Katecheza chrzcielna jako szansa rozwoju religijnego rodziców

PASTORALNY WYMIAR PRZYGOTOWANIA RODZICÓW DO CHRZTU DZIECKA
131
TEOLOGIA I MORALNOή
Volumen 10(2015), numer 1(17)
doi: 10.14746/tim.2015.17.1.8
MAGDALENA TAFELSKA1
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Wydzia³ Teologiczny
Katecheza chrzcielna jako szansa rozwoju religijnego rodziców
Baptismal catechesis as an opportunity for religious development of parents
WSTÊP
Przemiany zachodz¹ce we wspó³czesnym œwiecie nios¹ ze sob¹ coraz czêœciej negatywne zjawiska w dziedzinie ¿ycia rodzinnego i religijnego. Zobojêtnienie religijne, a tak¿e brak ¿ywego œwiadectwa wiary ze strony rodziców, stawiaj¹ przed nami wiele pytañ i w¹tpliwoœci dotycz¹cych przysz³ego kszta³tu
rodziny. Wspó³czesny kryzys to¿samoœci religijnej oraz coraz bardziej zmniejszaj¹cy siê wp³yw wartoœci religijnych na ¿ycie spo³eczne niew¹tpliwie negatywnie wp³ywaj¹ na prze¿ywanie wiary. Równie¿ œrodki masowego przekazu, czêsto o nastawieniu komercyjnym i liberalnym, wiary nie umacniaj¹2.
S¹ to znaki czasu wzywaj¹ce zarówno duchownych, jak i œwieckich do
wspólnej troski o przekazywanie wiary. Tak bowiem jak milcz¹cy rodzice nie
naucz¹ swojego dziecka wypowiadania pierwszych s³ów, tak te¿ i rodzice, którzy nie ¿yj¹ wiar¹ i nie s¹ dla swoich dzieci wiarygodnymi œwiadkami, tej wiary
im nie przeka¿¹. Powstaje zatem pytanie, czy katecheza doros³ych, a w tym kontekœcie szczególnie katecheza chrzcielna rodziców, jest szans¹ ich religijnego
rozwoju. O koniecznoœci podjêcia takiej katechezy w ró¿nych jej wymiarach
Magdalena Tafelska – absolwentka Wydzia³u Teologicznego w Poznaniu. Obecnie doktorantka II roku w Zak³adzie Teologii Moralnej i Duchowoœci. Przedmiotem powstaj¹cej rozprawy doktorskiej jest Medyczna etyka troski o cz³owieka w schy³kowym okresie ¿ycia. Wœród zainteresowañ
naukowych wymieniæ mo¿na równie¿ tematy dotycz¹ce ma³¿eñstwa i rodziny. Wspó³organizatorka
Festiwali Nauki i Sztuki na Wydziale Teologicznym.
2
Por. K. Misiaszek, Doros³y w procesie ewangelizacji i katechezy, w: Katecheza doros³ych we
wspólnocie Koœcio³a, red. K. Misiaszek, Warszawa 2002, s. 117.
1
132
MAGDALENA TAFELSKA
mówi¹ równie¿ dokumenty Koœcio³a i choæ w obrêbie tego tematu nie powsta³o
ich jeszcze za wiele, to wœród najistotniejszych wymieniæ mo¿na np. dokument
autorstwa Miêdzynarodowej Rady do spraw Katechezy Katecheza doros³ych we
wspólnocie chrzeœcijañskiej oraz Dyrektorium katechetyczne Koœcio³a Katolickiego w Polsce z 2001 r. W dokumentach tych podkreœla siê potrzebê zadbania
o doros³ego chrzeœcijanina, który powinien byæ nieustannie formowany tak, aby
jego „za¿y³oœæ z Jezusem” by³a wci¹¿ pog³êbiana3. Za¿y³oœæ ta doprowadziæ ma
doros³ego cz³owieka do uwielbienia Boga oraz budowania królestwa, jak bowiem
wskazuje Miêdzynarodowa Rada ds. Katechezy „Królestwo Bo¿e rozwija siê, jak
ziarno w glebie, przede wszystkim poprzez pracowitoœæ swoich doros³ych cz³onków; sam natomiast Koœció³, i ka¿da forma katechezy, ubogaca siê dojrza³oœci¹
i m¹droœci¹ osób doros³ych, co tak¿e przyczynia siê do utrwalenia prawdy w ¿yciu Ludu Bo¿ego”4.
1. ROZUMIENIE I POTRZEBA KATECHEZY DOROS£YCH
1.1. Definicja katechezy doros³ych
Mówi¹c o katechezie doros³ych, mamy na myœli tych, którzy sami stali siê
ju¿ dojrzali w wierze i pragn¹ przekazywaæ j¹ innym (przede wszystkim chodzi
tu o œrodowisko rodzinne i w pierwszej kolejnoœci o przekazywanie tej¿e wiary
dzieciom), b¹dŸ te¿ myœlimy tu o tych, którzy zagubieni w przestrzeni ¿ycia religijnego potrzebuj¹ œwiat³a do dojrza³ego uformowania swojego ¿ycia wiary5.
Cel jest jednak zawsze jeden i ten sam: uœwiadomienie doros³ym koniecznoœci
ich œwiadectwa i podjêcia apostolskiej misji.
Trudno podaæ jedn¹ zwiêz³¹ definicjê tej¿e katechezy, gdy¿ zazwyczaj ró¿nicuje siê j¹ ze wzglêdu na zakres, jaki obejmuje, intensywnoœæ i czas trwania.
Jednak¿e jest ona zawsze rozumiana jako „element ca³oœciowego procesu ewangelizacji”6. Katecheza ta prowadziæ ma przede wszystkim do pog³êbienia wiary
zaszczepionej w chrzcie œw. oraz pobudzaæ do nieustannego rozwoju religijnego.
Dlatego te¿ z jednej strony katecheza ta musi byæ wpisana w ca³oœæ prowadzonych przez Koœció³ dzia³añ, ale z drugiej strony stanowiæ powinna osobn¹ formê, poniewa¿ ma byæ ona zupe³nie ró¿na od pierwszego g³oszenia, które jest
3
Dyrektorium Katechetyczne Koœcio³a Katolickiego w Polsce, nr 21: file:///C:/Users/Downlo
ads/Dyrektorium_Katechetyczne.pdf [dostêp 05.01.2015].
4
Miêdzynarodowa Rada ds. Katechezy, Katecheza doros³ych we wspólnocie chrzeœcijañskiej,
Watykan 1990, red. A. Królikowska, t³um. K. Misiaszek, Kraków 2001, nr 24.
5
Por. Chrzest. Przygotowanie rodziców i chrzestnych do sakramentu chrztu œwiêtego dzieci.
Katecheza doros³ych w Archidiecezji Poznañskiej, Poznañ 2011, s. 8.
6
Por. Pawe³ VI, Evangelium nuntiandi, Poznañ 1991, nr 17; Jan Pawe³ II, Catechesi tradendae, Poznañ 1995, nr 18; Chrzest. Przygotowanie rodziców i chrzestnych do sakramentu chrztu
œwiêtego dzieci, dz. cyt., s. 9.
KATECHEZA CHRZCIELNA JAKO SZANSA ROZWOJU RELIGIJNEGO RODZICÓW
133
przepowiadaniem Ewangelii tym, którzy nigdy o niej nie s³yszeli, lub tym, którzy ju¿ dawno o niej nie pamiêtaj¹. Jest ona równie¿ zupe³nie ró¿na od systematycznego kszta³cenia religijnego (np. w szko³ach), poniewa¿ siêga du¿o dalej.
Ponadto nie powinna byæ przypadkowa, gdy¿ winna opieraæ siê na wzajemnych
odniesieniach do innych praktyk i dzia³añ prowadz¹cych do rozwoju ¿ycia religijnego (np. powinna byæ ukierunkowana na sakramenty). Jej zadaniem jest równie¿ podejmowanie g³oszenia orêdzia chrzeœcijañskiego z uwzglêdnieniem specyfiki danego œrodowiska. Od fundamentalnych zasad (np. zawartych w Credo)
musi przechodziæ do doœwiadczeñ ¿yciowych. Jej zadaniem jest skupianie siê na
s³uchaniu s³owa Bo¿ego, jego celebracji i pobudzaniu do ¿ywego œwiadectwa
mi³oœci7. Katecheza doros³ych jest wiêc odpowiedzi¹ na wspó³czesne znaki czasu. Katecheza ta zapobiegaæ ma tak¿e powstawaniu takich zjawisk, które prowadzi³yby do os³abienia przez rodziców owoców katechizacji formalnej ich dzieci.
Nade wszystko zaœ jest odpowiedzi¹ na pragnienie pog³êbienia swojego osobistego ¿ycia wiary8.
Opieraj¹c siê wiêc na definicji tego pojêcia, mo¿na by powiedzieæ, ¿e katecheza doros³ych jest „procesem, za pomoc¹ którego w imieniu i na zlecenie Koœcio³a dokonuje siê przepowiadanie wiary doros³ym […], by ich wiara oœwiecona nauk¹ stawa³a siê ¿yw¹, wyraŸn¹ i czynn¹”9.
W tym kontekœcie warto zaznaczyæ, ¿e obecnie katecheza doros³ych poza
formalnym, cyklicznym aspektem przyjmuje równie¿ formê tymczasow¹. Czêsto
bowiem poprzedza ona wa¿ne wydarzenia, szczególnie te zwi¹zane z ¿yciem
sakramentalnym. W tym aspekcie nazywana jest np. „katechez¹ dla rodziców”
czy te¿ „katechez¹ chrzcieln¹”. Organizowana jest przed chrztem œw. dzieci, ich
Pierwsz¹ Komuni¹ œw. czy te¿ póŸniej przed bierzmowaniem. Przy okazji wiêc
wprowadzania dzieci do wspólnoty Ludu Bo¿ego czy te¿ towarzyszenia dzieciom
w dalszych latach rozwoju ich wiary pojawia siê szansa formacji rodziców, którzy dla swoich dzieci s¹ pierwszymi œwiadkami i nauczycielami wiary. Staj¹ siê
wiêc oni aposto³ami wobec swojego potomstwa, jednak¿e tak jak i aposto³owie,
którzy otrzymali pos³anie od swojego Mistrza, tak te¿ i oni potrzebuj¹ tego pos³ania i umocnienia ze strony Koœcio³a.
Szczególn¹ form¹ katechezy doros³ych jest wy¿ej wspomniana katecheza
chrzcielna, która od samych pocz¹tków opiera³a siê na przywo³ywaniu wydarzeñ
biblijnych. Wody potopu oraz przejœcie przez Morze Czerwone da³y pocz¹tek
rozwa¿aniom na temat wód chrzcielnych. Nastêpnie stosuj¹c przy chrzcie formu³ê trynitarn¹, w katechezie chrzcielnej zaczêto odwo³ywaæ siê do Paw³owego
7
Por. Chrzest. Przygotowanie rodziców i chrzestnych do sakramentu chrztu œwiêtego dzieci,
dz. cyt., s. 9.
8
Por. tam¿e, s. 9-10.
9
R. Cha³upniak, Jaka katecheza dla doros³ych?, w: Katecheza doros³ych we wspólnocie Koœcio³a, red. R. Misiaszek, Warszawa 2002, s. 95.
134
MAGDALENA TAFELSKA
symbolu zanurzenia w œmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa10. Jednak¿e, id¹c
za myœl¹ Paw³a, u samych pocz¹tków nie znajdywano podstaw do przeprowadzania „programowej” katechezy dla rodziców pragn¹cych ochrzciæ swoje dzieci, gdy¿ tekst Kol 3,20 „Dzieci, b¹dŸcie pos³uszne rodzicom we wszystkim, bo
to jest mi³e Panu”11 pozwala³ uznawaæ w pierwotnym Koœciele, ¿e dzieci rodziców chrzeœcijañskich mo¿na równie¿ nazywaæ chrzeœcijanami. Chrzest udzielany by³ wiêc dopiero po osi¹gniêciu doros³oœci, a osoba pragn¹ca go przyj¹æ
musia³a siê do niego nale¿ycie przygotowaæ. Sama jednak koniecznoœæ wczeœniejszego przygotowania siê do tego wydarzenia wyp³ywa³a przede wszystkim
z realizacji nakazu misyjnego: „Idzcie wiêc i nauczajcie wszystkie narody
chrzcz¹c je w imiê Ojca i Syna, i Ducha Œwiêtego”(Mt 28,19). Realizacja tego
nakazu dawa³a przekonanie, ¿e chrztu nie mo¿na udzielaæ bez wczeœniejszego
nauczania12. Ponadto w Koœciele pierwotnym sama katecheza rozumiana by³a
przede wszystkim jako nauka g³oszona katechumenom przed przyjêciem chrztu13.
Dziœ mo¿na zauwa¿yæ przesuniêcie akcentów, gdy¿ przygotowanie do chrztu
dzieci nie obejmuje przygotowania samych kandydatów, ale tych, którzy o ten
sakrament dla nich prosz¹. Jednak¿e tym, co pozosta³o niezmienne, jest to, i¿
w zwyczajnych okolicznoœciach chrztu nie zwyk³o siê udzielaæ bez wczeœniejszego nauczania.
1.2. Adresaci katechezy doros³ych
Adresatami tej katechezy s¹ przede wszystkim osoby doros³e, które po przyjêciu sakramentu chrztu, a tak¿e pozosta³ych sakramentów inicjacji chrzeœcijañskiej, podejmuj¹c ró¿ne obowi¹zki wyp³ywaj¹ce ze stanu ich ¿ycia, maj¹ stawaæ
siê coraz bardziej œwiadomymi cz³onkami wspólnoty Koœcio³a, któr¹ winni równie¿ rozwijaæ. W katechezie tej szczególn¹ rolê odgrywaj¹ katechiœci œwieccy,
czyli te osoby, które ¿yj¹c sw¹ wiar¹ na co dzieñ, pragn¹ dawaæ o niej ¿ywe
œwiadectwo. Dlatego te¿ istniej¹ ju¿ specjalne szko³y dla katechistów, które daj¹
odpowiednie przygotowanie do podjêcia tego odpowiedzialnego zadania. Osoby
doros³e bêd¹ce podmiotem omawianej tu katechezy maj¹ wiêc zostaæ doprowadzone poprzez udzia³ w niej przede wszystkim do œwiadomego uczestnictwa
w misterium œmierci i zmartwychwstania Jezusa tak, aby nastêpnie same, œwiadomie uczestnicz¹c w tym misterium, mog³y w nie wprowadzaæ innych14.
10
Por. M. Rusiecki, Katecheza chrzcielna, w: Encyklopedia katolicka, t. 8, red. A. Szostek,
B. Migut, Lublin 2000, s. 1030.
11
Pismo Œwiête Starego i Nowego Testamentu, Poznañ 2003.
12
Por. Chrzest dzieci, w: Encyklopedia Koœcio³a, t. 1, red. F.L. Cross, Warszawa 2003, s. 406-407.
13
Por. Katecheza, w: Encyklopedia Koœcio³a, t. 1, dz. cyt., s. 1127.
14
Por. Chrzest. Przygotowanie rodziców i chrzestnych do sakramentu chrztu œwiêtego dzieci,
dz. cyt., s. 14.
KATECHEZA CHRZCIELNA JAKO SZANSA ROZWOJU RELIGIJNEGO RODZICÓW
135
Dlatego te¿ szczególnymi adresatami tej katechezy s¹ rodzice. Oni bowiem,
uczestnicz¹c w przekazywaniu ¿ycia, dostêpuj¹ wielkiego zaszczytu wspó³pracy
w dziele stwórczym Boga. Jednak¿e ten zaszczyt nak³ada na nich równie¿ liczne
obowi¹zki, które powinni sumiennie realizowaæ15. Rodzina bowiem, któr¹ za³o¿yli, jest miejscem nie tylko rozwoju fizycznego czy emocjonalnego jej cz³onków, ale równie¿ ma troszczyæ siê o rozwój i wzrost duchowy. W niej poprzez
œwiadectwo rodziców ma byæ uwra¿liwiany zmys³ wiary dzieci, który pozwoli
im na prze¿ywanie spraw doczesnych w kontekœcie nadziei wiecznej. Rodzicom
bowiem, którzy staraj¹ siê zapewniæ wszelkie dobra swoim dzieciom, powinno
równie¿ zale¿eæ na osi¹ganiu przez nie dóbr wiecznych.
Dlatego te¿ rodzina staje siê pierwszym adresatem katechezy, jest jej podstawowym podmiotem. Potwierdza to Sobór Watykañski II, który rodziców nazywa
„pierwszymi zwiastunami wiary”16. Katecheza rodzinna jest wiêc realizacj¹ katechetycznej misji Koœcio³a, który pe³ni¹c tê misjê, odpowiada na potrzeby wspó³czesnego œwiata17. Ma³¿onkowie powinni wiêc wiedzieæ, ¿e rodzina, któr¹ tworz¹, musi mieæ religijno-apostolski charakter, który pozwoli na w³aœciwy rozwój
jej najm³odszych cz³onków tak, aby w przysz³oœci sami umieli dokonaæ w³aœciwych wyborów i œwiadomi swej wiary mogli wed³ug niej kszta³towaæ swoje ¿ycie18. Tak¿e Jan Pawe³ II w odniesieniu do katechezy rodziców w Redemptor
hominis napisa³: „owszem trzeba coraz bardziej d¹¿yæ do tego, aby ró¿ne formy
katechezy i ró¿ne jej dziedziny – poczynaj¹c od tej podstawowej jak¹ jest katecheza rodzinna: katecheza rodziców w stosunku do swych w³asnych dzieci –
œwiadczy³y o powszechnym uczestnictwie ca³ego Ludu Bo¿ego w prorockiej
pos³udze samego Chrystusa”19.
Nie mo¿na zatem kszta³towaæ dojrza³ej postawy religijnej dzieci bez dojrza³ej postawy rodziców. Tylko bowiem zak³adaj¹c takie wzajemne odniesienie,
mo¿na mówiæ o korzystnych warunkach do przeprowadzenia katechezy, w pierwszej kolejnoœci katechezy chrzcielnej czy te¿ w póŸniejszym czasie innych katechez rodzinnych20. Rodzice jako pierwsi wychowawcy i œwiadkowie wiary wobec swoich dzieci wezwani s¹ wiêc do udzia³u w tych¿e katechezach, a tak¿e do
g³oszenia s³owa Bo¿ego21. Miêdzynarodowa Rada ds. Katechezy przypomina, ¿e
„formacja ta, uwzglêdniaj¹c rolê spo³eczn¹ rodziny, ma staæ siê dla ludzi wierz¹15
Por. J. Stala, Rola katechezy doros³ych w formacji katechetycznej rodziców, w: Katecheza
doros³ych we wspólnocie Koœcio³a, Warszawa 2002, s. 159.
16
Por. Sobór Watykañski II, Konstytucja dogmatyczna o Koœciele, Poznañ 2005, nr 11; J. Stala, Rola katechezy doros³ych w formacji katechetycznej rodziców, dz. cyt., s. 160.
17
Por. J. Stala, Rola katechezy doros³ych w formacji katechetycznej rodziców, dz. cyt., s. 160.
18
Tam¿e, s. 161.
19
Jan Pawe³ II, Redemptor hominis, Poznañ 2001, nr 19.
20
Tam¿e.
21
Por. Sobór Watykañski II, Dekret o apostolstwie œwieckich, Poznañ 2005, nr 10.
136
MAGDALENA TAFELSKA
cych – ¿yj¹cych w œrodowisku rodzinnym, okazj¹ do przekazania im umiejêtnoœci niezbêdnych dla skutecznoœci prowadzonych przez rodziców jako wychowawców dzia³añ”22. Dlatego te¿ Rada ta uznaje, ¿e udzia³ rodziców w katechezach jest jedn¹ z najbardziej wyrazistych form katechezy doros³ych, które dziœ
bez w¹tpienia nale¿y wykorzystywaæ23.
Rodzice ju¿ w sakramencie ma³¿eñstwa wobec Boga przysiêgali, ¿e potomstwo, którym zostan¹ obdarzeni, wychowane zostanie przez nich w wierze katolickiej, dlatego te¿ w tym¿e sakramencie zostali wzbogaceni specjalnymi ³askami uzdalniaj¹cymi ich do przekazywania wartoœci tak ludzkich, jak i religijnych.
Dlatego te¿ w póŸniejszym czasie, realizuj¹c dar prokreacji, powinni byæ wsparci dzia³aniem Koœcio³a i pomoc¹ duszpastersk¹ tak, aby powo³anie, którym zostali obdarzeni, mog³o zostaæ w nich o¿ywione, a ³aska przez nich przyjêta mog³a zostaæ owocnie wykorzystana.
2. ZADANIA KATECHEZY CHRZCIELNEJ
2.1. Rozwijanie œwiadomoœci chrztu
Ma³¿onkowie wzbogaceni ³askami p³yn¹cymi z zawartego sakramentu ju¿
w chwili zaœlubin powinni byæ œwiadomi, ¿e tak jak wczeœniej przygotowywali
siê do zawarcia zwi¹zku ma³¿eñskiego, tak od tego momentu, gdy staj¹ siê ma³¿onkami, rozpoczyna siê dla nich czas przygotowania do wype³nienia przysz³ych
obowi¹zków rodzicielskich. Do podjêcia tej funkcji w mniej œwiadomy sposób
przygotowywani s¹ ju¿ wczeœniej. ¯yj¹c bowiem we w³asnych rodzinach, uczyli
siê tych ról, które sami teraz bêd¹ odgrywaæ.
Dlatego te¿ u samego pocz¹tku naprzeciw nim wychodzi Koœció³ ze swoj¹
katechez¹, poniewa¿ rodzice, którzy pragn¹ wprowadziæ swoje dziecko do wspólnoty Koœcio³a, powinni byæ œwiadomi tej tajemnicy i ³aski, której ich dziecko
dost¹pi. Aby ta œwiadomoœæ mog³a byæ w nich zaszczepiona, katecheza, w której
bêd¹ uczestniczyæ, musi zawieraæ kilka istotnych elementów.
Jako pierwszy nale¿y wymieniæ modlitwê. To ona powinna rozpoczynaæ katechezê, przed rozpoczêciem bowiem dialogu z katechizowanymi nale¿y zaprosiæ ich do dialogu z samym Bogiem, który ma dotkn¹æ i przemieniæ ich serce24.
Dziœ w czasie prowadzenia katechez chrzcielnych sugeruje siê równie¿ odejœcie od przekazywania wiedzy na temat tajemnicy wiary, gdy¿ to powinno dokonywaæ siê wczeœniej w czasie systematycznej katechezy szkolnej. Nale¿y siê
Por. J. Stala, Rola katechezy doros³ych w formacji katechetycznej rodziców, dz. cyt., s. 162.
Tam¿e.
24
Por. Z. Brzezinka, Katecheza przygotowuj¹ca rodziców do chrztu dziecka: http://www.opoka.
org.pl/biblioteka/K/chrzcielna1.html [dostêp 09.03.2015].
22
23
KATECHEZA CHRZCIELNA JAKO SZANSA ROZWOJU RELIGIJNEGO RODZICÓW
137
natomiast skoncentrowaæ na liturgii, która jest Ÿród³em i szczytem ¿ycia oraz
pos³ugi Koœcio³a. Chodzi tu przede wszystkim o odniesienie do tajemnicy paschalnej Chrystusa, która jest wyrazem mi³oœci Boga do ludzi, o wzbudzenie œwiadomoœci, ¿e obecnoœæ Chrystusa we wspólnocie Koœcio³a najpe³niej wyra¿a siê
w³aœnie przez sakramenty. S¹ one skutecznymi znakami, poprzez które Zmartwychwsta³y wychodzi na spotkanie z cz³owiekiem. Ukazanie takiego zwi¹zku
pomiêdzy katechez¹ chrzcieln¹ a liturgi¹ pozwala na uczynienie z niej prawdziwej szko³y wiary, w której rodzice ucz¹ siê nawi¹zywaæ i rozwijaæ swój kontakt
z Bogiem, a tak¿e ucz¹ siê przyjmowania konkretnych postaw wobec Boga, które póŸniej przeka¿¹ swoim dzieciom25.
Kolejnym wa¿nym elementem katechezy chrzcielnej w ramach wzbudzania
w rodzicach œwiadomoœci znaczenia chrztu œw. jest ukazanie trynitarnego wymiaru tego wydarzenia26. „Katecheza winna kszta³towaæ w wierz¹cym przekonanie
o trwaniu w ¿ywym zwi¹zku z Ojcem, Synem i Duchem Œwiêtym, dzia³aj¹cym
w momencie chrztu, ale równie¿ i w dalszym ¿yciu chrzeœcijanina. […] Podkreœlenie trynitarnego wymiaru […] ma na celu zauwa¿enie równie¿ owoców tego
wydarzenia, których inicjatorem oraz samym Ÿród³em jest ca³a Trójca Œwiêta”27.
Mówi¹c o katechezie chrzcielnej buduj¹cej na liturgii oraz tajemnicy trynitarnej, nie mo¿na pomin¹æ równie¿ jej wymiaru biblijnego. Pismo Œwiête bowiem
jest kluczem do odczytania we w³aœciwym œwietle zbawczego orêdzia wpisanego w wydarzenie chrztu28. Tak jak chrzest jest pocz¹tkiem ¿ycia Bo¿ego, tak Biblia jest pocz¹tkiem odkrywania osobistej relacji z Bogiem, który sta³ siê S³owem Wcielonym dla jeszcze g³êbszego wejœcia w historiê cz³owieka tak, by tê
historiê móc przemieniaæ.
Podczas przygotowania rodziców do chrztu œw. dzieci potrzebna jest równie¿
spowiedŸ œwiêta. Katecheza chrzcielna bowiem jest katechez¹ sakramentaln¹
i choæ g³ównym motywem jej organizowania jest przygotowanie rodziców do
wydarzenia chrztu dziecka, to jej sercem ma byæ Eucharystia, w której rodzina
bêdzie uczestniczy³a w pe³ny sposób29.
Wa¿nym elementem katechezy chrzcielnej jest te¿ jej wymiar spo³eczny.
Rodzice musz¹ wiedzieæ, ¿e z chwil¹ chrztu ich dziecko zostanie w³¹czone
w spo³ecznoœæ Ludu Bo¿ego, któremu przewodzi Chrystus. Chodzi tu zatem o to,
aby katecheza ta mia³a tak¿e wymiar eklezjalny, by zwraca³a uwagê katechizo-
25
Por. Z. Marek, Rzeczywistoœæ chrztu w ujêciu polskiej katechezy, w: Chrzest na nowo odczytany, red. J. Decyk, Warszawa 2001, s. 137-138.
26
Tam¿e, s. 140.
27
Tam¿e.
28
Tam¿e, s. 145-146.
29
Por. Chrzest dziecka. Modlitewnik i praktyczne rady dla rodziców i chrzestnych, red.
R. Bagiñski, J. Kamiñski, P³ock 2010, s. 29.
138
MAGDALENA TAFELSKA
wanych na ich udzia³ w ¿yciu Koœcio³a oraz na ich odpowiedzialnoœæ za jego
losy30. Szerzej wymiar ten zostanie omówiony w dalszym paragrafie.
Mo¿na wiêc powiedzieæ, ¿e aby katecheza chrzcielna mog³a rozwin¹æ w katechizowanych œwiadomoœæ tego, o jak wa¿ny sakrament prosz¹ dla swojego
dziecka, powinna byæ przede wszystkim katechez¹ sakramentaln¹, trynitarn¹,
biblijn¹ oraz eklezjaln¹. Poprzez uwzglêdnienie tych elementów katecheza ta
nabiera pe³nego wymiaru, prowadzi do odkrycia g³êbokiej rzeczywistoœci wydarzenia chrztu oraz pozwala na przyjêcie przez rodziców apostolskiej postawy
wzglêdem tych, którzy zostali im powierzeni.
2.2. Pobudzanie do œwiadectwa wiary
Szczegó³owym zadaniem katechezy chrzcielnej jest prowadzenie osób w niej
uczestnicz¹cych do pog³êbienia ich wiary. Ma siê to dokonywaæ przez nieustanne otwieranie przed katechizowanymi dróg umo¿liwiaj¹cych im danie osobistej
odpowiedzi na skierowane do nich s³owo Bo¿e31. Rodzice w czasie katechezy
chrzcielnej wprowadzani s¹ wiêc w teologiê sakramentu, który niegdyœ sami
przyjêli, a o który teraz prosz¹ dla swojego dziecka. Katecheza ta prowadzi jej
uczestników od w i e d z i e æ poprzez b y æ, a¿ do d z i a ³ a æ. Jej zadaniem jest
wiêc kszta³towanie dojrza³ego i œwiadomego chrzeœcijanina32. W przypadku rodziców prosz¹cych o chrzest dziecka jest to rzecz bardzo wa¿na, gdy¿ najpierw
sami powinni oni zadbaæ o swoj¹ formacjê, aby nastêpnie móc formowaæ tych,
którzy zostali im powierzeni, poniewa¿ „dojrza³ym chrzeœcijaninem jest tylko ten
cz³owiek, który wierzy w Chrystusa, a jego wiara spontanicznie wydaje owoce
dobrych uczynków i przez te uczynki staje siê doskona³a”33 (por. Jk 2,14.22).
W katechezie tej chodzi równie¿ o doprowadzenie do umiejêtnego formu³owania oceny zmian zachodz¹cych w œwiecie tak, aby mog³y byæ one interpretowane w œwietle zamys³u Bo¿ego. Nie mo¿na pomin¹æ równie¿ koniecznoœci
wyjaœniania wspó³czesnych problemów moralnych oraz religijnych34, bowiem to
co niejasne, mo¿e zniechêcaæ do æwiczenia siê w okreœlonych cnotach moralnych
i do rozwijania ich w sobie. Katecheza ta bêdzie wiêc szans¹ wyjaœnienia pewnych w¹tpliwoœci lub w³aœciwego uargumentowania spraw w¹tpliwych. Dlatego
te¿ czêsto mówi siê, ¿e katecheza ta powinna byæ „elitarna” (tak jak czêsto jest
to w przypadku przygotowania rodziców do chrztu dzieci), to znaczy powinna
odbywaæ siê w ma³ym gronie, aby prowadz¹cy j¹ móg³ swobodnie dotrzeæ
z w³aœciwym przekazem do wszystkich katechizowanych.
Por. Z. Marek, Rzeczywistoœæ chrztu w ujêciu polskiej katechezy, dz. cyt., s. 141-142.
Por. Sobór Watykañski II, Konstytucja dogmatyczna o Koœciele, dz. cyt., nr 32.
32
Por. R. Cha³upniak, Jaka katecheza dla doros³ych?, dz. cyt., s. 93-94.
33
Por. tam¿e, s. 94.
34
Por. Chrzest. Przygotowanie rodziców i chrzestnych do sakramentu chrztu œwiêtego dzieci,
dz. cyt., s. 10.
30
31
KATECHEZA CHRZCIELNA JAKO SZANSA ROZWOJU RELIGIJNEGO RODZICÓW
139
Koœció³, realizuj¹c swe doczesne zadania, poprzez katechezê pobudza osoby
doros³e do podjêcia odpowiedzialnoœci za przekazywanie wiary, co wyra¿aæ siê
ma przede wszystkim w ich odwa¿nym œwiadectwie chrzeœcijañskiego ¿ycia35,
a tak¿e d¹¿y do uczynienia z tych¿e osób uwa¿nych s³uchaczy s³owa Bo¿ego, gdy¿
s³owo zasiane w ich ¿yciu i œwiadomie przyjête mo¿e wydaæ obfite owoce w œrodowisku ich bytowania na p³aszczyŸnie kulturalnej, zawodowej oraz rodzinnej36.
2.3. Odkrywanie potrzeby eklezjalnego prze¿ywania wiary
Osoby doros³e z racji ró¿nych pe³nionych przez siebie funkcji wpisane s¹
w ci¹g rozmaitych relacji. S¹ to najczêœciej relacje zwi¹zane z ¿yciem zawodowym oraz podejmowanymi funkcjami spo³ecznymi. Jednak pierwsza z nich wynika z za³o¿enia rodziny. Rodzina bowiem bêd¹ca podstawow¹ komórk¹ spo³eczn¹ stawia przed cz³owiekiem wiele zadañ, do których musi byæ odpowiednio
przygotowany. Cz³owiek potrzebuje tych wszystkich odniesieñ, potrzebuje ró¿nych relacji, dlatego te¿ w naturalny sposób pragnie realizowaæ siê w ró¿nych
wymiarach ¿ycia spo³ecznego. Wynika to z potrzeby poczucia wspólnoty, gdy¿
jak pisa³ Thomas Merton: „nikt z nas nie jest samotn¹ wysp¹”. Oznacza to, ¿e
potrzebujemy drugiego cz³owieka przede wszystkim do stworzenia tych pierwszych relacji rodzinnych, które zaspokajaj¹ nasz¹ potrzebê mi³oœci oraz poczucia
bezpieczeñstwa, potrzebujemy te¿ innych relacji w ¿yciu spo³ecznym, które pozwalaj¹ np. na wspólnotowe osi¹ganie wyznaczonych celów. W odniesieniu do
drugiego dokonuje siê bowiem równie¿ mój osobisty rozwój, dlatego te¿, jeœli
bêdziemy mówiæ o potrzebie rozwoju w dziedzinie ¿ycia religijnego, to równie¿
tu nie mo¿na zapomnieæ o wspólnocie.
Cz³owiekowi doros³emu potrzeba wiêc doœwiadczenia Koœcio³a, który jest
wspólnot¹, komuni¹ Boga z ludŸmi. Tak jak w ¿yciu spo³ecznym ludzie ³¹cz¹ swe
si³y dla osi¹gniêcia jakiegoœ dobra, tak i w perspektywie wiary trzeba tego
zjednoczenia dla osi¹gniêcia dobra najwy¿szego, jakim jest zbawienie. Koœció³
bowiem przewodzi swoim cz³onkom na drodze do osi¹gniêcia królestwa Bo¿ego, udzielaj¹c na tej drodze odpowiednich œrodków potrzebnych do tego celu37.
,,Taka œwiadomoœæ wiary nie mo¿e pozostaæ tylko doœwiadczeniem wewnêtrznym. Dojrza³y cz³owiek wierz¹cy musi tê wiarê wyraziæ. W taki sposób
powstaje wspólnota braterska, ale równie¿ wspólnota struktur koœcielnych, konkretnych programów, spotkañ i grup religijnych”38.
Prze¿ywanie uczestnictwa we wspólnocie Koœcio³a jest wiêc procesem. Dla
ka¿dego cz³owieka rozpoczyna siê on wraz z przyjêciem sakramentu chrztu œw.,
35
Por. J. Kochel, Katecheza ewangelizacyjna w nauczaniu pastoralnym Carlo Maria kard.
Martiniego, Opole 1999, s. 110.
36
Por. tam¿e s. 140.
37
Por. Jan Chryzostom, Katechezy chrzcielne, Lublin 1993, s. 101.
38
Por. J. Kochel, Katecheza ewangelizacyjna, dz. cyt., s. 140.
140
MAGDALENA TAFELSKA
który wprowadza nas we wspólnotê ludzi wierz¹cych. Jest on pocz¹tkiem budowania naszej komunii z Bogiem i braæmi. Nastêpnie komunia ta umacniana jest
na drodze przyjmowania kolejnych sakramentów. Tak dzieje siê np. w odniesieniu do sakramentu ma³¿eñstwa. Ma³¿onkowie pobudzeni przyk³adem oblubieñczej mi³oœci Oblubieñca (Boga) do swojej Oblubienicy (Koœcio³a) sami pragn¹
obdarzaæ siê tak¹ mi³oœci¹ i zaœwiadczyæ o niej wobec wspólnoty Koœcio³a. Nastêpnie zobowi¹zuj¹ siê do wprowadzenia do tej wspólnoty tych, których Bóg
zechce powierzyæ im na mocy przekazywania ¿ycia. W tym wymiarze ma³¿onkowie powo³ani zostaj¹ do nowej roli, któr¹ musz¹ odegraæ we wspólnocie eklezjalnej. St¹d potrzebuj¹ zarówno umocnienia z jej strony, jak i si³ i odwagi do
w³asnego jej budowania. Dlatego te¿ konieczne jest – przy okazji ró¿nych spotkañ, np. zwi¹zanych z przygotowaniem katechetycznym rodziców do chrztu
dzieci – przypominanie o potrzebie ¿ywego uczestnictwa we wspólnocie Koœcio³a, a tak¿e uœwiadamianie rodzicom, jakie zadania na nich spoczywaj¹, jeœli chodzi o wprowadzanie dzieci do tej¿e wspólnoty. W czasie tych spotkañ trzeba wiêc
u¿yæ takich sposobów i form przedstawiania wiary, aby zachêcaæ rodziców do
coraz pe³niejszego uczestniczenia we wspólnocie i przejawiania nieustannej troski o budowanie osobistej komunii z Bogiem i braæmi w wierze39.
3. SZCZEGÓ£OWE KWESTIE ZWI¥ZANE Z KATECHEZ¥ CHRZCIELN¥
3.1. Wybór imienia i proœba o chrzest
Tradycja nadawania imienia zapisana jest ju¿ w Piœmie Œwiêtym. Mo¿na tu
przywo³aæ postaæ El¿biety i Zachariasza, którzy nadaj¹ imiê swojemu synowi, czy
te¿ liczne sceny zmiany imienia ró¿nych osób przez Jezusa, jak chocia¿by Piotra,
do którego Jezus zwróci³ siê i rzek³: „Ty jesteœ Szymon, syn Jana, ty bêdziesz nazywa³ siê Kefas – to znaczy Piotr”40. Imiê w ¿yciu cz³owieka jest zatem bardzo
wa¿nym elementem. W pewnym stopniu okreœla ono cz³owieka, nadaje mu charakter. Rodzice, którzy wydali na œwiat swoje dziecko, maj¹ wiêc prawo do nadania swemu dziecku imienia, a nawet maj¹ taki obowi¹zek. Wa¿ne, by przy dokonywaniu wyboru kierowali siê nie tylko wspó³czesnymi trendami, ale by szukali
przede wszystkim takiego imienia, które odnieœæ mo¿na do postaci biblijnej lub
œwiêtej, by w przysz³oœci ich dziecko mog³o czerpaæ wzór ze swojego patrona.
Po nadaniu imienia, gdy tylko bêdzie to mo¿liwe, rodzice powinni udaæ siê
do swojej parafii, aby dziecku móg³ zostaæ udzielony chrzest. Zasadniczo powinien on mieæ miejsce w czasie niedzielnej Eucharystii bêd¹cej pami¹tk¹ zmartwychwstania Jezusa. Jeœli zdrowie matki i dziecka na to pozwala, czas pomiêTam¿e.
Por. Chrzest dziecka. Modlitewnik i praktyczne rady dla rodziców i chrzestnych, red.
R. Bagiñski, J. Kamiñski, P³ock 2010, s. 29-30.
39
40
KATECHEZA CHRZCIELNA JAKO SZANSA ROZWOJU RELIGIJNEGO RODZICÓW
141
dzy narodzinami dziecka a jego chrztem nie powinien byæ zbyt odleg³y, gdy¿
proœba o niego wyra¿aæ ma troskê rodziców o zbawienie potomka. Dobrze jest
równie¿, gdy rodzice jeszcze przed narodzeniem dziecka zg³osz¹ chêæ jego
ochrzczenia, co umo¿liwia im spokojne, wczeœniejsze uczestnictwo w katechezach chrzcielnych. Jeœli chrzest przypada w czasie Wigilii Paschalnej, dodatkowo podkreœli³a to tajemnicê przejœcia ze œmierci grzechu do nowego ¿ycia41.
Jednak ka¿da proœba rodziców o udzielenie tego sakramentu ich dziecku
powinna wyp³ywaæ z ich g³êbokiej wiary i troski o jej przekazanie oraz o zbawienie dziecka. Po nadaniu imienia rodzice mog¹ uroczyœcie przedstawiæ je
Koœcio³owi, prosz¹c, aby wspólnota ta je przyjê³a i pomog³a im w pielêgnowaniu Bo¿ej mi³oœci w sercu nowego cz³onka rodziny Bo¿ej.
3.2. Wybór rodziców chrzestnych
Zgodnie z tradycj¹ Koœcio³a rodzice wybieraj¹ dla swojego dziecka rodziców chrzestnych, którzy bêd¹ pomagali im w katolickim wychowaniu ich dziecka. Maj¹ to byæ zarówno œwiadkowie tego wydarzenia, jak i œwiadkowie wiary,
gdy¿ w momencie chrztu dziecka zostanie na³o¿ona na nich odpowiedzialnoœæ
chrzeœcijañskiego wychowania nowo ochrzczonego. Wed³ug tradycji s¹ to dwie
osoby ró¿nej p³ci, chocia¿ w myœl przepisów prawa do funkcji tej wystarczy³by
wybór jednej osoby42. Dobr¹ praktyk¹ jest wybieranie tych¿e osób z grona najbli¿szej rodziny lub przyjació³, aby mieæ pewnoœæ, ¿e osoby te w nale¿yty sposób wype³ni¹ powierzone im zadanie.
,,Chrzest dziecka stanowi wiêc okazjê dla rodziców i chrzestnych do ponownego odkrycia chrztu jako fundamentu chrzeœcijañskiego ¿ycia, zgodnie ze s³owami Aposto³a: Wy wszyscy, którzy zostaliœcie ochrzczeni w Chrystusie, przyoblekliœcie siê w Chrystusa (Ga 3,27)”43. Tak wiêc i dla rodziców chrzestnych
konferencja chrzcielna, w której uczestnicz¹, mo¿e staæ siê okazj¹ do osobistej
weryfikacji ich ¿ycia wiary. Przez wys³uchanie konferencji, skorzystanie z sakramentu pokuty oraz poprzez udzia³ w Eucharystii mog¹ oni pobudziæ swoje sumienie i na nowo zadbaæ o pielêgnowanie w³asnej przyjaŸni z Bogiem, gdy¿ od
tego momentu tej przyjaŸni bêd¹ musieli uczyæ tych, którzy przez g³êbokie zaufanie zostali im powierzeni. Musz¹ wiêc równie¿ staæ siê ¿ywymi œwiadkami
wiary, tê wiarê sami prze¿ywaæ, gdy¿ zaufanie, jakim zostali obdarzeni, nak³ada
na nich ciê¿ar odpowiedzialnoœci za zbawienie drugiej osoby44. W czasie kate41
42
s. 667.
Por. tam¿e, s. 26-27.
Por. Rodzice chrzestni, w: Encyklopedia Koœcio³a, t. 2, red. F.L. Cross, Warszawa 2003,
I Synod Diecezji Lednickiej 2007-2012, Instrukcja o przygotowaniu rodziców i chrzestnych
do chrztu dziecka, w: http://synod.diecezja.legnica.pl/KSIEGA/TOMI/26-I07.pdf [dostêp 10.03.2015].
44
Por. Chrzest dziecka. Modlitewnik i praktyczne rady dla rodziców i chrzestnych, dz. cyt.
s. 30-31.
43
142
MAGDALENA TAFELSKA
chezy chrzcielnej mo¿na wiêc równie¿ zachêciæ zarówno rodziców, jak i rodziców chrzestnych do codziennej lektury Biblii. Wspólnie rozwa¿ane teksty przed
liturgi¹ chrztu œw. mog¹ byæ dobrym pocz¹tkiem dla takiej praktyki.
ZAKOÑCZENIE
Obok wielu pozytywnych aspektów, jakie niesie ze sob¹ katecheza chrzcielna, mo¿na tak¿e dostrzec pewne jej s³aboœci. Czasami organizowana jest ona
w poœpiechu, bez odpowiedniego przygotowania. „Czêsto cechuje j¹ powierzchownoœæ, improwizacja, brak pog³êbionego przygotowania […], s³aby nacisk na
dzia³anie apostolskie, brak otwartoœci, trudnoœci integracyjne, brak odpowiedniego jêzyka, czasami infantylne formy”45.
Jeœli katecheza chrzcielna, realizowana w nie³atwych okolicznoœciach postêpuj¹cej laicyzacji ¿ycia spo³ecznego, zostanie dobrze przygotowana i wykorzystana, mimo wszystko bêdzie mog³a staæ siê szans¹ rozwoju religijnego rodziców. Ponadto jej powodzenie zale¿y od wielu z³o¿onych okolicznoœci. Jeœli
uczestnicz¹cy w niej rodzice traktowaæ j¹ bêd¹ jedynie jako konieczny do spe³nienia obowi¹zek, to trudno bêdzie mówiæ o jakichkolwiek owocach. Jednak¿e,
jeœli z wiar¹ odpowiedz¹ na skierowane do nich treœci, katecheza ta z pewnoœci¹
przyniesie owoce. Dzisiejsze zabieganie, nat³ok obowi¹zków i wieloœæ propozycji na „szczêœliwe ¿ycie” p³yn¹cych ze œwiata nie u³atwiaj¹ tego zadania. Jednak¿e ju¿ sama szansa spotkania i porozmawiania o sprawach wiary daje nadziejê przebudzenia. W tym kontekœcie warto pomyœleæ równie¿ o atrakcyjnoœci
przekazu i stosowanych formach tak, aby mówienie o sprawach Bo¿ych wzbudza³o ciekawoœæ i pozostawia³o pewien niedosyt. Wiele te¿ zale¿y od wspomnianej postawy i zaanga¿owania uczestników – katechizowanych, jeœli bowiem sami
w tej katechezie odkryj¹ szansê w³asnego rozwoju, szansê stania siê prawdziwymi œwiadkami wiary, to rzeczywiœcie zarówno nasze rodziny, jak i nasze wspólnoty parafialne zaczn¹ ¿yæ nowym ¿yciem.
SUMMARY
In the face of changes taking place in the modern world, it is noted for the need of constant
stimulation to the living testimony of faith. That is why the aim of this article is to highlight the
important role in stimulating the living witness of faith, and in raising awareness of parents of their
duties and responsibilities, in relation to their children’s full baptismal catechesis. Catechesis is an
opportunity for their religious development, so that from the individual faith, they can move to the
faith professed and shaped in the community of the Church and family. Today’s hustling and variety
of proposals for „happy life” flowing from the world do not appear to facilitate this task. However,
45
R. Cha³upniak, Jaka katecheza dla doros³ych?, dz. cyt., s. 88.
KATECHEZA CHRZCIELNA JAKO SZANSA ROZWOJU RELIGIJNEGO RODZICÓW
143
the chance to meet and talk about issues of faith gives hope to a new awakening. When catechesis
is well prepared, it will undoubtedly be able to achieve its purpose.
Keywords
baptism, catechesis, family, parents, godparents, child, testimony of faith,
religious development, upbringing, community of the Church
BIBLIOGRAFIA
Pismo Œwiête Starego i Nowego Testamentu, Pallottinium, Poznañ 2003.
Dokumenty Koœcio³a
Dyrektorium katechetyczne Koœcio³a Katolickiego w Polsce:
file:///C:/Users/Downloads/Dyrektorium_Katechetyczne.pdf [dostêp 05.01.2015].
Jan Pawe³ II, Catechesi tradendae, Pallottinum, Poznañ 1995.
Jan Pawe³ II, Redemptor hominis, Pallottinum, Poznañ 2001.
Miêdzynarodowa Rada ds. Katechezy, Katecheza doros³ych we wspólnocie chrzeœcijañskiej, Watykan 1990, red. A. Królikowska, t³um. K. Misiaszek, WAM, Kraków 2001.
Pawe³ VI, Evangelium nuntiandi, Pallottinum, Poznañ 1991.
Sobór Watykañski II, Dekret o apostolstwie œwieckich, Pallottinum, Poznañ 2005.
Sobór Watykañski II, Konstytucja dogmatyczna o Koœciele, Pallottinum, Poznañ 2005.
Literatura przedmiotu
Brzezinka Z., Katecheza przygotowuj¹ca rodziców do chrztu dziecka: http://www.opoka.
org.pl/biblioteka/K/chrzcielna1.html [dostêp 09.03.2015].
Cha³upniak R., Jaka katecheza dla doros³ych?, w: Katecheza doros³ych we wspólnocie
Koœcio³a, red. R. Misiaszek, Wydawnictwo Salezjañskie, Warszawa 2002.
Chrzest dzieci, w: Encyklopedia Koœcio³a, red. F.L. Cross, Oficyna Wydawnicza Vocatio,
Warszawa 2003.
Chrzest dziecka. Modlitewnik i praktyczne rady dla rodziców i chrzestnych, red. R. Bagiñski, J. Kamiñ, Duszpasterstwo Rodzin Diecezji P³ockiej, P³ock 2010.
Chrzest, red. M. Œpiewakowska, R. Szpakowski, Wydawnictwo Salezjañskie, Warszawa
2010.
Chrzest. Przygotowanie rodziców i chrzestnych do sakramentu chrztu œwiêtego dzieci.
Katecheza doros³ych w Archidiecezji Poznañskiej, Œwiêty Wojciech, Poznañ 2011.
Jan Chryzostom, Katechezy chrzcielne, Kerygma, Lublin 1993.
144
MAGDALENA TAFELSKA
Kochel J., Katecheza ewangelizacyjna w nauczaniu pastoralnym Carlo Maria kard. Martiniego, Wydzia³ Teologiczny Uniwersytetu Opolskiego, Opole 1999.
Marek Z., Rzeczywistoœæ chrztu w ujêciu polskiej katechezy, w: Chrzest na nowo odczytany, red. J. Decyk, Uniwersytet Kardyna³a Stefana Wyszyñskiego, Warszawa 2001.
Misiaszek K., Doros³y w procesie ewangelizacji i katechezy, w: Katecheza doros³ych we
wspólnocie Koœcio³a, red. K. Misiaszek, Wydawnictwo Salezjañskie, Warszawa 2002.
Rodzice chrzestni, w: Encyklopedia Koœcio³a, t. 2, red. F.L. Cross, Oficyna Wydawnicza
Vocatio, Warszawa 2003.
Rusiecki M., Katecheza chrzcielna, w: Encyklopedia katolicka, t. 8, red. A. Szostek,
B. Migut, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2000.
Stala J., Rola katechezy doros³ych w formacji katechetycznej rodziców, w: Katecheza doros³ych we wspólnocie Koœcio³a, Wydawnictwo Salezjañskie, Warszawa 2002.
I Synod Diecezji Lednickiej 2007-2012, Instrukcja o przygotowaniu rodziców i chrzestnych do chrztu dziecka: http://synod.diecezja.legnica.pl/KSIEGA/TOMI/26-I07.pdf
[dostêp 10.03.2015].