Zeszyty Praso_4_2012_1łam.indd

169
KRONIKA NAUKOWA, SPRAWOZDANIA
Etnograficznym im. Marii Znamierowskiej-Prufferowej. Na zakończenie konferencji
polskim studentom zza granicy wręczono na
kolejny rok akademicki stypendia fundacji
„Polskie Kresy Wschodnie – Dziedzictwo
i Pamięć”.
Anna Modzelewska
Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Media – Ciało – Płeć”
Uniwersytet Jagielloński, Kraków, 18–19 października 2012 roku
W Instytucie Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej UJ odbyła się dwudniowa
konferencja naukowa, organizowana przez
Koło Naukowe Studentów Dziennikarstwa
UJ we współpracy z Kołem Naukowym
„Meritum”. Jej celem było ustalenie relacji pomiędzy mediami a ciałem i płcią oraz
pokazanie, jak operujące tymi kategoriami
języki badawcze, wypracowane przez takie
dyscypliny, jak gender studies czy somatoestetyka, wpisują się w badania nad komunikacją społeczną.
Na konferencji wystąpiło ponad 20 prelegentów z Polski i zagranicy, reprezentujących rozmaite dyscypliny i perspektywy
badawcze, od medioznawstwa przez kulturoznawstwo, filozofię, antropologię, filologię,
historię czy prawo aż po gender i queer studies. Uczestnikami byli studenci, doktoranci
oraz pracownicy naukowi m.in. Uniwersytetu
Jagiellońskiego, Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu Wrocławskiego, UMCS
w Lublinie czy Szkoły Wyższej Psychologii
Społecznej w Warszawie, a także dwie badaczki z ośrodków zagranicznych (University of the West of England oraz Ruhr-Universität Bochum).
Referaty wygłoszono podczas siedmiu
sesji, zatytułowanych: „Z teorii cielesności”,
„Z filozofii wstrętu”, „Ciało w reklamie”,
„Popkultura wobec ciała i płci”, „Media
z perspektywy genderowej”, „Media wobec odmienności seksualnych” oraz „Media
a pornografia”. Konferencję otworzył wykład
Małgorzaty Majewskiej zatytułowany: „Czy
język jest ucieleśniony?”. Majewska przeanalizowała zależność tworzywa językowego
i cech cielesnych jego użytkowników, w tym
problematykę metafor opisaną przez Lakoffa
i Johnsona, zjawisko wartościowania kierunków w ujęciu Yi-Fu Tuana, zagadnienia z zakresu gramatyki, np. stosowanie końcówek
rodzajowych w nazwach zawodów. Tym samym nakreśliła mapę problemową, po której
poruszali się kolejni prelegenci.
Na pierwszej sesji, prowadzonej przez
wspomnianą Małgorzatę Majewską, Katarzyna Górska w wystąpieniu „Fotomontaż jako
subwersywna technika medialna: Pierre Molinier i nowa definicja ciała” zwróciła uwagę
na niejednoznaczność kategorii cielesności
oraz na wątpliwości związane z proporcją
między relacjonowaniem faktów a tworzeniem sztucznej rzeczywistości przez media.
Katarzyna Wejman („Interaktywna sztuka
nowych mediów – eksperymenty na ciele
odbiorcy”) wskazała na przeobrażenia mediatyzowanej komunikacji międzyludzkiej:
od prostej relacji ku szerokiej interakcji, powołującej komunikat do istnienia głównie za
sprawą aktywności jego odbiorcy.
W ramach drugiej sesji, moderowanej
przez Krzysztofa Maja, Urszula Lisowska
(„Wstręt jako zasada medialnej reprezentacji
cielesności – perspektywa filozofii Marthy
C. Nussbaum”) dokonała syntetycznej, obudowanej licznymi kontekstami prezentacji
dorobku intelektualnego amerykańskiej badaczki. Nussbaum rozpatruje wstręt jako kulturowo wytworzony odruch wyparcia tego,
co kojarzyć się może ze śmiercią. Z kolei niżej podpisany zaproponował swoistą metodę
lektury reportaży wcieleniowych. W referacie
„Wstręt jako miejsce prawdy. Transgresywne
doświadczenie obiektu w reportażu «Bomżycha» Jacka Hugo-Badera” wykazał, iż w analizowanym tekście wstręt funkcjonuje nie
tylko jako temat, lecz jako główna rama nar-
Publikacja objęta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione.
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientów indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostępniania serwisach bibliotecznych
170
KRONIKA NAUKOWA, SPRAWOZDANIA
racyjna utworu, i zasugerował, iż obcowanie
z tym, co wstrętne, a więc kojarzone z nieskażoną realnością, może nabierać szczególnych
znaczeń w dobie ponowoczesności, w której
proporcje między prawdą a fikcją zdają się
niekiedy zacierać.
W kolejnej sesji na plan pierwszy wysunęły się dwa tematy: sposób definiowania
body advertising i wynikające stąd problemy
oraz kwestia stereotypów utrwalanych w komunikatach reklamowych. I tak, Kamil Szpyt
(„Ciało w reklamie czy reklama na ciele? Wybrane prawne aspekty zjawiska body advertising”) wypunktował główne dylematy prawne
związane z pierwszym tematem. Z kolei Alina Jaworska („Ciało jako nośnik reklamowy.
Ludzka materia w komunikacji marketingowej”) wskazała na ogromną różnorodność wykorzystywania ciała przez twórców reklam.
W późniejszej dyskusji referenci zgodzili się,
że nie sposób jednoznacznie stwierdzić, jaka
interpretacja reklamy wykorzystującej ciało
jest najbliższa prawdzie (np. czy logo – tatuaż
na ciele celebryty należy uznać za sponsoring,
czy product placement).
Pozostałe referaty analizowały wybrane
komunikaty reklamowe pod kątem tworzenia
i podtrzymywania przez nie stereotypowych
obrazów poszczególnych płci. Mariola Milusz („Sposoby kreowania wizerunku kobiety
w reklamie prasowej na podstawie periodyku
Viva”) pokazała typowe obrazy kobiet w reklamach tego pisma: kobietę wampa, kobietę
„w kawałkach” czy kobietę sukcesu. Z kolei Karolina Niżyńska („Stereotypizacja płci
w najpopularniejszych reklamach 2011 roku
w branży FMCG”) zanalizowała wybrane spoty reklamowe i doszła do wniosku, iż płeć w reklamach branży FMCG zawsze funkcjonuje na
tle drugiej płci i jest wobec niej definiowana
w sposób relacyjny; wymieniła też najczęstsze role, w jakich funkcjonują obydwie płci,
oraz przeanalizowała ich projektowane w spotach cechy. Podobną analizę cech kluczowych
przedstawiła Anna Czerwińska („Na co dziś
zwracamy uwagę? Językowy obraz partnera
i partnerki w ogłoszeniach matrymonialnych”).
Analiza ilościowa ogłoszeń pozwoliła na wyodrębnienie słów sztandarowych i ukazanie
stereotypowego portretu charakterologicznego
„typowego” partnera i partnerki.
W ostatnim panelu pierwszego dnia konferencji prelegenci skupili się na aspektach
rzeczywistości medialnej mających związek z kulturą popularną. Stanisław Dunin-Wilczyński w referacie „Ciało jako nośnik
suspensu w filmach o Jamesie Bondzie” wykazał, iż ciało jest jedną z najważniejszych
kategorii, za pomocą których twórcy omawianych filmów budują napięcie fabularne.
Inną tematykę podjęła Daria Bruszewska
(„Wyzwolone czy zniewolone? Nastoletnie
ciało w serialu «Skins»”), pokazując, jaki
model cielesności próbuje ów serial zaszczepiać u swoich odbiorców; zauważyła, iż dochodzi w nim do silnej instrumentalizacji
ciała oraz jego uniformizacji poprzez wyrwanie z macierzystego kontekstu kulturowego.
Wątek edukacyjny podjęła Anna Steliżuk, autorka referatu „Which one’s the boy? Komiks
jako medium edukacji na temat płci i seksualności”. Zaprezentowała oraz przeanalizowała
liczne komiksy podejmujące problematykę
ciała, seksu czy tożsamości płciowej, wskazując na ich specyficzny, wychodzący poza
klasyczne funkcje gatunkowe oddźwięk społeczny. Tym samym zasygnalizowała wiele
problemów, nad jakimi uczestnicy mieli debatować podczas kolejnych sesji.
Drugi dzień konferencji rozpoczął się od
prowadzonego przez Ewę Majewską panelu,
wprowadzającego słuchaczy w problematykę
genderową. Pierwszy referat, Patrycji Obary
(„Ile kobiety w kobiecie – analiza wizerunku medialnego Hillary Clinton”), wskazał
na zasadność stosowania ujęć genderowych
w „twardych” badaniach medioznawczych.
Referentka odpowiadała na pytanie, na ile
wizerunek medialny Clinton odpowiada jej
płci biologicznej, a na ile jej zaprzecza oraz
jakie są tego konsekwencje w odbiorze polityka. Ten sam problem, ale w odniesieniu do
obszaru polskiego, podjęła Agata Szymborska w referacie „Jaka powinna być Pierwsza
Dama RP? Wizerunek żon polityków w segmencie people w 2005 oraz 2010 roku”. Wyraźne różnice w strategiach kreowania wizerunku analizowanych w dwóch pierwszych
wystąpieniach wywołały dyskusję nad kondycją polskiej komunikacji politycznej, miejscem kobiet w sferze publicznej oraz przewidywanych kierunkach rozwoju sytuacji.
Publikacja objęta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione.
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientów indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostępniania serwisach bibliotecznych
171
KRONIKA NAUKOWA, SPRAWOZDANIA
Trzy kolejne referaty nie odnosiły się już
do relacji mediów i polityki, lecz mediów
i kultury. Urszula Kuźnik („Kobiece ciało na
podstawie fotografii dziennikarskiej w Wysokich Obcasach”) wydobyła określone modele
operowania ciałem kobiety w fotografiach
publikowanych na łamach tegoż dodatku Gazety Wyborczej. Mowa tu była o transformacji
ciała związanej z wiekiem, macierzyństwem,
stylizacji ciała w fotografii modowej i funkcjonowaniu kobiet w sferze publicznej. Krok
dalej zrobiła Dominika Faber, której referat
„Ciało wobec opresji – modowe konstrukty
kobiecości a religijne nakazy” dotyczył sesji
fotograficznych traktujących normy religijne
i kulturowe jako możliwe do przekroczenia
opresje. Zdaniem prelegentki, sesje te dokonują pozornej emancypacji kobiet spod władzy religii, rzeczywiście jednak wtłaczają je
w nie mniej opresywny schemat marketingowy, w którym ciało kobiety staje się produktem i obiektem konsumpcji. Ciekawym
dopełnieniem tych rozważań był referat Radosława Filipa Muniaka „Mężczyzna – nowy
przedmiot pożądania”, w którym badacz skupił się na analogicznej tematyce, tyle że w odniesieniu do ciała mężczyzny. Autor wysnuł
tezę o narcyzmie jako centralnym odczuciu
kształtującym omawiany dyskurs.
W ramach kolejnej sesji prowadzonej
przez Samuela Nowaka wystąpiło dwóch panelistów, podejmujących problematykę odmienności seksualnych w mediach. Sylwana
Borszyńska („Sposoby ukazywania odmienności seksualnych na łamach wybranych polskich pism”) przeprowadziła analizę zawartości wybranych polskich gazet, tygodników
opinii oraz magazynów intelektualnych, zestawiając sposoby pisania o odmiennościach
seksualnych na ich łamach. Analizie poddana
została potężna próba (np. wszystkie wydania Gazety Wyborczej z roku 2010, z okresu
wakacyjnego 2011 oraz pierwszego kwartału
2012 roku czy wszystkie wydania Polityki z lat
2010–2012). Wystąpieniu Borszyńskiej tło historyczne nadał referat Agaty Frymus zatytułowany: „Cenzura i tożsamość. Wpływ kina
Ameryki lat 30. na rozumienie homoseksualizmu kobiet”. Autorka prześledziła rozmaite
zawoalowane sygnały homoerotyczne w fil-
mie „Królowa Krystyna” (USA, 1933), będące
w jej odczuciu sygnałami nadchodzącego ruchu emancypacyjnego oraz przekształceń dyskursu dotyczącego odmienności seksualnych.
Ostatnia sesja, prowadzona przez Michała
Zawadzkiego, w naturalny sposób podzieliła
się na dwie części. Pierwszą z nich wyznaczył
referat Agnieszki Weseli „«Sprawa Sadowskiej». Skandaliczna lesbijka w prasie dwudziestolecia międzywojennego”, poszerzający
kontekst historyczny rozważań nad mniejszościami seksualnymi w Polsce. Zreferowała
przebieg skandalu, w związku z którym po
raz pierwszy na łamach polskiej prasy pojawił
się temat lesbianizmu. Pozostałe dwa referaty
wpisały się w tematykę „Media a pornografia”. Anna Ratecka wskazywała na nieostrość
granicy pomiędzy tradycyjną prostytucją
a relatywnie nowym zjawiskiem sponsoringu seksualnego. W referacie „Sponsoring czy
handel ludźmi? Obrazy prostytucji w polskich
mediach” porównawczo zanalizowała film
„Sponsoring” Małgorzaty Szumowskiej oraz
komunikaty medialne związane z problemem
prostytucji podczas Euro 2012. Konferencję
zakończyła Agata Łuksza wystąpieniem „Preparowanie «kobiety»: co łączy rozkładówkę
i Wenus z Milo?”; zestawiła sposoby kodowania kobiecej cielesności w dziele sztuki
oraz tzw. miękkiej pornografii. Wskazała na
paradoksalne podobieństwo tych rzekomo
rozłącznych dziedzin, przeczące rozróżnianiu
wizerunku kobiety będącego obiektem estetycznym lub przedmiotem pożądania.
Całej konferencji towarzyszyły inspirujące, niekiedy burzliwe dyskusje, które pozwoliły na znalezienie wspólnego mianownika
dla większości podejmowanych tematów. Po
części zrealizowały one założenie organizatorów, iż konferencja ma wypełnić istniejące
w nauce polskiej luki oraz zainaugurować
systematyczne, wyczerpujące badania nad
ciałem i płcią w mediach. Z odpowiedzią na
pytanie, czy rzeczywiście się to uda, trzeba
jednak poczekać do czasu ukazania się publikacji pokonferencyjnej. Dopiero ona przybliży realną wartość zaproponowanych w ramach konferencji perspektyw badawczych.
Publikacja objęta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione.
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientów indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostępniania serwisach bibliotecznych
Mateusz Zimnoch
172
KRONIKA NAUKOWA, SPRAWOZDANIA
Opisał czasopisma studenckie
Wspomnienie o Andrzeju K. Waśkiewiczu (1941–2012)
Z Andrzejem K. Waśkiewiczem poznaliśmy się w redakcji Nadodrza w Zielonej Górze w 1975 roku. Notabene stało się to dzięki
warszawskiej poetce Marii Aniśkowicz i jej
debiutanckiemu tomikowi wierszy pt. „Na
imię mi Nauzykaa”, na który trafiłem w zielonogórskiej księgarni przy ulicy Żeromskiego. Wiersze mi się spodobały, zaprosiłem ją
na spotkanie autorskie do klubu studenckiego „Raj-Piekiełko” na placu Słowiańskim.
Byłem jego kierownikiem. Zgodziła się, ale
w liście poprosiła o zorganizowanie przy
tej okazji spotkania z krytykiem Andrzejem
Waśkiewiczem, który pracował w Nadodrzu.
Nie miałem wcześniej pojęcia o istnieniu
Waśkiewicza, w Nadodrzu zaś nie bywałem.
Szybko jednak zacząłem nadrabiać zaległości i coraz częściej przychodzić do redakcji. Zaczęło się oczywiście od tego, że
jako początkujący poeta przyniosłem świeżo poznanemu krytykowi swoje wiersze.
W wielu już miejscach drukowałem anegdotkę o pierwszej ocenie moich utworów przez
Andrzeja (Do d... – uznał po prostu), więc
nie będę się powtarzał. Tak więc bywałem
w redakcji Nadodrza. W miarę poznawania,
zbliżaliśmy się powoli do siebie. Uważam tak
z dzisiejszej perspektywy. Wtedy nie miałem
tej świadomości. Ot, cieszyła, może imponowała studentowi sympatyczna znajomość
z redaktorem, uznanym literatem. Byłem
wszak zwykłym chłopakiem z małego miasta
z niedużymi aspiracjami i ambicjami.
Poza tym, że działałem w kulturze studenckiej, zajmowałem się również publikowaniem tekstów w prasie studenckiej (jednodniówka Faktor) oraz na łamach Gazety
Lubuskiej (kolumna akademicka Studenckie
Szpalty) i wspomnianego Nadodrza (dodatek
studencki Młoda Myśl). To spowodowało, że
oprócz poezji szybko znalazłem z A.K. Waśkiewiczem kolejne wspólne pole zainteresowań. A może należałoby powiedzieć, iż On
mnie na to pole przypadkiem (?) wprowadził.
Idzie o badania prasoznawcze. Bo pisanie do
gazetek i dodatków studenckich to jedno, to
jakby działania praktyczne (i poznawcze), które sam sobie realizowałem, ale badanie tego,
co studenccy dziennikarze tworzą, okazało się
dla mnie czymś nowym, ciekawym. Wcześniej
tego nie planowałem. A zaczęło się, tak dziś
myślę, od tego, że pewnego razu w Nadodrzu
zastałem Waśkiewicza za biurkiem usłanym
„szczotkami” jakiejś książki. Okazało się, iż
jest to – słynny później – pierwszy tom „Czasopism studenckich w Polsce (1945–1970)”
(SZSP, Warszawa 1975), przygotowany pod
Jego redakcją. Tak dowiedziałem się o zainteresowaniach prasoznawczych Andrzeja, który
wówczas chyba już zaczynał pracę nad drugim
tomem tegoż dzieła, czyli „Czasopismami studenckimi w Polsce (1971–1976)” (SZSP, Warszawa 1977). Wprawdzie nie miałem jeszcze
wiedzy i doświadczeń, żeby brać udział w tej
pracy, ale w drugim tomie w indeksach widnieje moje nazwisko...
„Czasopisma...” w całym środowisku
akademickim w Polsce wywołały spore zainteresowanie. Waśkiewicz skategoryzował
i opisał powojenny (rozproszony) dorobek
piśmienniczy młodzieży studenckiej. Dorobek, który – w ramach szerszego zjawiska, jakim była kultura studencka – po latach okazał
się czymś niepowtarzalnym – nawet w skali
europejskiej. Przy tej okazji A.K. Waśkiewicz
wprowadził np. pojęcie „jednodniówki powtarzalnej”. Wynikało ze względów cenzorskich. Środowiska studenckie poszczególnych
ośrodków akademickich (Poznania, Krakowa,
Opola i in.) miały zwykle swoje pisma środowiskowe – miesięczniki, kwartalniki – na
wydawanie których otrzymywały z cenzury
jednorazowe pozwolenia (czyli miały status
publikacji typu jednodniówka okolicznościowa, np. festiwalowa). Ale jednocześnie pisma
te ukazywały się pod tym samym tytułem kilka razy w roku. Powtarzały się!
Wspominam to, gdyż kończąc studia,
broniłem pracy magisterskiej właśnie o jednodniówkach powtarzalnych. Analizowałem
je pod względem zamieszczonej na ich łamach problematyki kulturalnej i artystycznej,
Publikacja objęta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione.
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientów indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostępniania serwisach bibliotecznych
173
KRONIKA NAUKOWA, SPRAWOZDANIA
a skrót tegoż „dzieła” przed laty ukazał się
na łamach Zeszytów Prasoznawczych1. Mało
tego, już po studiach, będąc w gorącym roku
1981 w wojsku, w słynnym wrocławskim
Zmechu (WSOWZ), wziąłem się za dalsze
badania prasoznawcze, tym razem prasy studentów szkół oficerskich (wojskowych, pożarniczych i milicyjnych). Badania były prowadzone w ramach tematu węzłowego 11.1
(wyniki też ukazały się w ZP)2. Jednocześnie
podjąłem się napisania u prof. Walerego Pisarka doktoratu, oczywiście z prasoznawstwa.
Niestety, nie skończyłem. Ale w 1982 roku
nad Wigrami zainicjowałem – przy poparciu Profesora – Ogólnopolskie Konfrontacje
Dziennikarzy Pism Regionalnych3. Imprezę
prasoznawczą, która – przy znaczącym udziale krakowskiego Ośrodka Badań Prasoznawczych – trwała przez następne lata, przenosząc
się do różnych miejscowości. Po pierwszych
Konfrontacjach... nakładem RSW zredagowałem i wydałem zbiór materiałów, po drugich
już książkę. Wszystko to składam na karb
rozpędu, który zaczął się właśnie od widoku
„szczotek” na biurku Andrzeja.
Waśkiewicz swoje rozważania o prasie
studenckiej, także literackiej, później poszerzał, omawiał pod różnymi kątami i publikował (w tym w Zeszytach Prasoznawczych4).
Przykładem może być jego szkic w „Prasie
1
E. Kurzawa: Kultura i sztuka w studenckich jednodniówkach powtarzalnych (1973–
1979), Zeszyty Prasoznawcze 1981, nr 3, s. 83.
2
E. Kurzawa: Czasopisma podchorążych
wyższych szkół oficerskich, cz. 1–3, Kultura
i Oświata 1988, nr 3, s. 93–101; 1989, nr 1,
s. 71–73; 1989, nr 4, s. 84–93, oraz Studenckie
czasopisma wojskowe (1958–1981), Zeszyty
Prasoznawcze 1983, nr 4, s. 31–44.
3
E. Kurzawa: II Ogólnopolskie Konfrontacje Dziennikarzy Pism Regionalnych, Zeszyty
Prasoznawcze 1985, nr 1, s. 154.
4
Por. A .K. Waśkiewicz: Czasopisma
studenckie w PRL, Zeszyty Prasoznawcze 1972,
nr 4, s. 17–32, oraz polemikę z artykułem Władysława Masłowskiego o wojewódzkich czasopismach regionalnych (Zeszyty Prasoznawcze
1972, nr 4, s. 53–57).
studenckiej”5 (WSP, Zielona Góra 1980),
zredagowanej przez Andrzeja Bucka, mojego
kolegę z tego samego kręgu zielonogórskiej
kultury studenckiej, który niewątpliwie też
z inspiracji A.K. Waśkiewicza zajął się tymi
badaniami. Rezultatem działalności prasoznawczej A. Bucka są liczne szkice i publikacje książkowe.
Być może działalność A.K.W. zainspiruje
jeszcze wielu młodych prasoznawców. Niestety, On sam już nie napisze nowych szkiców6, nie opublikuje wyników badań. Zmarł
w Gdańsku 11 lipca 2012 roku.
Eugeniusz Kurzawa
5
A.K. Waśkiewicz: Czasopisma studenckie w PRL. (Zarys problematyki), [w:]
A. Buck (red.): Prasa studencka, WSP, Zielona
Góra 1980, s. 9–52.
6
Poza wyżej wymienionymi A.K. Waśkiewicz opublikował jeszcze m.in. następujące prace prasoznawcze lub częściowo prasoznawcze:
Wydawnictwa literackie młodych 1960–1970,
Ruch Literacki 1975, z. 4, s. 231–248; O czasopismach regionalnych, Fakty 1981, nr 41, s. 5, 7;
Czasopisma i publikacje zbiorowe polskich futurystów, Pamiętnik Literacki 1983, z. 1, s. 31–79;
Mać Pariadka, Rocznik Sopocki 1996, s. 45–50;
Gazeta Miasta Sopot, Rocznik Sopocki 1995,
s. 185–187; Litteraria (1971–1977, 1984, 1988);
Gdański Rocznik Kulturalny 1996 (nr 16), s. 66–
81; Londyński Pamiętnik Literacki, Topos 1994,
nr 8/9, s. 18–19; Fenomen gdański. Pięć szkiców
o instytucjach młodej literatury lat siedemdziesiątych, Gdańsk 2002, s. 81. Liczne pożyteczne dla historyków prasy informacje zawarte są
także w istotnych pracach literaturoznawczych
A.K. Waśkiewicza, takich jak: W kręgu Zwrotnicy. Studia i szkice z dziejów krakowskiej Awangardy, Kraków 1983, oraz Formy obecności „nieobecnego pokolenia”, Łódź 1978 [dop. red.].
Publikacja objęta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione.
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientów indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostępniania serwisach bibliotecznych