Niedopuszczalność uregulowania w statucie spółki komandytowo

Dopuszczalność uregulowania w statucie spółki komandytowo – akcyjnej sposobu
powoływania i odwoływania członków rady nadzorczej w sposób odmienny od
określonego w art. 142 § 2 k.s.h.
Polski ustawodawca nadał spółce komandytowo – akcyjnej hybrydowy charakter
poprzez wprowadzenie w jej strukturze dwóch kategorii wspólników, tj. komplementariusza –
jako tzw. inwestora czynnego i akcjonariusza – jako tzw. inwestora biernego. Jako kryterium
ich wyodrębnienia przyjęto zakres odpowiedzialności, jaką każdy ze wspólników ponosi za
zobowiązania spółki, co z kolei zdeterminowało przyznanie prawa reprezentacji spółki
wyłącznie komplementariuszowi. Założenia, którymi kierował się ustawodawca przy
wprowadzaniu do polskiego systemu prawa nowego typu spółki handlowej (zapewnienie
przedsiębiorcom możliwości dokapitalizowania prowadzonej przez nich działalności przy
jednoczesnym uniknięciu ryzyka wrogiego przejęcia spółki1) zadecydowały natomiast o
konieczności uregulowania wzajemnych relacji pomiędzy komplementariuszem
uprawnionym do prowadzenia spraw spółki i jej reprezentowania, a zasadniczo większą grupą
akcjonariuszy pozbawioną tychże uprawnień poprzez ustanowienie organów.
Zgodnie z art. 142 § 1 i 2 k.s.h., w spółce komandytowo – akcyjnej można ustanowić
radę nadzorczą. Jeżeli liczba akcjonariuszy przekracza dwadzieścia pięć osób, ustanowienie
rady nadzorczej jest obowiązkowe (§1). Członków rady nadzorczej powołuje i odwołuje walne
zgromadzenie (§ 2). Zdecydowana większość przedstawicieli doktryny2 opowiada się za
niedopuszczalnością odmiennego uregulowania w statucie S.K.A. sposobu powoływania i
odwoływania członków rady nadzorczej aniżeli przez walne zgromadzenie (art. 142 § 2
k.s.h.), wykluczając tym samym odpowiednie stosowanie przepisu art. 385 § 2 w zw. z art.
126 § 1 pkt 2 k.s.h. Jako uzasadnienie powyższego stanowiska wskazuję się na bezwzględnie
wiążący charakter przepisu art. 142 § 2 k.s.h., jak również konieczność przeciwdziałania
sytuacjom, w których komplementariusze jako „silniejsi” wspólnicy mogliby narzucić w
statucie rozwiązanie niekorzystne dla akcjonariuszy. Zarówno jednak charakter normy
prawnej wyrażonej w art. 142 § 2 k.s.h., jak i powołany powyżej argument dotyczący ochrony
akcjonariuszy jako wspólników posiadających w spółce komandytowo – akcyjnej pozycję
„słabszą”, budzą wątpliwości. W konsekwencji stanowisko w przedmiocie
niedopuszczalności określenia w statucie S.K.A. innego sposobu powoływania (i
odwoływania) członków rady nadzorczej wymaga odpowiedniej rewizji, a przynajmniej
pogłębionej analizy zasadności przyjętego przez ustawodawcę rozwiązania.
Reżim prawny S.K.A. wyznaczają przepisy dotyczące spółki jawnej (w odniesieniu do
stosunku prawnego komplementariuszy pomiędzy sobą, wobec wszystkich akcjonariuszy, jak
i wobec osób trzecich oraz wkładów tych wspólników do spółki, z wyjątkiem wkładów na
kapitał zakładowy) oraz przepisy dotyczące spółki akcyjnej (w pozostałych sprawach, w tym
w zakresie rady nadzorczej), które należy stosować odpowiednio (art. 126 § 1 k.s.h.).
Powyższa norma odsyła więc do właściwych przepisów o spółce akcyjnej i nakazuje ich
1
uzasadnienie rządowego projektu ustawy – Kodeks spółek handlowych, druk sejmowy nr 1687 (sejm III
kadencji);
2
J. Bieniak, [w:] Jacek Bieniak, dr Michał Bieniak, dr Grzegorz Nita-Jagielski, dr Krzysztof Oplustil, Robert Pabis, dr Anna
Rachwał, dr Marcin Spyra, dr Grzegorz Suliński, dr Marcin Tofe , prof. UAM dr hab. Robert Zawłocki, Kodeks Spółek
Handlowych. Komentarz, komentarz do art. 142, Warszawa 2011; P.Pinior, [w:] Janusz A. Strzępka (red.), Kodeks spółek
handlowych. Komentarz, komentarz do art. 142, Warszawa 2009; A. Szumański, [w:] Sołtysiński, Szajkowski, Szumański,
Szwaja, Komentarz KSH, t. I, wyd. 2, s. 945; A. Kidyba, Kodeks, t. I, wyd. 5; R. Potrzeszcz, T. Siemiątkowski, [w:]
Naworski, Strzelczyk, Siemiątkowski, Potrzeszcz, Kodeks, s. 347; H. Urbańczyk, [w:] Strzępka, Zielińska, Popiołek, Pinior,
Urbańczyk, Kodeks, wyd. 2, s. 322; A. Witosz, [w:] Strzępka, Zielińska, Popiołek, Witosz, Kodeks, s. 241.
odpowiednie stosowanie, pod warunkiem, że dana kwestia nie została wyczerpująco
uregulowana w dziale IV Kodeksu spółek handlowych, a przepisy, do których następuje
odesłanie, nie pozostają w sprzeczności z tymi, które regulują S.K.A. Art. 142 § 2 k.s.h.,
stanowiący w głównej mierze przedmiot niniejszego artykułu, wskazuje organ (walne
zgromadzenie), któremu ustawodawca przyznał kompetencję do powoływania i odwoływania
członków rady nadzorczej, nie przewidując prima facie – na wzór art. 201 § 4, art. 215 § 2,
art. 368 § 4, art. 385 § 2 k.s.h. – dopuszczalności uregulowania w statucie odmiennego trybu
powoływania (odwoływania) członków rady nadzorczej S.K.A. Brak takiej wyraźnej regulacji
nie może jednak przesądzać o charakterze art. 142 § 2 k.s.h. jako wyrażającego normę
bezwzględnie obowiązującą, gdyż – z punktu widzenia ogółu norm regulujących S.K.A. –
brak jest usprawiedliwionych podstaw do wyłączenia stosowania art. 385 § 2 w zw. z 126 § 1
pk 2 k.s.h.
Wydaje się, że ustawodawca poprzez powtórzenie w przepisie art. 142 § 2 k.s.h.
zasady powoływania (odwoływania) członków rady nadzorczej przez walne zgromadzenie (w
spółce akcyjnej zasada ta została wyrażona w art. 385 § 1 k.s.h.) jedynie podkreśla, jaki
podmiot w pierwszej kolejności, tzn. w braku odmiennego postanowienia statutu, jest
uprawniony do powoływania rady nadzorczej. Stosowanie przez ustawodawcę „techniki
podkreślenia” znaczenia określonego rozwiązania, na gruncie spółki komandytowo – akcyjnej
nie powinno budzić wątpliwości. Wystarczy jedynie wskazać na art. 135 k.s.h. lub art. 145 § 1
k.s.h., a nade wszystko na art. 143 § 1 k.s.h. Ten ostatni pod względem treści odpowiada art.
382 § 1 h.s.h. (rada nadzorcza sprawuje stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich
dziedzinach jej działalności). Jednocześnie należy podkreślić, że żaden z przepisów
regulujących S.K.A. nie przewiduje, że statut spółki może rozszerzyć uprawnienia rady
nadzorczej, w szczególności zobowiązywać komplementariusza do uzyskania zgody rady
nadzorczej przed dokonaniem określonych w statucie czynności, jak to czyni art. 384 k.s.h.
Dopuszczalność rozszerzenia w statucie S.K.A. kompetencji rady nadzorczej o czynności nie
mające charakteru ściśle kontrolnego, a zbliżające się do czynności zarządczych (wyrażanie
zgody na dokonanie przez komplementariusza określonej czynności) nie jest zaś przez
przedstawicieli doktryny kwestionowana3. Choć mogłoby się wydawać, że i w tym przypadku
interpretacja przepisu art. 143 § 1. w zw. z art. 384 k.s.h, ze względu na duże podobieństwo w
sposobie uregulowania do art. 142 § 2 w zw. z art. 385 § 3 k.s.h., powinna zmierzać w
kierunku nadania tej normie charakteru bezwzględnego i wyłączenia stosowania art. 384 w
zw. z art. 126 § 1 pkt 2 k.s.h. Skoro jednak nie budzi wątpliwości dopuszczalność
rozszerzenia kompetencji rady nadzorczej na podstawie art. 384 § 1 w zw. z art. 126 § 1 pkt 2
k.s.h., to także nie powinna budzić zastrzeżeń możliwość uregulowania odmiennego trybu
powoływania członków rady nadzorczej S.K.A. (art. 385 § 2 w zw. z art. 126 § 1 pkt 2 k.s.h.).
W żadnym z powyższych przypadków nie jest zatem wymagane aby ustawodawca w
przepisach regulujących spółkę komandytowo – akcyjną wyraźnie wskazywał, że statut może
zawierać dodatkowe lub odmienne uregulowania niż wyraźnie przewidziane w art. 125 – 150
k.s.h., gdyż na podstawie ogólnego odesłania odpowiednie zastosowanie znajdą przepisy
zawierające taką dyspozycję (jeżeli nie pozostają w sprzeczności z istotą spółki komandytowo
– akcyjnej).
Ponadto, gdyby intencją ustawodawcy było wyłączenie dopuszczalności uregulowania
odmiennego sposobu powoływania członków rady nadzorczej, dałby temu wyraz poprzez
odpowiednią regulację wykluczającą stosowanie art. 385 § 2 k.s.h., tak jak ma to miejsc w
odniesieniu do art. 383 k.s.h. (zgodnie z art. 143 § 2 k.s.h. do rady nadzorczej spółki
3
m.in. A. Szumański, [w:] Sołtysiński, Szajkowski, Szumański, Szwaja, Komentarz…, s. 1028, 1046;
komandytowo – akcyjnej nie stosuje się przepisów art. 383). Brak analogicznego
unormowania czyni zasadnym wniosek o możliwości określenia w statucie S.K.A. innego
sposobu powoływania członków rady nadzorczej niż przez walne zgromadzenie, na podstawie
art. 385 § 2 w zw. z 126 § 1 pkt 2 k.s.h.
Należy także podkreślić, że zgodnie z art. 130 k.s.h., statut spółki komandytowo –
akcyjnej powinien zawierać organizację walnego zgromadzenia i rady nadzorczej, jeżeli
ustawa lub statut przewiduje jej ustanowienie. Nie budzi wątpliwości, że do zakresu
znaczeniowego pojęcia „organizacja” należy także określenie sposobu powoływania i
odwoływania osób wchodzących w skład organu kolegialnego jakim jest rada nadzorcza.
Pośrednio zatem, poprzez nałożenie na wspólników spółki komandytowo – akcyjnej
obowiązku wskazania w statucie S.K.A. organizacji rady nadzorczej (jeżeli jest ona
powoływana), ustawodawca dopuszcza możliwość wskazania odmiennego trybu wyłaniania
jej członków, niż przewidziany w art. 142 § 2 k.s.h. W każdym jednak wypadku, zawarte w
tym przepisie uregulowanie należy uznać za potwierdzające dopuszczalność stosowania art.
385 § 2 w zw. z art. 126 § 1 pkt 2 k.s.h.
Za dopuszczalnością zastosowania do spółki komandytowo – akcyjnej przepisu art.
385 § 2 k.s.h. przemawia także argument wynikający z funkcjonalnej wykładni przepisów o
spółce komandytowo – akcyjnej, zwłaszcza gdy powołanie rady nadzorczej jest fakultatywne.
W takim bowiem wypadku, jeżeli ze względu na stosunkowo niewielką liczbę akcjonariuszy,
dopuszczalne staje się nie powoływanie rady nadzorczej w ogóle, to w razie jej dobrowolnego
ustanowienia, możliwe powinno być określenie sposobu wyboru jej członków przez samych
wspólników, niezależnie od art. 142 § 2 k.s.h. Nie wydaje się być przy tym uzasadnione
stanowisko, że art. 142 § 2 k.s.h. ma na celu ochronę akcjonariuszy – jako wspólników
„słabszych” przed komplementariuszami posiadającymi w spółce pozycję „silniejszą” i
mogącymi narzucić tym samym swoją wolę pozostałym wspólnikom. Żaden z przepisów
Kodeksu spółek handlowych nie rozstrzyga o takiej pozycji komplementariuszy w stosunku
do akcjonariuszy, zaś kompetencja komplementariusza do prowadzenia spraw spółki i jej
reprezentowania jest równoważona jego odpowiedzialnością za zobowiązania spółki.
Faktyczna zaś przewaga określonego wspólnika nad innym nie powinna przesądzać o prawnej
dopuszczalności określonych konstrukcji. Warto także wskazać, iż niejednokrotnie to właśnie
akcjonariusze dzięki zasadniczo większemu zaangażowaniu kapitałowemu będą wywierali
decydujący wpływ na wyznaczenie kierunku działalność spółki oraz jej organizacji. W
konsekwencji nie wydaje się, aby w modelowej spółce komandytowo – akcyjnej – a z punktu
widzenia takiej należy dokonywać oceny i interpretacji przyjętych rozwiązań – dopuszczenie
możliwości określenia innego trybu wyłaniania członków rady nadzorczej prowadziło do
powstania przewagi jednej kategorii wspólników nad drugimi.
Wobec powyższego, uzasadnione wydaje się przyjęcie stanowiska, zgodnie z którym
statut może w odmienny sposób regulować tryb wyłaniania członków rady nadzorczej, z
pewnymi jednak ograniczeniami wynikającymi z przepisów o spółce komandytowo –
akcyjnej. Art. 142 § 4 k.s.h., który przewiduje, że jeżeli komplementariusz objął lub nabył
akcje spółki komandytowo – akcyjnej, nie wykonuje on prawa głosu z tych akcji przy
podejmowaniu uchwał, o których mowa w § 2 (powoływanie i odwoływanie członków rady
nadzorczej), wyraża ogólną normę zakazującą komplementariuszowi wywierania wpływu na
skład rady nadzorczej S.K.A. (z zastrzeżeniem art. 142 § 5 k.s.h.). Tym samym za
niedopuszczalne, jako sprzeczne z art. 142 § 4 k.s.h., należy uznać określenie w statucie, że
członków rady będą wskazywali komplementariusze albo że będą oni wskazywać
kandydatów na członków rady lub, że tylko z tego kręgu osób mogą być wybrani wszyscy lub
wyłącznie niektórzy członkowie rady nadzorczej. Nic nie stoi natomiast na przeszkodzie, aby
prawo powoływania członków rady nadzorczej zostało przyznane tylko niektórym
akcjonariuszom, czy to poprzez przyznanie im uprawnień osobistych, czy też poprzez
uprzywilejowanie akcji określonej serii lub po prostu jako innym podmiotom uprawnionym
do powoływania i odwoływania członków rady nadzorczej.
Reasumując, należy dopuścić możliwość określenia w statucie spółki komandytowo –
akcyjnej innego trybu powoływania członków rady nadzorczej niż przez walne zgromadzenie,
z zastrzeżeniem ograniczeń dotyczących sposobu jego uregulowania wynikających z
przepisów o spółce komandytowo – akcyjnej.
Natalia Skutnik