Emblematy Polskie

ZAPROSZENIE DO UDZIAŁU W PROJEKCIE
EMBLEMATY POLSKIE // POLISH EMBLEMS
W
wieku XVI w europejskiej twórczości literackiej doszło do zdumiewającego mariażu
słowa i obrazu. Dzięki nie do końca zaplanowanej współpracy Andrea Alciata z jego
wydawcą Heinrichem Steynerem oraz rytownikiem Jörgiem Breuem powstała
Emblematum liber (1531), uznawana za fundament gatunku literackiego, który przyjął następnie jej
imię. Od tej pory zaczęły prężnie powstawać nawiązujące do tej formuły formy literackie i ikoniczne,
a ich popularność trwała jeszcze przez kolejne dwieście lat. Bardzo szybko zaczęto wykorzystywać
emblematyczne ikony (imago), a także sam pomysł trójdzielnej struktury literackiej z Alciatusowego
zbioru. Jedna grupa zainteresowanych wywodziła się z wierzących w neoplatońskie rozumienie
znaku jako skrywającego prawdę na temat porządku rzeczy, a którego prawidłowa interpretacja
prowadzić mogła do zrozumienia boskich zamysłów (casus Hieroglifików Horapollona). W tym
znaczeniu emblematy odzwierciedlały „księgę natury”, a także służyły naukom hermetycznym
(alchemii, kabale, pierwszym encyklopedystom). Drugi krąg filozofów i teoretyków, który można
określić uogólniającym mianem „arystotelejskiego”, niekoniecznie wykazywał zainteresowanie
mistycznymi dociekaniami na temat ukrytego przesłania znaków ziemskich, korzystała
z emblematyki w celach jak najbardziej pragmatycznych: w literaturze moralizującej (zasilanej przez
exempla) czy dydaktycznej (obraz, jak dowiódł tego Jan Ámos Komenski, był w trakcie nauki bardzo
dobrą pożywką dla pamięci).
Na wstępie należy podkreślić, że Rzeczpospolita nie doczekała się tak prężnych wytwórni
drzeworytów i miedziorytów służących masowemu kopiowaniu rycin, niezbędnego elementu
literatury emblematycznej, jak oficyny niderlandzkie, włoskie czy francuskie. Nie znajdowała się
jednak z tego względu pod wyłącznym wpływem zagranicznych artystów, choć faktycznie
nawiązania i kopiowanie obcych wzorców stanowią znaczną część powstających na jej terenie dzieł.
Tworzyli jednak na terenie dawnej Polski samodzielni twórcy pokroju Samuela
Kochanowskiego, Tomasza Tretera, Rafała Kazimierza Arteńskiego czy braci Andrzeja i Krzysztofa
Korycińskich. Ze względu na panującą w wieku XVII (głównym okresie rozwoju emblematyki na
ziemiach polskich) cenzurę, monopol na druk, jaki był przywilejem zakonu jezuitów, a także wysokie
koszty związane z wydawaniem ilustrowanej literatury, wiele z dzieł emblematycznych pozostało do
dziś w rękopisach lub wydane zostało bez rycin (tzw. emblemata nuda).
Z tych i innych względów niniejszy projekt nie będzie obejmował wyłącznie emblematów
w ścisłym znaczeniu tego terminu (tj. utworów o trójdzielnej kompozycji składającej się z ikonu,
inskrypcji oraz subskrypcji), lecz także literaturę preemblematyczną (np. Postylla Mikołaja Reja)
i paraemblematyczną: stemmaty, dewizy (wł. impresa), ekfrazy, icones czy poezję wizualną.
Projekt ma na celu popularyzację wiedzy na temat polskiej (i związanej z Polską) literatury
emblematycznej. Jednym z elementów przedsięwzięcia będzie regularne publikowanie artykułów,
które ukazywać się będą na stronie internetowej (www.polishemblems.uw.edu.pl) w dwóch wersjach
językowych: polskiej i angielskiej (projekt przybierze formę naukowego czasopisma internetowego).
Interesować nas będą zarówno opisy całych zbiorów emblematycznych, jak i pojedynczych
utworów. Przykładowe problemy badawcze:
 Charakter związku słowa i obrazu w tym rodzaju twórczości artystycznej: komentarz,
uzupełnienie czy rozdzielna egzystencja? Stosunek teorii w dawnych poetykach do
praktyki, dzisiejsze techniki interpretacji.
 Współczesne metody analizy: ikonologia, interpretacje kontekstowe, analizy
semiotyczne i inne.
 Od icones do ekfrazy: jakie obrazy i czyje oblicza komentowano?
 Emblematyka, poezja wizualna i im podobne praktyki jako prehistoria „liberatury”? Jak
czytano emblematy?
 Widoczność
gatunków
okolicznościowe,
emblematycznych
obecność
w
w
architekturze,
dawnej
ryciny
na
ikonosferze
usługach
(utwory
publikacji
encyklopedycznych i dydaktycznych).
 Emblema sacra – w kręgu wiary w transcendencję znaków: poezja medytacyjna, poezja
święta.
 Polskie zbiory emblematyczne i ich kręgi tematyczne: poezja, nauka, historia, wiara.
 Sylwetki zapomnianych polskich miedziorytników i pisarzy-emblematystów.
 Historia oficyn specjalizujących się w tego typu drukach na terenie I Rzeczpospolitej.
 Funkcja ilustracji w dawnych drukach polskich (np. ryciny w XVI-wiecznych
wydaniach Biblii).
 Oddziaływanie
wzorców
zagranicznych
na polską
literaturę
emblematyczną
(tłumaczenia, kopiowanie rycin oraz wszelkie inne nawiązania i przejawy współpracy).
Ponieważ przedsięwzięcie ma także charakter popularyzatorski, górny limit artykułu wynosi
15 tysięcy znaków (ok. 6 stron maszynopisu). Oczywiście dłuższe teksty można będzie rozbić na
części. Serdecznie zapraszam do współpracy przedstawicieli wszystkich szczebli akademickiej
wspólnoty, zarówno początkujących miłośników literatury emblematycznej, jak i od lat zgłębiających
jej tajniki badaczy.
Teksty lub ich propozycje proszę przesyłać pod adresem: [email protected]
mgr Alicja Bielak
Wydział „Artes Liberales”
Uniwersytet Warszawski
[email protected]
Projekt finansowany przez:
Patronat: