZNIK X X X ( LI X ) R o k 2 01 5 z e s z y t 4 B I B LIOGRA F IE Sylwia Wesołowska Książnica Pomorska w Szczecinie Oddział Bibliografii Bibliografia Pomorza Zachodniego 2014 (wybór) historii za rok Bibliografia zawiera wybór druków zwartych, artykułów z czasopism, fragmentów (rozdziały i ustępy wydawnictw i utworów), materiałów konferencyjnych, recenzji książek i artykułów oraz polemik wydanych w roku 20141, opublikowanych zarówno w kraju, jak i za granicą. Bibliografia historii Pomorza Zachodniego jest w założeniu bibliografią przedmiotową i rejestruje w wyborze piśmiennictwo mające związek z szeroko rozumianą historią Pomorza Zachodniego jako całością i z poszczególnymi miejscowościami należącymi do regionu. Obszar Pomorza Zachodniego w niniejszej bibliografii obejmuje obecne województwo zachodniopomorskie oraz powiaty: słupski, lęborski, bytowski i człuchowski (obecnie w granicach województwa pomorskiego) i obszar niemieckiego powiatu Mecklenburg-Vorpommern. Bibliografia rejestruje artykuły z czasopism naukowych lokalnych, ogólnopolskich i zagranicznych; ze względów formalnych w bibliografii zrezygnowano z prac publikowanych na łamach popularnych w regionie dzienników, a także w większości tygodników i miesięczników. Materiał ułożony został w układzie działowym i topograficzno-przedmiotowym, uszeregowany alfabetycznie i wyposażony w indeks autorski. 1 Wraz z uzupełnieniami za lata poprzednie. 138 Bibliografie Opracowania i zagadnienia ogólne Bibliografie i leksykony 1.Biedrzycki Adam, Zaborska Urszula, Bibliografia historii Pomorza Wschodniego i Zachodniego oraz krajów regionu Bałtyku za rok 2012 wraz z uzupełnieniami z lat poprzednich, współpraca Wojciech Szramowski, „Zapiski Historyczne” 2014, t. 79, suplement, 342 s. 2.Kostkiewicz-Górska Grażyna, Zielińska Danuta, Bibliografia historii regionu za lata 2013/2014, „Rocznik Chojeński” 2014, t. 6, s. 285–299. 3.Wesołowska Sylwia, Arkadiusz Bis, Encyklopedia Pomorza Zachodniego: projekt i założenia, „Bibliotekarz Zachodniopomorski” 2014, nr 1, s. 61–63. 4.Wesołowska Sylwia, Bibliografia historii Pomorza Zachodniego za rok 2013 w wyborze, „Przegląd Zachodniopomorski” 2014, z. 4, s. 321–384. 5.Wesołowska Sylwia, Bibliografia Szczecina za 2013 rok, „Kronika Szczecina” 2013 (2014), nr 32, s. 371–402. Czasopisma 6.Kronika Moryńska. 2013/2014, red. Małgorzata Matecka, Moryń 2014, 87 [3] s. 7.Kronika Szczecina, red. Kazimierz Kozłowski, Maria Frankel, Anna Bartczak, Szczecin 2014, 402 [2] s. 8.(m), Już szósty Rocznik, „Gazeta Chojeńska” 2014, nr 48, s. 6. Rocznik Chojeński. 9.Michałowski Piotr, Epoka „Pograniczy” i jej pogranicza, „eleWator” 2014, nr 3, s. 87–91. 10.Olechowska Paulina, Głos: Dziennik Pomorza, w: Dzienniki regionalne w Polsce: stan na koniec grudnia 2013 roku, Rzeszów 2014, s. 110–130. 11. Olechowska Paulina, Kurier Szczeciński, w: Dzienniki regionalne w Polsce: stan na koniec grudnia 2013 roku, Rzeszów 2014, s. 136–151. Bibliografie 139 12.Olechowska Paulina, Pisma szkolne i akademickie regionu koszalińskiego jako źródło informacji o społeczności lokalnej, w: Media koszalińskie w umacnianiu tożsamości lokalnej, Koszalin 2014, s. 169–205 (Monografia, Politechnika Koszalińska. Instytut Neofilologii i Komunikacji Społecznej). 13.(rr), Rocznik z humorem, „Gazeta Chojeńska” 2014, nr 49, s. 9. 14.Siedziako Michał, Katolicka bibuła, cz. 1: Lata siedemdziesiąte: początki, „Niedziela” 2014, nr 10, dod. „Kościół nad Odrą i Bałtykiem”, nr 10, s. VI– VII. 15.Siedziako Michał, Katolicka bibuła, cz. 2: Nowy tytuł i szesnaście miesięcy „Solidarności”, „Niedziela” 2014, nr 13, dod. „Kościół nad Odrą i Bałtykiem”, nr 13, s. VI–VII. 16.Siedziako Michał, Katolicka bibuła, cz. 3: Powrót do „Korzeni”, „Niedziela” 2014, nr 19, dod. „Kościół nad Odrą i Bałtykiem”, nr 19, s. VI–VII. 17. Sonczyk Wiesław, [Akcesja Polski do Unii Europejskiej na łamach prasy regionalnej Ziem Zachodnich], „Studia Medioznawcze” 2014, nr 1, s. 212–216. Zawiera rec. książki: Olechowska Paulina, Akcesja Polski do Unii Europejskiej na łamach prasy regionalnej Ziem Zachodnich, Szczecin 2012. 18. Ślepowroński Tomasz, Kształtowanie się obrazu Szczecina w regionalnej prasie Meklemburgii i Pomorza Przedniego w latach 1945–1952, w: Szczecin z oddali: Piąta Konferencja Edukacyjna, 30.XI.2012 r., Szczecin 2014, s. 159–175. 19. Ślepowroński Tomasz, Od negacji do adoracji. Obraz Odry jako granicy pokoju w propagandzie prasowej północnych obszarów NRD w latach 1945– 1952, w: Nadodrzańskie spotkania z historią 2014, Pruszcz Gdański–Mieszkowice 2014, s. 171–188. 20.Ślepowroński Tomasz, Von der Verneinung zur Verehrung. Das Oder-Bild als Friedensgrenze in der Pressepropaganda der nördlichen Gebiete der DDR in den Jahren 1945–1952, w: Nadodrzańskie spotkania z historią 2014, Pruszcz Gdański–Mieszkowice 2014, s. 189–204. 140 Bibliografie Historiografia 21. Briesewitz Gernot, Raum und Nation in der polnischen Westforschung 1918–1948: Wissenschaftsdiskurse, Raumdeutungen und geopolitische Visionen im Kontext der deutsch-polnischen Beziehungsgeschichte, Osnabrück 2014, 526 s. (Reihe Einzelveröffentlichungen des Deutschen Historischen Instituts Warschau, 32). 22.Jordan Stefan, [Ernst Bernheim (1850–1942)], „Historische Zeitschrift” 2014, Bd. 298, H. 1, s. 242–244. Zawiera rec. książki: Ogrin Mircea, Ernst Bernheim (1850–1942): Historiker und Wissenschaftspolitiker im Kaiserreich und in der Weimarer Republik, Stuttgart 2012 (Pallas Athene, 40). 23.Kozłowski Kazimierz, O trwałych osiągnięciach naukowych profesora Zygmunta Szultki, „Szczeciński Informator Archiwalny” 2014, nr 23, s. 21–32. 24.Małecki Arkadiusz, Recepcja polskiej myśli zachodniej na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1956, „Przegląd Zachodniopomorski” 2014, z. 4, s. 161–192. 25.Potkowski Edward, List prof. Edwarda Potkowskiego do Jubilata, „Szczeciński Informator Archiwalny” 2014, nr 23, s. 15–16. Szultka, Zygmunt (1944–). 26.Stanuch Zbigniew, Budowanie tożsamości, „Niedziela” 2014, nr 44, dod. „Kościół nad Odrą i Bałtykiem”, nr 44, s. II. Konferencja „Historiografia a budowanie tożsamości mieszkańców Pomorza Zachodniego. Wymiar religijny”. 27. Szukała Maciej, Polityczne aspekty problemu kaszubszczyzny w niemieckich badaniach wschodnich w okresie międzywojennym XX wieku, „Szczeciński Informator Archiwalny” 2014, nr 23, s. 101–118. 28.Ślepowroński Tomasz, Między Szczecinem a Gryfią, główne wątki historiograficznej współpracy polsko-niemieckiej w drugiej połowie XX wieku = Zwischen Stettin und Greifswald – Hauptmotive der historiographischen deutsch-polnischen Zusammenarbeit in der zweiten Hälfte des 20. Jahrhunderts, „Studia Maritima” 2014, vol. 27, s. 57–92. Bibliografie 141 29. Tilitzki Christian, [Ernst Bernheim (1850–1942)], „Jahrbuch für die Geschichte Mittel- und Ostdeutschlands” 2014, Bd. 59, s. 244–246. Zawiera rec. książki: Ogrin Mircea, Ernst Bernheim (1850–1942): Historiker und Wissenschaftspolitiker im Kaiserreich und in der Weimarer Republik, Stuttgart 2012 (Pallas Athene, 40). 30.Wichert Wojciech, Współpraca polskich i niemieckich historyków z uniwersytetów w Szczecinie i Greifswaldzie na początku XXI wieku = Zusammenarbeit der polnischen und deutschen Historiker von Universitäten Szczecin und Greifswald am Anfang des 21. Jahrhunderts, „Studia Maritima” 2014, vol. 27, [cz.] 2, s. 93–109. Organizacja nauk historycznych 31. Cieśluk Małgorzata, Zjazd w liczbach, „Przegląd Uniwersytecki” 2014, nr 7–9, s. 25. Powszechny Zjazd Historyków Polskich (19; 2014, Szczecin). 32.Dąbrowska Małgorzata, Przyszłość historii regionalnej to współpraca, „Przegląd Uniwersytecki” 2014, nr 7–9, s. 58–60. Kongres Towarzystw Regionalnych i Lokalnych „Regionalizm w epoce globalizacji” (2014, Cedynia). 33.Kwiatkowski Stefan Franciszek, Stowarzyszeniowy ruch naukowy wobec społecznego funkcjonowania historii: wykład inaugurujący XIX Powszechny Zjazd Historyków Polskich (Szczecin 18–21 września 2014 r.), „Przegląd Uniwersytecki” 2014, nr 7–9, s. 22–24. Powszechny Zjazd Historyków Polskich (19; 2014, Szczecin). 34.Migdalski Paweł, Akademickie badania regionalne, „Przegląd Uniwersytecki” 2014, nr 10–12, s. 58–60. 35.Migdalski Paweł, Einige Reflexionen über die historische Regionalbildung des Gebiets an der Oder, w: Nadodrzańskie spotkania z historią 2014, Pruszcz Gdański–Mieszkowice 2014, s. 88–103. 142 Bibliografie 36.Migdalski Paweł, Kilka refleksji o historycznej edukacji regionalnej Nadodrza, w: Nadodrzańskie spotkania z historią 2014, Pruszcz Gdański–Mieszkowice 2014, s. 73–87. Podstawy przyrodnicze 37.Sobisz Zbigniew, Parki wiejskie gminy Gryfice, w: Trzebiatów – spotkania pomorskie 2013, Trzebiatów [Gdynia] 2014, s. 121–133. Źródła 38.Bolte Henrike, [Quellen zur Verfassungsgeschichte der Universität Greifswald, Bd. 1], „Jahrbuch für die Geschichte Mittel- und Ostdeutschlands” 2014, Bd. 59, s. 303–305. Zawiera rec. książki: Quellen zur Verfassungsgeschichte der Universität Greifswald, Bd. 1: Von der Universitätsgründung bis zum Westfälischen Frieden 1456–1648, Bearbeiter Alvermann Dirk, Stuttgart 2011 (Beiträge zur Geschichte der Universität Greifswald, 10,1). 39. Bolte Henrike, [Quellen zur Verfassungsgeschichte der Universität Greifswald, Bd. 2], „Jahrbuch für die Geschichte Mittel- und Ostdeutschlands” 2014, Bd. 59, s. 303–305. Zawiera rec. książki: Quellen zur Verfassungsgeschichte der Universität Greifswald, Bd. 2: Die schedische Großmachtzeit bis zum Ende des Großen Nordischen Krieges 1649–1720, Bearbeiter Alvermann Dirk, Stuttgart 2012 (Beiträge zur Geschichte der Universität Greifswald, 10,2). 40.Dygdała Jerzy, [Źródła do dziejów ziemi lęborsko-bytowskiej 1657–1815], „Kwartalnik Historyczny” 2014, t. 121, nr 3, s. 697–702. Zawiera rec. książki: Źródła do dziejów ziemi lęborsko-bytowskiej 1657–1815: Od statusu lenna polskiego do inkorporacji do Królestwa Pruskiego i integracji z Pomorzem pruskim, oprac. B. Wachowiak, Z. Szultka, Warszawa 2011. 41. Macholak, Jan, Materiały źródłowe do dziejów kościoła katolickiego na Pomorzu Środkowym w latach 1945–1950 w zasobie Archiwum Państwowego w Szczecinie (charakterystyka), w: Przeszłość Kościoła w archiwach Pomorza Zachodniego, Koszalin 2014, s. 29–35. Bibliografie 143 42.Pawlik Radosław, Inwentarz klejnotów zakonu Korona Maryi pod Darłowem z 1525 roku, „Szczeciński Informator Archiwalny” 2014, nr 23, s. 139–145. 43.Stanuch Zbigniew, Źródła do dziejów kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim w zasobie archiwalnym IPN Oddział w Szczecinie, w: Przeszłość Kościoła w archiwach Pomorza Zachodniego, Koszalin 2014, s. 59–88. 44.Szukała Maciej, Akta miasta Wolina (sprzed 1945 r.) w zasobie Archiwum Państwowego w Szczecinie, w: XIV Zachodniopomorski Festiwal Nauki: spotkania z nauką w Wolinie i Międzyzdrojach, Szczecin 2014, s. 17–20. 45.Wąsowicz Jarosław, Materiały do dziejów diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej w Archiwum Salezjańskim Inspektorii Pilskiej, w: Przeszłość Kościoła w archiwach Pomorza Zachodniego, Koszalin 2014, s. 111–120. Nauki pomocnicze historii i pokrewne Archiwistyka 46.Alvermann Dirk, Act Local-Think Global. Ariadne – serwis internetowy połączonych archiwów Meklemburgii-Pomorza Przedniego i jego wkład w strategię digitalizacji archiwów, w: Znaczenie udostępniania kopii cyfrowych regionalnych zbiorów bibliotecznych w sieci: materiały z konferencji Stargard Szczeciński, 5 września 2014 r., Stargard Szczeciński 2014, s. 105–111. 47.Alvermann Dirk, Act Local-Think Global. Der Archivverbund Ariadne und sein Beitrag zur Digitalen Strategie für die Archive in Mecklenburg-Vorpommern, w: Znaczenie udostępniania kopii cyfrowych regionalnych zbiorów bibliotecznych w sieci: materiały z konferencji Stargard Szczeciński, 5 września 2014 r., Stargard Szczeciński 2014, s. 112–120. 48.Ceynowa Tadeusz, Archiwalia koszalińskie dotyczące pobytu Jana Pawła II w Koszalinie 1–2 czerwca 1991 roku, w: Święty Jan Paweł II: pamięć i wdzięczność na Pomorzu Zachodnim, Szczecin 2014, s. 177–186. 49. Ceynowa Tadeusz, Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej – powstanie i funkcjonowanie, w: Przeszłość Kościoła w archiwach Pomorza Zachodniego, Koszalin 2014, s. 133–144. 144 Bibliografie 50.Cybulski Edmund, Zasoby Archiwum Kurii Metropolitalnej w Szczecinie, w: Święty Jan Paweł II: pamięć i wdzięczność na Pomorzu Zachodnim, Szczecin 2014, s. 149–158. 51.Inwentarz archiwalny: materiały archiwalne przekazane przez Diecezję Gorzowską nowo erygowanej Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej z lat 1945– 1972 [Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej], red. Tadeusz Ceynowa, Koszalin–Radom cop. 2014, 110 s. 52.Kozłowski Kazimierz, Archiwa historyczne Pomorza Zachodniego w przestrzeni społecznej, w: Przeszłość Kościoła w archiwach Pomorza Zachodniego, Koszalin 2014, s. 13–18. 53.Kozłowski Kazimierz, Formowanie się i rozwój polskich archiwów państwowych na ziemiach pozyskanych w 1945 roku, w: Przeszłość Kościoła w archiwach Pomorza Zachodniego, Koszalin 2014, s. 19–27. 54.Macholak Jan, Frankel Maria, Błogosławiony Jan Paweł II w świetle źródeł archiwalnych zgromadzonych w Archiwum Państwowym w Szczecinie (komunikat), w: Święty Jan Paweł II: pamięć i wdzięczność na Pomorzu Zachodnim, Szczecin 2014, s. 159–161. 55.Masalski Robert, Archiwum Archidiecezjalne w Szczecinie, w: Przeszłość Kościoła w archiwach Pomorza Zachodniego, Koszalin 2014, s. 103–109. 56.Przeszłość Kościoła w archiwach Pomorza Zachodniego, pod red. Tadeusza Ceynowy, Koszalin–Radom cop. 2014, 159 s. 57.Stanuch Zbigniew, Karol Wojtyła, Jan Paweł II w materiałach archiwalnych Szczecińskiego Oddziału IPN, w: Święty Jan Paweł II: pamięć i wdzięczność na Pomorzu Zachodnim, Szczecin 2014, s. 163–175. Genealogia, sfragistyka, heraldyka 58.Freymann Hubert, Der Seeadler – Angermündes Wappenvogel, „Angermünder Heimatkalende” 2014 (2015), s. 74–82. 59. Gut Agnieszka, Gryf w herbach miast, gmin wiejskich i powiatów Pomorza Zachodniego od średniowiecza do współczesności, w: Pod skrzydłami gryfa, Szczecin 2014, s. 70–87. Bibliografie 145 60.Szlosze Friederike, Bleiplomben mit Stralsunder Prägung, „Archäologische Berichte aus Mecklenburg-Vorpommern” 2014, Bd. 21, s. 181–208. Numizmatyka 61. Frąckowiak Piotr, [Katalog szerfów pomorskich, Szczecin 2011, ss. 107], „Przegląd Zachodniopomorski” 2014, z. 2, s. 156–159. Zawiera rec. książki: Gibczyński Wojciech, Witkiewicz Tomasz, Katalog szerfów pomorskich, Szczecin 2011. 62.Gibczyński Wojciech, Witkiewicz Tomasz, Podwójne szelągi w mennictwie pomorskim, Szczecin 2014, 327 s. Bibliogr. s. 325–327. 63.[Monety wybite w Szczecinie 17–18 w.], w: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, Warszawa 2014, s. 63–64. 64.Partyka Jacek, Bony seryjne ze Słupska, „Biuletyn Numizmatyczny. Kwartalnik Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego” 2014, 4 (376), s. 291–302. 65.Szczurek Tadeusz, Różnice w obiegu monetarnym na terenie Nowej Marchii i Ziemi Torzymskiej w późnym średniowieczu, „Archeologia Środkowego Nadodrza” 2014, t. 11, s. 149–179. 66.Zwahr Hasso, Dobusch Nick, Köngliche Monogrammsiegel und ein Spinnwirtel aus Waldglas von der Scharmützelhütte Ferdinandshof, Lkr. Vorpommern-Greifswald, „Archäologische Berichte aus Mecklenburg-Vorpommern” 2014, Bd. 21, s. 209–214. Geografia historyczna, kartografia 67.Bartoszewicz Henryk, [Prace kartograficzne w dolinach Odry, Warty i Noteci w okresie fryderycjańskim], „Miscellanea Historico-Archivistica” 2014, t. 21, s. 375–383. Zawiera rec. książki: Skrycki Radosław, Prace kartograficzne w dolinach Odry, Warty i Noteci w okresie fryderycjańskim: Goswien Othmar Schulze i jego wkład w rozwój kartografii pruskiej, Szczecin 2013. 146 Bibliografie 68.Fatalska Paulina, Telec Jakub, Mapy Lubinusa w zbiorach Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie, „Spotkania z Zabytkami” 2014, nr 7, 8, s. 24–31. 69. Gwiazdowska Ewa, Egzemplarze Wielkiej Mapy Księstwa Pomorskiego Eliharda Lubinusa w zbiorach Muzeum Narodowego w Szczecinie, „Biuletyn Historyczny” 2014, nr 29, s. 260–266. Materiały z konferencji naukowej „Mapy Lubinusa – problemy datowania i konserwacji”, Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni, 28.11.2013. 70.Kartografia morska i krain nadmorskich, red. Radosław Skrycki, Szczecin 2014, 204 s. 71.Kupiec Michał, Krajobraz kulturowy doliny Rurzycy i jego przemiany w 19– 21 wieku, „Rocznik Chojeński” 2014, t. 6, s. 199–219. Fragm. publikacji: Michał Kupiec, Przemiany krajobrazowe wybranych dolin rzecznych w Polsce Północno-Zachodniej od XIX do początków XXI wieku, Szczecin 2014. 72.Kupiec Michał, Przemiany krajobrazowe wybranych dolin rzecznych w Polsce Północno-Zachodniej od XIX do początków XXI wieku, Szczecin 2014, 198 s. Bibliogr. s. 179–190. 73.Müller Anett, [Kolberg auf alten Landkarten: Ansichten und Stadtpläne aus sieben Jahrhunderten], „Pommern” 2014, H. 2, s. 50. Zawiera rec. książki: Loeck Gottfried, Jancke Peter, Kolberg auf alten Landkarten: Ansichten und Stadtpläne aus sieben Jahrhunderten, Hamburg 2013. 74.Piotrowski Andrzej, Uwarunkowania geologiczne i geomorfologiczne średniowiecznego Trzebiatowa, w: Trzebiatów – spotkania pomorskie 2013. Trzebiatów [Gdynia] 2014, s. 29–35. 75.Rose Ulrich, [Eilhard Lubinus Reise durch Pommern], „Baltische Studien” N.F. 2014 (2015), Bd. 100, s. 210–211. Zawiera rec. książki: Eilharda Lubinusa podróż przez Pomorze, red. Radosław Skrycki, Szczecin 2013. 76.Siedlik Krzysztof, Analiza prawidłowości przedstawienia treści geograficznej na Wielkiej Mapie Pomorza Eilharda Lubinusa, „Przegląd Zachodniopomorski” 2014, z. 2, s. 15–58. Bibliogr. s. 56–58. Bibliografie 147 77.Skrycki Radosław, Nie tylko mapa, „Przegląd Uniwersytecki” 2014, nr 10– 12, s. 61–62. 78.Skrycki Radosław, Z dziejów kształtowania się wiedzy geograficznej o Pomorzu i Szczecinie w epoce wczesnonowożytnej (XV–XVI wiek), w: Szczecin z oddali: Piąta Konferencja Edukacyjna, 30.XI.2012 r., Szczecin 2014, s. 29–39. 79. Szaniawska Lucyna, [Eilharda Lubinusa podróż przez Pomorze], „Polski Przegląd Kartograficzny” 2014, t. 46, nr 1, s. 83–85. Zawiera rec. książki: Eilharda Lubinusa podróż przez Pomorze, red. Radosław Skrycki, Szczecin 2013. 80.Szultka Zygmunt, [Prace kartograficzne w dolinach Odry, Warty i Noteci w okresie fryderycjańskim], „Czasy Nowożytne” 2014, t. 27, s. 305–309. Zawiera rec. książki: Skrycki Radosław, Prace kartograficzne w dolinach Odry, Warty i Noteci w okresie fryderycjańskim: Goswien Othmar Schulze i jego wkład w rozwój kartografii pruskiej, Szczecin 2013. 81. Szymczak Dorota, Kupisiński Robert, Die Große Pommernkarte von Eilhardus Lubinus in Stolp, „Pommern” 2014, H. 1, s. 9–12. 82.Szymczak Dorota, Kupisiński Robert, Znaki wodne Wielkiej Mapy Księstwa Pomorskiego Eliharda Lubinusa: problematyka badawcza, „Biuletyn Historyczny” 2014, nr 29, s. 275–284. Materiały z konferencji naukowej „Mapy Lubinusa – problemy datowania i konserwacji”, Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni, 28.11.2013. 83. Tymiński Jan, Wielka Mapa Księstwa Pomorskiego ze zbiorów Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni, „Biuletyn Historyczny” 2014, nr 29, s. 267–274. Materiały z konferencji naukowej „Mapy Lubinusa – problemy datowania i konserwacji”, Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni, 28.11.2013. Ikonografia 84.Aniszewska Jolanta, Dawne widoki wsi...: Gmina Kobylanka, Stargard–Kobylanka 2014, 64 s. 148 Bibliografie 85. Gryfino dawniej i dziś = Greifenhagen damals und heute, [wstęp Marian Anklewicz, tłum. Małgorzata Ebert], Gryfino [2014], 84 s. 86.Gwiazdowska Ewa, Od Bazylei do Paryża – Szczecin widziany z daleka: graficzne „wizerunki” Szczecina od XV do XIX wieku, w: Szczecin z oddali: Piąta Konferencja Edukacyjna, 30.XI.2012 r., Szczecin 2014, s. 41–55. 87. Gwiazdowska Ewa, Panorama Chojny: malowany pomnik dziejów miasta, „Rocznik Chojeński” 2014, t. 6, s. 113–122. 88.Jóźwik Leszek, Wałcz: dawniej i dziś = früher und heute, Wałcz 2014, 283 s. 89. (rr), Widuchowa ma kolejny album, „Gazeta Chojeńska” 2014, nr 51–52, s. 6. 90.Sroka Jan, Kultura w powojennym Sławnie, Sławno 2014, 100 s. 91. Wendt Eckhard, Der julo ist wieder grün, „Pommern” 2014, H. 2, s. 18–24. Pradzieje / archeologia 92.Bertram Marion, Eilbracht Heidemarie, Der Goldarming von Hiddensee, „Acta Praehistorica et Archaeologica” 2014, Bd. 46, s. 171–185. Hiddensee (Niemcy). 93.Burdziej Marcin, Sil Bartłomiej, Stań Karolina, Szeremeta Mateusz, Odkrycia i badania archeologiczne [w latach 2012–2013 w powiatach stargardzkim, goleniowskim, choszczeńskim], „Stargardia” 2014 (2013), nr 8, s. 267–297. 94.Cnotliwy Eugeniusz, Archeologia Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie = The archaeology of the Pomeranian Dukes’ Castle in Szczecin, Szczecin 2014, 545, [1] s. Bibliogr. s. 527–545. 95.Cywiński Zygmunt Piotr, Święty Otton, Lubin i archeologia, „Niedziela” 2014, nr 27, dod. „Kościół nad Odrą i Bałtykiem”, nr 27, s. I, II–III. Bibliografie 149 96.Danielewski Marcin, [Wierzchowce bogów: motyw konia w wierzeniach Słowian i Skandynawów, Szczecin 2012], „Zapiski Historyczne” 2014, t. 79, z. 3, s. 177–182. Zawiera rec. książki: Łukaszyk Agnieszka, Wierzchowce bogów: motyw konia w wierzeniach Słowian i Skandynawów, Szczecin 2012. 97. Dryja Sławomir, Zamek w Mirosławcu w świetle badań przeprowadzonych w 2013 roku, „Studia i Materiały do Dziejów Ziemi Wałeckiej” 2014, nr 5, s. 52–77. 98.Dworaczyk Marek, Przyczynek do badań nad ukształtowaniem linii brzegowej rzeki Dziwnej. Wstępne studium archeologiczne, w: Trzebiatów – spotkania pomorskie 2013, Trzebiatów [Gdynia] 2014, s. 11–16. 99. Dziewanowski Marcin, Stan badań nad produkcją narzędzi wielościennych w okresie funkcjonowania kultury pucharów lejkowatych na Pomorzu Zachodnim, „Fontes Archaeologici Posnanienses” 2014, vol. 50, pars 2, s. 163–181. 100.Galiński Tadeusz, Obozowiska łowieckie ze schyłku preborealu w Bolkowie na Pomorzu Zachodnim, „Archeologia Polski” 2014, t. 59, z. 1–2, s. 79–120. 101. Gossler Norbert, Wikingerzeitliche Waffen- und Reitzubehörfunde aus dem Berliner Bestand der Prussia-Sammlung (ehemals Königsberg/Ostpreußen) und ihre Beziehung zu Skandinavien, „Acta Praehistorica et Archaeologica” 2014, Bd. 46, s. 185–210. Referat (wersja poprawiona) z konferencji: „Viking – III Jelling Conference”, Nationalmuseum, Kopenhaga, 9.09.2013. 102. Häusler Alexander, Bemerkungen zu den östlichen Regionalgruppen der schnurkeramischen Becherkulturen, „Jahresschrift für mitteldeutsche Vorgeschichte” 2014, Bd. 94, s. 83–123. 103. Hollnecker Marion, Schmidt Jens-Peter, Von (fast) allem ein bisschen!: Bemerkenswerte Funde und Befunde bei der Renaturierung eines Ueckeraltarmes bei Papendorf in der Nähe von Pasewalk, Lkr. VorpommernGreifswald, „Archäologische Berichte aus Mecklenburg-Vorpommern” 2014, Bd. 21, s. 52–68. Papendorf (Niemcy). 150 Bibliografie 104.The Island in Żołte on Lake Zarańskie: Early Medieval Gateway into West Pomerania, ed. by Wojciech Chudziak, Ryszard Kaźmierczak; Institute of Archaeology. Nicolaus Copernicus University, Toruń–Szczecin 2014, 570 s. Bibliogr. s. 533–568. Żółte (woj. zachodniopomorskie). 105. Jacob Christina, [Die Bronzegefässe in Mecklenburg-Vorpommern, Brandenburg], „Germania. Anzeiger der Römisch-Germanischen Kommission des Deutschen Archäologischen Instituts” 2014, Jg. 90 (2012), s. 213–217. Zawiera rec. książki: Martin Jens, Die Bronzegefässe in Mecklenburg-Vorpommern, Brandenburg, Stuttgard 2009. 106.Janowski Andrzej, Militaria średniowieczne z Chociwla, „Stargardia” 2014 (2013), nr 8, s. 247–254. 107. Janowski Andrzej, Zakochana para: późnogotycki element pasa ze Stargardu, „Stargardia” 2014 (2013), nr 8, s. 239–246. 108. Jöns Hauke, Karle Martina, Messal Sebastian, Frühmittelalterliche Häfen zwischen Wismar Bucht und Danziger Bucht – neue Forschungen zur Struktur mittelalterlicher Hafenanlagen an der südwestlichen Ostseeküste. Ein Vorbericht, w: Nadodrzańskie spotkania z historią 2014, Pruszcz Gdański–Mieszkowice 2014, s. 43–58. 109. Jöns Hauke, Karle Martina, Messal Sebastian, Wczesnośredniowieczne porty pomiędzy Zatoką Wismarską a Zatoką Gdańską – nowe badania nad strukturą średniowiecznych założeń portowych na południowo-zachodnim wybrzeżu Morza Bałtyckiego. Raport wstępny, w: Nadodrzańskie spotkania z historią 2014, Pruszcz Gdański–Mieszkowice 2014, s. 59–72. 110. Kempke Torsten, [Bootsgrab – Brandgrab – Kammergrab: Die slawischen Gräberfelder von Usedom im Kontext der früh- und hochmittelalterlichen Bestattungssitten in Mecklenburg und Pommern], „Germania. Anzeiger der Römisch-Germanischen Kommission des Deutschen Archäologischen Instituts” 2014, Jg. 90 (2012), s. 287–289. Zawiera rec. książki: Biermann Felix, Bootsgrab – Brandgrab – Kammergrab: Die slawischen Gräberfelder von Usedom im Kontext der früh- und hochmittelalterlichen Bestattungssitten in Mecklenburg und Pommern, Leidorf 2009. Bibliografie 151 111. Kowalska Anna Bogumiła, Pomorskie rzemiosła skórnicze w okresie przemian ustrojowych (XII–XIV), „Archaeologia Historica Polona” 2014, t. 22, s. 197–214. 112. Kuczkowski Andrzej, Ziemia sławieńska – kraina skarbów: przewodnik archeologiczny, z. 1: Darłowo, Darłowo 2014, 59 s., [2] k. złoż. luz. Bibliogr. s. 59. 113. Matuszewska Agnieszka, Geografia osadnictwa mikroregionu Cedynia w młodszej epoce kamienia i wczesnej epoce brązu: stan i perspektywy badań oraz przegląd dostępnych metod, w: Civitas Cedene: studia i materiały do dziejów Cedyni, t. 1, Chojna 2014, s. 23–38 (Terra Incognita – Stowarzyszenie Historyczno-Kulturalne „Terra Incognita” w Chojnie, t. 11). 114. Okruch złota w popiele ogniska...: starożytne nekropolie w Czarnówku i ich tajemnice = A Fleck of gold in the ashes...: mysteries of the prehistoric cemeteries at Czarnówko, pod red. Jacka Andrzejowskiego, przy współpr. Jana Schustera, ze sł. wstępnym Marioli Pruskiej [tłum. Anna Kinecka], Muzeum w Lęborku, Fundacja Monumenta Archaeologica Barbarica, Lębork–Warszawa 2014, 95 s. (Monumenta Archaeologica Barbarica. Series Popularis, t. 1). Czarnówko (woj. pomorskie). 115. Petzholdt Nils, Der Mönchgraben bei Baabe und die Landverbindung zwischen Rügen und dem Ruden, „Pommern” 2014, H. 1, s. 4–8. Baabe (Niemcy), Rugia (Niemcy), Ruden (Niemcy). 116. Rębkowski Marian, Kiarszys Grzegorz, O niektórych problemach badawczych związanych ze średniowieczną Cedynią, w: Civitas Cedene: studia i materiały do dziejów Cedyni, t. 1, Chojna 2014, s. 105–121 (Terra Incognita – Stowarzyszenie Historyczno-Kulturalne „Terra Incognita” w Chojnie, t. 11). 117. Rębkowski Marian, Nie tylko o pomorskiej archeologii: z prof. dr. hab. Marianem Rębkowskim – kierownikiem Katedry Archeologii US i szczecińskiego oddziału Instytutu Archeologii i Etnologii PAN rozm. Michał Gierke, „Przegląd Uniwersytecki” 2014, nr 10–12, s. 49–52. 152 Bibliografie 118. Rogalski Bartłomiej, Forschungszustand über die Lebuser Gruppe, w: Nadodrzańskie spotkania z historią 2014, Pruszcz Gdański–Mieszkowice 2014, s. 27–42. 119. Rogalski Bartłomiej, Główne kierunki badań nad okresem wpływów rzymskich w rejonie kolana Odry, „Rocznik Chojeński” 2014, t. 6, s. 11–28. 120. Rogalski Bartłomiej, Stan badań nad grupą lubuską, w: Nadodrzańskie spotkania z historią 2014, Pruszcz Gdański–Mieszkowice 2014, s. 11–26. 121. Sabaciński Marcin, Nagrody za odkrycia: o uprawnieniach znalazców zabytków w teorii i praktyce, „Cenne, Bezcenne, Utracone” 2014, nr 1–2, s. 52–55. Zawiera listę wniosków do nagród za odkrycie zabytku archeologicznego w latach 2010–2013, s. 55 – rok 2010: Wolin (średniowieczna broń), Kłodzino (krzemienna siekierka); rok 2013: Stargard Szczeciński (błędny wniosek). 122.Schäfer Cathrin, Die archäologische Ausgrabung in der Hansestadt Greifswald, Friedrich-Loeffler-Straße 23, Neubau der Bibliothek. Teil 1, Das Mittelalter, „Archäologische Berichte aus Mecklenburg-Vorpommern” 2014, nr 16, s. 95–106. 123. Schanz Elke, Das Brandgräberfeld aus der römischen Kaiserzeit in der Ortslage von Verchen bei Demmin, Lkr. Mecklenburgische Seenplatte, „Archäologische Berichte aus Mecklenburg-Vorpommern” 2014, Bd. 21, s. 29–34. Verchen (Niemcy). 124. Schmidt Jens-Peter, Nachgemacht in Ton!: Ein keramisches Miniaturbecken der jüngeren Bronzezeit aus Striggow südlich von Güstrow, Lkr. Rostock, „Archäologische Berichte aus Mecklenburg-Vorpommern” 2014, Bd. 21, s. 17–28. 125. Schoknecht Ulrich, Der Flintbeilhort von Moeckow bei Züssow, Lkr. Vorpommern-Greifswald, „Archäologische Berichte aus Mecklenburg-Vorpommern” 2014, Bd. 21, s. 5–8. Moeckow (Niemcy). Bibliografie 153 126. Słowiński Sławomir, Najnowsze znalezisko na podzamczu w Szczecinie – nóż z rękojeścią w kształcie postaci kobiecej, w: Trzebiatów – spotkania pomorskie 2013, Trzebiatów [Gdynia] 2014, s. 17–28. Bibliogr. s. 25–26. 127. Stanisławski Zbigniew, Archeologiczne znaleziska średniowiecznych plakiet pielgrzymich na Pomorzu Zachodnim, „Rocznik Skrzatuski” 2014, t. 2, s. 97–111. 128. Stromski Maciej, Archeologia internowania na wybranych przykładach badań niemieckich obozów dla jeńców wojennych, „Argumenta Historica” 2014, nr 1, s. 125–140. Borne Sulinowo (woj. zachodniopomorskie). 129. (tw), Kobieta z neolitu, „Gazeta Chojeńska” 2014, nr 34, s. 8. Czelin (woj. zachodniopomorskie). 130.Ulrich Jens, Outsourcing von Arbeitsschrittten: Aussagemöglichkeiten eines Grubenkomplexes mit Kammmacherabfällen von Wilhelmshof bei Usedom, Lkr. Vorpommern-Greifswald, „Archäologische Berichte aus Mecklenburg-Vorpommern” 2014, Bd. 21, s. 69–77. 131. Vandkilde Helle, Cultural Perspectives on the Beginnings of the Nordic Bronze Age, „Offa. Berichte und Mitteilungen des Museums vorgeschichtlicher Altertümer in Kiel” 2014 (2010), Bd. 67/68, s. 51–77. 132. Wolin wczesnośredniowieczny, cz. 2, red. Błażej Stanisławski, Władysław Filipowiak, Warszawa 2014, 459 s., [16] s. tabl. kolor. Bibliogr. s. 405–426 (Origines Polonorum, t. 7). 133. Zabilska-Kunek Mirosława, Środowiskowe i kulturowe uwarunkowania rybołówstwa ludów wybrzeży Bałyku w V–IV tysiącleciu przed Chrystusem na przykładzie osady w Dąbkach, stan. 9 (gm. Darłowo), Rzeszów 2014, 200 s. Bibliogr. s. 151–161 (Collectio Archaeologica Ressoviensis, t. 32). Dąbki (woj. zachodniopomorskie). 134.Zyśko Andrzej, Ceramika siwa z badań parcel przy ulicy Kazimierza Wielkiego (Wielkomłyńska) w obrębie kwartału IX w Stargardzie, „Stargardia” 2014 (2013), nr 8, s. 11–39. 154 Bibliografie Część chronologiczna Średniowiecze 135. Guzikowski Krzysztof, Napływ rycerzy na Pomorze Zachodnie do początku XIV wieku: ujęcie kwantytatywne, „Przeszłość Demograficzna Polski” 2014, t. 33, s. 7–20. 136.Kwiatkowski Krzysztof, Książęta pomorscy wobec konfliktu Polski i Litwy z zakonem niemieckim w 1409, 1410 roku: (przyczynek do uwarunkowań aktywności władczej w późnym średniowieczu), „Zapiski Historyczne” 2014, t. 79, z. 4, s. 7–37. 137. Richter Martin, [Drachenschiffe in der Pommernbucht], „Pommern” 2014, Jg. 52, H. 3, s. 50. Zawiera rec. książki: Mohr Lutz, Drachenschiffe in der Pommernbucht: Die Jomswikinger, ihre Jomsburg und der Gau Jom, Rostock 2013. 138. Schwarzwälder Sylvie, Die Entstehung innerterritorialer Bündnisse zwischen pommerschen Städten im 14. Jahrhundert, w: Hansegeschichte als Regionalgeschichte, Frankfurt am Main [i in.] 2014, s. 285–304. 139. Simiński Rafał, Od układu korczyńskiego do traktatu toruńskiego: polityka księcia Bogusława VIII wobec zakonu krzyżackiego w latach 1403–1411, w: Od traktatu kaliskiego do pokoju oliwskiego: polsko-krzyżacko-pruskie stosunki dyplomatyczne w latach 1343–1660, Warszawa 2014, s. 165–193. Czasy nowożytne 1534–1648 140.Ogiewa Monika, Kancelaria na dworze księcia szczecińskiego Jana Fryderyka, personel i funkcjonowanie: zarys problematyki = Kanzlei auf dem Hof des Stettiner Herzogs Johannes Friedrichs, ihr Personal und ihre Funktionsweise: ein Umriss der Problematik, „Studia Maritima” 2014, vol. 27, [cz.] 2, s. 137–161. Bibliografie 155 141. Ogiewa-Sejnota Monika, Z dziejów pomorskiej dyplomacji. Wiedeńska podróż księcia Jana Fryderyka (1565–1566), „Przegląd Zachodniopomorski” 2014, z. 2, s. 5–14. Bibliogr. s. 13–14. 142. Rymar Edward, Jak polska królowa zwiedzała w 1645 roku Pomorze, „Szczeciński Informator Archiwalny” 2014, nr 23, s. 73–78. Ludwika Maria (1611–1667). 1815–1918 143. Holste Karsten, [Modernisierung in der preußischen Provinz?], „Zeit schrift für Ostmitteleuropa-Forschung” 2014, Bd. 63, H. 2, s. 302–303. Zawiera rec. książki: Mellies Dirk, Modernisierung in der preußischen Provinz? Der Regierungsbezirk Stettin im 19. Jahrhundert, Göttingen 2012 (Kritische Studien zur Geschichtswissenschaft, 201). Druga wojna światowa (1939–1945) 144.Neitzel Sönke, [Fremde Heere Ost], „Historische Zeitschrift” 2014, Bd. 298, H. 2, s. 537–538. Zawiera rec. książki: Pahl Magnus, Fremde Heere Ost. Hitlers militärische Feindaufklärung, Berlin 2012, 464 s. 145. Zwangsarbeit in Pommern von 1939 bis 1950: Sachstand und Perspektiven der Forschung und der historischen Bildungsarbeit in Deutschland und Polen: Dokumentation der gemeinsamen Tagung des Stadtarchivs Greifswald und des Staatsarchivs Stettin in Greifswald am 29./30. November 2012 = Praca przymusowa na Pomorzu w latach 1939–1950: stan i perspektywy badań naukowych oraz edukacji historycznej w Polsce i w Niemczech: dokumentacja wspólnej konferencji Archiwum Miejskiego w Greifswaldzie i Archiwum Państwowego w Szczecinie, która odbyła się w Greifswaldzie w dniach 29–30 listopada 2012 r., [red. Paweł Gut, Uwe Kiel, Jan Macholak], Greifswald–Szczecin 2014, 409 s. 156 Bibliografie 1945–1989 146.Benken Przemysław, Wypadki gryfickie 1951, Szczecin cop. 2014, 220 s. 147. Bykowska Milena, Polska Baza Genetyczna Ofiar Totalitaryzmów: identyfikacja kolejnych ofiar, „Biuletyn Informacyjny / Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie” 2014, nr 1, s. 13–15. 148. Eisler Jerzy, Grudzień 1970 – Gdańsk, Gdynia, Szczecin czy Warszawa?, w: Szczecin z oddali: Piąta Konferencja Edukacyjna, 30.XI.2012 r., Szczecin 2014, s. 191–198. 149. Fenrych Zofia, Szczecin w Watykanie, czyli polskie ziemie zachodnie w polityce kościelnych dyplomatów w latach 1945–1972, w: Szczecin z oddali: Piąta Konferencja Edukacyjna, 30.XI.2012 r., Szczecin 2014, s. 111–130. 150.Jankowiak-Maik Agnieszka, Pogranicze polsko-niemieckie po II wojnie światowej w propagandzie, w: Dom Otwarty. Dom Zamknięty? Lekcje pogranicza. Europa Środkowo-Wschodnia, Poznań 2014, s. 172–193. 151. Kozłowski Kazimierz, Pomorze Zachodnie w przestrzeni historycznej i w przededniu papieskiej wizyty, w: Święty Jan Paweł II: pamięć i wdzięczność na Pomorzu Zachodnim, Szczecin 2014, s. 39–47. 152. Kubaj Artur, Marian Jurczyk – Lech Wałęsa: rywalizacja, współdziałanie, konfrontacja, w: Szczecin z oddali: Piąta Konferencja Edukacyjna, 30.XI.2012 r., Szczecin 2014, s. 223–243. 153. Makowski Adam, Nikita Chruszczow w Szczecinie: historyczna wizyta czy historyczne okoliczności?, „Przegląd Historyczny” 2014, t. 105, z. 2, s. 161– 195. 154.Marciniak Rafał, Między Gdańskiem a Szczecinem: kryzysy społeczno-polityczne PRL w regionie koszalińsko-słupskim (1956–1981): podsumowanie badań = Zwischen Gdańsk und Szczecin: sozialpolitische Krisen der Volksrepublik Polen in der Region Koszalin-Słupsk (1956–1981): Forschungsresümee, „Studia Maritima” 2014, vol. 27, [cz.] 2, s. 355–383. Bibliografie 157 155. Ślepowroński Tomasz, Waśń w „rodzinie”: konflikty i spory w Zatoce Pomorskiej w latach 1985– 1989 i po 1995 r., w: Bałtyk w edukacji historycznej: studia i materiały, Szczecin 2014. Od 1989 156.Kozłowski Kazimierz, Ćwierć wieku Pomorza Zachodniego w III RP, w: Wokół spraw morza, regionalnej historii i polityki, Szczecin 2014, s. 95– 101. Historia polityczna Historia ustroju i administracji 157. Chrobak Piotr, Wybory samorządowe w Szczecinie w latach 1990–2010, „Kronika Szczecina” 2013 (2014), nr 32, s. 125–142. 158. Kordela Marcin, Sprawozdanie z działalności Prezydenta Szczecina za 2013 rok, „Kronika Szczecina” 2013 (2014), nr 32, s. 47–70. 159. Miszczuk Rafał, Działalność Rady Miasta Szczecina w 2013 roku, „Kronika Szczecina” 2013 (2014), nr 32, s. 21–45. 160.Miszczuk Rafał, Rada Miasta w VI kadencji, „Kronika Szczecina” 2013 (2014), nr 32, s. 7–20. 161. Prezydenci polskiego Szczecina: suplement do „Kroniki Szczecina”, [zespół red. Kazimierz Kozłowski, Zdzisława[!] Pacała, Piotr Chrobak], Szczecin 2014, 265 s. 162. Siedziako Michał, Kampanie wyborcze do Sejmu PRL w okresie rządów Edwarda Gierka (na przykładzie okręgu szczecińskiego), w: Wybory i referenda w PRL, Szczecin 2014, s. 233–249. 163. Szulc Paweł, Głosowanie na podsłuchu: wybory do rad narodowych w 1984 r. w Szczecinie, w: Wybory i referenda w PRL, Szczecin 2014, s. 333– 340. 158 Bibliografie Historia prawa 164.Lipska Elżbieta, Ostatni wyrok śmierci, „Szczeciner” 2014, nr 4, s. 68–71. Partie i organizacje polityczne 165. Mittenzwei Jan, Höhepunkt der Kampfzeit: die Pommersche NSDAP zwischen Auflösung und Machtergreifung 1931–1934 = Apogeum czasu walki: pomorska NSDAP pomiędzy rozwiązaniem a zdobyciem władzy 1931–1934, „Studia Maritima” 2014, vol. 27, [cz.] 2, s. 217–239. Kultura polityczna 166. Chrobak Piotr, Analiza kampanii wyborczej płk. Ryszarda Chwastka na prezydenta Miasta Szczecina w 2002 roku na łamach lokalnej prasy, w: Wokół spraw morza, regionalnej historii i polityki, Szczecin 2014, s. 123–140. Bezpieczeństwo wewnętrzne 167. Bierca Andrzej, Powiatowy Urząd do spraw Bezpieczeństwa Publicznego w Stargardzie w świetle kontroli Wojewódzkiego Urzędu do spraw Bezpieczeństwa Publicznego w Szczecinie, „Stargardia” 2014 (2013), nr 8, s. 155– 177. 168. Pączek Tomasz, Milicja Obywatelska w Słupsku i powiecie słupskim w latach 1945–1975, Słupsk 2014, 368, [1] s. Bibliogr. s. 319–332. Historia wojskowości 169. Faszcza Dariusz, Udział 5. Pułku Piechoty w walkach na Pomorzu w 1945 roku w świetle „Dziennika działań bojowych 5. Pułku Piechoty”, w: Wokół spraw morza, regionalnej historii i polityki, Szczecin 2014, s. 199–211. 170. Goral Zdzisław, Wielonarodowy Korpus Północno-Wschodni w Szczecinie, „Kronika Szczecina” 2013 (2014), nr 32, s. 203–206. Bibliografie 159 171. Herrmann Ulrich-Gerd, Die Pioniersicherstellung der 1. Polnischen Armee zur Überwindung der Oder im April 1945, w: Nadodrzańskie spotkania z historią 2014, Pruszcz Gdański–Mieszkowice 2014, s. 141–158. 172. Herrmann Ulrich-Gerd, Zabezpieczenia saperskie 1. Armii Wojska Polskiego przeprawy przez Odrę w kwietniu 1945 roku, w: Nadodrzańskie spotkania z historią 2014, Pruszcz Gdański–Mieszkowice 2014, s. 159–170. 173. Leszczełowski Jarosław, Zagadka ostatniej szarży: Borujsko 1945, „Wędrowiec Zachodniopomorski” 2014, nr 25, s. 55–[65]. 174. Leszczyński Marcin, Pomorze 1945, Warszawa cop. 2014, 315, [4] s., [8] s. tabl. (Historyczne bitwy). Bibliogr. s. 311–315. 175. Szelega Agnieszka, Ważniejsze wydarzenia z działalności Kwatery Głównej Wielonarodowego Korpusu Północ-Wschód w Szczecinie w 2013 roku, w: Wokół spraw morza, regionalnej historii i polityki, Szczecin 2014, s. 217–222. 176. Szulc Paweł, Występki żołnierzy z Trzebiatowa, w: Trzebiatów – spotkania pomorskie 2013, Trzebiatów [Gdynia] 2014, s. 89–99. 177. Święch Andrzej W., Zatopione dziedzictwo Marynarki Wojennej, w: Wokół spraw morza, regionalnej historii i polityki, Szczecin 2014, s. 27–38. 178. Walento Artur, Działalność jednostek wojskowych 12. Szczecińskiej Dywizji Zmechanizowanej w 2013 roku, w: Wokół spraw morza, regionalnej historii i polityki, Szczecin 2014, s. 223–237. 179. Wojciechowski Tomasz, Głowice jądrowe były tuż obok, „Mówią Wieki” 2014, nr 3, s. 38–40. Dot. tajnych magazynów broni jądrowej ZSRR istniejących w Podborsku w latach 1967–1993. 180. Wokół spraw morza, regionalnej historii i polityki, Szczecińskie Towarzystwo „Pogranicze”, Szczecin 2014, 278 s. (Pomorze Militarne, cz. 7). 181. Wołyński Dominik, Kryptonim „Sellerie”, „Szczeciner” 2014, nr 4, s. 30–35. 182. Żołnierze z Pomorza Zachodniego w rejonie Zatoki Perskiej, [red.] Grzegorz Ciechanowski, Szczecin 2014, 505 s. (W Mundurze na Pomorzu Zachodnim 160 Bibliografie i Poza Granicami Kraju, 2), (Świat, Konflikty, Pokój / Uniwersytet Szczeciński. Katedra Badań nad Konfliktami i Pokojem). Bibliogr. s. 501–504. Stosunki międzynarodowe Ludność 183. Chojecki Dariusz, Optanci polscy w rejencji szczecińskiej w świetle informacji Generalnego Konsulatu RP w Berlinie z przełomu 1921 i 1922 r., „Przeszłość Demograficzna Polski” 2014, t. 34, s. 89–101. 184. Stępiński Włodzimierz, [Topodemograficzny atlas gmin i obszarów dworskich Pomorza Zachodniego w 1871 roku], „Zapiski Historyczne” 2014, t. 79, z. 1, s. 140–148. Zawiera rec. książki: Topodemograficzny atlas gmin i obszarów dworskich Pomorza Zachodniego w 1871 roku, Szczecin 2012. Migracje 185. Auge Oliver, Ostseeraum, w: Migrationen im Mittelalter. Ein Handbuch, Berlin [i in.] 2014, s. 193–207. 186. Durka Włodzimierz, Od Polonii do autobiografii: naukowe peregrynacje prof. Jacka Leońskiego: szkic do portretu, w: Od Polonii po Ziemie Zachodnie. Pamięci profesora Jacka Leońskiego, Szczecin 2014, s. 13–32. 187. Iwasiów Sławomir, Pisanie przeszłości: „Wygnańcy” Jana M. Piskorskiego i „Między Stettinem a Szczecinem” Jana Musekampa, „Autobiografia” 2014, nr 2, s. 191–203. 188. Krasucki Eryk, Pomorze Zachodnie a powojenna wędrówka ludów (1945– 1948), w: Doświadczenie (po)granicza. Polsko-niemieckie Pomorze w historii, literaturze, kulturze, Warszawa 2014, s. 47–72. 189. Maren Röger, [Polens Wilder Westen], „H-Soz-u-Kult” (2014) [online], dostępny w: http://www.hsozkult.de/publicationreview/id/rezbuecher-22389. Zawiera rec. książki: Halicka Beata, Polens Wilder Westen. Erzwungene Migration und kulturelle Aneignung des Oderraumes 1945–1948, Paderborn [i in.] 2013. Bibliografie 161 190. Od Polonii po Ziemie Zachodnie. Pamięci Profesora Jacka Leońskiego, red. Zbigniew Kurcz, Żaneta Stasieniuk, Szczecin 2014, 160 s. Grupy etniczne 191. Cała Alina, Ochrona bezpieczeństwa fizycznego Żydów w Polsce: Komisje Specjalne przy Centralnym Komitecie Żydów w Polsce, Warszawa 2014, s. 139–144: Komisje Specjalne na terenie kraju: Szczecin. 192. Cała Alina, Ochrona bezpieczeństwa fizycznego Żydów w Polsce: Komisje Specjalne przy Centralnym Komitecie Żydów w Polsce, Warszawa 2014, s. 314–323: Raporty, meldunki i doniesienia Komisji Specjalnych o incydentach przemocy: Szczecin. 193. Krasucki Eryk, Świat obok. Żydowska obecność na obszarze Pomorza Zachodniego (od czasów najdawniejszych do dziś), w: Dawne cmentarze żydowskie powiatu gryfińskiego i stargardzkiego, Chojna–Szczecin–Cedynia 2014, s. 21–40. 194. Pęziński Piotr, Na rozdrożu: młodzież żydowska w PRL 1956–1968, Warszawa 2014, 334 s. Bibliogr. s. 318–322. Dot. także Szczecina. 195. Popławska Aneta, „A ty zostaniesz ze mną. Zgodziłam się...”: codzienność związków polsko-niemieckich w latach 1945–1950 na Pomorzu Zachodnim = „Du aber bleibst bei mir. Ich willigte ein...”: Alltagsleben der polnisch-deutschen Paare in den Jahren 1945–1950 in Westpommern, „Studia Maritima” 2014, vol. 27, [cz.] 2, s. 279–304. 196. (rr), Gdzie jest nasz brat Abel?, „Gazeta Chojeńska” 2014, nr 20, s. 6. Dot. książki: Ruthenberg Eckehart, Dawne cmentarze żydowskie powiatu gryfińskiego i stargardzkiego. 197. Szultka Zygmunt, Jak o tzw. Słowińcach przed pół wiekiem pisano: w związku z książką „Słowińcy – ich dzieje i kultura (do 1956 r.)”, „Przegląd Zachodniopomorski” 2014, z. 4, s. 255–276. Zawiera rec. książki: Stelmachowska Bożena, Słowińcy – ich dzieje i kultura (do 1956 r.), Gdańsk–Kluki 2013. 162 Bibliografie 198. Thum Gregor, [Gehen oder bleiben?], „Zeitschrift für Ostmitteleuropa -Forschung” 2014, Bd. 63, H. 1, s. 146–148. Zawiera rec. książki: Hirsch Helga, Gehen oder bleiben? Deutsche und polnische Juden in Schlesien und Pommern 1945–1957, Göttingen 2011. Historia gospodarcza i społeczna Ogólne 199. Grube Klemens, „Economy and science have long since been inseparable partners”: the Oder-Danube Institute and Professor Peter-Heinz Seraphim (Greifswald) in the Nazi Germany period = „Gospodarka i nauka już dawno stały się nierozłącznymi partnerami. Obie mają służyć narodowi”: Szczeciński Instytut Odra-Dunaj i greifswaldzki profesor Peter-Heinz Seraphim w czasach nazistowskich, „Studia Maritima” 2014, vol. 27, [cz.] 2, s. 241–277. 200.Kształtowanie rozwoju społeczno-gospodarczego Pomorza Środkowego, pod red. Agnieszki Jakubowskiej, Michała Jasiulewicza, Anny Rosy, Grzegorza Spychalskiego, Koszalin 2014, 162 s. (Monografia, Wydział Nauk Ekonomicznych, Politechnika Koszalińska). Osadnictwo 201. Kneisel Jutta, [Der Peeneraum zwischen Frühgeschichte und Mittelalter: Archäologische Beiträge zur Siedlungs- und Wirtschaftsgeschichte des 8. bis 14. Jahrhunderts], „Offa. Berichte und Mitteilungen des Museums vorgeschichtlicher Altertümer in Kiel” 2014 (2010), Bd. 67/68, s. 343–344. Zawiera rec. książki: Der Peeneraum zwischen Frühgeschichte und Mittelalter: Archäologische Beiträge zur Siedlungs- und Wirtschaftsgeschichte des 8. bis 14. Jahrhunderts, Hrsg. Felix Biermann, Bonn 2011. 202.Suchy Jakub, Kołobrzeg nad Bałtykiem: obraz miasta nadmorskiego na Ziemiach Odzyskanych po zakończeniu drugiej wojny światowej = Kolberg (Kołobrzeg) an der Ostsee: das Bild einer Küstenstadt auf Wiedergewonnenen Gebieten nach dem 2. Weltkrieg, „Studia Maritima” 2014, vol. 27, [cz.] 2, s. 385–411. Bibliografie 163 Rolnictwo, rybołówstwo 203. Malkowska Agnieszka, Rybołówstwo łodziowe jako element dziedzictwa historyczno-kulturowego województwa zachodniopomorskiego na przykładzie rybołówstwa Zalewu Szczecińskiego, w: Tradycyjne rybołówstwo łodziowe w regionie zachodniopomorskim po 1945 roku, Szczecin 2014, s. 73–93. 204.Markowski Dawid, Historia rybactwa na terenie LGR „Pojezierze Dobiegniewskie” oraz Nadnoteckiej Grupy Rybackiej, Olsztyn 2014, 95, [1] s. 205. (rr), Książka o kropce na mapie, „Gazeta Chojeńska” 2014, nr 30–31, s. 3. Zawiera rec. książki: Wokół PGR-u: Krzymów i jego mieszkańcy, Chojna 2014. 206.Tradycyjne rybołówstwo łodziowe w regionie zachodniopomorskim po 1945 roku, pod red. Bogdana Matławskiego, Karola Piaseckiego, Szczecin 2014, 274 s. 207. Wokół PGR-u: Krzymów i jego mieszkańcy, pod red. Radosława Skryckiego, Chojna 2014, 140 s. (Biblioteka Rocznika Chojeńskiego, t. 1). Handel, usługi, rzemiosło, przemysł 208.Dzierbunowicz Ewa Halina, Historia zakładu z Doliny Płoni w Baru, Piła, Barlinek 2014, 167 s. Bibliogr. s. 153–154. 209. Gaziński Radosław, Handel bałtycki w dobie nowożytnej i jego uwarunkowania (XVI–XVIII w.), w: Bałtyk w edukacji historycznej: studia i materiały, Warszawa 2014, s. 1–12, [DVD-ROM]. 210. Klonder Andrzej, Salapiirituse vedu Läänemerel, „TUNA” 2014, Bd. 17, H. 1 (62), s. 141–142. Zawiera rec. książki: Pullat Raimo, Pullat Risto, Morze wódki: przemyt spirytusu na Bałtyku w okresie międzywojennym, Kraków 2013. 211. Kocjan Stanisław, Strajk w Policach, „Magazyn Policki” 2014, nr 12, s. 14– 15. 164 Bibliografie 212. Kroczyński Hieronim, Hotel Parkowy = Parkhotel, „Kołobrzeskie Wiadomości = Kolberger Nachrichten” 2014, nr 44, s. 6. Transport, komunikacja, łączność 213. Gaziński Radosław, Porty, handel i żegluga u ujścia Odry na przełomie XVIII I XIX wieku, w: Na lądzie, w wodzie i w powietrzu...: z dziejów transportu i komunikacji na ziemiach polskich na przestrzeni wieków, Wrocław 2014, s. 73–82. 214. Janiak Mirosław, Tramwajem w przestworza: szczecińskie tramwaje w latach 1925–1945, „Szczeciner” 2014, nr 4, s. 14–29. 215. Lublow Wolfgang, Blicke auf die Stolper Postgeschichte, „Pommern” 2014, H. 1, s. 22–23. 216. Lublow Wolfgang, Die Kleinbahnen im Landkreis Stolp, „Pommern” 2014, H. 2, s. 43–45. 217. Olszak Helmut, Strandboote der pommerschen Ostseeküste, „Pommern” 2014, H. 3, s. 17–29. 218. Szczepańska Anna, „Morze nas pojedna” – Szczecin w stosunkach polsko-czechosłowackich w latach 1945–1956, w: Szczecin z oddali: Piąta Konferencja Edukacyjna, 30.XI.2012 r., Szczecin 2014, s. 133–156. Zagadnienia socjalne, ochrona zdrowia 219. Bartels Friedrich, Eine beklemmende Spurensuche: die Geschichte der Kückenmühler Anstalten in Stettin, „Stettiner Bürgerbrief” 2014, s. 44–45. 220.Chojecki Dariusz K., Od społeczeństwa tradycyjnego do nowoczesnego: demografia i zdrowotność głównych ośrodków miejskich Pomorza Zachodniego w dobie przyśpieszonej industrializacji i urbanizacji w Niemczech (1871–1913), Szczecin 2014, 349, [3] s. (Rozprawy i Studia / Uniwersytet Szczeciński, t. [958] 884). Bibliografie 165 221. Kraack Detlev, [Kommunikation der Pest], „Historische Zeitschrift” 2014, Bd. 298, H. 3, s. 807–808. Zawiera rec. książki: Wahrmann Carl Christian, Kommunikation der Pest. Seestädte des Ostseeraums und die Bedrohung durch die Seuche 1708–1713, Berlin 2012, 393 s. (Historische Forschungen, 98). 222.Linka Anna, Służba społeczna wobec osób odmiennych kulturowo na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1991, „Praca Socjalna” 2014, nr 1, s. 124– 137. 223. Od średniowiecznego przytułku do Samodzielnego Publicznego Szpitala Klinicznego nr 2 Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie, zebr. i oprac. Zygmunt Machoy, Szczecin 2014, 112 s. Bibliogr. s. 81. 224.70-lecie [Siedemdziesięciolecie] 109 Szpitala Wojskowego z Przychodnią SP ZOZ w Szczecinie, [Szczecin 2014], 67, [1] s. Związki i organizacje 225. Bartnik Paweł, 20 lat Stowarzyszenia Gmin Polskich Euroregionu Pomerania: kalendarium, „Kronika Szczecina” 2013 (2014), nr 32, s. 209–244. 226.Chlebowska Agnieszka, Codzienność w okowach wojny: działalność Narodowej Służby Kobiet w miastach niemieckich w czasie I wojny światowej (na przykładzie Szczecina), w: Kobiety w wojnach i konfliktach polityczno-społecznych na ziemiach polskich w pierwszej połowie XX wieku: wybrane zagadnienia, Wrocław 2014, s. 141–168. 227. Diamentowe gody Koła Łowieckiego „Knieja” w Szczecinie: Szczecin 1954– 2014, pod red. Zbigniewa Kilińskiego, Szczecin 2014, 232 s. 228.Kubaj Artur, Siedziako Michał, Nowa książka o szczecińskiej „Solidarności”, „Jedność” 2014, nr 5, s. 14. 229. Migdalski Paweł, Sprawozdanie z działalności Stowarzyszenia Historyczno-Kulturalnego „Terra Incognita” za rok 2013, „Rocznik Chojeński” 2014, t. 6, s. 301–307. 166 Bibliografie 230. Migdalski Paweł, Statut Stowarzyszenia Historyczno-Kulturalnego „Terra Incognita” w Chojnie uchwalony w dniu 4 października 2013 roku, „Rocznik Chojeński” 2014, t. 6, s. 309–318. 231. Obywatelski Komitet Porozumiewawczy „Solidarność” Regionu Pomorze Zachodnie: powstanie i działalność od marca do czerwca 1989 roku: relacje i dokumenty, red. Małgorzata Machałek, Jan Macholak, Włodzimmierz Puzyna, Archiwum Państwowe w Szczecinie, Szczecin 2014, 256 s. 232. Regionalny wymiar „Solidarności” 1980–1981: Szczecin na tle kraju, pod red. Artura Kubaja, Michała Siedziako, Szczecin 2014, 348 s. Materiały z konferencji, 16–17.06.2011, Szczecin. 233. Walasek Grzegorz, Polskie Towarzystwo Numizmatyczne Oddział w Koszalinie: sprawozdanie z działalności w roku 2013, „Koszalińskie Zeszyty Muzealne” 2014, t. 34, s. 173–184. 234.Wiśniewski Maciej, Ruch „Wolność i Pokój” w Szczecinie w latach 1985– 1992, Gdańsk 2014, 165 s. Bibliogr. s. 154–159 (Biblioteka, Europejskie Centrum Solidarności). Historia mentalności 235. Durka Włodzimierz, Badania społeczności pogranicza – w poszukiwaniu tożsamości regionalnej Pomorza Zachodniego, w: Kryzys definiensu regionalizmu w Polsce? Aspekty historyczno-socjologiczne, Poznań–Szczecin 2014, s. 131–143. 236. Die Erfahrung der Grenye des Grenzraumes: das polnisch-deutsche Gebiet Pommern in der Geschichte, Literatur und Kultur, wissenschaftliche Redaktion Paweł Wolski, Warszawa cop. 2014, 114 s. 237. Kokiel Andrzej, Tożsamość mieszkańców Szczecina w kontekście sporów o historię i pamięć, w: Kryzys definiensu regionalizmu w Polsce? Aspekty historyczno-socjologiczne, Poznań–Szczecin 2014, s. 155–164. 238. Kokiel Andrzej, Cegiełka Tomasz, Pamięć i tożsamość mieszkańców Szczecina, w: Dom Otwarty. Dom Zamknięty? Lekcje pogranicza. Europa Środkowo-Wschodnia, Poznań 2014, s. 381–395. Bibliografie 167 239. Kryzys definiensu regionalizmu w Polsce? Aspekty historyczno-socjologiczne, red. Izabela Skórzyńska, Anna Wachowiak, Waldemar Urbanik, Poznań–Szczecin 2014, 198, [1] s. (Seria Wydawnicza Polskiego Towarzystwa Socjologicznego). 240.Urbanik Waldemar, Problemy rytualizacji postaw społecznych wobec stanu wojennego: „Partykularz pamięci stanu wojennego” i „fatalizm konieczności stanu wojennego’”, w: Kryzys definiensu regionalizmu w Polsce? Aspekty historyczno-socjologiczne, Poznań–Szczecin 2014, s. 165–184. Historia religii i Kościołów Ogólne 241. Bastowska Krystyna, Przyczynek do pielgrzymowania na Pomorskiej Drodze św. Jakuba, „Rocznik Skrzatuski” 2014, t. 2, s. 81–95. 242.Bończa-Bystrzycki Lech, Kościoły i związki wyznaniowe w Koszalinie (1945–2014), Koszalin 2014, 182 s. Bibliogr. s. 143–162. 243. Popielas-Szultka Barbara, Chrystianizacja szczecinian w latach 1124/25 i 1128, „Kronika Szczecina” 2013 (2014), nr 32, s. 81–93. 244.Skrobańska Patrycja, 825. rocznica kanonizacji bp. Ottona z Bambergu, „Niedziela” 2014, nr 32, dod. „Kościół nad Odrą i Bałtykiem”, nr 32, s. I. 245. Szultka Zygmunt, Świątynia na Rowokole i jej funkcje, Słupsk 2014, 157, [2] s. Bibliogr. s. 141–150. 246.Wejman Grzegorz, Misje św. Ottona z Bambergu na Pomorzu Zachodnim: działalność w Pyrzycach, „Adhibenda” 2014, R. 1, s. 195–204. Kościół katolicki 247. Borucki Robert, Wydział do Spraw Wyznań Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej i Urzędu Wojewódzkiego w Koszalinie wobec diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej w latach 1972–1989, w: Przeszłość Kościoła w archiwach Pomorza Zachodniego, Koszalin 2014, s. 89–102. 168 Bibliografie 248.Chojnacki Grzegorz, Czerpać z mocy jedności Kościoła Jan Paweł II o formacji seminaryjnej i kapłańskiej. Przesłanie ze Szczecina, w: Święty Jan Paweł II: pamięć i wdzięczność na Pomorzu Zachodnim, Szczecin 2014, s. 99–111. 249. Dwa jubileusze: 825-lecie konsekracji kościoła św. Jakuba Apostoła w Szczecinie, 750-lecie powołania szczecińskiej kapituły kolegiackiej, pod red. Andrzeja Krzystka, Grzegorza Wejmana, Szczecin 2014, 278 s. (Studia i Rozprawy, Wydział Teologiczny Uniwersytetu Szczecińskiego, nr 35). 250. Łuszczek Krzysztof, Roczniki parafii św. Kazimierza w Szczecinie 1973– 2013, Szczecin 2014, 94 s. 251. Oboedientia et pax: księga jubileuszowa dedykowana biskupowi Marianowi Błażejowi Kruszyłowiczowi OFMConv, red. Zdzisław Gogola, Andrzej Maćkowski, Józef Wołczański, Szczecin 2014, 724 s. Materiały z sesji naukowej na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Szczecińskiego „Kościół katolicki w wybranych krajach Europy Środkowo-Wschodniej w okresie przemian społeczno-politycznych”, która odbyła się z okazji 50-lecia kapłaństwa bp. M.B. Kruszyłowicza. 252. Pakuła Mateusz, Historia parafii pw. św. Andrzeja Boboli w Golczewie w latach /1945/1951–2013, Szczecin 2014, 182 s. Bibliogr. s. 175–180. 253. Rajewski Bartosz, Historia niezwykłej parafii: powojenne dzieje parafii pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Łobzie, Gniezno 2014, 172 s. 254.Siedziako Michał, Kościół katolicki wobec Sierpnia ’80 w Szczecinie, cz. 1: Geneza i pierwsze reakcje – prymas Wyszyński i papież Jan Paweł II, „Niedziela” 2014, nr 35, dod. „Kościół nad Odrą i Bałtykiem”, nr 35, s. III. 255. Siedziako Michał, Kościół katolicki wobec Sierpnia ’80 w Szczecinie, cz. 2: Religijny wymiar strajków i wsparcie kościoła, „Niedziela” 2014, nr 36, dod. „Kościół nad Odrą i Bałtykiem”, nr 36, s. VII. 256. Siedziako Michał, Kościół katolicki wobec Sierpnia ’80 w Szczecinie, cz. 3: Religijny wymiar strajków i wsparcie kościoła, „Niedziela” 2014, nr 37, dod. „Kościół nad Odrą i Bałtykiem”, nr 37, s. VII. Bibliografie 169 257. Siedziako Michał, Kościół katolicki wobec wyborów 4 czerwca 1989 r., cz. 1: „Niekonfrontacyjna” kampania i „drużyna Wałęsy”, „Niedziela” 2014, nr 25, dod. „Kościół nad Odrą i Bałtykiem”, nr 25, s. V. 258. Siedziako Michał, Kościół katolicki wobec wyborów 4 czerwca 1989 r., cz. 2: „Stanowisko Kościoła jest jednoznaczne”, „Niedziela” 2014, nr 26, dod. „Kościół nad Odrą i Bałtykiem”, nr 26, s. V. 259. Stanuch Zbigniew, Historia parafii pw. św. Jerzego w Goleniowie, „Niedziela” 2014, nr 17, dod. „Kościół nad Odrą i Bałtykiem”, nr 17, s. VI–VII. 260.Stanuch Zbigniew, Walka o religię: katechizacja szkolna i pozaszkolna na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1961, Szczecin 2014, 236 s. Bibliogr. s. 197–209. 261. Święty Jan Paweł II: pamięć i wdzięczność na Pomorzu Zachodnim, pod red. Aleksandra Ziejewskiego, Grzegorza Wejmana, Szczecin 2014, 382 s. 262.Śmierzchalski-Wachocz Dariusz, Duchowieństwo rzymskokatolickie na Pomorzu Zachodnim, Środkowym i Ziemi Lubuskiej w świetle dokumentów państwowych z lat 1945–1989, t. 1, Zielona Góra 2014, 394 s. Bibliogr. s. 357–375. 263. Wejman Grzegorz, Błogosławiony Jan Paweł II: pamięć i wdzięczność na Pomorzu Zachodnim, „Kronika Szczecina” 2013 (2014), nr 32, s. 95–108. 264.Wejman Grzegorz, Geneza pobytu Karola Wojtyły, Jana Pawła II na terenie dzisiejszej metropolii szczecińsko-kamieńskiej, w: Święty Jan Paweł II: pamięć i wdzięczność na Pomorzu Zachodnim, Szczecin 2014, s. 49–63. 265. Wejman Grzegorz, Posługa duszpasterska duchowieństwa diecezjalnego na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–2012, w: Oboedientia et pax: księga jubileuszowa dedykowana biskupowi Marianowi Błażejowi Kruszyłowiczowi OFMConv, Szczecin 2014, s. 629–645. 266.Wejman Henryk, Zdrowa rodzina drogą odrodzenia społeczeństwa. Studium analityczne homilii Jana Pawła wygłoszonej na szczecińskich Jasnych Błoniach, w: Święty Jan Paweł II: pamięć i wdzięczność na Pomorzu Zachodnim, Szczecin 2014, s. 75–85. 170 Bibliografie Kościoły ewangelickie 267. Buske Norbert, [Der späte Bugenhagen], „Mitteldeutsches Jahrbuch für Kultur und Geschichte” 2014, Bd. 21, s. 457–460. Zawiera rec. książki: Der späte Bugenhagen, Hrsg. Irene Dingel, Stefan Rhein, Leipzig 2011, 256 s. (Schriften der Stiftung der Luthergedenkstätten in Sachsen-Anhalt, 13). 268.Czajko Mieczysław, Zielonoświątkowcy w Szczecinie, „Kronika Szczecina” 2013 (2014), nr 32, s. 109–123. 269. Manzke Eberhard, Manzke Hermann, Himmler-Spott und Galen-Brief brachten Schüler ins KZ, „Stettiner Bürgerbrief” (2014), s. 22–31. Historia kultury Kultura materialna, etnografia 270. Berowska Marta, Zatopione miasto Wineta, w: Echa polskich legend, Warszawa 2014, s. 13–20. 271. Berowska Marta, O pięknej Sydonii i rodzie Gryfitów, w: Echa polskich legend, Warszawa 2014, s. 5–12. 272.Drzeżdżon Roman, To je krótczé, to je dłudżé...: wędrówki szlakiem obrazkowych nut, Gdańsk–Wejherowo 2014, 94, [1] s. Bibliogr. s. 93–[95]. 273. Freindorf Agata, Bramy do innego świata, „Szczeciner” 2014, nr 4, s. 58– 63. 274. Freindorf Agata, O zachowanym nagrobku rodziny Stedtnitzów, „Szczeciner” 2014, nr 4, s, 64–67. 275. Gołębiowski Robert, Lapidarium w Mierzęcinie, „Niedziela” 2014, nr 45, dod. „Kościół nad Odrą i Bałtykiem”, nr 45, s. VII. 276. Hińcza-Gnysińska Anna, Pyszna rybka po drawieńsku, Drawno–Piła 2014, 31, [2] s. Bibliografie 171 277. Jankowiak Grzegorz, Bredower Friedhof i Park Brodowski, „Niedziela” 2014, nr 39, dod. „Kościół nad Odrą i Bałtykiem”, nr 39, s. V, VII. 278. Kurek Artur, Cmentarz Centralny w Szczecinie: depozytariusz miejsc pamięci zbiorowej Szczecina, w: Kryzys definiensu regionalizmu w Polsce? Aspekty historyczno-socjologiczne, Poznań–Szczecin 2014, s. 145–154. 279. Kurek Artur, Cmentarz Centralny w Szczecinie: depozytariusz miejsca pamięci zbiorowej Szczecina, w: Dom Otwarty. Dom Zamknięty? Lekcje pogranicza. Europa Środkowo-Wschodnia, Poznań 2014, s. 396–406. 280.Legendy dawnej Ziemi Sławieńskiej, oprac. tekstów, wstęp i nota wydawnicza Jan Sroka, Gdynia 2014, 151 s. 281. Müller Matthias, Die Trauerkleidung als umstrittenes Statussymbol in Schwedisch-Pommern: das Beispiel der Pleureusen im 18. Jahrhundert = Strój żałobny jako kontrowersyjny symbol statusu na Pomorzu Szwedzkim: przykład plerez w XVIII wieku, „Studia Maritima” 2014, vol. 27, [cz.] 2, s. 163–192. 282.Ronowska Bożena, Charakterystyka kulturowa grup etnicznych Pomorza: ze szczególnym uwzględnieniem podobieństw i różnic kulturowych Kaszub i Kociewia, „Rydwan” 2014, nr 9, s. 173–183. 283. Rymar Edward, Niektóre wątki dawnej obrzędowości pyrzyckiej, „Tygodnik Pyrzycki” 2014, nr 51, s. 12. 284.Schmandt Piotr, Sobótka, ścinanie kani, ogień i czary na Kaszubach, Gdynia–Wejherowo 2014, 91 s. Bibliogr. s. 89–91. 285. Skórzyńska Izabela, Wachowiak Anna, Mit „złego Niemca” w kontekście polskich praktyk pamięci zmarłych pochowanych na przedwojennych cmentarzach, w: Kryzys definiensu regionalizmu w Polsce? Aspekty historyczno-socjologiczne, Poznań–Szczecin 2014, s. 105–118. Bibliogr. s. 117–118. 286.Staniewski Dariusz, Sobolewski Bolesław, W szponach Gryfa: Szczecin i Pomorze Zachodnie – historia od kuchni, Szczecin [2014], 119 s. 287. Wedel Kay von, Das Mausoleum des Rittergutes Schwerin im Kreis Regenwalde, „Pommern” 2014, H. 4, s. 30–34. 172 Bibliografie Sport i turystyka 288.Choroba Tomasz, Szlakiem drawskich grodzisk wczesnośredniowiecznych: turystyczny szlak pieszy na terenie gminy Drawsko Pomorskie i gminy Węgorzyno, Drawsko Pomorskie–Piła [2014], 50 s. 289. Duda Małgorzata, Duda Tomasz, Pomorska Droga Świętego Jakuba, „Wędrowiec Zachodniopomorski” 2014, nr 25, s. 41–42. 290.Einhorn Ignacy, Żydzi w tenisie stołowym na Śląsku i Pomorzu Zachodnim, w: Z dziejów sportu na Ziemiach Zachodnich i Północnych Polski po II wojnie światowej, Wrocław 2014, s. 119–128. 291. Ellwart Jarosław, Bütow und Umgebung, wyd. 3, Gdynia cop. 2014, 95 [1] s. (Touristisches Handbuch für Aktive). 292.Ellwart Jarosław, Bytów i okolice, wyd. 3, Gdynia cop. 2014, 95, [1] s. (Przewodnik Turystyczny dla Aktywnych). 293. Kanon krajoznawczy województwa zachodniopomorskiego, pod red. Małgorzaty Dudy, Tomasza Dudy, Roberta Śledzińskiego; [aut. tekstów Bartosz Bynowski i in.], Szczecin 2014, 286 s. 294. Łeba i okolice: Słowiński Park Narodowy, Rąbka, Smołdzino, Żarnowska, Kluki, Nowęcin: przewodnik turystyczny, Gdynia [2014], 46 s. 295. Müller Matthias, Lotteriefieber im „Zeitalter der Aufklärung”: der Fall Stralsund, „Pommern” 2014, H. 3, s. 12–16. 296.Owsianowski Wojciech, [Kanon krajoznawczy województwa zachodniopomorskiego], „Kołobrzeskie Wiadomości = Kolberger Nachrichten” 2014, nr 46, s. 40. Zawiera rec. książki: Kanon krajoznawczy województwa zachodniopomorskiego, red. Małgorzata Duda, Tomasz Duda, Robert Śledziński, Szczecin 2014. 297. Piasek Dariusz, Ellwart Jarosław, Wał Pomorski, wyd. 3 rozszerz., Gdynia 2014, 165, [2] s. (Vademecum Krajoznawcze). 298. Przewodnik po czterech gminach Zalewu Szczecińskiego, Szczecin [ca 2014], 52 s. Bibliogr. s. 52. Bibliografie 173 299. Rembas Michał, Auf Lubinus’ Spuren: ein ungewöhnlicher Reiseführer, Szczecin cop. 2014, 185, [5] s., [2] k. złoż. 300.Rembas Michał, Śladami Lubinusa: przewodnik niezwykły, Szczecin 2014, 187, [6] s. (w tym 2 k. złoż.). 301. (rr), Odkrywania regionu nigdy dość, „Gazeta Chojeńska” 2014, nr 30–31, s. 6. Zawiera rec. książki: Rembas Michał, Śladami Lubinusa: przewodnik niezwykły, Szczecin 2014. 302.Skurzyński Piotr, Zamki Kaszub i Pomorza Środkowego, wyd. 3 zm., Gdynia 2014, 79 s. (Vademecum Krajoznawcze). 303.Szafkowski Zbigniew, Kronika sportowa Szczecina, cz. 18: Rok 2013, „Przegląd Zachodniopomorski” 2014, z. 4, s. 277–319. 304.Witkowska Anna, Kaczmarczyk Adam, Maraton Dębno: 1966–2013, Dębno 2014, 302 s. Bibliogr. s. 291–292. 305.Z dziejów sportu na Ziemiach Zachodnich i Północnych Polski po II wojnie światowej, pod red. Jarosława Maliniaka, Piotra Sroki, Grzegorza Straucholda, Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”, Wrocław 2014, 315 s. (Konferencje Ośrodka „Pamięć i Przyszłość”, t. 5). Materiały z konferencji naukowej „Sport na Ziemiach Zachodnich”, która odbyła się we Wrocławiu 18.10.2012. Oświata (szkoły) 306.Bartczak Anna, Początki szkolnictwa ukraińskiego na Pomorzu Zachodnim (1952–1956), „Stargardia” 2014 (2013), nr 8, s. 141–154. 307.Bischoff Dieter, Szkolnictwo Trzebiatowa do 1945 roku, w: Trzebiatów – spotkania pomorskie 2013, Trzebiatów, [Gdynia] 2014, s. 233–239. 308.Bischoff Dieter, Das Schulwesen der Stadt Treptow a. d. Rega bis zum Jahre 1945, w: Trzebiatów – spotkania pomorskie 2013, Trzebiatów [Gdynia] 2014, s. 241–247. 174 Bibliografie 309. Korek Renata Teresa, Dzieje szkolnictwo ukraińskiego w powiecie gryfickim, w: Trzebiatów – spotkania pomorskie 2013, Trzebiatów [Gdynia] 2014, s. 61–88. 310. Loeck Gottfried, Schulprogrammschriften – ein ungehobener Schatz pommerscher Bildungsgeschichte, „Pommern” 2014, H. 4, s. 35–43. 311. Vogler Marlene, Dorfschulen in Pommern, w: Trzebiatów – spotkania pomorskie 2013, Trzebiatów [Gdynia] 2014, s. 255–258. 312. Vogler Marlene, Szkoły wiejskie na Pomorzu, w: Trzebiatów – spotkania pomorskie 2013, Trzebiatów [Gdynia] 2014, s. 249–254. Szkolnictwo wyższe i historia nauki 313. Czapp Wiktor Bolesław, Pływające uczelnie morskie, „Akademickie Aktualności Morskie” 2014, nr 4, s. 22–25. 314. Czolkoß Michael, Aufsätze Aufsatz: „Leider muss ich klagen und fast verzagen”: Briefe Friedrich Wilhelm Bartholds an Friedrich Wilken (1832–1835) und einen unbekannten Freund (1853), „Baltische Studien” N.F. 2014 (2015), Bd. 100, s. 155–196. 315. Hukowska-Szematowicz Beata, Deptuła Wiesław, Księga pamiątkowa z okazji 25-lecia Katedry Mikrobiologii i Katedry Immunologii Wydziału Biologii Uniwersytetu Szczecińskiego w Szczecinie oraz 40-lecia pracy zawodowej prof. dr. hab. Wiesława Deptuły, Szczecin 2014, 244 s. Wybrane publikacje zespołu prof. W. Deptuły z zakresu immunologii, wirusologii, bakteriologii za lata 1990–2014, s. 69–90. 316. Iwińska Anna, Iwiński Jerzy, Wesołowska Justyna, Lekkoatleci, absolwenci studiów magisterskich i licencjackich Wydziału Wychowania Fizycznego Wyższej Szkoły Pedagogicznej oraz Instytutu Kultury Fizycznej Uniwersytetu Szczecińskiego, w: 60 lat kształcenia nauczycieli wychowania fizycznego w Szczecinie, Szczecin 2014, s. 129–146. Bibliografie 175 317. Mantel Peter, [100 Jahre Rechts-und Staatswissenschaftliche Fakultät an der Universität Greifswald. Festgabe zum Jubiläum], „Baltische Studien” N.F. 2014 (2015), Bd. 100, s. 201, 202–203, 204. Zawiera rec. książki: Körnet Jan, Grube Klemens, 100 Jahre Rechts-und Staatswissenschaftliche Fakultät an der Universität Greifswald. Festgabe zum Jubiläum, Greifswald 2014. 318. Nasze losy: wspomnienia absolwentów Wyższej Szkoły Rolniczej w Szczecinie z 1963 roku, [oprac. red. Krystyna Naus], Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, Szczecin 2014, 92 s. 319. 60 [Sześćdziesiąt] lat kształcenia nauczycieli wychowania fizycznego w Szczecinie, pod red. Jerzego Eidera, Szczecin 2014, 176 s. (Rozprawy i Studia, Uniwersytet Szczeciński, t. [964] 890). 320. 60 [Sześćdziesiąt] lat Wydziału Kształtowania Środowiska i Rolnictwa Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie 1954– 2014, [zespół red. Ryszard Malinowski i in.], Szczecin 2014, 288 s. Media (książka, prasa, media elektroniczne, wydawnictwa, biblioteki) 321. Blüggel Bruno, Biblioteka cyfrowa Meklemburgii-Pomorza Przedniego: archiwa, biblioteki, muzea i zbiory naukowe pod jednym dachem, w: Znaczenie udostępniania kopii cyfrowych regionalnych zbiorów bibliotecznych w sieci: materiały z konferencji Stargard Szczeciński, 5 września 2014 r., Stargard Szczeciński 2014, s. 121–125. 322. Blüggel Bruno, Die Digitale Bibliothek Mecklenburg-Vorpommern: Archive, Bibliotheken, Museen und Wissenschaftliche sammlungen unter einem Dach, w: Znaczenie udostępniania kopii cyfrowych regionalnych zbiorów bibliotecznych w sieci: materiały z konferencji Stargard Szczeciński, 5 września 2014 r., Stargard Szczeciński 2014, s. 126–136. 323. Borówka Teresa, Zbiory specjalne Biblioteki Głównej Uniwersytetu Szczecińskiego, „Bibliotekarz Zachodniopomorski” 2014, nr 2 (2014), s. 9–17. 176 Bibliografie 324. Borysowska Agnieszka, Kodeksy rękopiśmienne dawnej biblioteki kapitulnej w Kamieniu Pomorskim: zarys dziejów kolekcji, „Bibliotheca Nostra” 2014, nr 4 (38), s. 38–52. 325. CATL – Cyfrowe archiwa tradycji lokalnej w Polsce: przewodnik, [przygot. materiału do publ. Agnieszka Kudełka, Małgorzata Kudosz, Ewa Sularz, oprac. red. Marta Drobnik, Anna Morawska], Warszawa cop. 2014, s. 318– 327: Województwo zachodniopomorskie. 326. Judek Cecylia, „Logos” – czytelnia i wypożyczalnia Krystyny Łyczywkowej w Szczecinie, „Bibliotekarz Zachodniopomorski” 2014, nr 1, s. 64–71. 327. Kamolowa Danuta, Zbiory rękopisów w bibliotekach i muzeach w Polsce, oprac. Danuta Kamolowa, przy współudziale Teresy Sieniateckiej, wyd. 3, Warszawa 2014, XLIII, [1], 561 s. (Zbiory Rękopisów w Polsce = Manuscript Collections in Poland, t. 1). 328. Konopczyńska-Tota Ewelina, Stefan Flukowski w oflagu (kwerenda zasobów Książnicy Pomorskiej), „Bibliotekarz Zachodniopomorski” 2014, nr 2, s. 48–60. Flukowski, Stefan (1902–1972). 329. Liskowacka Jolanta, Wydawnictwo „Glob” w Szczecinie – historia bez happy endu, „Bibliotekarz Zachodniopomorski” 2014, nr 1, s. 72–78. 330.Łopuch Wojciech, Przyjaciel książek, „Bibliotekarz Zachodniopomorski” 2014, nr 2, s. 101–104. 331. Marcinkiewicz Lilia, Die Westpommersche Digitalbibliothek „Pomerania” – die zentrale digitale Bibliothek der Kulturinstitutionen und Bibliotheken der Woiwodschaft Westpommern, w: Znaczenie udostępniania kopii cyfrowych regionalnych zbiorów bibliotecznych w sieci: materiały z konferencji Stargard Szczeciński, 5 września 2014 r., Stargard Szczeciński 2014, s. 141– 144. 332. Marcinkiewicz Lilia, Zachodniopomorska Biblioteka Cyfrowa „Pomerania” – centralna biblioteka cyfrowa instytucji kultury i bibliotek województwa zachodniopomorskiego, w: Znaczenie udostępniania kopii cyfrowych Bibliografie 177 regionalnych zbiorów bibliotecznych w sieci: materiały z konferencji Stargard Szczeciński, 5 września 2014 r., Stargard Szczeciński 2014, s. 137–140. 333. Olechowska Paulina, Koszalińskie: pamięć i tożsamość regionu pogranicza na przykładzie dokumentów radiowych Jolanty Rudnik (Polskie Radio Koszalin), w: Media koszalińskie w umacnianiu tożsamości lokalnej, Koszalin 2014, s. 315–346. 334.Schleinert Dirk, Überlegungen zur Rekonstruktion der Stralsunder Gymnasialbibliothek, w: Znaczenie udostępniania kopii cyfrowych regionalnych zbiorów bibliotecznych w sieci: materiały z konferencji Stargard Szczeciński, 5 września 2014 r., Stargard Szczeciński 2014, s. 19–25. 335. Schleinert Dirk, Uwagi na temat rekonstrukcji biblioteki gimnazjum stralsundzkiego, w: Znaczenie udostępniania kopii cyfrowych regionalnych zbiorów bibliotecznych w sieci: materiały z konferencji Stargard Szczeciński, 5 września 2014 r., Stargard Szczeciński 2014, s. 15–18. 336.Spandowski Michał, Inkunabuły dawnych bibliotek w Stargardzie, „Stargardia” 2014 (2013), nr 8, s. 41–97. Zawiera katalog inkunabułów bibliotek stargardzkich w zbiorach bibliotek polskich. 337. Sroka Danuta Maria, Die Baltische Digitalbibliothek – digitale Bibliotheksbestände in Pommern, w: Znaczenie udostępniania kopii cyfrowych regionalnych zbiorów bibliotecznych w sieci: materiały z konferencji Stargard Szczeciński, 5 września 2014 r., Stargard Szczeciński, 2014, s. 151–161. 338. Sroka Danuta Maria, Bałtycka Biblioteka Cyfrowa – pomorski zasób cyfrowy, w: Znaczenie udostępniania kopii cyfrowych regionalnych zbiorów bibliotecznych w sieci: materiały z konferencji Stargard Szczeciński, 5 września 2014 r., Stargard Szczeciński 2014, s. 145–150. 339. Sznajderski Tadeusz, Rola Radia Koszalin S.A. w budowaniu tożsamości regionalnej 1997–2000, w: Media koszalińskie w umacnianiu tożsamości lokalnej, Koszalin 2014, s. 293–300. 340.Taraszkiewicz Beata, Biblioteka Uczelniana Akademii Pomorskiej w Słupsku, „Bibliotekarz” 2014, nr 7, 8, s. 25–29. 178 Bibliografie 341. Wesołowska Sylwia, Ciągła obecność: literatura regionalna w Książnicy Pomorskiej, „Bibliotekarz” 2014, nr 9, dod. Biblioteki Publiczne z Bliska i Daleka nr 2, s. 4–6. 342.Znaczenie udostępniania kopii cyfrowych regionalnych zbiorów bibliotecznych w sieci: materiały z konferencji = Beduetung von Weiterverbreitung digitalisierter Kopien regionaler Bibliotheksbestände im Netz: Stargard Szczeciński, 5 września 2014 r., pod red. Andrzeja Puławskiego, Stargard Szczeciński 2014, 185 s. Językoznawstwo, onomastyka 343. Afeltowicz Beata, Piotr Zaremba jako „onomasta”, „Przestrzeń i Forma” 2014, z. 3, s. 131–142. 344.Chludziński Andrzej, Ortsnamen der Gemeinde Cedynia, w: Nadodrzańskie spotkania z historią 2014, Pruszcz Gdański–Mieszkowice 2014, s. 243– 271. 345. Chludziński Andrzej, Nazwy miejscowe gminy Cedynia, w: Nadodrzańskie spotkania z historią 2014, Pruszcz Gdański–Mieszkowice 2014, s. 205–242. 346.Kowalczyk Monika, Historia kaszubszczyzny w zarysie, Gdynia 2014, 118 s. Bibliogr. s. 110–118. 347. Rymar Edward, Dlaczego Chojna?, „Rocznik Chojeński” 2014, t. 6, s. 229– 235. Literatura 348.Brzustowicz Grzegorz Jacek, Na tropach rycerskiej przygody: rycerze Karola Maya, „Wędrowiec Zachodniopomorski” 2014, nr 25, s. 11–20. Dot. powieści: Der beiden Quitzows letzte Fahrten. 349. Kabata Maria, Mówiąc Ojczyzna: świat wartości w nauczaniu biskupa Kazimierza Majdańskiego, Szczecin 2014, 340 s. (Rozprawy i Studia / Uniwersytet Szczeciński, t. [965] 891). Bibliogr. s. 291–336. Bibliografie 179 350.Koźmiński Eugeniusz, Środowisko literackie Kołobrzegu, „Akant” 2014, nr 1, s. 22–25. 351. Liskowacki Artur Daniel, Przywracanie, wracanie: rozmowy szczecińskie z Arturem Danielem Liskowackim, Jerzy Borowczyk, Michał Larek, Warszawa–Szczecin 2014, 291, [3] s. (Esej, Słowo, Rozmowa). 352. Maliński Piotr, Literatura piękna jako źródło do badań nad kulturą zachodniopomorskich rybaków łodziowych w okresie powojennym, w: Tradycyjne rybołówstwo łodziowe w regionie zachodniopomorskim po 1945 roku, Szczecin 2014, s. 13–39. 353. Midgley David R., „Was heißt eigentlich ganz tot?” Zur thematischen und poetologischen Bedeutung der Seelenwanderung bei Alfred Döblin, w: Poetik der Seelenwanderung, Freiburg 2014, s. 169–184. Döblin, Alfred (1878–1957). 354.Rubino Mario, Zwischen Metropole und Idylle: die Polarität Stadt, Land in drei Romanen Hans Falladas, w: Von den Rändern zur Moderne. Studien zur deutschsprachigen Literatur zwischen Jahrhundertwende und Zweitem Weltkrieg: Festschrift für Peter Sprengel zum 65. Geburtstag, Würzburg 2014, s. 479–490. Fallada, Hans (1893–1947). 355. Thadden Johannes von, Gryf i krzyż: powieść historyczno-przygodowa osnuta na dziejach Pomorza w XII wieku, Szczecin 2014, 266, [2] s. Powieść historyczno-przygodowa osnuta na dziejach Pomorza w XII wieku. 356.Vahlefeld Elsbeth, [Geschichte der deutschen Literatur Pommerns], „Pommern” 2014, Jg. 52, H. 1, s. 49–50. Zawiera rec. książki: Wisniewski Roswitha, Geschichte der deutschen Literatur Pommerns: vom Mittelalter bis zum Beginn des 21. Jahrhunderts, Berlin 2013. Muzyka 357. Gierke Michał, Musica Sedinensis, czyli świadectwo życia muzycznego, „Przegląd Uniwersytecki” 2014, nr 10–12, s. 66–67. 180 Bibliografie 358. 50 [Pięćdziesiąt] lat Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Organowej i Kameralnej w Kamieniu Pomorskim, [oprac. Błażej Bubnowicz], Kamień Pomorski 2014, 213 s. 359. Stankiewicz Mariusz, Barokowe organy w Kamieniu Pomorskim, Kamień Pomorski 2014, 158 s. 360.60 [Sześćdziesiąt] lat Chóru Akademickiego im. prof. Jana Szyrockiego Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie, [red. i koordynacja: Katarzyna Wilkońska, Mieczysław Podsiadło, Edward Półrolniczak, Grzegorz Bosy], Szczecin [ca 2014], 43 s. Sztuka 361. Adlojada: biografia i świadectwo, [red. Jaromir Brejdak i in.], Szczecin 2014, 153, [1] s. Publikacja jest pokłosiem drugich Dni Kultury Żydowskiej Adlojada, które odbyły się 12–16.03. 2013 r. w Szczecinie. 362. Cywiński Zygmunt Piotr, Obraz światłem malowany, „Niedziela” 2014, nr 4, dod. „Kościół nad Odrą i Bałtykiem”, nr 4, s. IV. Obraz Jana Petra Brandla (1668–1735) w kościele w Żabowie. 363. Gutsche Edda, Auch in Barth fand er viele Motive: Wilhelm Schmidthild (1876–1951), „Pommern” 2014, H. 2, s. 40–42. 364.Hannes Hellmut, Eine Badereise an die Ostsee anno 1835: der Berliner Stahlstecher Rosmäsler plaudert über das Seebad Swinemünde, „Pommern” 2014, H. 2, s. 4–11. 365. Hannes Hellmut, ...„den forschenden Blick nach hübschen Bildern ausgesandt”...: die Reisen des Stahlstechers Rosmäsler durch Pommern 1831 bis 1836, „Pommern” 2014, H. 4, s. 14–23. 366.Jarząb Wojciech, Nowe przygody słonicy, w: Trzebiatów – spotkania pomorskie 2013, Trzebiatów [Gdynia] 2014, s. 101–119. 367. Jurkiewicz Janusz Leszek, Tajemnice skarbca katedry kamieńskiej, Stargard Szczeciński 2014, 99 s. Bibliogr. s. 97–98. Bibliografie 181 368. Krasnodębska Kinga, Krzymuska-Fafius Zofia, Romańskie krucyfiksy brązowe z terenu Pomorza Zachodniego, „Przegląd Zachodniopomorski” 2014, z. 4, s. 15–31. 369. Krasucki Eryk, Bałuka i Gierek po angielsku: film „Trzy dni w Szczecinie” Lesliego Woodheada a rzeczywistość stycznia ’71, w: Szczecin z oddali: Piąta Konferencja Edukacyjna, 30.XI.2012 r., Szczecin 2014, s. 201–221. 370. Kryśkiewicz Hadrian L., Recepcja symbolu Gryfa na Pomorzu Zachodnim, „Przegląd Zachodniopomorski” 2014, z. 4, s. 33–67. 371. Kunkel Burkhard, „…datt nich mehr affgoederie edder mißbrukes darmit bedreven werden mochte”. Über den Umgang mit den bildkünstlerischen zur Zeit der konfessionellen Wende, „Stargardia” 2014 (2013), nr 8, s. 99–118. 372. Loeck Gottfried, Mosaiksteine pommerscher Stadtkultur auf Steindrucken, „Pommern” 2014, H. 2, s. 33–39. 373. Lublow Wolfgnag, Pommern und das Glas, „Pommern” 2014, H. 3, s. 48– 49. 374. (rr), Zabytkowy obraz niszczeje wraz z zabytkami, „Gazeta Chojeńska” 2014, nr 50, s. 4. 375. Rypniewska Krystyna, Utracone kołobrzeskie witraże, „Cenne, Bezcenne, Utracone” 2014, nr 3, 4 (80, 81), s. 20–22. 376. Schäfer Heiko, Eine Kachelgruppe aus der Mitte des 16. Jahrhunderts aus Anklam, „Archäologische Berichte aus Mecklenburg-Vorpommern” 2014, Bd. 21, s. 159–170. 377. Zaremba-Rybińska Aleksandra, Z warsztatu historyka sztuki: Predella z ołtarza św. Jakuba w Kołobrzegu, „Spotkania z Zabytkami” 2014, nr 7, 8, s. 32–37. Architektura i urbanistyka 378. Bal Wojciech, Architektura polska lat 1976–2001 na obszarze Pomorza Zachodniego, Szczecin 2014, 503 s. 182 Bibliografie 379. Bizio Krzysztof, Wpływ technologii budowlanych na kształt przestrzenny architektury spółdzielczej okresu międzywojennego w Szczecinie, w: Integracja sztuki i techniki w architekturze i urbanistyce, Bydgoszcz 2014, s. 35–43. 380. Bugalski Łukasz, Kwestia odbudowy zabytkowych zespołów staromiejskich na Ziemiach Odzyskanych, „Przegląd Zachodni” 2014, nr 3, s. 212–234. 381. Friske Matthias, Heußner Karl-Uwe, Walther Eckard, Neue Erkenntnisse zu den Kirchen von Mohrin (Moryń) und Dölzig (Dolsko) in der Neumark, „Jahrbuch für die Geschichte Mittel- und Ostdeutschlands” 2014, Bd. 59, s. 3–22. 382. Gierke Michał, Kościół Mariacki przez wieki, „Gazeta Chojeńska” 2014, nr 25, s. 8. 383. Gwiazdowska Małgorzata, Barokowa fontanna przy placu Orła Białego w Szczecinie: czy nadszedł czas, by na miejscu zabytku stanęła jego kopia?, „Kronika Szczecina” 2013 (2014), nr 32, s. 165–176. 384. Gwiazdowska Małgorzata, Willa przy ul. Batalionów Chłopskich 61 w Szczecinie: ratowanie zabytku czy tworzenie mitu o zabytku, „Kronika Szczecina” 2013 (2014), nr 32, s. 177–192. 385. Hannes Hellmut, Ein vergessener Turm am Hafen von Swinemünde: die Lotsenwarten an der Swinemündung, „Pommern” 2014, H. 1, s. 24–30. 386. Jędryka Waldemar, Konstrukcja i dekoracja więźb częściowo otwartych w kościołach trójnawowych zaprojektowanych przez Friedricha Augusta Stülera na terenie Pomorza Zachodniego, w: Integracja sztuki i techniki w architekturze i urbanistyce, Bydgoszcz 2014, s. 123–137. 387. Jurkiewicz Janusz Leszek, Katedra św. Jana Chrzciciela w Kamieniu Pomorskim, Stargard Szczeciński 2014, 32 s. (Zabytki Pomorza Zachodniego / Janusz L. Jurkiewicz, z. 2). 388. Kal Elżbieta, Ustka: dawno, dawniej i dziś: architektura i urbanistyka = Ustka: damals, gestern und heute: Architektur und Urbanistik, Ustka 2014, 144, [3] s. Bibliogr. s. 131. Bibliografie 183 389. Kościoły Archidiecezji Szczecińsko-Kamieńskiej: nasze dziedzictwo, t. 1 = Kirchen der Erzdiözese Stettin-Cammin: unser Erbe, Bd. 1, [tekst Alicja Lubowicka i in.], Bydgoszcz [2014], 207, [1] s. 390. Kozłowska Izabela, Budownictwo niechciane – sztuka i technologia w powojennej architekturze Szczecina, w: Integracja sztuki i techniki w architekturze i urbanistyce, Bydgoszcz 2014, s. 163–170. 391. Kuna Marcin, Brama Świecka w Chojnie jako przykład nietypowej bramy wieżowej, „Rocznik Chojeński” 2014, t. 6, s. 67–81. 392.Lissok Michael, Geschichte und Gegenwart des reformierten Bekenntnisses und der reformierte Gemeinden in Pommern, „Pommern” 2014, Jg. 52, H. 1, s. 43–48. 393. Lissok Michael, [Zamki i ogrody w województwie zachodniopomorskim...], „Baltische Studien” N.F. 2014 (2015), Bd. 100, s. 212–214. Zawiera rec. serii wydawniczej: Zamki i Ogrody w Województwie Zachodniopomorskim. 394. Łopuch Maria, Szczecińskie szkoły tysiąclatki, „Przegląd Zachodniopomorski” 2014, z. 2, s. 115–133. 395. Łuczak Marek, Urbanizacja dzielnic Szczecina 1800–1939, Szczecin 2014, 352 s. Bibliogr. s. 343–352. 396. Olschewski Jana, Pommersches Intermezzo des Baumeisters Paul Rudolf Brecht (1828–1912): ein Beitrag aus Anlass der Wiederherstellung der Marienkirche in Altdamm vor 150 Jahren, „Pommern” 2014, H. 3, s. 30–39. 397. Orgas Steffen, Das Koppentor: ein siebenter Stadtzugang für Anklam und der Pulverturm, „Baltische Studien” N.F. 2014 (2015), Bd. 100, s. 73–82. 398. Pencarski Kacper, Gmach poczty w Słupsku w świetle dokumentacji Naczelnej Dyrekcji Poczt w Koszalinie (Oberpostdirektion Köslin) z lat 1858– 1929, „Szczeciński Informator Archiwalny” 2014, nr 23, s. 147–157. 399. Piwek Aleksander, Architektura opactw powiązanych filiacyjnie: Esröm – Kołbacz – Oliwa, w: Dziedzictwo kulturowe cystersów, Wrocław 2014, s. 83–89. 184 Bibliografie 400.Płotkowiak Maciej, Dachverbände der mittelalterlichen Kirchen aus dem Gebiet Westpommern und Lebuser Land auf ausgewählten Beispielen, w: Nadodrzańskie spotkania z historią 2014, Pruszcz Gdański–Mieszkowice 2014, s. 285–297. 401. Płotkowiak Maciej, Więźby dachowe średniowiecznych kościołów z terenu Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej na wybranych przykładach, w: Nadodrzańskie spotkania z historią 2014, Pruszcz Gdański–Mieszkowice 2014, s. 273–284. 402.Rembas Michał, Śledziński Robert, Podziemne miasto na wyspie Wolin w Świnoujściu-Przytorze, „Wędrowiec Zachodniopomorski” 2014, nr 25, s. 26–40. 403.Walendowska Magdalena, Spacer po Zachodniopomorskim Urzędzie Wojewódzkim, Szczecin 2014, 69, [1] s. Bibliogr. s. 68. 404.Wochnik Fritz, Die Nikolai- und die Marienkirche in Anklam, „Mitteldeutsches Jahrbuch für Kultur und Geschichte” 2014, Bd. 21, s. 139–148. Teatr, taniec 405.Michałowski Piotr, Małe rzeczy foremne: w labiryncie 50 festiwali małej formy teatralnej w Szczecinie, Szczecin 2015, 262 s. 406.Teatr w Słupsku: przedstawienia, pod red. Anny Sobieckiej, Akademia Pomorska w Słupsku, Słupsk 2014, 240, [1] s. Bibliogr. s. 226–228. Muzea, wystawy 407.Aniszewska Jolanta, „Miejsce z historią”: wystawa w stargardzkiej Bastei, „Wiadomości Historyczne” 2014, nr 4, s. 28–31. 408.Aniszewska Jolanta, Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Stargardzie w roku 2013, „Stargardia” 2014 (2013), nr 8, s. 183–185. 409. Bierca Andrzej, Sprawozdanie z działalności Działu Dokumentacji Zabytków w roku 2013, „Stargardia” 2014 (2013), nr 8, s. 213–224. Bibliografie 185 410. Buziałkowski Jerzy, Muzeum Zamek Książąt Pomorskich w Darłowie: sprawozdanie z działalności w roku 2013, „Koszalińskie Zeszyty Muzealne” 2014, t. 34, s. 133–144. 411. Dahlenburg Birgit, Sauer Rita, Der Croy-Teppich der Ernst-Moritz-Arndt-Universität Greifswald – national wertvolles Kulturgut Deutschlands, „Pommern” 2014, H. 3, s. 42–47. 412. Dudź Jerzy, Muzeum Regionalne w Szczecinku: sprawozdanie z działalności w roku 2013, „Koszalińskie Zeszyty Muzealne” 2014, t. 34, s. 79–94. 413. Dudź Jerzy, Przewodnik po wystawach stałych Muzeum Regionalnego w Szczecinku: 100 lat Muzeum w Szczecinku, Szczecinek 2014, 84 s. 414. Dymna Anna, Przewodnik po Muzeum Regionalnym w Szczecinku dla dzieci, Szczecinek 2014, 40 s. 415. Fijałkowska Joanna, Burdziej Marcin, Sprawozdanie z działalności Działu Upowszechniania Sztuki, Edukacji i Promocji w roku 2013, „Stargardia” 2014 (2013), nr 8, s. 225–234. 416. Foltyn Rafał, Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku: sprawozdanie z działalności w roku 2013, „Koszalińskie Zeszyty Muzealne” 2014, t. 34, s. 45–78. 417. Frenssen Brite, Zwei Männer – ein Meer: Max Pechstein un Karl Schimdt-Rotluff an der Ostsee: eine Ausstellung im Pommerschen Landesmuseum Greifswald, „Pommern” 2014, H. 4, s. 44–50. 418. Górewicz Igor Dominik, Poznaj Słowian, Szczecin 2014, 51, [3] s. Stowarzyszenie „Centrum Słowian i Wikingów Wolin-Jomsborg-Vineta”. 419. Gwiazdowska Ewa, Kacprzak Dariusz, Probst Volker, Wandlungen: von Klinger bis Kanoldt – Graphik deutschsprachiger Länder aus der Sammlung des Nationalmuseums Stettin = Przemiany: od Klingera do Kanoldta – grafika krajów niemieckojęzycznych ze zbiorów Muzeum Narodowego w Szczecinie, Szczecin 2014, 299 s. Bibliogr. s. 281–299. Wystawa: Ernst-Barlach-Stiftung, Güstrow, 26.10.2014 – 18.01.2015, Muzeum Narodowe, Szczecin 12.02.2015 – 12.04.2015. 186 Bibliografie 420. Kacprzak Dariusz, Szczecińskie Muzeum Wyobraźni, cz. 2: Johann Gottfried Schadow, „Obserwator Szczeciński” 2014, nr 3, s. 7. 421. Kacprzak Dariusz, Szczecińskie Muzeum Wyobraźni, cz. 3: Lovis Corinth – Portret pisarza Georga Hirschfelda i jego żony Elli, „Obserwator Szczeciński” 2014, nr 4, s. 7. 422.Kacprzak Dariusz, Szczecińskie Muzeum Wyobraźni, cz. 4: Bernardo Cavallino – Święty Jan Ewangelista, „Obserwator Szczeciński” 2014, nr 5, s. 7. 423. Kacprzak Dariusz, Szczecińskie Muzeum Wyobraźni, cz. 6[!]: Emil Nolde „Hamburg. Pomost portowy”, „Obserwator Szczeciński” 2014, nr 8, s. 7. Wystawa czasowa Güstrow–Szczecin 2014–1015: Przemiany. Od Klingera do Kanoldta. Grafika krajów niemieckojęzycznych ze zbiorów Muzeum Narodowego w Szczecinie. Pomyłka w numeracji części cyklu – jest: nr 6, powinno być: nr 5. 424. Kacprzak Dariusz, Szczecińskie Muzeum Wyobraźni, cz. 6: Max Slevogt – La Argentina, „Obserwator Szczeciński” 2014, nr 7, s. 7. 425. Kacprzak Dariusz, Szczecińskie Muzeum Wyobraźni, cz. 8: Hugo Crola: Portret Louise Brumm, „Obserwator Szczeciński” 2014, nr 7, s. 7. 426. Kacprzak Dariusz, Grafika krajów niemieckojęzycznych: przeglądy, poglądy, „Spotkania z Zabytkami” 2014, nr 11–12, s. 2. Wystawa: Przemiany. Od Klingera do Kanoldta. Grafika krajów niemieckojęzycznych ze zbiorów Muzeum Narodowego w Szczecinie, 12.02.2015–12.04.2015. 427. (kar), Dokumentalne fotografie profesora Białeckiego, „Kołobrzeskie Wiadomości” 2014, nr 44, s. 16. 428. (kar), Jubileusz Instytutu Archeologii, „Kołobrzeskie Wiadomości” 2014, nr 44, s. 5. Wystawa w Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu. 429. Klingenberg Jenni, Muzeum und mehr. Ein Museum im Ostseeraum, w: Trzebiatów – spotkania pomorskie 2013, Trzebiatów [Gdynia] 2014, s. 293–295. Bibliografie 187 430.Klingenberg Jenni, Coś więcej niż muzeum – muzeum regionu Morza Bałtyckiego, w: Trzebiatów – spotkania pomorskie 2013, Trzebiatów [Gdynia] 2014, s. 291–292. 431. Kopydłowski Janusz, Muzeum Zachodniokaszubskie w Bytowie: sprawozdanie z działalności w roku 2013, „Koszalińskie Zeszyty Muzealne” 2014, t. 34, s. 119–132. 432. Kowalczyk-Heyman Elżbieta, Znalezisko kolejnej średniowiecznej rękojeści antropomorficznej w Polsce, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 2014, R. 62, nr 4, s. 625–635. W katalogu znalezisk średniowiecznych rękojeści antropomorficznych obiekt ze zbiorów MNS. 433. Kutny-Giedrys Mirosława, Działania profilaktyczne w zakresie ochrony obiektów na podłożu papierowym w zbiorach muzealnych, „Biuletyn Historyczny” 2014, nr 29, s. 285–289. Materiały z konferencji naukowej „Mapy Lubinusa – problemy datowania i konserwacji”, Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni, 28.11.2013. 434.Łapott Jacek, Fifty Years of African Studies in Szczecin, w: Ex Africa semper aliquid novi, t. 1, Żory 2014, s. 42–47. 435. Łapott Jacek, In memoriam Profesor Władysław Filipowiak (1926–2014): słowo o historii szczecińskiej afrykanistyki, „Afryka” 2014, nr 39, s. 9–17. 436.Łapott Jacek, Na pięćdziesięciolecie szczecińskiej afrykanistyki, w: Ex Africa semper aliquid novi, t. 1, Żory 2014, s. 37–41. 437. Machałek Małgorzata, Muzea narracyjne i wirtualne, „Wiadomości Historyczne” 2014, nr 4, s. 26–27. 438. Malinowski Bronisław, Muzeum Regionalne w Bobolicach: sprawozdanie z działalności w roku 2013, „Koszalińskie Zeszyty Muzealne” 2014, t. 34, s. 159–171. 439. Małkowska Monika, Burze w muzeum Pomeranii, „Nowe Książki” 2014, nr 10, s. 52–53. Zawiera rec. książki: Muzeum Narodowe w Szczecinie, Warszawa 2014. 188 Bibliografie 440.Markiewicz Malwina, Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu: sprawozdanie z działalności w roku 2013, „Koszalińskie Zeszyty Muzealne” 2014, t. 34, s. 95–118. 441. Matwiejczuk Agnieszka, Sprawozdanie z działalności Biblioteki Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Stargardzie w roku 2013, „Stargardia” 2014 (2013), nr 8, s. 235–238. 442.Milewska Krystyna, Kacprzak Dariusz, Muzeum Narodowe w Szczecinie: Walizka, czyli szczecińska uwertura: spektakl teatralny – aktywna forma lekcji muzealnej jako przykład współpracy muzeum ze szkołą, „Wiadomości Historyczne” 2014, nr 4, s. 19–25. 443.Muzeum Narodowe w Szczecinie, red. nauk. Dariusz Kacprzak, Lech Karwowski, Warszawa–Szczecin 2014, 391, [1] s. (Skarby Sztuki). 444.Najnowocześniejsze Muzeum w regionie, „Kołobrzeskie Wiadomości” 2014, nr 44, s. 4. Multimedialne Muzeum Na Klifie w Trzęsaczu. 445.Pawlak Aleksy, Od chaosu do kolekcji: ze zbioru „Szczecin” Aleksego Pawlaka: katalog wystawy w Muzeum Historii Szczecina Oddział Muzeum Narodowego w Szczecinie, Szczecin 2014, 64 s. Publikacja towarzysząca wystawie zorganizowanej w Muzeum Historii Szczecina Oddział Muzeum Narodowego w Szczecinie, 10.06.2014 – 12.10.2014. 446.Pawłowski Paweł, Kołobrzeg 1945 – ostatni bój: obraz olejny Stefana Garwatowskiego w zbiorach Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu, Kołobrzeg 2014, 19, [1] s. (Muzealne Zeszyty Historyczne, 3). 447.Pawłowski Paweł, Museum der Andenken der Ingenieurtruppen der 1. Polnischen Armee in Gozdowice aus der Route der westpommerschen Militärmuseen, w: Nadodrzańskie spotkania z historią 2014, Pruszcz Gdański– Mieszkowice 2014, s. 349–357. 448.Pawłowski Paweł, Muzeum Pamiątek Wojsk Inżynieryjnych 1. Armii Wojska Polskiego w Gozdowicach na szlaku zachodniopomorskich muzeów wojskowych, w: Nadodrzańskie spotkania z historią 2014, Pruszcz Gdański– Mieszkowice 2014, s. 339–348. Bibliografie 189 449. Pisula Przemysław, Wystawa „Od płacideł do kart kredytowych”, „Biuletyn Numizmatyczny” 2014, nr 4 (376), s. 316. Zbiory Muzeum Narodowego w Szczecinie w Świdwińskim Ośrodku Kultury „Zamek”, 21.05.–27.07.2014. 450.Pławiak Klaudia, Sil Bartłomiej, Stań Karolina, Sprawozdanie z działalności Działu Archeologii w roku 2013, „Stargardia” 2014 (2013), nr 8, s. 187–200. 451. (rr), Współpraca ku chwale małej ojczyzny, „Gazeta Chojeńska” 2014, nr 51–52, s. 6. Izba Pamięci (Trzcińsko-Zdrój). 452. Skarby z okolic Suchania = The treasures of Suchań, pod red. Krzysztofa Kowalskiego, Aleksandra Bursche, Szczecin 2014, 84 s. (Pomorskie Zbiory Archeologiczne Muzeum Narodowego w Szczecinie, t. 1). Wystawa: Muzeum Narodowe w Szczecinie. Gmach Główny, 13.11.2014 – 30.03.2015. 453. Szumowska-Charabin Monika, Muzeum w Koszalinie: sprawozdanie z działalności w roku 2013, „Koszalińskie Zeszyty Muzealne” 2014, t. 34, s. 5–45. 454.Ślepowroński Tomasz, Fassbinder Stefan, Wartenberg Heiko, Herausforderung Pommern – Konzeptionelle Überlegungen zur Abteilungen „Pommern im 20. Jahrhundert” der landesgeschichtlichen Dauerausstellung des Pommerschen Landesmuseums, „Zeitgeschichte Regional” 2014, H. 1, s. 102–108. 455. Ślepowroński Tomasz, Nowe Pomorze? Pomorze Zachodnie w nowej ekspozycji Muzeum Pomorza w Greifswaldzie (Gryfii), w: Trzebiatów – spotkania pomorskie 2013, Trzebiatów [Gdynia] 2014, s. 147–162. 456.Tarnawski Piotr, Dwa obrazy z motywem Stargardu autorstwa Else Prielipp, „Stargardia” 2014 (2013), nr 8, s. 255–266. 457. Vogel Gerd Helge, „Bin ich wirklich romantisch?”: Rudolf Nehmer – Maler und Grafiker (1912–1982): Gedanken zur Austellung vom 20. November 190 Bibliografie 2013 bis 19. Mai 2014 im Vineta Museum zu Barth, „Pommern” 2014, Jg. 52, H. 1, s. 31–35. 458. W czasach, gdy Stargard był stolicą...: o kuflu monetowym małżonków von Lockstädt w zbiorach Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Stargardzie, pod red. Marcina Majewskiego, Stargard 2014, 82 s. 459. Wrzosek Małgorzata, O łodzi zacumowanej w Bramie Królewskiej, „Szczeciner” 2014, nr 4, s. 72–77. 460.Zachodniopomorskie muzea wojskowe na szlaku 1. Armii Wojska Polskiego: przewodnik historyczno-turystyczny, pod red. Malwiny Markiewicz, Pawła Pawłowskiego, Kołobrzeg 2014, [32] s. Kultura historyczna (pomniki, jubileusze, towarzystwa) 461. Cywiński Dominik, By można było żyć normalnie, „Niedziela” 2014, nr 49, dod. „Kościół nad Odrą i Bałtykiem”, nr 49, s. III. Tablica pamiątkowa na ścianie Aresztu Śledczego w Szczecinie. 462.Cywiński Zygmunt Piotr, Jubileusz 890. rocznicy chrztu pyrzyczan, „Niedziela” 2014, nr 25, dod. „Kościół nad Odrą i Bałtykiem”, nr 25, s. I, III. 463.Kallaur Kazimierz, Zarys dziejów Polskiego Towarzystwa Naukowego w Słupsku w latach 1946–1949, „Szczeciński Informator Archiwalny” 2014, nr 23, s. 119–138. 464.Ryss Robert, Zadbają o Gustawa, „Gazeta Chojeńska” 2014, nr 11, s. 3. Historia rodzin i osób Rody i rodziny 465.Biewer Ludwig, [Ein Name, Schild und Geburt], „Jahrbuch für die Geschichte Mittel- und Ostdeutschlands” 2014, Bd. 59, s. 192–194. Zawiera rec. książki: Jandausch Kathleen, Ein Name, Schild und Geburt. Niederadlige amilienverbände der Neuzeit im südlichen Ostseeraum, Bremen 2011 (Quellen und Studien aus den Landesarchiven Mecklenburg-Vorpommerns, 12). Bibliografie 191 466.Essegern Ute, [Die Herzöge von Pommern. Zeugnisse der Herrschaft des Greifenhauses. Zum 100-jährigen Jubiläum der Historischen Kommission für Pommern], „Baltische Studien” N.F. 2014 (2015), Bd. 100, s. 200, 201. Zawiera rec. książki: Buske Norbert, Krüger Joachim, Werlich Ralf-Gunnar, Die Herzöge von Pommern. Zeugnisse der Herrschaft des Greifenhauses. Zum 100-jährigen jubiläum der Historischen Kommission für Pommern, Wien 2012. 467.Kopycińska Ludmiła, Potomkowie Karaimów polskich w Szczecinie: z Trok na Daleki Wschód, a następnie do Szczecina – dzieje rodziny Abkowicz, „Kronika Szczecina” 2013 (2014), nr 32, s. 143–163. Abkowicz (rodzina). 468.Rymar Edward, Kilka średniowiecznych rodów rycerskich ziemi chojeńskiej, mieszkowickiej i trzcińskiej: (Butz, Doberkow, Ellingen, Elzholtz, Velthane, Gustebiese, Jagow), „Rocznik Chojeński” 2014, t. 6, s. 43–66. Osoby 469. Babiński Andrzej, Esej prawdy, [Szczecin 2014?], 31 s. Babiński, Andrzej (1934–2015). 470. Bartnik Paweł, Kazimierz Lubik – trener mistrzów, „Kronika Szczecina” 2013 (2014), nr 32, s. 313–315. Lubik, Kazimierz (1922–2009). 471. Borkowska Urszula, Cesarzowa Maria Fiodorowna – z książąt wirtemberskich – wśród polskich artystów i polityków, w: Trzebiatów – spotkania pomorskie 2013, Trzebiatów [Gdynia] 2014, s. 197–210. Fiodorowna, Maria (1759–1828). 472. Borzyszkowski Józef, Obracht-Prondzyński Cezary, Drëchowi Zygmuntowi Szultce do kaszubsko-pomorskiego sztambucha wpis przyjacielski, „Szczeciński Informator Archiwalny” 2014, nr 23, s. 17–19. Szultka, Zygmunt (1944–) 192 Bibliografie 473. Bost Bodo, Von Pommern über Österreich nach Australien, „Pommern” 2014, H. 1, s. 36–38. Kowström, Josef von (1813–1876). 474. Brzustowicz Grzegorz Jacek, Pułkownik Zygfryd von Damitz (8.10.1592 – 7.09.1631 Breitenfeld), dowódca pomorskiego regimentu, tzw. Białej Brygady, w służbie króla szwedzkiego Gustawa II Adolfa, „Stargardia” 2014 (2013), nr 8, s. 119–140. 475. Ceglarz Tomasz, Ojciec Tadeusz Rydzyk – organizator, katecheta, kapelan Klubu Inteligencji Katolickiej w Szczecinku (1976–1981), w: Badania nad źródłami do historii XIX i XX wieku, Poznań 2014, s. 147–158. Rydzyk, Tadeusz (1945–). 476. Ceynowa Tadeusz, Wilhelm, w: Encyklopedia katolicka, t. 20, Lublin 2014, s. 615–615. 477. Ceynowa Tadeusz, Zygfryd, w: Encyklopedia katolicka, t. 20, Lublin 2014, s. 1546–1546. 478. Ceynowa Tadeusz, Zygwin, w: Encyklopedia katolicka, t. 20, Lublin 2014, s. 1552–1553. 479. Chlebowska Agnieszka, Szczecin z perspektywy kobiet z elit szlachecko-mieszczańskich w XIX i na początku XX wieku (na podstawie wybranych przykładów), w: Szczecin z oddali: Piąta Konferencja Edukacyjna, 30 XI 2012 r., Szczecin 2014, s. 57–67. Tilebein, Sophia Carolina Augusta (1771–1854), Vogelstein, Rose, Kleist-Retzow, Ruth von (1867–1945). 480.Chowański Adolf, Fragment wspomnień Adolfa Chowańskiego: udostępniony przez wnuczkę – Annę Rumbuć, „Kronika Moryńska” 2013/2014, s. 43–44. Chowański, Adolf. 481. Chrobak Piotr, Władysław Lisewski, opozycjonista, prezydent Szczecina, wojewoda szczeciński i zachodniopomorski, w: Prezydenci polskiego Szczecina: suplement do „Kroniki Szczecina”, Szczecin 2014, s. 93–119. Bibliografie 193 482.Cybulski Edmund, Płaczek Edmund, Pomagał innym odszukać Boga, „Niedziela” 2014, nr 21, dod. „Kościół nad Odrą i Bałtykiem”, nr 21, s. VII. Żyła, Jan Tomasz (1940–2014). 483. Czapp Wiktor Bolesław, Mgr. inż. kpt. ż. w. Andrzej Fiderkiewicz, „Akademickie Aktualności Morskie” 2014, nr 4, s. 32. Fiderkiewicz, Andrzej (1939–2014). 484.Daszkowski, Eugeniusz Andrzej, Na morzu i na lądzie, z kpt. ż. w. Eugeniuszem A. Daszkowskim rozmawia Katarzyna Szkarpetowska, Siedlce 2014, 163 s. Daszkowski, Eugeniusz Andrzej (1930–). 485. Dąbrowska Danuta, Profesor Erazm Kuźma, „Kronika Szczecina” 2013 (2014), nr 32, s. 261–262. Kuźma, Erazm (1926–2014). 486.Dąbrowska Halina, Wspomnienia: Syberia w oczach wygnańca: moje życie w powojennym Łobzie, Wałbrzych 2014, 116 s. (Literatura Seniora). 487. Filipowiak Przemysław, Władysław Filipowiak, czyli za bary z historią, „Kronika Szczecina” 2013 (2014), nr 32, s. 247–259. Filipowiak, Władysław (1926–2014). 488.Florczak Dominika, Sydonia von Borck – pomorska muza, w: Trzebiatów – spotkania pomorskie 2013, Trzebiatów [Gdynia] 2014, s. 163–176. Borcke, Sidonia von (ca 1540–1620). 489. Gacparska Iwona, Arkadiusz Gacparski. Twórczość niedokończona, Szczecin [ca 2014], [264] s. Gacparski, Arkadiusz (1962–2013). 490. Gediga Bogusław, Prof. dr hab. Władysław Filipowiak 29 kwietnia 1926– 31 marca 2014, „Przegląd Archeologiczny” 2014, t. 62, s. 197–199. 194 Bibliografie 491. Glaza Edmund, Ocalić od zapomnienia, „Niedziela” 2014, nr 46, dod. „Kościół nad Odrą i Bałtykiem”, nr 46, s. V. Lagun, Stanisław (1919–2014). 492.Gołębiowski Robert, 40-lecie sakry bp. Jana Gałeckiego, „Niedziela” 2014, nr 14, dod. „Kościół nad Odrą i Bałtykiem”, nr 14, s. I, V. Gałecki, Jan Stefan (1932–). 493. Gołębiowski Robert, Odszedł na wieczną służbę, „Niedziela” 2014, nr 30, dod. „Kościół nad Odrą i Bałtykiem”, nr 30, s. II. Jędrychowski, Henryk (1934–2014). 494. Gonska Bernard, Złoty jubileusz kapłaństwa, „Niedziela” 2014, nr 45, dod. „Kościół nad Odrą i Bałtykiem”, nr 45, s. VI. Figiel, Władysław. 495. Grossé Zbigniew, Wspomnienia 1939–1953, Szczecin 2014, 112 s. Grossé, Zbigniew (zm. 2008). 496. Gutsche Edda, Er malte auch am Lebasee – Bruno Müller-Linow (1909– 1997), „Pommern” 2014, H. 3, s. 40–41. Müller-Linow, Bruno (1909–1997). 497. Gutsche Edda, Pomorski malarz Philipp Otto Runge, w: Trzebiatów – spotkania pomorskie 2013, Trzebiatów [Gdynia] 2014, s. 259–266. Runge, Philipp Otto (1777–1810). 498. Gwiazdowska Ewa, Kacprzak Dariusz, Alfred Meister: w poszukiwaniu szczecińskiego van Gogha, rozm. Daniel Źródlewski, „Prestiż” 2014, nr 9 (75), s. 22–25. Meister, Alfred (1888–1914). Bibliografie 195 499. Haese Klaus, [Birte Frenssen, Thomas Grundner, Natürlich romantisch. Caspar David Friedrich und Freunde im Mecklenburg-Vorpommern, Rostock 2013], „Baltische Studien” N.F. 2014 (2015), Bd. 100, s. 211–212. Zawiera rec. książki: Frenssen Birte, Grundner Thomas, Natürlich romantisch. Caspar David Friedrich und Freunde im Mecklenburg-Vorpommern, Rostock 2013. 500.Honorata i jej nowowarpieńskie dzieciaki, [zebr. i oprac. Stanisław Krzywicki], Nowe Warpno 2014, 70 s., [22] s. tabl. Groberska, Honorata (1952–2014). 501. Jörn Nils, [Johann Ernst Nizze 1788–1872. Pädagoge, Paulskirchen-Abgeordneter und preußischer Patriot...], „Baltische Studien” N.F. 2014 (2015), Bd. 100, s. 204–206. Zawiera rec. książki: Herzig Martin, Johann Ernst Nizze 1788–1872. Pädagoge, Paulskirchen-Abgeordneter und preußischer Patriot, Berlin 2014. 502.Judek Cecylia, Stanisław Lagun (1917–2014) garść wspomnień, „Kronika Szczecina” 2013 (2014), nr 32, s. 279–287. Lagun, Stanisław (1919–2014). 503.Judek Cecylia, Z żałobnej karty. Krystyna Zacharewicz (1936–2013), „Bibliotekarz Zachodniopomorski” 2014, nr 2, s. 88–92. Zacharewicz, Krystyna (1936–2013). 504.Juszczak-Maraszkiewicz Elżbieta, Malarz koloru i nadziei. Trzy lata Romualda Klimczewskiego w Trzebiatowie, w: Trzebiatów – spotkania pomorskie 2013, Trzebiatów [Gdynia] 2014, s. 223–232. Klimczewski, Romuald Maciej (1934–). 505.(k), Odeszła Pionierka Ziemi Gryfickiej..., „Gryfickie Echa” 2014, nr 8, s. 3. Sroczyńska, Czesława (1924–2014). 506.Kieser Harro, 22. Mai. 150. Geburtstag: Willy Stöwer, Marinemaler, „Mitteldeutsches Jahrbuch für Kultur und Geschichte” 2014, Bd. 21, s. 257. Stöwer, Willy (1864–1931). 196 Bibliografie 507.Knap Paweł, Patron z milicji, „Szczeciner” 2014, nr 14, s. 52–56. Przybylak, Zdzisław (1925–1952). 508.Kochanowska Janina, Księżna Maria z Czartoryskich Wirtemberska – Pani na Trzebiatowie, w: Trzebiatów – spotkania pomorskie 2013, Trzebiatów [Gdynia] 2014, s. 177–195. Wirtemberska, Maria Anna (1768–1854). 509. Kosiorowski Zbigniew, Alina Głowacka (1932–2014), „Kronika Szczecina” 2013 (2014), nr 32, s. 263–265. Głowacka, Alina (1932–2014). 510. Kosman Janina, Pawlik Radosław, Nekrologia 2013, „Kronika Szczecina” 2013 (2014), nr 32, s. 365–370. Chwesiuk, Krzysztof (1949–2013); Dańczak, Alicja (?–2013); Gacparski, Arkadiusz (1962–2013); Gazińska, Mirosława (1961–2013); Kałucki, Czesław (?–2013); Konarski, Ludwik (1933–2013); Książyński, Ryszard (?–2013); Kuczyński, Jerzy (1926–2013); Laskiewicz, Henryk (1929–2013); Leoński, Jacek (1954–2013); Mandziak, Tadeusz (?–2013); Niesiołowski, Krzysztof (1927–2013); Pilarska, Krystyna (?–2013); Rodziewicz, Danuta (1947–2013); Seidler, Maria (19??–2013); Sokołowski, Kazimierz (1963–2013); Waszczenko, Piotr (1969–2013); Wiater, Edward (?–2013); Wyrobek, Jerzy (1949–2013); Zdawski, Tadeusz (19??–2013); Żydlik, Władysław (1938–2013). 511. Kozłowski Kazimierz, Krystyna Łyczywek – Honorowy Obywatel Szczecina: (laudacja), „Kronika Szczecina” 2013 (2014), nr 32, s. 319–320. 512. Kozłowski Kazimierz, Pamięci wojewody Jerzego Kuczyńskiego, „Kronika Szczecina” 2013 (2014), nr 32, s. 273–275. Kuczyński, Jerzy (1926–2013). 513. Kozłowski Kazimierz, Profesorowi Tadeuszowi Białeckiemu na osiemdziesiąte urodziny, „Kronika Szczecina” 2013 (2014), nr 32, s. 305–311. 514. Kozłowski Kazimierz, Redaktor Krzysztof Gołda (1959–2014), „Przegląd Zachodniopomorski” 2014, z. 4, s. 7–13. 515. Kozłowski Kazimierz, Życiorys gen. broni Zdzisława Gorala, „Kronika Szczecina” 2013 (2014), nr 32, s. 207–208. Bibliografie 197 516. Kroczyński Hieronim, Baleneolog dr Hermann Emanuel Hirschfeld, „Kołobrzeskie Wiadomości = Kolberger Nachrichten” 2014, nr 45, s. 8. Hirschfeldt, Hermann Emmanuel (1825–1885). 517. Lewandowski Leszek, Z Chojny do Szczecina, „Szczeciner” 2014, nr 4, s. 78–83. Mikołajczak, Stanisław. 518. Lewicka Anna, Z żałobnej karty. Regina Lemierzewicz, „Bibliotekarz Zachodniopomorski” 2014, nr 1, s. 113–114. Lemierzewicz, Regina (1921–2013). 519. Loeck Gottfried, Ferdinand von Schill – Feuerkopf, Revolutionär oder charismatischer Volksheld?: ein Beitrag zu den Befreiungskriegen, „Pommern” 2014, H. 3, s. 4–11 Schill, Ferdinand Baptista von (1776–1809). 520. Łoś Marian, [Wspomnienia], „Kronika Moryńska” 2013/2014, s. 37–39. 521. Machoy Zygmunt, Wspomnienie o dr Alinie Mandat w kolejną rocznicę jej śmierci, „Biuletyn Informacyjny / Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie” 2014, nr 1, s. 39–41. Mandat, Alina (1930–1996). 522. Malinowski Waldemar, Zielone niebo w cieniu swastyki i czerwonej gwiazdy, Szczecin 2014, 311 s. Druk na prawach rękopisu. 523. Marek Eisner, [red. nacz. Ireneusz Kojder], Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie, Szczecin 2014, 343 s. (Monumenta Medicorum Pomeraniae). Eisner, Marek (1907–1994). 524. Markowska Janina, [Wspomnienia], „Kronika Moryńska” 2013/2014, s. 41–42. 198 Bibliografie 525. Masalski Robert, Jan Kazieczko, ksiądz, „Kronika Szczecina” 2013 (2014), nr 32, s. 301–304. 526. Maślij Agnieszka, Hans Hartig: zapomniany mistrz pędzla z Pomorza?, „Karnickie Żurawie” 2014, nr 1, s. 14–15. Hartig, Hans (1873–1936). 527. Mazur Jan Marcin, Chwila i trwanie: wspominając ks. Janusza Stanisława Pasierba (1929–93). (1), „Niedziela” 2014, nr 4, dod. „Kościół nad Odrą i Bałtykiem”, nr 4, s. V. Pasierb, Janusz Stanisław (1929–1993), Kostynowicz, Roman (1921–2008), Chmarzyński, Gwido (1905–1973). 528. Mazur Jan Marcin, Chwila i trwanie: wspominając ks. Janusza Stanisława Pasierba (1929–93). (2), „Niedziela” 2014, nr 6, dod. „Kościół nad Odrą i Bałtykiem”, nr 6, s. VI. Pasierb, Janusz Stanisław (1929–1993), Kostynowicz, Roman (1921–2008). 529. Mazur Jan Marcin, Powrót pierwszej przeoryszy, „Niedziela” 2014, nr 1, dod. „Kościół nad Odrą i Bałtykiem”, nr 1, s. VI–VII Czarnecka, Anna (1926–1997). 530.Mazur Jan Marcin, Profesor Maria Seidler, „Kronika Szczecina” 2013 (2014), nr 32, s. 277–278. Seidler, Maria (19??–2013). 531. Mąka Henryk, Przy sterach i pod żaglami: poczet ludzi morza 1914–2014, Warszawa cop. 2014, 302, [2] s. 532. Metaxas Eric, Bonhoeffer: Pastor, Agent, Märtyrer und Prophet, (6., durchges. Aufl.), Holzgerlingen 2014, 749 s. Bonhoeffer, Dietrich (1906–1945). 533. Miczkuła Marcin, Odszedł do Pana najstarszy kapłan archidiecezji, „Niedziela” 2014, nr 14, dod. „Kościół nad Odrą i Bałtykiem”, nr 14, s. II. Morawski, Franciszek (1918–2014). Bibliografie 199 534.Neuhaus Günter O., [Johannes Bugenhagen], „Mitteldeutsches Jahrbuch für Kultur und Geschichte” 2014, Bd. 21, s. 454–456. Zawiera rec. książki: Buske Norbert, Johannes Bugenhagen. Sein Leben, seine Zeit, seine Wirkungen, Schwerin 2010 (Beiträge zur pommerschen Landes-, Kirchenund Kunstgeschichte, 14). 535. Od przyjaciół: książka ofiarowana Pawłowi Bartnikowi w roku Jego 55. urodzin, Szczecin 2014, 193, [2] s., [16] s. tabl. 536.Owsianowski Wojciech, Gnieźnieńska flota, maryniści, ludzie zasłużeni, „Kołobrzeskie Wiadomości = Kolberger Nachrichten” 2014, nr 46, s. 41. Hubicka, Bożena (1926–2014), Frankiewicz, Bogdan (1923–2003). 537. Owsianowski Wojciech, Ludzie zasłużeni, ulice, kino–Bałtyk–Centrum, „Kołobrzeskie Wiadomości = Kolberger Nachrichten” 2014, nr 44, s. 26. Piskorski, Czesław (1915–1987), Kroczyński, Hieronim (1934–), Skorupiński, Józef. 538. Pińkowski Krzysztof, Generał Jerzy Stańczyk – policjant przełomu dwóch epok, w: Wokół spraw morza, regionalnej historii i polityki, Szczecin 2014, s. 113–121. Stańczyk, Jerzy Edward (1936–). 539. Ptaszyński Radosław, Byłam żoną André Robineau, w: Szczecin z oddali: Piąta Konferencja Edukacyjna, 30.XI.2012 r., Szczecin 2014, s. 177–188. Robineau, André Simon (1924–1982), Robineau, Edwige (1922–2013). 540.Puławski Andrzej, Henryk von Borcke – uczestnik wojen o sukcesję szczecińską, w: Trzebiatów – spotkania pomorskie 2013, Trzebiatów [Gdynia] 2014, s. 37–47. Borcke, Henryk von (Czarny Rycerz ?–ca 1496). 541. Rakowicz Kazimiera, Zesłanie, czyli Droga przez mękę, Szczecin 2014, 141 s. 542.Rogaś Wanda, Bogu dziękuję za cud powrotu z Syberii, rozm. przepr. Bogdan Nowak, „Niedziela” 2014, nr 35, dod. „Kościół nad Odrą i Bałtykiem”, nr 35, s. III, V. 200 Bibliografie 543. Simiński Rafał, Wilke Manteuffel – krzyżacki sojusznik, pomorski raubritter i radca książęcy w pierwszych dziesięcioleciach XV wieku, „Studia z Dziejów Średniowiecza” 2014, nr 18, s. 209–226. 544.Sławnianie znani i nieznani, pod red. Jana Sroki, Marii Poprawskiej, Sławno 2014, 220 s. 545. Szczesiak Edmund, Wyrwana z piekła, Gdańsk 2014, 161, [2] s. Jutrzenka-Trzebiatowska, Gertruda (1924–). 546.Szlarb Paweł, Prowans Piotr, Prof. dr hab. n. med. Bolesław Nagay (1926– 2014), „Biuletyn Informacyjny / Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie” 2014, nr 1, s. 37–38. Nagay, Bolesław (1926–2014). 547. Techman Ryszard, Ludzie morskiego Szczecina, cz. 23, „Kronika Szczecina” 2013 (2014), nr 32, s. 289–300. Małecki, Witold (1913–2001). 548.(tw), Zmarła najstarsza mieszkanka, „Gazeta Chojeńska” 2014, nr 41, s. 1. Wałach, Katarzyna (1909–2014). 549. Twardochleb Bogdan, Redaktor Krzysztof Gołda (1959–2014) wybitny tłumacz, który nie ma naśladowców, „Kronika Szczecina” 2013 (2014), nr 32, s. 269–271. 550.Tylman Janina, Z żałobnej karty. Melania Puch z d. Mrozowska (1919– 2013), „Bibliotekarz Zachodniopomorski” 2014, nr 2, s. 80–87. Puch, Melania (1919–2013). 551. Vogler Hans-Udo, Dietrich Bonhoeffer Christ, Pfarrer im Widerstand gegen Hitlerowi, w: Trzebiatów – spotkania pomorskie 2013, Trzebiatów [Gdynia] 2014, s. 275–281. Bonhoeffer, Dietrich (1906–1945). Bibliografie 201 552. Vogler Hans-Udo, Dietrich Bonhoeffer – chrześcijanin, proboszcz – w proteście przeciwko Hitlerowi, w: Trzebiatów – spotkania pomorskie 2013, Trzebiatów [Gdynia] 2014, s. 267–274. Bonhoeffer, Dietrich (1906–1945). 553. Wächter Joachim, [Ernst Küster, Lebensbeschreibung des Geheimrats Prof. Dr. med. Ernst Küster], „Baltische Studien” N.F. 2014 (2015), Bd. 100, s. 206, 207. Zawiera rec. książki: Küster Ernst, Lebensbeschreibung des Geheimrats Prof. Dr. med. Ernst Küster, o. Professor der Chirurgie in Marburg a.d. Lahn. Jugenzeit, Studienzeit bis zur Dr. Promotion, Hrsg. Jürgen Küster, Norderstedt 2011. 554.Walczak Jerzy, Zawsze oddany Bogu i Maryi, „Niedziela” 2014, nr 7, dod. „Kościół nad Odrą i Bałtykiem”, nr 7, s. III, V. Obacz, Władysław (1935–2014). 555. Wejman Grzegorz, Zmarł ks. kan. Władysław Jackowski, „Niedziela” 2014, nr 31, dod. „Kościół nad Odrą i Bałtykiem”, nr 31, s. II. Jackowski, Władysław (1941–2014). Historia poszczególnych regionów i miejscowości Regiony 556.Bartosik Przemysław, Ziemia Człopiańska: moja mała ojczyzna, Człopa 2014, 199 s. 557. Becker Bert, [Insel im pommrischen Meer], „Jahrbuch für die Geschichte Mittel- und Ostdeutschlands” 2014, Bd. 59, s. 307–309. Zawiera rec. książki: Insel im pommrischen Meer: Beiträge zur Geschichte Rügens, Hrsg. Nils Jörn, Irmfried Garbe, Greifswald 2011. 558. Gałka Bogusław, [Z przeszłości Ziemi Człopieńskiej], „Studia i Materiały do Dziejów Ziemi Wałeckiej” 2014, nr 5, s. 230–232. Zawiera rec. książki: Bartosik Przemysław, Z przeszłości Ziemi Człopieńskiej, Człopa 2013. 202 Bibliografie 559. Jörn Nils, [Rügen im Mittelalter], „Jahrbuch für die Geschichte Mittel- und Ostdeutschlands” 2014, Bd. 59, s. 306–307. Zawiera rec. książki: Reimann Heike, Ruchhöft Fred, Willich Cornelia, Rügen im Mittelalter: Eine interdisziplinäre Studie zur mittelalterlichen Besiedlung auf Rügen, Stuttgart 2011 (Forschungen zur Geschichte und Kultur des östlichen Mitteleuropa, 36). 560.Leszczełowski Jarosław, Piętnastka powiatu drawskiego, Drawsko Pomorskie–Piła 2014, 148 s. Bibliogr. s. 147–148. 561. Nadodrzańskie spotkania z historią 2014: II Polsko-Niemiecka Konferencja Naukowa, Mieszkowice, 25 kwietnia 2014 r. = Treffen mit der Geschichte an der Oder 2014: 2. Deutsch-Polnische Wissenschaftliche Konferenz, Mieszkowice (Bärwalde Nm.), 25. April 2014: materiały, pod red. Andrzeja Chludzińskiego, Pruszcz Gdański–Mieszkowice 2014, 384 s. 562. Porada Haik Thomas, Cammin (Hochstift), w: Online-Lexikon zur Kultur und Geschichte der Deutschen im östlichen Europa, dostępny w: http://ome -lexikon.uni-oldenburg.de/regionen/cammin-hochstift. 563. Porada Haik Thomas, Draheim (Starostei), w: Online-Lexikon zur Kultur und Geschichte der Deutschen im östlichen Europa, dostępny w: http://ome -lexikon.uni-oldenburg.de/regionen/draheim-starostei. 564.Porada Haik Thomas, Lauenburg und Bütow (Lande), w: Online-Lexikon zur Kultur und Geschichte der Deutschen im östlichen Europa, dostępny w: http://ome-lexikon.uni-oldenburg.de/regionen/lauenburg-und-buetow-lande. 565. Porada Haik Thomas, Pommern, w: Online-Lexikon zur Kultur und Geschichte der Deutschen im östlichen Europa, dostępny w: http://ome-lexikon. uni-oldenburg.de/regionen/pommern. 566.Ryss Robert, Meandry historii, „Gazeta Chojeńska” 2014, nr 17, s. 3. Konferencja naukowa „Nadoodrzańskie spotkania z historią 2014”. 567. Sitarz Bartosz, Za miedzą Szczecina, czyli jak powstał obwód welecki, „Szczeciner” 2014, nr 4, s. 36–51. 568.Sroka Jan, Słownik historyczny wsi powiatu sławieńskiego, Sławno 2014, 187 s. Bibliografie 203 Miejscowości 569. Benl Rudolf, Ursprünge und Anfänge der Stadt Kolberg, „Baltische Studien” N.F. 2014 (2015), Bd. 100, s. 7–30. Kołobrzeg (woj. zachodniopomorskie). 570. Berg Jan, „Der Friede hat uns nicht gebracht, was wir erhofft hatten...”: die ersten Nachkriegsjahre im Kreis Franzburg 1918–1920, „Pommern” 2014, H. 4, s. 4–13. Landkreis Franzburg-Barth (Niemcy). 571. Bieniek Dariusz, Z dziejów wsi Lewice do 1945 roku, w: Trzebiatów – spotkania pomorskie 2013, Trzebiatów [Gdynia] 2014, s. 49–60. Lewice (woj. zachodniopomorskie). 572. Brzustowicz Grzegorz Jacek, Vertrag von Bärwalde aus dem Jahr 1631, w: Nadodrzańskie spotkania z historią 2014, Pruszcz Gdański–Mieszkowice 2014, s. 125–140. Myślibórz (woj. zachodniopomorskie). 573. Brzustowicz Grzegorz Jacek, Alians mieszkowicki z 1631 roku, w: Nadodrzańskie spotkania z historią 2014, Pruszcz Gdański–Mieszkowice 2014, s. 105–124. Myślibórz (woj. zachodniopomorskie). 574. Burdziej Marcin, Klucz do Bastei: zeszyt edukacji muzealnej, Stargard cop. 2014, 32 s. 575. Burdziej Marcin, (Nie)znane historie: zeszyt edukacji muzealnej, Stargard 2014, [6], 60, [2] s. 576. Burdziej Marcin, Schlüssel zur Bastei: Museumspädagogischen Heft, Stargard cop. 2014, 32 s. 577. Ceglarz Tomasz, Znaczenie polityczne i społeczne ostatnich wyborów do Miejskiej Rady Narodowej w Szczecinku z 19 czerwca 1988 r., w: Wybory i referenda w PRL, Szczecin 2014, s. 361–372. 204 Bibliografie 578. Ceynowa Tadeusz, Wałcz, w: Encyklopedia katolicka, t. 20, Lublin 2014, s. 192–193. 579. Ceynowa Tadeusz, Wrzosowo, w: Encyklopedia katolicka, t. 20, Lublin 2014, s. 992–992. 580. Chorzelin: świnoujska Atlantyda, oprac. Marek Czajkowski, Kamil Ciesielski, Szczecin 2014, 79, [1] s. Bibliogr. s. [80]. 581. Chrobak Piotr, Kalendarium najważniejszych wydarzeń w Szczecinie w 2013 roku , „Kronika Szczecina” 2013 (2014), nr 32, s. 323–364. 582. Czejarek Roman, Sekrety Szczecina, Łódź cop. 2014, 128 s. 583. Dobbert Hans, Das 250 jährige Neu-Kentzlin, „Pommern” 2014, H. 2, s. 12–17. Neu-Kentzlin (Niemcy). 584. Eisentraut Thomas, Krüger Joachim, Die Seeschlacht von Wittow von 1712 nach einem unbeachteten Augenzeugenbericht, „Baltische Studien” N.F. 2014 (2015), Bd. 100, s. 129–154. 585. Gaziński Radosław, Gwiazdowska Ewa, Szukała Maciej, Techman Ryszard, Dzieje Stepnicy, Szczecin 2014, 531 s. Bibliogr. s. 437–442. 586. Gierke Michał, Kilka uwag o chojeńskich młynach miejskich: na marginesie pracy E. Rymara, „Rocznik Chojeński” 2014, t. 6, s. 271–277. Polemika z artykułem: Rymar Edward, Dawne młyny, folusze i tartaki ziemi chojeńskiej i mieszkowskiej, „Rocznik Chojeński” 2012, t. 4, s. 59–80. 587. Gut Agnieszka, Petrusiewicz Paweł, Życie gospodarcze mieszkańców Sowna w XX wieku, w: Z dziejów Sowna w XX wieku, Szczecin–Stargard 2014, s. 69–76. 588. Guzikowski Krzysztof, Procesy kolonizacyjne w posiadłościach cystersów z Kołbacza w XII–XIV wieku: przestrzeń i ludzie, wyd. 1 (dodr.), Szczecin 2014, 267 s. (Pomorze Zachodnie – Historia i Współczesność). Bibliografie 205 589. Guzikowski Krzysztof, Rywalizacja Szczecina z innymi miastami w dorzeczu Odry od XIII do XV wieku, w: Szczecin z oddali: Piąta Konferencja Edukacyjna, 30.XI.2012 r., Szczecin 2014, s. 13–26. 590. Gwiazdowska Ewa, [Cedynia i okolice poprzez wieki, red. Paweł Migdalski, Stowarzyszenie Historyczno-Kulturalne „Terra Incognita”, Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Szczecińskiego, Chojna–Szczecin 2013, ss. 374, il. czarno-białe], „Przegląd Zachodniopomorski” 2014, z. 2, s. 147–156. Zawiera rec. książki: Cedynia i okolice poprzez wieki, red. Paweł Migdalski, Chojna–Szczecin 2013. 591. Kazaniecki Józef, Goleniów: dzieje Starego Miasta, Goleniów 2014, 152 s. (Biblioteka Wiedzy o Goleniowie). 592.Konkel Henryk Andrzej, Pięć wieków miasteczka Golenice, „Rocznik Chojeński” 2014, t. 6, s. 179–188. 593. Kozłowski Kazimierz, Dlaczego Międzyzdroje, a nie Misdroy, w: XIV Zachodniopomorski Festiwal Nauki: spotkania z nauką w Wolinie i Międzyzdrojach, Szczecin 2014, s. 11–15. 594. Kozłowski Kazimierz, Między Stettinem a Szczecinem dr. Jana Musekampa, „Kronika Szczecina” 2013 (2014), nr 32, s. 201–202. Zawiera rec. książki: Musekamp Jan, Między Stettinem a Szczecinem: metamorfozy miasta od 1945 do 2005, Poznań 2013. 595. Leszczełowski Jarosław, Żółte gawędy historyczne: z dziejów wsi Żółte, dawniej Schilde, Złocieniec, Drawsko Pomorskie 2014, 67 s. Żółte (woj. zachodniopomorskie). 596. Łuczak Marek, Szczecin: Dąbie = Altdamm, Szczecin 2014, 352 s. Bibliogr. s. 349–352. 597. Łukasiewicz Dariusz, Miasta polskie i pruskie na przełomie XVIII i XIX w., cz. 1, „Rocznik Chojeński” 2014, t. 6, s. 87–41. Wałcz (woj. zachodniopomorskie). 206 Bibliografie 598. Malinowski Bronisław, Malinowski Andrzej, Straty niemieckiej ludności Bobolic w latach 1939–1947, Bobolice 2014, 157 s. Bibliogr. s. 91–93. 599. Mieczkowski Zbigniew, Dzieje Lubieszewa i jeziora Lubie, Lubieszewo 2014, 315 s. Bibliogr. s. [303]–306. 600.Pod skrzydłami Gryfa, [koncepcja merytoryczna kat. Renata Zdero], Szczecin 2014, 245, [3] s. Bibliogr. s. 35–37. Wystawa: Zamek Książąt Pomorskich Galeria Gotycka, 29 września – 30 listopada 2014 roku. 601. Rymar Edward, Chojeński dwór i zamek panujących w Nowej Marchii władców i ich urzędników, „Rocznik Chojeński” 2014, t. 6, s. 29–41. 602.Rymar Edward, Lipiany i okolice poprzez wieki: (do 1945 roku) z exkursem o polskich pionierskich latach 1945–1950 (Lipianach „powiatowych”), Lipiany 2014, 364 s. Bibliogr. s. 333–339. 603.Rymar Edward, Uwagi polemiczne do „Kilku uwag o chojeńskich młynach miejskich” [Michała Gierke], „Rocznik Chojeński” 2014, t. 6, s. 279–284. Odpowiedź na artykuł polemiczny: Gierke Michał, Kilka uwag o chojeńskich młynach miejskich – na marginesie pracy E. Rymara, „Rocznik Chojeński” 2014, t. 6, s. 271–277. Dotyczy artykułu: Rymar Edward, Dawne młyny, folusze i tartaki ziemi chojeńskiej i mieszkowskiej, „Rocznik Chojeński” 2012, t. 4, s. 59–80. 604.Schleinert Dirk, Engelswacht 1752: Beschreibung eines Gutshofes und einer Gartenanlage in Schwedisch-Pommern, „Pommern” 2014, H. 4, s. 24–29. Engelswacht (Niemcy). 605.700 [Siedemset] lat Drawna: studia i materiały z historii miasta i szlachty nowomarchijsko-zachodniopomorskiej: materiały z konferencji popularnonaukowej zorganizowanej z okazji 700-lecia Drawna w dniu 27 września 2013 r., pod red. Ryszarda Tomczyka, Bogdana Wojciecha Brzustowicza, Szczecin 2014, 203 [1] s. 606.Siedziako Michał, Niemiecki historyk o tożsamości polskiego Szczecina. Uwagi na marginesie książki Jana Musekampa „Między Stettinem a Szczecinem. Metamorfozy miasta od 1945 do 2005”, Wydawnictwo Nauka Bibliografie 207 i Innowacje, Poznań 2013, ss. 383, „Przegląd Zachodniopomorski” 2014, z. 2, s. 139–146. Zawiera rec. książki: Musekamp Jan, Między Stettinem a Szczecinem: metamorfozy miasta od 1945 do 2005, Poznań 2013. 607. Skaziński Błażej, Barlinek na szlaku młynów, Barlinek–Szczecin 2014, 95 [1] s. 608.Skóra Wojciech, Szczecin dwudziestolecia międzywojennego w oczach pracowników polskiego MSZ i wywiadu, w: Szczecin z oddali: Piąta Konferencja Edukacyjna, 30 XI 2012 r., Szczecin 2014, s. 69–109. 609. Szczecin z oddali: Piąta Konferencja Edukacyjna, 30 XI 2012 r., pod red. Katarzyny Rembackiej, Szczecin 2014, 258, [1] s. 610. Thadden Rudolph von, Kleines Dorf mit einer grossen Uhr, w: Trzebiatów – spotkania pomorskie 2013, Trzebiatów [Gdynia] 2014, s. 287–289. Trzygłów (woj. zachodniopomorskie). 611. Thadden Rudolph von, Mała wioska z wielkim zegarem, w: Trzebiatów – spotkania pomorskie 2013, Trzebiatów [Gdynia] 2014, s. 283–285. Trzygłów (woj. zachodniopomorskie). 612. Trzebiatów – spotkania pomorskie 2013, pod red. Janiny Kochanowskiej, Trzebiatów, Trzebiatowski Ośrodek Kultury [Gdynia] 2014, 295 s., [32] s. tabl. 613. Voelker Johannes, Ostatnie dni Kołobrzegu: walki o niemieckie miasto w marcu 1945 roku, Oświęcim 2014, 194 s., [5] s. tabl. Bibliogr. s. 158–159 (Seria DWŚ, t. 11). 614. Warmann Hans-Gerd, August 1944: Am Himmel über Stettin war die Hölle los: im Inferno der Bombennächte vor 70 Jahren verloren 2377 Menschen ihr Leben, „Stettiner Bürgerbrief” 2014, s. 50–53. 615. Wedel Kay Wedego Vivigens von, Das Rittergut Schwerin: Geschichte, Gutswirtschaft und Erinnerungen, „Pommern” 2014, H. 1, s. 13–21. Zwierzynek (woj. zachodniopomorskie), Krępcewo (woj. zachodniopomorskie). 616. Z dziejów Sowna w XX wieku, red. Agnieszka Gut, Monika Ogiewa-Sejnota, Szczecin 2014. 208 Bibliografie Indeks autorski Wykazuje nazwiska autorów, redaktorów, osób opracowujących, autorów recenzji i polemik oraz współpracowników wraz z numerami pozycji. Afeltowicz Beata 343 Alvermann Dirk 38, 39, 46, 47 Andrzejowski Jacek 114 Aniszewska Jolanta 84, 407, 408 Anklewicz Marian 85 Auge Oliver 185 Babiński Andrzej 469 Bal Wojciech 378 Bartczak Anna 7, 306 Bartels Friedrich 219 Bartnik Paweł 225, 470 Bartosik Przemysław 556, 558 Bartoszewicz Henryk 67 Bastowska Krystyna 241 Becker Bert 557 Benken Przemysław 146 Benl Rudolf 569 Berg Jan 570 Berowska Marta 270, 271 Bertram Marion 92 Biedrzycki Adam 1 Bieniek Dariusz 571 Bierca Andrzej 167, 409 Biermann Felix 110, 201 Biewer Ludwig 465 Bis Arkadiusz 3 Bischoff Dieter 307, 308 Bizio Krzysztof 379 Blüggel Bruno 321, 322 Bolte Henrike 38, 39 Bończa-Bystrzycki Lech 242 Borkowska Urszula 471 Borowczyk Jerzy 351 Borówka Teresa 323 Borucki Robert 247 Borysowska Agnieszka 324 Borzyszkowski Józef 472 Bost Bodo 473 Bosy Grzegorz 360 Brejdak Jaromir 361 Briesewitz Gernot 21 Brzustowicz Bogdan Wojciech 605 Brzustowicz Grzegorz Jacek 348, 474, 572, 573 Bubnowicz Błażej 358 Bugalski Łukasz 380 Burdziej Marcin 93, 574–576 Bursche Aleksander 452 Buske Norbert 267, 466, 534 Buziałkowski Jerzy 410 Bykowska Milena 147 Cała Alina 191, 192 Cegiełka Tomasz 238 Ceglarz Tomasz 475, 577 Ceynowa Tadeusz 49, 51, 56, 476–478, 578, 579 Chlebowska Agnieszka 226, 479 Chludziński Andrzej 344, 345 Chludziński Andrzej 561 Chojancki Grzegorz 248 Chojecki Dariusz K. 183, 220 Choroba Tomasz 288 Bibliografie Chowański Adolf 480 Chrobak Piotr 157, 161, 166, 481, 581 Chudziak Wojciech 104 Ciechanowski Grzegorz 182 Ciesielski Kamil 580 Cieśluk Małgorzata 31 Cnotliwy Eugeniusz 94 Cybulski Edmund Cybulski Edmund 50, 482 Cywiński Dominik 461 Cywiński Zygmunt Piotr 95, 362, 462 Czajko Mieczysław 268 Czajkowski Marek 580 Czapp Wiktor Bolesław 313, 483 Czejarek Roman 582 Czolkoß Michael 314 Dahlenburg Birgit 411 Danielewski Marcin 96 Daszkowski Eugeniusz Andrzej 484 Dąbrowska Danuta 485 Dąbrowska Halina 486 Dąbrowska Małgorzata 32 Deptuła Wiesław 315 Dingel Irene 267 Dobbert Hans 583 Dobusch Nick 66 Drobnik Marta 325 Dryja Sławomir 97 Drzeżdżon Roman 272 Duda Małgorzata 289, 293, 296 Duda Tomasz 289, 293, 296 Dudź Jerzy 412, 413 Durka Włodzimierz 186, 235 Dworaczyk Marek 98 Dygdała Jerzy 40 Dymna Anna 414 Dzierbunowicz Ewa Halina 208 Dziewanowski Marcin 99 Ebert Małgorzata 85 Eider Jerzy 319 Eilbracht Heidemarie 92 Einhorn Ignacy 290 Eisentraut Thomas 584 Eisler Jerzy 148 Ellwart Jarosław 291, 292, 297 Essegern Ute 466 Faszcza Dariusz 169 Fatalska Paulina 68 Fenrych Zofia 149 Fijałkowska Joanna 415 Filipowiak Przemysław 487 Filipowiak Władysław 132 Florczak Dominika 488 Foltyn Rafał 416 Frankel Maria 7, 54 Frąckowiak Piotr 61 Freindorf Agata 273, 274 Frenssen Brite 417, 499 Freymann Hubert 58 Friske Matthias 381 Gacparska Iwona 489 Galiński Tadeusz 100 Gałka Bogusław 558 Garbe Irmfried 557 Gaziński Radosław 209, 213, 585 Gediga Bogusław 490 Gibczyński Wojciech 61, 62 Gierke Michał 117, 357, 382, 586, 603 Glaza Edmund 491 Gogol Zdzisław 251 Gołębiowski Robert 275, 492, 493 209 210 Bibliografie Gonska Bernard 494 Goral Zdzisław 170 Gossler Norbert 101 Górewicz Igor Dominik 418 Grossé Zbigniew 495 Grube Klemens 199, 317 Grundner Thomas 499 Gut Agnieszka 59, 587, 616 Gut Paweł 145 Gutsche Edda 363, 496, 497 Guzikowski Krzysztof 135, 588, 589 Gwiazdowska Ewa 69, 86, 87, 419, 498, 585, 590 Gwiazdowska Małgorzata 383, 384 Haese Klaus 499 Halicka Beata 189 Hannes Hellmut 364, 365, 385 Häusler Alexander 102 Herrmann Ulrich-Gerd 172 Herzig Martin 501 Heußner Karl-Uwe 381 Hińcz-Gnysińska Anna 276 Hirsch Helga 198 Hollnecker Marion 103 Holste Karsten 143 Hukowska-Szematowicz Beata 315 Iwasiów Sławomir 187 Iwińska Anna 316 Iwiński Jerzy 316 Jacob Christina 105 Jakubowska Agnieszka 200 Jancke Peter 73 Jandausch Kathleen 465 Janiak Mirosław 214 Jankowiak Grzegorz 277 Jankowiak-Maik Agnieszka 150 Janowski Andrzej 107 Jarząb Wojciech 366 Jasiulewicz Michał 200 Jędryka Waldemar 386 Jöns Hauke 108, 109 Jordan Stefan 22 Jörn Nils 501, 557, 559 Jóźwik Leszek 88 Judek Cecylia 326, 502, 503 Jurkiewicz Janusz Leszek 367, 387 Juszczak-Maraszkiewicz Elżbieta 504 (k) 505 Kabata Maria 349 Kacprzak Dariusz 419–426, 442, 443, 498 Kaczmarczyk Adam 304 Kal Elżbieta 388 Kallaur Kazimierz 463 Kamolowa Danuta 327 (kar) 427, 428 Karle Martina 108, 109 Krasucki Eryk 193 Karszys Grzegorz 116 Karwowski Lech 443 Kazaniecki Józef 591 Kaźmierczak Ryszard 104 Kempke Torsten 110 Kiel Uwe 145 Kieser harro 506 Kiliński Zbigniew 227 Klingenberg Jenni 429,430 Klonder Andrzej 210 Knap Paweł 507 Kneisel Jutta 201 Kochanowska Janina 612 Kochanowska Janina 508 Bibliografie Kocjan Stanisław 211 Kojder Ireneusz 523 Kokiel Andrzej 237, 238 Konkel Henryk Andrzej 592 Konopczyńska-Tota Ewelina 328 Kopycińska Ludmiła 467 Kopydłowski Janusz 431, Kordela Marcin 158 Korek Renata Teresa 309 Körnet Jan 317 Kosiorowski Zbigniew 509 Kosman Janina 510 Kostkiewicz-Górska Grażyna 2 Kowalczyk Monika 346 Kowalczyk-Heyman Elżbieta 432 Kowalska Anna Bogumiła 111 Kowalski Krzysztof 452 Kozłowska Izabela 390 Kozłowski Kazimierz 151 Kozłowski Kazimierz 156 Kozłowski Kazimierz 161 Kozłowski Kazimierz 23 Kozłowski Kazimierz 511–515 Kozłowski Kazimierz 52, 53 Kozłowski Kazimierz 593, 594 Kozłowski Kazimierz 7 Koźmiński Eugeniusz 350 Kraack Detlev 221 Krasnodębska Kinga 368 Krasucki Eryk 188 Krasucki Eryk 369 Kroczyński Hieronim 212 Kroczyński Hieronim 516 Krüger Joachim 466 Krüger Joachim 584 Kryśkiewicz Hadrian L. 370 Krzymuska-Fafius Zofia 368 Krzystek Andrzej 249 Krzywicki Stanisław 500 Kubaj Artur 152 Kubaj Artur 228, 232 Kuczkowski Andrzej 112 Kudełka Agnieszka 325 Kudosz Małgorzata 325 Kuna Marcin m391 Kunkel Burkhard 371 Kupiec Michał 71, 72 Kupisiński Robert 81, 82 Kurcz Zbigniew 190 Kurek Artur 278, 279 Küster Ernst 553 Kutny-Giedrys Mirosława 433 Kwiatkowski Krzysztof 136 Kwiatkowski Stefan Franciszek 33 Larek Michał 351 Leszczełowski Jarosław 173, 560, 595 Leszczyński Marcin 174 Lewandowski Leszek 517 Lewicka Anna 518 Linka Anna 222 Lipska Elżbieta 164 Liskowacka Jolanta 329 Liskowacki Artur Daniel 351 Lissok Michael 392, 393 Loeck Gottfried 73, 310, 372, 519, Lublow Wolfgang 215, 216, 373 Lubowicka Alicja 389 Łapott Jacek 434, 435 Łopuch Maria 394 Łopuch Wojciech 330 Łoś Marian 520 Łuczak Marek 395, 596 211 212 Łukasiewicz Dariusz 597 Łukaszyk Agnieszka 96 Łuszczek Krzysztof 250 (m) 8 Machałek Małgorzata 231, 437 Macholak Jan 41, 54, 145, 231 Machoy Zygmunt 223, 521 Maćkowski Andrzej 251 Majewski Marcin 458 Makowski Adam 153 Maliniak Jarosław 305 Malinowski Andrzej 598 Malinowski Bronisław 438, 598 Malinowski Ryszard 320 Malinowski Waldemar 522 Maliński Piotr 352 Mąka Henryk 531 Malkowska Agnieszka 203 Małecki Arkadiusz 24 Małkowska Monika 439 Mantel Peter 317 Manzke Eberhard 269 Manzke Hermann 269 Marciniak Rafał 154 Marcinkiewicz Lilia 331, 332 Maren Röger 189 Markiewicz Malwina 440, 460 Markowska Janina 524 Markowski Dawid 204 Martin Jens 105 Masalski Robert 55, 525 Maślij Agnieszka 526 Matecka Małgorzata 6 Matławski Bogdan 206 Matuszewska Agnieszka 113 Matwiejczuk Agnieszka 441 Bibliografie Mazur Jan Marcin 527–530 Mellies Dirk 143 Messal Sebastian 108, 109 Metaxas Eric 532 Michałowski Piotr 9, 405 Miczkuła Marcin 533 Midgley David R, 353 Mieczkowski Zbigniew 599 Migdalski Paweł 34–36, 230,590 Milewska Krystyna 442 Miszczuk Rafał 159, 160 Mittenzwei Jan 165 Mohr Lutz 137 Morawska Anna 325 Müller Anett 73 Müller Matthias 281, 295 Musekamp Jan 187, 594, 606 Naus Krystyna 318 Neitzel Sönke 144 Neuhaus Günter O. 534 Nowak Bogdan 542 Obracht-Prondzyński Cezary 472 Ogiewa-Sejnota Monika 140, 141, 616 Olechowska Paulina 10–12, 17, 333 Olschewski Jana 396 Olszak Helmut 217 Orgas Steffen 397 Owsianowski Wojciech 296, 536 Pacała Zdzisław 161 Pahl Magnus 144 Pakuła Mateusz 252 Partyka Jacek 64 Pawlak Aleksy 445 Pawlik Radosław 42, 510 Pawłowski Paweł 446–448, 460 Bibliografie Pączek Tomasz 168 Pencarski Kacper 398 Petrusiewicz Paweł 587 Petzholdt Nils 115 Pęziński Piotr 194 Piasecki Karol 206 Piasek Dariusz 297 Pińkowski Krzysztof 538 Piotrowski Andrzej 74 Piskorski Jan Maria 187 Pisula Przemysław 449 Piwek Aleksander 399 Płaczek Edmund 482 Pławiak Klaudia 450 Płotkowiak Maciej 400, 401 Podsiadło Mieczysław 360 Popielas-Szultka Barbara243 Popławska Aneta 195 Poprawska Maria 544 Porada Haik Thomas 562–565 Potkowski Edward 25 Półrolniczak Edward 360 Probst Volker 419 Prowans Piotr 546 Pruska Mariola 114 Ptaszyński Radosław 539 Pullat Raimo 210 Pullat Risto 210 Puławski Andrzej 342, 540 Puzyna Włodzimierz 231 Rajewski Bartosz 253 Rakowicz Kazimiera 541 Reimann Heike 559 Rembacka Katarzyna 609 Rembas Michał 299, 300, 301, 402 Rębkowski Marian 116, 117 213 Rhadden Rudolph von 610, 611 Rhein Stefan 267 Richter Martin 137 Rogalski Bartłomiej 118–120 Rogaś Wanda 542 Ronowska Bożena 282 Rosa Anna 200 Rose Ulrich 75 (rr) 13, 89, 196, 205, 301, 374, 451 Rubino Mario 354 Ruchhöft Fred 559 Ruthenberg Eckhart 196 Rymar Edward 142, 283, 347, 468, 586, 601–603 Rypniewska Krystyna 375 Ryss Robert 464, 566 Sabaciński Marcin 121 Schäfer Cathrin 122 Schäfer Heiko 376 Schanz Elke 123 Schleinert Dirk 334, 335, 604 Schmandt Piotr 284 Schmidt Jens-Peter 103, 124 Schoknecht Ulrich 125 Schuster Jan 114 Schwarzwälder Syvie 138 Siedlik Krzysztof 76 Siedziako Michał 14–16, 162, 228, 232, 254–258, 606 Sieniatecka Teresa 327 Sil Bartłomiej 93, 450 Simiński Rafał 139, 543 Sitarz Bartosz 567 Skaziński Błażej 607 Skóra Wojciech 608 Skórzyńska Izabela 239, 285 214 Bibliografie Skurzyński Piotr 302 Skrobańska Patrycja 244 Skrycki Radosław 67, 70, 75, 77, 78, 79, 80, 205, 207 Słowiński Sławomir 126 Sobiecka Anna 406 Sobisz Zbigniew 37 Sobolewski Bolesław 286 Sonczyk Wiesław 17 Spandowski Michał 336 Spychalski Grzegorz 200 Sroka Danuta Maria 337, 338 Sroka Jan 90, 280, 544, 568 Sroka Piotr 305 Staniewski Dariusz 286 Stanisławski Błażej 132 Stanisławski Zbigniew 127 Stankiewicz Mariusz 359 Stanuch Zbigniew 26, 43, 57, 259, 260 Stań Karolina 93, 450 Stasieniuk Żaneta 190 Stelmachowska Bożena 197 Stępiński Włodzimierz 184 Strauchold Grzegorz 305 Stromski Maciej 128 Suchy Jakub 202 Sularz Ewa 325 Szafkowski Zbigniew 303 Szaniawska Lucyna 79 Szczepańska Anna 218 Szczesiak Edmund 545 Szczurek Tadeusz 65 Szelega Agnieszka 175 Szeremeta Mateusz 93 Szlarb Paweł 546 Szlosze Friderike 60 Sznajderski Tadeusz 339 Szramowski Wojciech 1 Szukała Maciej 27, 44, 585 Szulc Paweł 163, 176 Szultka Zygmunt 40, 80, 197, Szumowska-Charabin Monika 453 Szymczak Dorota 81, 82 Śledziński Robert 293, 296, 402 Ślepowroński Tomasz 18–20, 28, 155, 455 Śmierzchalski-Wachocz Dariusz 262 Święch Andrzej W. 177 Taraszkiewicz Beata 340 Tarnawski Piotr 456 Techman Ryszard 547, 585 Telec Jakub 68 Thadden Johannes von 355 Thadden Rudolph von 610,611 Thum Gregor 198 Tilitzki Christian 29 Tomczyk Ryszard 605 (tw) 129, 548 Twardochleb Bogdan 549 Tylman Janina 550 Tymiński Jan 83 Ulrich Jens 130 Urbanik Waldemar 239, 240 Vahlefeld Elsbeth 356 Vandkilde Helle 131 Voelker Johannes 613 Vogel Gerd Helge 457 Vogler Hans-Udo 551, 552 Vogler Marlene 311, 312 Wachowiak Anna 239, 285 Wachowiak Bogdan 40 Wächter Joachim 553 Wahrmann Carl Christian 221 Bibliografie Walasek Grzegorz 233 Walczak Jerzy 554 Walendowska Magdalena 403 Walento Artur 178 Walther Eckard 381 Warmann Hans-Gerd 614 Wąsowicz Jarosław 45 Wedel Kay von 287 Wedel Kay Wedego Vivigens von 615 Wejman Grzegorz 246, 249, 261, 263–265, 555 Wejman Henryk 266 Wendt Eckhard 91 Werlich Ralf-Gunnar 466 Wesołowska Justyna 316 Wesołowska Sylwia 3–5, 341 Wichert Wojciech 30 Wilich Cornelia 559 Wilkońska Katarzyna 360 Wisniewski Roswitha 356 Wiśniewski Maciej 234 Witkiewicz Tomasz 61, 62 Witkowska Anna 304 Wochnik Fritz 404 Wojciechowski Tomasz 179 Wolski Paweł 236 Wołczański Józef 251 Wołyński Dominik 181 Wrzosek Małgorzata 459 Zabilska-Kunek Mirosława 133 Zaborska Urszula 1 Zaremba-Rybińska Aleksandra 377 Zdero Renata 600 Ziejewski Aleksander 261 Zielińska Danuta 2 Zwahr Hasso 66 Zyśko Andrzej 134 Źródlewski Daniel 498 215 DOI: 10.18276/pz.2015.4-08 p r z e g l ą d z a c h o d n i o p o m o r s k i ROCZNIK X X X ( LI X ) R o k 2 01 5 z e s z y t 4 RECENZ J E Nacjonalizmy różnych narodów: perspektywa politologiczno-religioznawcza, red. Bogumił Grott, Olgierd Grott, Kraków: Księgarnia Akademicka 2012, ss. 595 W 2008 roku ukazała się książka pod redakcją Bogumiła Grotta Nacjonalizm czy nacjonalizmy? Funkcja wartości chrześcijańskich, świeckich i neopogańskich w kształtowaniu idei nacjonalistycznych1. Tematyka poruszona w tym tomie nie została bynajmniej wyczerpana. Dowodem na to jest kontynuacja programu badawczego i opublikowanie jego wyników w kolejnej pracy2. Nacjonalizm zajmuje badaczy niemalże od chwili jego powstania. Naukowcy, a także politycy – gdyż jest to materia żywa – spierają się o zakres pojęciowy terminu „nacjonalizm”. Próbuje się wyznaczyć linię oddzielającą patriotyzm od nacjonalizmu. Ponadto coraz częściej zauważa się, że do całościowego wyświetlenia problematyki nacjonalizmu potrzebne jest podejście interdyscyplinarne. Pracę tego typu właśnie proponują nam autorzy. 1 M. Strutyński, Recenzja, „Dzieje Najnowsze” 2008, nr 2, s. 158–162. 2 Różne oblicza nacjonalizmów: polityka – religia – etos, red. B. Grott, Zakład Wydawniczy Nomos 2010, ss. 613. Książka ta przynosi bogaty zbiór 25 artykułów badaczy z wielu ośrodków naukowych Polski, poświęconych różnym aspektom ideologii nacjonalistycznych obecnych w Europie. Gros tekstów odnosi się do tematyki polskiej. Warto zwrócić uwagę na zaznaczoną w podtytule perspektywę badawczą – politologiczno-religioznawczą. Niezwykle interesujące jest spojrzenie na związki idei politycznych z ideami politycznymi. Bogumił Grott w słowie wstępnym pisze: „Niniejszy tom [...] ma na celu [...] wskazywać na duże zróżnicowanie ruchów i idei nacjonalistycznych, które bywają związane z rozmaitymi światopoglądami, religiami i systemami wartości, co znajduje odbicie nie tylko w teorii, ale i w praktyce”3. W swoim syntetycznym artykule Nacjonalizm a katolicyzm. Wzajemne relacje i pojmowanie – od Piusa VI po Jana Pawła II Adam Wielomski poruszył zagadnienie związków religii katolickiej i doktryn zaliczanych do grupy 3 Nacjonalizmy różnych narodów. Perspektywa politologiczno-religioznawcza, red. B. Grott, O. Grott, Kraków 2012, s. 13. 218 Recenzja nacjonalistycznych. Autor wyznacza kilka okresów w ciągu 200 lat, w których Kościół ustosunkowywał się do pojawiających się idei nacjonalistycznych. Artykuł Bogumiła Grotta Szowinizm niemiecki jako obiektywna legitymacja reorientacji polityki polskiej dokonanej przez Romana Dmowskiego na początku XX wieku traktuje o kwestii rozwoju niemieckiego nacjonalizmu uzupełnionego o teorie rasowe. Autor pisze, że teorie rasistowskie zostały połączone także z ideami religijnymi, co doprowadziło do swoistego „uduchowienia” rasizmu. Kolejny artykuł, Doktryna Zadrugi a czasy obecne, także jest autorstwa Bogumiła Grotta. Autor porusza w nim zagadnienie możliwości realizacji idei zadrużnych po II wojnie światowej i współcześnie. Aneta Dawidowicz w artykule Tradycja i przeszłość w myśli politycznej Narodowej Demokracji 1918–1939 zaprezentowała stosunek do historii w ujęciu przedwojennego obozu narodowego. Na lata międzywojenne przypada również czas działalności Feliksa Młynarskiego, któremu uwagę poświęcił Rafał Łętocha w artykule Nacjonalizm liberalny Feliksa Młynarskiego. Autor zauważa, że głoszone przez Młynarskiego koncepcje nie zyskały popularności w środowisku narodowych demokratów. Adam Danek w tekście Współpraca miesięcznika „Pro Christo” ze środowiskiem Bolesława Piaseckiego jako wynik „planu penetracyjnego” Falangi zwrócił uwagę na próbę rozszerzenia wpływu ideologii narodowo-radykalnej na środowiska katolickie. W artykule Żydzi w publikacjach prasowych podziemia narodowego lat 1939–1947 a kwestia pomocy ofiarom holokaustu Wojciech Jerzy Muszyński poruszył problematykę przedstawiania stosunków polsko-żydowskich na łamach periodyków związanych z obozem narodowym. Olgierd Grott w artykule Ku chrześcijańskiej Europie – geopolityczne i cywilizacyjne koncepcje Konfederacji Narodu podjął się zbadania koncepcji planowanego przez byłych działaczy RNR Falanga nowego ładu europejskiego. Okres II wojny światowej obecny jest także w artykule Aleksandry Pietrowicz Organizacja „Ojczyzna” jako wyraz dążenia do realizacji idei powrotu ziem macierzystych do Polski. To środowisko polityczne wypracowało plan odzyskania dla Polski Ziem Zachodnich. Kolejny artykuł autorstwa Bogumiła Grotta, Idea rekonstrukcji Słowiańszczyzny połabskiej w świetle historii pism „Sprawy Łużyckie” i „Wendischer Bote” oraz politycznej publicystyki Karola Stojanowskiego, dotyczy koncepcji rekonstrukcji Słowiańszczyzny połabskiej jako przeciwwagi dla osadnictwa niemieckiego. Wspomniany już współredaktor tomu, Bogumił Grott, jest także autorem artykułu Polityka polska wobec Ukraińców, Ukrainy i ukraińskiego nacjonalizmu, w którym porusza kwestię przeszłego i obecnego ukraińskiego nacjonalizmu w stosunku do państwa polskiego. Recenzja Okresem odradzania się środowisk politycznych związanych z ruchem narodowym zajął się Krzysztof Kawęcki w tekście Tradycja narodowa i katolicyzm w publicystyce środowiska „Słowo Narodowe”. Periodyk ten miał duże znaczenie dla obozu narodowego po 1989 roku. Współczesna narodowo-radykalna organizacja została przedstawiona w artykule Adama T. Witczaka ONR powrót na scenę? Rekonstrukcja radykalnego skrzydła formacji narodowo-katolickiej? Autor zaprezentował proces powstawania nowej organizacji politycznej. Lucyna Kulińska w artykule Współczesny nacjonalizm ukraiński i jego antypolski charakter w świetle programów partyjnych i wypowiedzi liderów zaprezentowała obecnie funkcjonujące organizacje nacjonalistyczne na Ukrainie i ich stosunek do Polaków. Przemysław Serednicki poświęcił uwagę nacjonalizmowi rumuńskiemu. Artykuł Droga legionisty. Ideowe zasady rumuńskiego Legionu Archanioła Michała dotyczy ideologii ruchu politycznego, którego twórcą i liderem był Corneliu Zelea Codreanu. W artykule Nacjonalizm w koncepcjach niemieckich rewolucyjnych konserwatystów w okresie międzywojennym Marek Maciejewski przedstawia główne koncepcje powstałe w środowisku rewolucyjnych konserwatystów i ich stosunek do nacjonalizmu. W tomie poświęconym analizie różnych aspektów nacjonalizmu redaktorzy postanowili umieścić także trzy fragmenty z książki Bogdana Suchodolskiego 219 (1903–1992) Dusza niemiecka w świetle filozofii, a dokładniej rozdziały: Przeciw religii chrześcijańskiej, Prawda i fałsz oraz Dobro i zło. Profesor B. Suchodolski podjął w tej pracy próbę przeanalizowania głównych kategorii niemieckiej filozofii odpowiedzialnych za recepcję ideologii narodowo-socjalistycznej. Tematyce niemieckiej myśli politycznej poświęcony jest artykuł Żanety Bugajskiej-Moskal Paul de Lagarde jako reformator religijno-polityczny 1827– 1891. Paul de Lagarde, a właściwie Paul Anton Bötticher, jest autorem krytyki chrześcijaństwa z punktu widzenia potrzeb narodu niemieckiego. Joachim Diec przedstawił myśl jednego ze współczesnych rosyjskich pisarzy politycznych, którego twórczość znajduje także odzew na zachodzie Europy. Artykuł Makronacjonalizm geopolityczny Aleksandra Dugina poświęcony jest ideom neoeurazjatyzmu. Tematyką rosyjską zajął się także Roman Bäcker w artykule Ruch Przeciw Nielegalnej Imigracji. Rosyjski żywiołowy nacjonalizm ksenofobiczny. Autor wskazuje na dwa ważne elementy tego środowiska. Z jednej strony można go zaliczyć do ruchów obywatelskich, gdyż powstał jako oddolna inicjatywa społeczna, a jednocześnie ma charakter ksenofobiczny. Jakub Jarosław Sokół jest autorem artykułu O ratunek dla wymierającego narodu. Serbołużyckie Stronnictwo Narodowe – Łużycki Alians. Autor opisuje w nim działalność ugrupowania politycznego powołanego do obrony tożsamości narodowej Serbołużyczan. 220 Recenzja Selim Chazbijewicz w artykule Geneza nacjonalizmu Tatarów krymskich i nadwołżanśkich zarysował proces tworzenia się nowoczesnego nacjonalizmu tatarskiego w wiekach XIX i XX. Nacjonalizm turecki – to tytuł artykułu Adama Szymańskiego. Autor zaprezentował w nim genezę tureckiego nacjonalizmu i jego dzieje obecne. Wspomniał także o jego powiązaniach z islamem. Michał Kuryłowicz zajął się analizą prac ideologa nacjonalistycznego z terenu postsowieckiej Azji Centralnej. Artykuł zatytułowany Naród i nacjonalizm w pracach Islama Karimowa dotyczy głównych idei nacjonalizmu uzbeckiego. Książkę zamyka artykuł Marcina Rzepki Afgańskość wobec narodu i religii. Islamizm i nacjonalizm w Afganistanie po roku 2001. Autor zajmuje się w nim skomplikowanymi relacjami pomiędzy afgańską tożsamością etniczną i wyznaniową. Podsumowując, należy zwrócić uwagę na interdyscyplinarność ujęcia zagadnienia nacjonalizmu w tej książce. Idee nacjonalistyczne ciągle są obecne w politycznym dyskursie i stąd konieczne jest ich nieustanne badanie. Nacjonalizm nadal ewoluuje i przeobraża się. Oprócz uznawania przez niego stałej, fundamentalnej wartości, jaką jest naród, pojawiają się w nim także inne idee. Wielość form, w jakich zarysowują się koncepcje nacjonalistyczne, wymaga spojrzenia na nie z wielu perspektyw. Dlatego istotne jest podejmowanie badań łączących warsztaty badawcze historyków, politologów i religioznawców. Oczywiście nie wyklucza to mogących się pojawić innych gałęzi nauki zainteresowanych badaniem nacjonalizmu i powiązanych z nim idei politycznych. Interesujący nas tom ukazuje zróżnicowanie ruchów nacjonalistycznych w przeszłości i obecnie, a zgromadzone w nim artykuły pozwalają na pełniejsze poznanie idei nacjonalistycznych w Polsce i w Europie. Maciej Strutyński