KONRAD MAKUSH

PRZYRODNICY
KONRAD MAKUSH-WORONICZ
¯O£NIERZ, LEŒNIK, PROPAGATOR OCHRONY PRZYRODY
Tadeusz Buchalczyk (Lublin)
K
onrad Makush-Woronicz urodzi³ siê
2 maja 1916 r. w Por¹bce Granicy. W roku 1916 zda³ maturê w gimnazjum w Olkuszu
i kontynuowa³ edukacjê w Szkole Podchor¹¿ych. Bra³ udzia³ w kampanii wrzeœniowej
1939 r. w 6. Pu³ku Strzelców Podhalañskich;
nastêpnie dzia³a³ w partyzantce (Zwi¹zek
Walki Zbrojnej, Armia Krajowa i PAZ). Uzyska³ stopieñ wojskowy podpu³kownika. By³
kilkakrotnie ranny. Odznaczony dwukrotnie
Krzy¿em Virtuti Militari, trzykrotnie Krzy¿em Walecznych i innymi odznaczeniami.
W latach 1942-1945 pracowa³ jako stra¿nik
ochrony leœnej w Milanowie, Nadleœnictwo
Sku³y, a po wojnie w Pañstwowym Urzêdzie
Samochodowym w Olkuszu oraz jako kierownik Zespo³u Artystycznego Pieœni i Tañca
w Bytomiu. W latach 1950-56 wiêziony za
dzia³alnoœæ w AK. Potem wspó³pracowa³ jako
cha³upnik z Cepeli¹, a w latach 1964-65 by³
podleœniczym w Nadleœnictwie Zawadzkie
w OZLP w Opolu.
Ju¿ przed wojn¹ Konrad Makush-Woronicz
interesowa³ siê niedŸwiedziami, „tymi bestiami”, jak je ktoœ we wspomnieniach okreœli³.
Od 1966 r. zajmowa³ siê g³ównie niedŸwiedziem brunatnym. By³ biologiem amatorem,
który zdoby³ du¿¹ wiedzê z zakresu biologii
lasu i zwierz¹t. Napisa³ nawet rozprawê z biologii i fizjologii niedŸwiedzia brunatnego
i otwar³ przewód doktorski we Lwowie (gruby, licz¹cy kilkadziesi¹t stron maszynopis tej
pracy mia³em okazjê przegl¹dn¹æ). Niestety,
z bli¿ej nie znanych mi powodów, autor nie
dopilnowa³ finalizacji tej pracy.
Po 1965 r. zajmowa³ siê czynnie popularyzacj¹ wiedzy przyrodniczej. W towarzystwie
oswojonych zwierz¹t jeêdzi³ po kraju i pod
pseudonimem „Szary NiedŸwiedŸ” wyg³asza³
prelekcje dla doros³ych i m³odzie¿y o ró¿norodnej tematyce – przekazywa³ wiedzê o ¿abach, soko³ach, sowach, nietoperzach i oczyZdjêcia z archiwum autora
14
PRZYRODA GÓRNEGO ŒL¥SKA N r 1 0 / 1 9 9 7
Konrad Makush-Woronicz (1916-1981)
wiœcie niedŸwiedziach, a tak¿e o potrzebie
ochrony przyrody. W zale¿noœci od audytorium, „Szary NiedŸwiedŸ” ró¿nicowa³ poziom
swych wyst¹pieñ. Mówi³ piêkn¹ polszczyzn¹
i z prawdziw¹ swad¹. W czasie odczytów
prezentowane by³y zwierzêta (ró¿ne w kolejnych latach): niedŸwiedzie, orze³, jastrz¹b,
puchacz, puszczyk, szop pracz, sokó³, wilk,
borsuk, oraz mniejsze: tchórz, je¿e, nietoperze, ¿aby i ¿ó³w. Mo¿na je by³o dok³adnie
obejrzeæ, fotografowaæ oraz karmiæ wskazanymi pokarmami. Ich opiekun podkreœla³, ¿e s¹
tylko „przyswojone”, a nie og³upione tresur¹;
nie by³y zmuszane do ¿adnych sztuczek cyrkowych.
Za dzia³alnoœæ popularyzatorsk¹ na polu
ochrony przyrody „Szary NiedŸwiedŸ” zebra³
mnóstwo podziêkowañ od tysiêcy s³uchaczy.
Jego dzia³alnoœæ komentuj¹ artyku³y prasowe
i wpisy do kronik. Wœród nich s¹ pochwalne
s³owa Naczelnego Konserwatora Przyrody
w Polsce i pochlebne oceny wystawione przez
placówki naukowe, takie jak: Zak³ad Badania
Ssaków PAN, Zak³ad £owiectwa AR, Katedrê
Ekologii i Etologii Zwierz¹t UJ oraz przez Departament Ochrony Przyrody USA (1977)
i Ambasadê Amerykañsk¹ w Warszawie. S¹
wpisy: „Szary NiedŸwiedŸ robi wiêcej dla
ochrony przyrody ni¿ setka najlepszych podrêczników” (Biuletyn ZG LOP, listopad
1967), s³owa Prof. W³adys³awa Szafera, czy
Rektora Wy¿szego Seminarium Duchownego
w Opolu.
W 1976 r. Konrad Makush-Woronicz wyjecha³ prywatnie na IV Miêdzynarodow¹ Konferencjê poœwiêcon¹ ochronie i hodowli niedŸwiedzi do Kalispell (Montana, USA), gdzie
praktycznie prezentowa³ swe doœwiadczenia
wyniesione z hodowli niedŸwiedzi. Przy okazji
mia³ wiele spotkañ z tamtejsz¹ Poloni¹; po
obietnicy podarowania prezydentowi Carterowi dwóch m³odych niedŸwiedzi traktowany
by³ z honorami jako jego osobisty goœæ.
Po powrocie, od 1978 r. Konrad Makush-Woronicz organizowa³ prywatny Zoologiczny
Oœrodek Badawczy Ursus arctos L. (Osadê
Szarego NiedŸwiedzia) w Rzêdowie ko³o
Opola. Prowadzi³ dalsze obserwacje hodowanych tam dwóch niedŸwiedzi, szopa i innych
drobnych zwierz¹t. W tych te¿ latach wspó³pracowa³ z Leszkiem Moczulskim, co zapewne spowodowa³o kolejne inwigilacje s³u¿b
bezpieczeñstwa.
Zmar³ 30 listopada 1981 r. Po Jego œmierci, zarówno w Osadzie w Rzêdowie, jak
i w mieszkaniu w Opolu, SB przeprowadzi³a
rewizje i skonfiskowa³a wiele dokumentów.
Do gospodarstwa w Rzêdowie by³y jeszcze
kilkakrotne w³amania z rabunkiem pozostawionego tam dobytku. NiedŸwiedzie trzeba
by³o zlikwidowaæ, oswojony szop uciek³, a inne hodowane zwierzêta zosta³y przekazane do
ZOO przez ¿onê Zmar³ego.
Z bogatego dorobku Konrada Makush-Woronicza zachowa³y siê tylko zapisy relacji czterech osób – œwiadków prób reintrodukcji niedŸwiedzi do Puszczy Bia³owieskiej w latach 1935-1939.
Spisa³ je sam Konrad, a podpisane zosta³y przez relacjonuj¹cych. Materia³y te zosta³y mi
przekazane osobiœcie w 1976 r.
i dopiero w 1995 r. mog³em je
zreferowaæ na XVI ZjeŸdzie
Polskiego Towarzystwa Zoologicznego w £odzi. W du¿ym
skrócie zosta³y potem wydrukowane w „Streszczeniach referatów”.
Niniejsza relacja jest moim
osobistym
wspomnieniem
o Przyjacielu, z którym spêdzi³em wiele godzin na omawianiu
pasjonuj¹cych
nas
obu „spraw niedŸwiedzich”.
Konrad poœwiêci³ ca³e ¿ycie
obronie Polski i ochronie Przyrody.
© Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Œl¹ska