376\377\000W\000Y\000K\000L\000A\000D\000 \0001\000 \000F
Transkrypt
376\377\000W\000Y\000K\000L\000A\000D\000 \0001\000 \000F
PROGRAM • Cele i funkcje zarządzania finansami ZARZĄ ZARZĄDZANIE FINANSAMI ZARZĄ ZARZĄDZANIE FINANSAMI Dr inŜ. Arkadiusz Górski B1 313/314 Wt od 17.15 Tel. 0602 19 87 74 [email protected] WSTĘP RYNKI FINANSOWE WARTOŚĆ PIENIĄDZA W CZASIE • Wartość pieniądza w czasie • Rynek kapitałowy i pienięŜny oraz papiery wartościowe. Wycena papierów. Przedsiębiorstwo jest podmiotem gospodarczym prowadzącym działalność w celach zarobkowych i na własny rachunek, mającym na celu przynoszenie zysku, czyli osiąganie nadwyŜki przychodów nad kosztami. Przedsiębiorstwa o dobrych wynikach Miesiące odnośnie daty ogłoszenia wyników finansowych -8 -6 -4 -2 2 4 6 8 SPRZEDAś KOSZTY Przedsiębiorstwa o złych wynikach NADWYśKA Czy decyzje menedŜerskie zapewnią efektywność działania, polepszą wizerunek firmy, trudno orzekać juŜ w momencie podejmowania decyzji. Efekty decyzji uwidoczniają się dopiero w przyszłości, czasami bardzo odległej. Liczba parametrów wpływających na przyszłe wyniki działania jest bardzo duŜa. Działalność rozumie się jako realizację określonych przedsięwzięć gospodarczych. A pojęcie przedsięwzięcia wyjaśniono na rysunku. Rynek kapitałowy wycenia kaŜdą dostępną informację a ceny papierów wartościowych są odbiciem wszystkich podanych do publicznej wiadomości danych. Co znaczy, Ŝe kaŜda nowa informacja zostaje zdyskontowana przez rynek kapitałowy. „Dobre wiadomości” będą prowadziły do wzrostu cen akcji tak samo jak „złe” do spadku Zmiany cen • Podejmowanie decyzji finansowych i inwestycyjnych zapewniających rozwój firmy, • Decyzje dotyczące określenia, które aktywa kupić i w jakiej ilości oraz działania związane z pozyskaniem środków finansowych • Opłacalność inwestycji kapitałowych i CML • Teoria portfelowa Rola zarządzania finansami ZARZĄDZANIE FINANSAMI • Źródła finansowania przedsięwzięć gospodarczych, koszt i ryzyko Modernizacja istniejącej działalności inne Restrukturyzacja przedsiębiorstwa Modernizacja istniejącej produkcji. PRZEDSIĘWZIĘCIE Rozpoczynanie działalności Wprowadzenie nowej technologii. Rozszerzenie działalności Rozszerzenie rynku. Realizacja przedsięwzięć gospodarczych wymaga określonych środków na sfinansowanie pokrycia kosztów: działalności operacyjnej (materiały i surowce, płace, energię, sprzedaŜ), ogólnych działalności i administracji (podatki od wynagrodzeń, ubezpieczenia społeczne, odsetki od poŜyczek, podatki dochodowe, dywidendy), inwestycyjnych (opracowanie projektów inwestycyjnych, zakup maszyn i urządzeń, zakup technologii, zakup know how, licencji, inne). 1 Ograniczenia • Cel działalności gospodarczej • Maksymalizacja zysku • Rozwój i przetrwanie • Maksymalizacja wartości firmy Maksymalizacja zysku Niegdyś najczęściej zakładało się, Ŝe maksymalizacja zysku jest podstawowym celem zarządzania finansami. W modelach mikroekonomicznych jest to kryterium dominujące i wiele praw, wynikających z tych właśnie modeli moŜe mieć zastosowanie w zarządzaniu finansami w niektórych, specyficznych problemach. Podejście takie ma jednak wiele ograniczeń • • • • Cel nadrzędny Współczesny świat finansów uznaje za cel nadrzędny maksymalizację wartości firmy albo nieco ogólniej ale mniej precyzyjnie matematycznie maksymalizację bogactwa właścicieli Stan posiadania, czyli bogactwo właściciela (akcjonariusza), moŜe być mierzony róŜnymi metodami. a. Jako rynkowa wartość posiadanych przez niego akcji. b. Jako księgowa wartość firmy. c. Jako wartość środków trwałych firmy. Szacując swój stan posiadania i dąŜąc do powiększania go inwestor rozwaŜa róŜne charakterystyki firmy, które mogą stanowić cele zarządzania finansami. Wartość firmy wzrasta z róŜnych powodów. Cel działalności gospodarczej Po pierwsze, mikroekonomiczne modele, które maksymalizują zysk, są statyczne, nie uwzględniają czasu. Nie dają moŜliwości wyjaśnienia, porównania zysków długoi krótkoterminowych. Tymczasem większość decyzji, podejmowanych przez menedŜerów finansowych, musi uwzględniać wymiar czasu. Na przykład decyzje dotyczące wydatków kapitałowych, które stanowią jądro funkcji finansów, mają długoterminowy wpływ na obraz firmy. MenedŜer finansowy musi ciągle balansować pomiędzy krótko- i długoterminowymi zyskami, które związane są z decyzją długoterminową. Drugie ograniczenie modeli opartych na maksymalizacji zysku dotyczy samej definicji zysku. Czy firma powinna maksymalizować wartość zysku w złotówkach (bezwzględną), czy teŜ stopę zysku (wartość względną)? Jeśli stopę zysku, to jaką zysk do wartości sprzedaŜy, do aktywów ogółem, czy moŜe do kapitału firmy? Jaką miarę zysku przyjąć księgową, czy teŜ ekonomiczną? Trzeci problem jest związany z niemoŜnością określenia przez menedŜera – w sposób pewny – ryzyka związanego z alternatywnymi decyzjami. Przykładowo, projekty generujące identyczne przyszłe oczekiwane dochody i wymagające takich samych wydatków, mogą być kompletnie odmienne pod względem związanego z nimi stopnia ryzyka. MenedŜer finansowy dokonuje decyzji na podstawie metod analizy ryzyka, które nie wykorzystują mikroekonomicznych modeli deterministycznych, ale korzystają z modeli statystycznych. Mimo powyŜszych niedogodności, trzeba jednak przyznać, Ŝe model zachowania firmy, oparty na maksymalizacji zysku, wprowadza wiele łatwych do zastosowania, intuicyjnych moŜliwości podziału i przydziału środków do poszczególnych zadań, czyli alokacji środków. WARTOŚĆ DLA WŁAŚCICIELI = WARTOŚĆ FIRMY - ZADŁUśENIE Wpływy: zysk obrotów zysk gotówkowy Przyszłe Przepływy W przypadku człowieka – maksymalizacja bogactwa, w odniesieniu zaś do podmiotu gospodarczego – maksymalizacja wartości podmiotu, dzięki której następuje maksymalizacja bogactwa właścicieli. Wypływy: podatek zapłacony środki trwałe kapitał obrotowy PienięŜne Wartość firmy Zdyskontowane wg Średniego WaŜonego Kosztu Pozyskania Kapitału (WACC) WACC: koszt kapitału koszt zadłuŜenia struktura kapitału 14 Historia i dzień dzisiejszy znanych, duŜych firm pokazuje, Ŝe czasami wartość wypłacanych dywidend przekracza wypracowany zysk. Wszystko to po to, aby obraz firmy w oczach potencjalnych nabywców akcji nie został zmieniony. Zdarza się, Ŝe firmy amerykańskie zaciągają w bankach kredyty po to tylko, aby utrzymać politykę w zakresie dywidend, ich stały lub często regularnie wzrastający poziom. zysk 12 10 dywidenda 8 6 4 2 0 -2 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 Natomiast utrata pozytywnego obrazu w oczach potencjalnych akcjonariuszy moŜe doprowadzić do bankructwa firmy, nikt nie zechce bowiem być właścicielem niedochodowej firmy. 1981 1982 1983 1984 Wartość wypłaconych dywidend na akcję i zysk na akcję firmy General Motors w latach 1973-84. 2 Inne cele finansowe Poza celami związanymi z zyskiem, zyskiem na akcję EPS i dywidendą na akcję DPS, spółki mogą ustalać jeszcze inne cele: a. narzucenie ograniczeń co do poziomu dźwigni finansowej lub długu. Na przykład, zarząd spółki ustala, Ŝe: i. stosunek długu długoterminowego do kapitału włoŜonego nie moŜe przekraczać określonej wartości, na przykład 1:1; ii. koszt długu czyli wartość odsetek nie moŜe być wyŜsza niŜ, na przykład, 25% zysku przed odliczeniem odsetek i podatku. b. ograniczenie co do zysku zatrzymanego. Na przykład, zarząd decyduje, Ŝe stosunek zysku podzielonego do wartości wypłaconych dywidend nie powinien być mniejszy, niŜ 2.5 raza. c. ograniczenie co do zysku operacyjnego. Cele niefinansowe i społeczne Sukcesy firmy (jak i jej poraŜki) często oddziałują na dobrobyt wielu grup społecznych: pracowników (załóg), dostawców, klientów i bezpośrednio sąsiadującej z firmą społeczności. Dobro załogi Dobro zarządu Dobro dostawców i klientów Dobro społeczne. Na przykład, zarząd ustala, Ŝe stosunek zysku do sprzedaŜy powinien wynosić minimalnie 10%, lub teŜ, Ŝe stopa zwrotu z kapitału zaangaŜowanego powinna wynosić minimalnie 20%. Dobro zarządu MenedŜerowie często podejmują decyzje w celu polepszenia własnych warunków, nawet, jeśli decyzje te powodują wydatki pienięŜne, zmniejszające zysk. Wysokie płace, samochody słuŜbowe, drogie hotele w czasie wyjazdów słuŜbowych, itp. Spełnianie celów niefinansowych ogranicza moŜliwość osiągania celów finansowych, ale ich nie neguje. Znaczy to jednak, Ŝe skupianie się tylko i wyłącznie na celach finansowych maksymalizacji bogacenia się właścicieli jest zbytnim uproszczeniem. Cele finansowe muszą uwzględniać równieŜ te inne cele. Praktyka wykazuje, Ŝe w perspektywie długoterminowej spełnienie tych celów ułatwia osiągnięcie celu podstawowego. Dobro załogi Firma powinna dbać o godziwe wynagrodzenie pracowników, dogodne i bezpieczne warunki pracy, stwarzanie warunków rozwoju pracowników i zapewnienie im kariery i dobrych emerytur. Jeśli wystąpi nadmierne zatrudnienie, firma powinna pokrywać koszty płac, lub szukać pracownikom nowych stanowisk pracy. Dobro dostawców i klientów (odbiorców) Odpowiedzialność firmy względem klientów uwidacznia się w działalności firmy na rzecz rozwoju produktu lub usługi, w zapewnieniu jakości produktu oczekiwanej przez klientów i uczciwej z nimi współpracy. Odpowiedzialność względem dostawców polega na utrzymywaniu właściwego, odpowiedniego poziomu kontaktów handlowych. Wielkość spółek daje im przewagę w roli kupującego. Dostawcy powinni móc polegać na terminach płatności ustalonych w kontraktach handlowych i z kolei terminowo wywiązywać się z dostaw. • Cele wielokryterialne. Głównym problemem w ustalaniu celów wielokryterialnych na które składają się cele podstawowe i uzupełniające jest fakt, Ŝe często cele elementarne (składowe) kolidują ze sobą, albo nie są osiągane w tym samym czasie. Jeśli wystąpi taka sytuacja, pewien kompromis musi być zaakceptowany. Zadania strategiczne mogą być dość zróŜnicowane i obejmować wzrost kapitałowy firmy, uzyskanie przewagi konkurencyjnej na istniejących rynkach, poszerzenie rynku lub asortymentu produktów, obniŜenie ryzyka działalności itd. Dobro społeczne Zarząd spółki powinien być świadomy roli, jaką musi pełnić firma, aby zachować i poprawiać stosunki dobrosąsiedzkie. Na przykład, firmy naftowe są świadome swojej roli producentów i dostawców energii dla społeczności, która to produkcja wymaga szczególnych inwestycji w ochronę środowiska i ograniczonych zasobów surowcowych Ziemi. Wiele firm wprowadza ulgi i prowizje w obsłudze organizacji publicznych. Miejsce zarządzania finansami Zarządzanie firmą Zarządzanie zasobami rzeczowymi MenedŜer Zarządzanie personelem Zarządzanie marketingiem Zarządzanie finansami B a nk Zarządzanie procesami Ziemia, budynki, maszyny, itp.. zl 3 Główny księgowy odpowiada za wszystkie działania księgowo ewidencyjne. • Księgowość finansowa – zajmuje się przygotowaniem sprawozdań finansowych firmy: bilansu, rachunku wyników, sprawozdań z przepływów finansowych. • Księgowość kosztów – zajmuje się przygotowaniem budŜetu operacyjnego firmy i monitorowaniem, czyli ciągłym procesem kontroli jej działów i oddziałów. • Rozliczanie podatków – ta jednostka przygotowuje zapisy dla potrzeb podatkowych (VAT, dochodowy, inne). • Przetwarzanie danych – ta jednostka zajmuje się głównie techniczną, informatyczną stroną księgowości spółki i płac oraz współpracuje w odpowiednim zakresie ze wszystkimi jednostkami. Przykład organizacyj nych zaleŜności Komisja finansowa Rada Nadzorcza Prezes zarządu Funkcje menadŜera finansowego • Zarządzanie płynnością finansową, zarządzanie gotówką i krótkoterminowym inwestowaniem w papiery wartościowe, • Analiza budŜetowania kapitałowego, • Planowanie i prognozowanie finansowe, • Planowanie i ocena efektywności inwestycji oraz pozyskiwanie środków finansowych na ich realizację, analiza kredytów, • Koordynacja i kontrola, • Działania na rynkach finansowych • Współpraca z inwestrorami folie o rynku Dyrekcja Głowni klienci Inwestorzy Związki zawodowe Administracja rządowa Społeczeństwo Vice Prezes d/s marketingu Vice Prezes d/s finansów Vice Prezes d/s technologii Raporty specjalne Vice Prezes d/s produkcji Podatki menedŜer krótkoterminowe kredyty i poŜyczki kredyty inwestycyjne Dane i raporty dla menedŜerów Przetwarzanie danych Dziedziny wspomagające zarządzanie finansami 1. Analiza inwestycji 2. Zarządzanie kapitałem obrotowym 3. Źródła i koszty funduszy 4. Ustalanie struktury kapitałowej 5. Polityka dywidendowa 6. Analiza ryzyka i stopy zwrotu wspomaganie Analiza budŜetowania kapitałowego Planowanie finansowe Analiza kredytów Relacje inwestorów MenedŜerowie Zarządzanie funduszem emerytalnym 1. Księgowość 2. Makroekonomia 3. Mikroekonomia wspomaganie Inne dyscypliny 1. Marketing 2. Produkcja 3. Metody ilościowe wpływ na Zarządzanie gotówką emisje akcji Dyscypliny podstawowe Urząd Skarbowy Księgowość Kierownik d/s finansowych Główny księgowy Księgowość kosztów Planowanie BudŜetowanie Raporty podatkowe GUS Administracja Księgowość finansowa zarządzanie finansami Dziedzina decyzji finansowych Raporty finansowe Vice Prezes d/s osobowych Przykładowe decyzje finansowe Maksymalizacja bogacenia się akcjonariusza Odbiorcy działu finansowego Dziedziny wspomagające zarządzanie finansami Wszystkie metody decyzyjne dotyczące szacowania przyszłych efektów są metodami wspierającymi podejmowanie decyzji, a nie zastępującymi je. To menedŜer podejmuje decyzję i jest za nią odpowiedzialny, a nie metoda taka czy inna. Zadaniem menedŜera jest podjęcie najlepszej decyzji w danych warunkach, czasie, przy danej informacji, którą dysponuje, i wykorzystując całą swoją wiedzę, metody wspierające decyzję i swoje doświadczenie. Zarządzanie pasywami i aktywami ZARZĄDZANIE FINANSAMI Środki obrotowe Środki trwałe Zobowiązania bieŜące Dług długoterm. Akcje uprzywil. otoczenie prawno gospodarcze A Majątek trwały Akcje zwykłe Ryzyko i oczekiwana stopa zwrotu PARENT lICENCJA wartości niematerialne i prawne Wartość rynkowa firmy akcje ziemia budynki maszyny inwestycje kupony na naleŜności długoterminowe lokaty OBLIGACJE kapitałowe dywidendę 4 Zarządzanie pasywami i aktywami Zarządzanie pasywami i aktywami Do najwaŜniejszych decyzji determinujących rozwój organizacji naleŜą strategiczne decyzje inwestycyjne i finansowe. Od ich trafności zaleŜy potencjalna perspektywiczna konkurencyjność przedsiębiorstwa, jego udział w rynku i moŜliwość generowania zysków. PASYWA Środki obrotowe A czeki weksle naleŜności papiery wartościowe krótkoterminowe zapasy udział lokaty kupony na krotkoterm. dywidendę kredyt pozyczki kapitał Kapitał własny Funkcje zarządzania finansami • Zarządzanie inwestycjami • Zarządzanie źródłami finansowania czeki weksle Obligacja gotówka Kapitał obcy kredyty krotkoterm. Zobowiązania krótkoterminowe RYNEK Instrumenty finansowe Współczesne rynki finansowe oferują instrumenty, które umoŜliwiają i ułatwiają obrót aktywami kapitałowymi, a tym samym wspomagają rozwój przedsiębiorstw Rynek towarowy Rynek pienięŜny Rynek czynników produkcji i nieruchomości Rynki finansowe RYNEK Rynek towarowy Rynek walutowy Rynek PienięŜny Kapitałowy Rynek czynników produkcji Rynek kredytowy rynek papierów wartościowych giełdy Rynek kapitałowy Rynek papierów wartościowych Rynek pracy Rynek walutowy Rynek terminowy Rynek kredytów Rynki finansowe Rynek pracy Rynek finansowy Rynek nieruchomości Rynek finansowy obrót na rynku pozagiełdowym • Obejmują transakcje, których rezultatem jest kreowanie i obrót aktywami finansowymi, • UmoŜliwiają przepływ funduszy pomiędzy podmiotami oszczędzającymi a dokonującymi inwestycji, • Składa się z wielu róŜnego rodzaju instytucji oraz podmiotów obsługujących osoby prawne i fizyczne. Uczestnikami rynku finansowego są funduszodawcy (poŜyczkodawcy, kredytodawcy, kapitałodawcy) i funduszobiorcy, czyli jednostki, których zapotrzebowanie na fundusze przekracza (w krótkim lub dłuŜszym okresie) moŜliwości wygospodarowania ich z własnej działalności; wykazują niedobór, deficyt finansowy i muszą korzystać z zewnętrznych (własnych lub obcych, źródeł finansowania. Za moŜliwość korzystania z cudzych funduszy gotowi są ponieść odpowiednie koszty 5 Rynek pienięŜny • Następuje tutaj przekazanie pieniądza z miejsca gdzie jest go w nadmiarze do miejsca zapotrzebowania. • Przedmiotem obrotu są krótkookresowe instrumenty, przede wszystkim o charakterze zobowiązań o Ŝywotności nie przekraczającej 1 roku. • Przepływ następuje poprzez udzielenie kredytu (poŜyczki) lub teŜ sprzedaŜ papierów wartościowych. Rynek kapitałowy • Rynek kapitałów średnio- i długookresowych, na którym kapitał pozyskiwany jest poprzez emisję instrumentów finansowych. • W szerokim ujęciu obejmuje równieŜ kredyty ponad 1 rok. • Kojarzony jest równieŜ z majątkiem trwałym Rynek instrumentów pochodnych Koszty i korzyści na rynku finansowym Rynek instrumentów, których wartość zaleŜy od wartości innych aktywów, na które instrumenty te zostały wystawione. UmoŜliwiają zakup lub sprzedaŜ aktywów w przyszłości po cenie ustalonej w momencie wystawienia instrumentu. Mają za zadanie zabezpieczać przed zmianą cen aktywów. Nic nie jest za darmo, za wszystko trzeba płacić Stopa zwrotu – (zwana stopą rentowności lub dochodu) jest miernikiem wielkości korzyści finansowych, jakie osiąga inwestor z zainwestowania swoich funduszy. Dla kapitałobiorcy stopa zwrotu stanowi z drugiej strony koszt kapitału. Ryzyko CZAS A WARTOŚĆ PIENIĄDZA Inne inwestycje na rynku charakteryzują się róŜnym i to wyŜszym poziomem ryzyka. W efekcie uzasadnione jest oczekiwanie inwestora na wyŜszą stopę zwrotu z inwestycji. Stopa zwrotu z inwestycji = stopa zwrotu z inwestycji wolnej od ryzyka + ekwiwalent za ryzyko. Ekwiwalent za ryzyko określany jest równieŜ jako premia za ryzyko. R= Rf + R prem Złotó otówka otrzymana dzisiaj nie jest tyle samo warta, co zł złotó otówka otrzymana za 5 lat. Wyliczenie obecnej wartości przyszłych przepływów wymaga dyskontowania, które składa się z procesu analizy wartości bieŜącej. Wyliczenie przyszłej wartości zainwestowanych pieniędzy wymaga kapitalizowania lub analizy wartości przyszłej. Rynek walutowy Transakcje polegające na kupnie i sprzedaŜy walut i instrumentów finansowych wycenionych w innej walucie aniŜeli krajowa. Ryzyko Inwestowanie na rynku finansowym wiąŜe się z róŜnym ryzykiem, czyli moŜliwością nie uzyskania spodziewanych efektów wskutek wystąpienia nieprognozowalnych (nieprzewidywalnych) zmian w otoczeniu inwestora lub u samego inwestora. Inwestycje obdarzone najmniejszym ryzykiem to krótkoterminowe rządowe papiery wartościowe. Stopa oprocentowania tych papierów określana jest zyskiem, który nie jest obarczony ryzykiem. PROCENT Procent prosty – odsetki płacone wyłącznie od podstawowej kwoty kapitału. Kapitalizacja – proces dopisywania odsetek do kwoty kapitału – odsetki są kumulowane z kwotą kapitału. Okres kapitalizacji – okres, po którym dopisywane są odsetki do kwoty kapitału. Procent składany – odsetki płacone nie tylko od podstawowej kwoty kapitału, ale i od zapłaconych odsetek we wcześniejszych okresach ich naliczania. 6 RENTA - seria identycznych wpłat lub wypłat, co pewien stały, określony czas, oprocentowanych taką samą stopą procentową. WyróŜnia się rentę płatną: • z dołu, • z góry. RENTA • Renta płatna z góry – posiada płatności na początku kaŜdego odcinka czasu. • Renta płatna z dołu (po prostu renta lub renta zwykła) – posiada płatności na koniec kaŜdego odcinka czasu. A t0 A A A A A A T A 7