Streszczenie - Wydział Architektury PWr.

Wydział Architektury
Rodzima architektura Żywiecczyzny
Geneza, stan zachowania, perspektywy
Promotor:
dr hab. inż. arch. Wojciech Brzezowski, prof. nadzw.
Zakład Konserwacji i Rewaloryzacji Architektury i Zieleni
Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej
Autor:
mgr inż. arch. Rafał Mirek
Dysertacja doktorska
Wrocław 2015
Rodzima architektura Żywiecczyzny. Geneza, stan zachowania, perspektywy
Streszczenie
Cel pracy. Celem pracy jest analiza, uporządkowanie, sklasyfikowanie i uchwycenie typu
zabudowy rodzimej regionu Żywiecczyzny w odniesieniu do budownictwa wiejskiego. W
pracy zwrócono uwagę na atrybuty świadczące o indywidualności oraz powszechności
stosowanych rozwiązań. Jedną z kwestii poruszanych było stwierdzenie czy architektura
Żywiecczyzny posiada elementy decydujące o jej niepowtarzalności czy współdzieli
rozwiązania z terenami ościennymi czyniąc je typowymi. Istotnym było wyodrębnienie i
uchwycenie cech rodzimych w budynkach najstarszych, które zachowały się na tym terenie w
formie niezmienionej. Badania zawężono do architektury mieszkaniowej, jako najbardziej
reprezentatywnej. Przedstawiono rozwój osadnictwa i budownictwa wiejskiego na przestrzeni
wieków, wskazano z jakich źródeł się wywodzi. Opisano stan techniczny, w jakim obecnie
znajduje się wiejska zabudowa mieszkaniowa Żywiecczyzny. Pozwoliło to stwierdzić, w jakim
kierunku zmierza i jaka przyszłość ją czeka. Wskazano zagrożenia dla zmieniającej się lokalnej
struktury architektonicznej wsi.
Badania. Metody przeprowadzenia badań użyte w pracy, takie jak wywiady z mieszkańcami
terenów badanych, posłużyły do oceny zjawisk zachodzących w tradycyjnym budownictwie.
Analiza dokonana była z wykorzystaniem wizji lokalnej, podczas której zostały wykonane
pomiary terenowe oraz schematy analityczne (18 obiektów, objętych inwentaryzacją
architektoniczną),
dokumentacja
fotograficzna
(192
budynki,
objęte
dokumentacją
fotograficzną, w tym 183 budynki mieszkalne oraz 9 obiektów gospodarczych oraz 57
miejscowości). Szeroko zakrojone badania terenowe prowadzone przez autora obejmowały
cały teren obecnego powiatu żywieckiego. Analiza materiałów bibliograficznych oraz
dotychczasowy
stan
badań
umożliwiła
wykonanie
działań,
zmierzających
do
usystematyzowani badanych zagadnień i zjawisk. Dokumentacja fotograficzno-ilustracyjna
wraz z obszernym opisem określonych rozwiązań architektonicznych posłużyła do
precyzyjnego przedstawienia tematyki pracy. W badaniach wydzielono najstarsze obiekty i
metodą porównawczą zbadano przeobrażenia poszczególnych elementów w budynkach
młodszych. Ciągła analiza porównawcza terenu badań w odniesieniu do terenów ościennych
pozwoliła uchwycić typowe elementy architektoniczne, występujące wyłącznie na
Żywiecczyźnie oraz te, które współdzieli. Wyniki obserwacji oraz badań autora konfrontowano
z pracami innych osób, badających ten sam teren. Poddano go analizie z uwagi na
uwarunkowania naturalne, geograficzne, historyczne, etnograficzno-kulturowe.
2
Rodzima architektura Żywiecczyzny. Geneza, stan zachowania, perspektywy
W dalszej części pracy przeprowadzono analizę rozwoju osadnictwa oraz architektury i
ustalono jej wpływ na wygląd budynków oraz kształt wsi. Zbadano korzenie budownictwa,
scharakteryzowano rozwój osadnictwa na ziemiach żywieckich, a następnie wyznaczono typy
wsi, uchwycono ich pierwotny układ urbanistyczny. Przedstawiono szczegółowe analizy
rozwoju budynków mieszkalnych i zagrodowych na przestrzeni wieków, które pozwoliły
wyodrębnić elementy pierwotne i typowe dla regionu Żywiecczyzny oraz pozostałe, które są
wynikiem ewolucji i zapożyczeń. Dało to podstawę do wyodrębnienia elementów
zachowujących swą autentyczność. W pracy zbadano cechy architektoniczne wszystkich
elementów składowych budynku, począwszy od konstrukcji, a skończywszy na detalu i
kolorystyce. Nie pominięto również układów i wyposażenia izb w chałupach. Sprawdzono jak
budulec wpływa na kształtowanie się formy wiejskiego budownictwa. W ramach badań analizie
poddano układy zagród i ich korelacji z innymi zabudowaniami, wchodzącymi w jej skład.
Szeroko zakrojone badania terenowe obejmujące blisko 95% rodzimego budownictwa na
Żywiecczyźnie przedstawiono w formie katalogu obiektów. Pomogło to zdefiniować
najważniejsze cechy architektoniczne w odniesieniu do wiejskiej zabudowy mieszkaniowej
oraz określić dominujący typ budynku. Żywiecczyznę zestawiono z pobliskimi obszarami, aby
sprawdzić wzajemne przenikanie się tradycji lokalnych. Opisano stan techniczny budynków
rodzimej zabudowy mieszkaniowej na Żywiecczyźnie, co pokazało problem utrzymania jej w
należytym stanie technicznym. Zwrócono uwagę również stan własności oraz obecne
użytkowanie budynków. Na podstawie tego można było określić przyszłość rodzimej
zabudowy mieszkaniowej na Żywiecczyźnie. Zwrócono uwagę na zagrożenia i wskazano
sposoby przeciwdziałania temu niekorzystnemu zjawisku.
Wyniki badań. Określono typ architektoniczny dla terenu objętego badaniami oraz
wyodrębniono cechy rodzime, występujące na badanym terenie, świadczące o jego
indywidualności. Wykorzystując jedną z metod wyznaczania regionów architektonicznych
ustalono, że budownictwo Żywiecczyzny współdzieli pewne elementy z terenami ościennymi.
Wskazano na cechy pierwszorzędne oraz drugorzędne i zbadano ich intensywność. W wyniku
tego określono, że cechy pierwszorzędne są współdzielone z regionami sąsiednimi i wynikają
z analogicznych warunków, w jakich budynki się wykształciły. Za element drugorzędny uznano
szczególnie wyrazisty i występujący wyłącznie na Żywiecczyźnie motyw podcięcia łukiem
wklęsłym wypustu. Uznano, że wzajemna korelacja pojedynczych elementów z pozostałymi
oraz unikalna intensywność może świadczyć, że rodzima architektura Żywiecczyzny posiada
cechy indywidulane.
3