„Ruch może zastąpić wszystkie lekarstwa, ale żadne lekarstwo nie

„Ruch może zastąpić wszystkie lekarstwa, ale żadne lekarstwo nie

„Ruch może zastąpić wszystkie lekarstwa,
ale żadne lekarstwo nie jest w stanie zastąpić ruchu”.
(Tissot)
PROGRAM AUTORSKI
WPŁYW AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ W TERAPII OTYŁOŚCI U
DZIECI
Autor programu: mgr Edyta Gładysiak – nauczyciel rehabilitant ruchowy
w Zespole Szkół Integracyjnych Nr 1 we Włocławku
Włocławek 2015
I. Koncepcja programu.
W ciągu 22 lat pracy w moim zawodzie bardzo często spotykałam się
z problem otyłości wśród dzieci, młodzieży, a także dorosłych. Każdego roku
w ramach Zespołu Zdrowotno Rozwojowego przeprowadzam badania
przesiewowe wśród dzieci uczęszczających do klas 1-3 szkoły podstawowej.
Na ich podstawie mogę stwierdzić , że oprócz wad postawy znaczącym problem
jest rosnąca ilość dzieci otyłych.
Obecnie jest ona uznawana za najczęstszą chorobę cywilizacyjną,
a najbardziej rozpowszechniona w krajach wysoko rozwiniętych. W Polsce
problem otyłości dzieci rośnie z roku na rok. Obecnie dotyczy ok. 15 %
populacji. Stan ten niesie za sobą wiele negatywnych konsekwencji
zdrowotnych, z których najgroźniejsze jest zwiększone ryzyko przedwczesnego
zgonu. Rehabilitacja jest kompleksowym postępowaniem, którego celem jest
edukacja pacjenta i jego rodziny w zakresie prozdrowotnego stylu życia oraz
pomoc w osiągnięciu optymalnego funkcjonowania i niezależności.
Najlepsze rezultaty można uzyskać uwzględniając 4 elementy:
 edukacja pacjenta i jego rodziny ( modyfikacja nawyków
żywieniowych oraz sposobu spędzania wolnego czasu ),
 zalecenia dietetyczne,
 progresywny program ćwiczeń,
 psychoterapia.
Głównym celem leczenia otyłości u rozwijającego się dziecka jest
utrzymanie stabilnej masy ciała, aż do zakończenia okresu wzrostu ( gdy otyłość
nie jest duża) lub jej kontrolowany spadek oraz utrzymanie tych efektów w jak
najdłuższej perspektywie czasowej.
Sposób odżywiania się oraz poziom aktywności ruchowej są
wyuczonymi, modyfikowalnymi zachowaniami, które mają zasadniczy wpływ
na masę ciała i odwrotnie.
Istotne w terapii otyłości jest określenie związku między codziennymi
nawykami żywieniowymi i poziomem aktywności fizycznej, a bodźcami
płynącymi ze środowiska wewnętrznego i zewnętrznego.
Najczęstsze niekorzystne połączenie to traktowanie jedzenia jako środka
poprawiającego humor, sposobu na celebrowanie różnych okazji, czy spędzaniu
wolnego czasu.
Dzieci chorujące na otyłość powinny regularnie brać czynny udział
w indywidualnych, bądź grupowych zajęciach ruchowych. Należy dokonać
zmiany czasu spędzanego w bezruchu na codzienną dodatkową dawkę
aktywności ruchowej. Przykładem może być: unikanie jazdy samochodem lub
windą na rzecz chodzenia, ograniczenie czasu spędzanego przed telewizorem
lub komputerem na rzecz spaceru.
Regularne stosowanie kinezyterapii wywiera pozytywne skutki
zdrowotne:
2
 zwiększa wydolność krążeniowo-oddechowa dziecka,
 przyczynia się do normalizacji profilu lipidowego,
 wzmacnia mięśnie i aparat więzadłowy,
 doskonali umiejętności ruchowe i koordynacje nerwowo-mięśniową.
Programy usprawniania powinny bazować na ćwiczeniach tlenowych np.
rowerek, bieżnia z elementami treningu oporowego.
Podczas zajęć warto również wprowadzić ćwiczenia równoważne,
koordynacyjne, korekcyjne oraz ogólnie usprawniające.
Skuteczność kinezyterapii wymaga systematyczności, co jest często
niezwykle trudne do osiągnięcia.
II. Organizacja pracy.
1. Program jest przeznaczony dla uczniów klas 1-3 szkoły podstawowej.
2. Liczebność grupy: 10 uczniów.
3. Programem będą objęci uczniowie, których wskaźnik
BMI > 25.
4. Przy badaniu ocenia się:
 wiek
 masę ciała
 wzrost
 obwód talii, bioder, ramion
 BMI
 WHR
5. Struktura godzinowa: jedna jednostka lekcyjna dwa razy w tygodniu
6. Miejsce spotkań: sala rehabilitacji ruchowej
3
III. Zadania szkoły.
Środowiskiem i drugim domem ucznia jest szkoła. Dzieci spędzają w niej
wiele godzin dziennie. Szkoła, więc ma ogromny wpływ na rozwój zdrowia
dzieci i młodzieży oraz na kompensowanie stwierdzonych wad
i wyrównanie odchyleń fizjologicznych.
Zadaniem szkoły jest zatem nieustanna współpraca ze służbą zdrowia
(lekarz, pielęgniarka szkolna), która obejmuje opiekę nad zdrowiem
i prawidłowym rozwojem fizycznym dzieci i młodzieży.
W szkole integracyjnej zajęcia wychowania fizycznego w poszczególnych
grupach wiekowych uzupełniane są przez zajęcia rehabilitacji ruchowej,
gimnastyki korekcyjno-kompensacyjnej, ruchowo-taneczne. Oprócz tego
organizowane są zajęcia pozalekcyjne: gry i zabawy sportowe na obiektach
przyszkolnych („Orlik”). W celu urozmaicenia lekcji wykorzystywany jest
sprzęt sportowy, rehabilitacyjny: taśmy terapeutyczne, piłki rehabilitacyjne,
Pragma, stepery, rowery stacjonarne, bieżnia elektryczna.
Każde dziecko uczęszczające na wyżej wymienione zajęcia jest badane na
początku i końcu roku szkolnego. Dzięki temu tworzony jest indywidualny lub
grupowy plan usprawniania.
Placówka, w której pracuję w odpowiedni sposób spełnia warunki do
podejmowania aktywności ruchowej, organizowania gier i zabaw wpływających
na zmniejszenie masy ciała oraz pozwala na monitorowanie rozwoju
psychomotorycznego dziecka.
IV. Cele główne programu.
1. Uświadomienie dziecku i rodzicom istnienia problemu, jakim jest otyłość,
a także zagrożeń jakie z niego wynikają.
2. Obniżenie wskaźnika BMI.
3. Nauka prawidłowych nawyków żywieniowych.
4. Walka z „sedenteryjnym” trybem życia. Promocja aktywnego spędzania
wolnego czasu.
5. Poprawa wydolności układu krążeniowo-oddechowego.
4
V. Cele szczegółowe programu.
1. Poprawa napięcia mięsni posturalnych i tonicznych.
2. Zmniejszenie dystonii mięśniowych.
3. Wytworzenie silnej i wytrzymałej stabilizacji mięśniowo-więzadłowej.
4. Nauka nowych gier i zabaw ruchowych.
5. Utrzymanie stałego kontaktu z rodzicami.
6. Wdrożenie dziecka do samodzielnej pracy poprzez wprowadzenie
ćwiczeń indywidualnych.
7. Kształtowanie nawyku prawidłowej postawy.
VI. Sposoby osiągnięcia celów.
1. Metody i formy nauczania.
Tworząc grupę dyspanseryjną dzieci biorę pod uwagę:
 skierowanie lekarza pediatry
 skierowanie lekarza ortopedy
 skierowanie higienistki szkolnej
 własnych obserwacji podczas przeprowadzania wstępnego badania na
początku roku szkolnego
Wybór metody dopasowany jest do indywidualnych możliwości
wydolności organizmu dzieci.
i
5
A. Trening cardio i gibkościowy.
Rodzaj
Intensywność/Częstotliwość/
Czas trwania
1 raz w tygodniu
Wskazówki
Trening o niskiej i
umiarkowanej
intensywności
–
6575%HR max
25 - 45 minut
Trening
cardio
(aerobowy)
Trening
gibkościowy
Początkowo główny nacisk
na
wydłużenie
czasu
trwania ćwiczeń bardziej,
niż
na
zwiększenie
intensywności, w celu
zoptymalizowania
wydatkowania
energetycznego
Można przeplatać krótkie odstępy Modyfikacja
urządzeń
między ćwiczeniami aerobowymi (cykloergometr,
bieżnia,
odpoczynkiem lub treningiem rower, Pragma)
wytrzymałościowym
1 raz w tygodniu
Wprowadzenie
specjalistycznych urządzeń
lub przyborów
Przy
statycznym
rozciąganiu
utrzymać pozycję przez 10 sekund
6
B.
 Metoda zabawowo-naśladowcza.
W metodzie tej opieramy się na wyobrażeniu zdobytym przez obserwację
bezpośrednią na przywołaniu w wyobraźni dziecka ruchów już kiedyś
widzianych.
Stosując tę metodę w zajęciach ruchowych nauczyciel musi stworzyć
sytuację zadaniową, która zobrazuje dzieciom dany przedmiot, zjawisko,
czynność, człowieka, bądź zwierzęcia i zleca naśladowanie go. Dziecko uczy się
ilustrowania ruchem konkretnej treści, czy zjawiska przyrody.
Objaśnienie ruchu powinno być krótkie, obrazowe i dopasowane do poziomu
intelektualnego dzieci.
 Metoda bezpośredniej celowości ruchu.
Istota jej polega na wykonywaniu przez ucznia szeregu postawionych zadań,
stanowiących dla niego bezpośredni, zrozumiały i zwykle atrakcyjny cel.
W rzeczywistości celem nie jest wykonanie postawionego zadania
ruchowego, lecz aktywność ruchowa, która mu towarzyszy i przede wszystkim
jej efekty.
Spełnione tu zostają równocześnie głębsze cele, znane często tylko
nauczycielowi. Występuje tu więc motywowanie pośrednie, gdyż zadania mają
charakter pomocniczy, tzn. że ich wykonywanie jest potrzebne dla osiągnięcia
innego, ważniejszego celu.
 Metoda zadaniowa ścisła.
W metodzie tej nauczyciel stawia uczniów w sytuacji, w której odczuwają
wewnętrzną potrzebę osiągnięcia ściśle określonego przez nauczyciela celu.
Uczeń wykonuje ruchu odwzorowane.
C.
 Ćwiczenia czynne wolne.
Są wykonywane przez ucznia w celu wzmocnienia osłabionych zespołów
mięśniowych. Nie stanowią dużego obciążenia dla ćwiczących, a wpływają na
poprawę funkcjonowania organizmu dziecka.
7
 Ćwiczenia czynne wolne z przyborami.
Dodatkowo można stosować specjalistyczny sprzęt: piłki rehabilitacyjne,
aerostepy, trenery równowagi, gumy Thera Band itp.
 Inne rodzaje ćwiczeń:
 ćwiczenia oddechowe, relaksacyjne
 ćwiczenia synergistyczne
 ćwiczenia izometryczne
VII. Treści nauczania.
1. Trening zdrowotny – polega na realizacji programowanej aktywności
fizycznej oraz na stosowaniu innych bodźców, wywołujących pożądane zmiany
adaptacyjne w celach prozdrowotnych, których efekty odnoszą się do wysokiej
jakości życia.
2. Nauka prawidłowych nawyków żywieniowych. Zmiana stylu życia
polegająca na zmodyfikowaniu sposobu żywienia całej rodziny, zwiększenie
aktywności fizycznej i wsparcie psychiczne dla dziecka z problemem otyłości.
3. Nauka prawidłowej higieny ciała.
5. Wzmocnienie gorsetu mięśniowego.
6. Poprawa wydolności krążeniowo-oddechowej.
7. Nauka zabaw i gier z elementami ćwiczeń korekcyjnych.
8. Zwalczanie „sedenteryjnego” trybu życia.
8
VIII. Charakterystyka otyłości u dzieci i młodzieży.
Otyłością nazywamy przewlekłe zaburzenie, spowodowane brakiem
równowagi między poborem, a wydatkowaniem energii, co objawia się
zwiększeniem ilości tkanki tłuszczowej.
Do oceny stanu odżywienia w wieku rozwojowym stosowane są tabele
lub siatki centylowe wartości BMI uwzględniające wiek i płeć dziecka.
Według WHO nadwaga to zaburzenie, w którym wartość BMI jest równa lub
większa od 85 centyla, a mniejsza niż 95 centyla. Otyłość rozpoznajemy, gdy
wartość BMI jest równa lub większa od 95 centyla.
Czynniki genetyczne odgrywają pewną rolę w rozwoju otyłości. Dotyczą
one regulacji przemiany materii, magazynowania tkanki tłuszczowej i jej
rozkładu w organizmie. Powyższe czynniki mogą sprzyjać otyłości, ale o jej
wystąpieniu decyduje współistnienie ich z niekorzystnymi czynnikami
środowiskowymi.
Bardzo duże znaczenie w rozwoju otyłości mają zmiany zachodzące w
środowisku, zmiany warunków i sposobu życia. Wciągu ostatnich kilku
pokoleń zdecydowanie zmienił się sposób odżywiania i zmniejszyła się
aktywność fizyczna wśród dzieci.
Przyczyną wzrostu wagi jest dodatni bilans energetyczny, co oznacza
większą liczbę kalorii dostarczanych do organizmu, niż kalorii wydatkowanych.
Codzienna aktywność fizyczna dziecka wpływa korzystnie nie tylko na
sylwetkę, ale także na rozwój psychiczny.
Z badań wynika, że to nie wysokokaloryczna dieta jest największym
problemem, ale siedzący, pozbawiony aktywności tryb życia jest najbardziej
niebezpieczny.
Otyłość może prowadzić do wielu nieprawidłowości już w okresie
dziecięcym, jak również może być początkiem chorób, szczególnie sercowonaczyniowych, które rozwiną się u młodych dorosłych.
Bardzo często otyłość ma charakter stygmatyzujący, zarówno
w negatywnej ocenie własnego ciała przez dzieci otyłe, jak i w ocenie grupy
rówieśniczej.
Zaburzenia emocjonalne występujące u dzieci otyłych to głównie: niska
samoocena, brak akceptacji swojej osoby, a w skrajnych przypadkach nawet
depresja. Częściej występuje u nich także wysoki poziom lęku i agresji,
9
a w związku z tym problemy z akceptacją przez grupę rówieśniczą, czego
konsekwencją może być izolacja społeczna.
IX. Założenia osiągnięć uczniów po zrealizowaniu programu.
Uczeń biorący udział w programie:
 Jest świadomy i posiada podstawową wiedzę o przyczynach i powstaniu swojej
choroby.
 Potrafi określić, jak powinna wyglądać prawidłowa dieta.
 Umie aktywnie i ciekawie spędzać czas wolny.
 Zna celowość i funkcję stosowanego treningu i ćwiczeń korekcyjnych.
 Stosuje podstawowe zasady higieny.
 Ma chęć poprawy swojego stanu zdrowia i własnych słabości.
 Uczestniczy w różnych formach aktywności ruchowej.
 Stosuje się do zaleceń nauczyciela, również w domu.
X. Ewaluacja programu.
Nauczyciel jest w stanie ocenić i sprawdzić osiągnięte cele poprzez:
 okresowe badania u lekarza lub pielęgniarki
 porównanie badań wykonanych na początku roku szkolnego i po
zakończeniu programu ( wskaźnik BMI i WHR )
 wywiad z rodzicami dziecka i przeprowadzenie ankiety
10
Bibliografia.
1. Dyląg H., Weker H., Barańska M. i inni: Interwencja żywieniowa w
grupie otyłych dzieci w wieku przedpokwitaniowym. Probl Hig
Epidemiol, 2011.
2. Jarosz M., Kłosiewicz-Latoszek L.: Otyłość. Zapobieganie i leczenie.
Porady lekarzy dietetyków. Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2006.
3. Kasperczyk T.: Trening zdrowotny z elementami fizjoterapii. AWF,
Kraków 2010.
4. Mazur J., Małkowska-Szkutnik A.: Problem nadwagi i otyłości w Polsce
wśród dzieci i młodzieży. Raport z badań HBSC, 2010.
5. Oblacińska A., Weker H.: Profilaktyka otyłości u dzieci i młodzieży. Od
urodzenia do dorosłości. Wyd. Help-Med., Kraków 2008.
6. Owczarek S., Bondarowicz M.: Zabawy i gry ruchowe w gimnastyce
korekcyjnej. WSiP, Warszawa 1998
7. Tounian P.: Otyłość u dzieci. Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2008
11