Pobierz framgent - Wydawnictwo UMCS

SŁOWO WSTĘPNE
Muzealnictwo literackie, ze względu na charakter gromadzonych zbiorów, specyfikę prezentowanych eksponatów, a także
na charakterystyczny rodzaj wystaw, stanowi oddzielny typ muzealnictwa. Wyodrębnienie go spośród innych muzeów biograficznych nastąpiło niezbyt dawno, w latach siedemdziesiątych
XX wieku. Błyskawiczny rozwój nowoczesnych technik zapisu,
powielania i przekazywania treści skłaniał niekiedy badaczy do
przepowiadania zmierzchu tych placówek. Okazało się jednak,
że rozwój techniki ułatwia pracę muzealnika, nie niweluje przy
tym potrzeby istnienia instytucji, a one same, niekoniecznie
te najbardziej nowoczesne, nadal przeżywają swój dobry czas.
Wciąż istnieje powszechna świadomość ich szczególnej roli oraz
niemożności zastąpienia jakąś inną formą. Muzea literackie
przeżywają od wielu lat swój renesans, a postacie ich patronów
i bohaterów to często przykład życiowego sukcesu.
Głównym celem niniejszej publikacji jest refleksja nad stanem
muzealnictwa literackiego w Polsce oraz nad perspektywami jego
rozwoju w kontekście zmian i trendów międzynarodowych. Przed
autorami artykułów zawartych w tym tomie postawiono zadanie
przyjrzenia się problematyce muzeów literackich w różnych kontekstach działania placówek. Dlatego artykuły dotyczą zarówno
historii i tradycji muzealnictwa literackiego, jak też działalności
wystawienniczej, naukowo-badawczej i edukacyjnej w kontekście
tradycji i wyzwań przyszłości oraz miejsca i roli muzeum literackiego w środowisku lokalnym.
Wstępny blok artykułów prezentuje akademicki punkt widzenia, proponując jednocześnie wiele praktycznych rozwiązań,
8
• Słowo wstępne
dotyczących m.in. edukacji w muzeach, form prezentacji zbiorów
oraz pracy z dziećmi i młodzieżą. Iwona Morawska omawia rolę
muzeów w edukacji kulturowej młodego pokolenia, która szczególnie w realiach XXI wieku nabiera dużego znaczenia. Współczesność stawia nowe wyzwania, wynikające wprost z ekspansji
mediów oraz nowych technologii. Autorzy zajmujący się obecnie
teorią i praktyką edukacji kulturowej dążą do rozszerzania jej
dotychczasowych zadań o nowe wyzwania, jak np.: promowanie refleksyjnej, krytycznej i twórczej aktywności kulturalnej,
ochrona człowieka przed nadmiarem aktów „symulowania rzeczywistości”, będących funkcją ekspansywnego oddziaływania
mediów i wzrastającej popularności najnowszych technologii
informacyjnych, komunikacyjnych, a także przeciwdziałanie
intensyfikacji zjawisk stanowiących potencjalne zagrożenie dla
kultury. W prezentowanym artykule zwrócono uwagę na duży
kulturotwórczy potencjał muzeów literackich, który może ujawniać
się w różnorodnych formach organizowanych przez nie zajęć dla
młodzieży.
Zofia Pomirska we wstępie do opisu swych badań nad muzeami literackimi w świadomości studentów polonistyki z Polski
i Białorusi charakteryzuje ich rolę w edukacji kulturowej młodzieży. Walory takiej edukacji to wizualna metoda ekspozycji,
pobudzająca bezpośrednią ekspresję, możliwość syntetycznego
ukazania zagadnień we właściwej perspektywie, a także apelowanie do wielu zmysłów, do wyobraźni oraz uczuć. Szczególną
rolę w zapoznawaniu uczniów z ofertą takiej edukacji odgrywa
polonista. Niestety, jak wskazują wyniki badań autorki, studenci
polonistyki, zwłaszcza polscy, mają obecnie wiedzę zbyt małą,
by umożliwić przyszłym uczniom udane kontakty z tradycją
kulturową.
Grzegorz Żuk zwraca uwagę na problemy wynikające z prezentowania literatury w muzeach. Także on podziela opinię, że
ekspansja kultury masowej wymusza pewne zmiany w funkcjonowaniu placówek. Epoka Internetu ukazuje nowe perspektywy
interpretacyjne w działalności muzeów literackich. Możliwość
prezentowania zasobów muzealnych on-line pozwala na pokazanie nie tylko eksponatów z wystaw stałych, ale również tych
Słowo wstępne
9
wszystkich, których szansa na eksponowanie jest nikła. Przełożenie sprawdzonej już literackiej metody ekspozycji zbiorów na
język przekazu internetowego, na język zrozumiały dla młodego
pokolenia to ważne zadanie dla muzealników, którzy są w stanie
stworzyć nową jakość w metodyce nauczania literatury.
Kolejny dział książki prezentuje historię i działalność wybranych
placówek muzealnych, należących do blisko stu tego typu instytucji
w Polsce. Ewa Łoś charakteryzuje 40 lat działalności Muzeum
Literackiego im. Józefa Czechowicza jako proces stopniowego
poszerzania się celów działań – od sukcesywnego gromadzenia
rozproszonych archiwaliów literackich i tworzenia miejsca wystaw i spotkań literackich, do placówki, która w coraz większym
stopniu, stosownie do oczekiwań, spełnia także rolę warsztatu
pracy historyka literatury, historyka, pedagoga, kulturoznawcy,
edytora, ucznia, studenta i nauczyciela, wciąż rozwijającego się
ośrodka edukacji i badań naukowych. Realizacja jednego z ważnych zadań, tj. zachowania, opracowania i upowszechnienia
spuścizny Czechowicza i innych autorów dokonuje się tu przez
czynny udział muzealników w realizowanej edycji krytycznej
Pism zebranych poety, a także w innych edycjach, przez sugerowanie nowych kierunków badań opartych na zgromadzonych
zbiorach. Cele edukacyjne są realizowane przez udostępnianie
i popularyzację zbiorów w filmach, programach telewizyjnych
i radiowych, cyklicznych inicjatywach edukacyjnych placówki,
prelekcjach, wystawach, publikacjach prasowych, a także w innych, rozwijanych od lat formach działania.
Ważnym miejscem na mapie muzealnictwa literackiego są
dwa nałęczowskie muzea pisarzy. Bogumiła Wartacz przedstawia historię i dokonania liczącego ponad pół wieku Muzeum
Bolesława Prusa, które przez 50 lat zwiedziło ponad milion
gości. Maria Mironowicz-Panek zaś charakteryzuje Muzeum
Stefana Żeromskiego, najstarsze na Lubelszczyźnie muzeum
literackie, które mimo trudnych warunków funkcjonowania, do
dziś bowiem nie posiada pracowni ani zaplecza magazynowego
z prawdziwego zdarzenia, tylko w samym sezonie letnim przyjmuje
kilka tysięcy zwiedzających i także może poszczycić się bogatą
działalnością.
10
• Słowo wstępne
Stowarzyszenie „Ogród Sztuk i Nauk”, utworzone w roku 1994
przy Muzeum Literatury im. Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów
z inicjatywy Alicji Matrackiej-Kościelny, stanowi ciekawy pomysł
na wprowadzanie nowych form i ożywienie działalności w specyficznym środowisku. Stowarzyszenie, organizując koncerty
muzyczne, wystawy plastyczne, spektakle teatralne, wykłady z różnych dziedzin nauki, seminaria poświęcone sztuce współczesnej,
kontynuuje w pewien sposób niegdysiejszy salon Iwaszkiewiczów,
tworząc ośrodek promieniowania kultury i integracji lokalnego
środowiska.
Na bardzo trudną sytuację zamkniętego Muzeum Józefa
Wybickiego w Manieczkach oraz stan ekspozycji w Będominie
(w Muzeum Hymnu Narodowego) zwraca uwagę Karolina
Nawrocka. Te dwa miejsca na terenie Polski są ściśle związane
z autorem Hymnu i stać się winny ważnym elementem pielęgnowania narodowych tradycji. Takie placówki realizują ważne cele
dydaktyczne i wychowawcze: zapoznawanie z historią najbliższego środowiska, uwypuklanie specyfiki regionu, kształtowanie
wrażliwości estetycznej i emocjonalnej, uświadamianie znaczenia dziedzictwa kulturowego oraz kształtowanie szacunku dla
dorobku minionych pokoleń i historii regionu. Dlaczego więc
miejsca pamięci o Józefie Wybickim są w tak złym stanie? – pyta
autorka.
Wieńczące publikację trzy artykuły wprowadzają muzealnictwo literackie w kontekst międzynarodowy. Pamięć o Adamie
Mickiewiczu jest w świadomości Litwinów nadal bardzo żywa,
jak pisze Rimantas Šalna z Wilna. Potwierdzają to dzieje budowy
pomników poety, które są najlepszym dowodem pamięci o nim.
Za caratu administracja rosyjska uznawała budowę pomników za
działania wrogie wobec zaborcy. Stawianie posągów poświęconych
Litwinom czy Polakom było wtedy sprawą dość skomplikowaną
w realizacji, a nie lepiej sytuacja ta przedstawiała się za czasów
władzy sowieckiej.
Wieńczysław Niemirowski w swoim tekście prezentuje literackie
„archiwum idealne”, bo tak należałoby chyba określić Marbach.
Wielkość zbiorów przechowywanych w Marbach oraz stan zorganizowania placówki są naprawdę imponujące. Archiwum to jest
Słowo wstępne
11
jedynym ogólnym muzeum literatury realizującym uniwersalne
zadanie pielęgnacji historii niemieckiej kultury literackiej czasów
nowożytnych. To instytucja wyjątkowa nie tylko w skali Niemiec,
lecz także w skali Europy. Poznanie jej działalności uświadamia,
w jakim miejscu znajdujemy się w kwestii zabezpieczania i opracowywania archiwaliów literackich oraz jaki dystans dzieli nas
od największych ośrodków tego typu.
Tekst Janusza Odrowąża-Pieniążka to relacja z prac Międzynarodowego Komitetu Muzeów Literackich (ICLM) Światowej
Rady Muzeów (ICOM). Odnosi się do XXXI z kolei Konferencji
Dorocznej w Prato i Florencji w dniach 14–17 września 2008
roku, której temat wiodący brzmiał: „Literaci i kompozytorzy –
muzea i badania naukowe”.
Konkluzja wynikająca z rozważań zawartych w tym niezwykle
różnorodnym zbiorze prac prowadzi do przekonania, że mimo
wielkich zmian w świecie, których jesteśmy świadkami i uczestnikami, nadal żyjemy w czasie muzeów, a szybki rozwój technologii
oraz rozwój kultury masowej nie są w stanie tego unieważnić.
Jednak w dobie gwałtownie rozwijających się nowoczesnych
nośników informacji naglącym wyzwaniem jest tworzenie nowych metod ekspozycji i atrakcyjne upowszechnianie wiedzy
o literaturze. Coraz bardziej niezbędne staje się wykorzystywanie
nowych mediów jako elementów wspierających bądź tworzących
ekspozycję. Nie można sprowadzać ich jedynie do roli użytecznej
technologii, gdyż nowe media to nowe sposoby percepcji rzeczywistości, nowe sposoby myślenia a także nowe sposoby kreacji.
Mimo dokonujących się wokół nas zmian, nadal ważne są te
funkcje muzeów, które stanowią o ich oryginalności na tle innych
placówek. Muzea literackie niezmiennie stanowią niezastąpione w żaden inny sposób źródło przeżyć, doznań i refleksji. Są
miejscem zdobywania wiedzy, której nie można posiąść z innych
źródeł, gdyż wobec rozmiaru istniejących archiwaliów literackich
przeniesienie ich w całości do sieci wydaje się zadaniem na
obecne warunki nierealnym, niezwykle kosztownym, a przede
wszystkim bezcelowym.
Wypracowanie atrakcyjnych dla widza w XXI wieku metod
ekspozycji, mających jednocześnie charakter informacyjny,
12
• Słowo wstępne
interpretacyjny i edukacyjny, stało się jednym z wyzwań, przed
którymi stanęły obecnie wszystkie muzea. Dla placówek, które
z natury rzeczy nie mogą godzić się na daleko idące spłycenie
prezentowanego przekazu literackiego, jest to wyzwanie szczególnie trudne, choć miejmy nadzieję, że wciąż osiągalne.
Redaktorzy