Zaufać młodym - Edukacja.Info.PL

Zaufać młodym
Fundacja na rzecz Nauki Polskiej przyznaÅ‚a 121 krajowych stypendiÃłw dla mÅ‚odych uczonych.
Naukowcy z PAN otrzymali 15 takich wyrÃłÅźnieÅ„, z czego aÅź 20 procent przypadÅ‚o na Instytut
Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności w Olsztynie.
KaÅźdy czas w Åźyciu ma swoje prawa, mÅ‚odość takÅźe. Jest ona nie tylko piÄ™kna, ale przede
wszystkim rzutka, nacechowana odwagÄ…. Na poczÄ…tku kaÅźdej drogi jest zapaÅ‚. PopeÅ‚nione
błędy nie odstraszają, lecz jeszcze silniej mobilizują do walki. Napotykane trudności
podsycają ciekawość poznania niedostępnego. Grzechem trudnym do wybaczenia jest duszenie
tej energii. MÄ…dry opiekun rodzÄ…cego siÄ™ talentu nie kaÅźe mu czekać w kolejce po sÅ‚awÄ™.
Nie lÄ™ka siÄ™, Åźe uczeÅ„ przeroÅ›nie mistrza i robi wszystko, by pomÃłc. Tego wymaga etyka
uczonego, czyli wÅ‚aÅ›ciwe zrozumienie misji, jakÄ… jest edukacja i ksztaÅ‚cenie nastÄ™pcÃłw.
PamiÄ™tam, jak Jerzy Giedroyc mÃłwiÅ‚ o spoczywajÄ…cym na kaÅźdym pokoleniu obowiÄ…zku
pozostawienia po sobie nastÄ™pcÃłw. Ta mÄ…drość, wÅ‚aÅ›ciwie juÅź filozofia, odnosi siÄ™ z
pewnoÅ›ciÄ… takÅźe do wiedzy. ZobowiÄ…zuje nas do tego intelektualna uczciwość. Kto o tym
zapomina, bÄ™dzie takÅźe zapomniany przez historiÄ™. I warto o tym pamiÄ™tać. W swojej
piętnastoletniej praktyce dziennikarskiej, popularyzując wiedzę, miałem zawsze szczęście do
ludzi. SpotykaÅ‚em wielkich, ale teÅź dopiero zaczynajÄ…cych przygodÄ™ z naukÄ…. CeniÄ™ sobie te
spotkania z nieoszlifowanymi brylantami, ktÃłre kaÅźdego dnia zaczynajÄ… Å›wiecić jaÅ›niej. Ich
oczy przypominają gwiazdy rozpalone sobie tylko znaną energią. Czasem trzeba w nich ostudzić
temperaturę pasji badawczej, by nie spłonęli w tyglu niepoznanych zjawisk. I dopiero wtedy
wydobyć z nich to, co najcenniejsze. Takich wÅ‚aÅ›nie mÅ‚odych naukowcÃłw poznaÅ‚em
niedawno.
Specyfika rozrodu ryb
Dr inÅź. RadosÅ‚aw Kowalski jest absolwentem WydziaÅ‚u Ochrony Åšrodowiska i Rybactwa
Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Dotychczasowe osiągnięcia naukowe
zaowocowały uzyskaniem w 2004 roku nagrody Fundacji Pro Scientia et Vita, utworzonej przez
czÅ‚onkÃłw Polskiej Akademii Nauk. Od piÄ™ciu lat dr Kowalski jest asystentem w ZakÅ‚adzie
Andrologii Molekularnej Instytutu Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN w Olsztynie. Ten
mÅ‚ody czÅ‚owiek, pasjonujÄ…cy siÄ™ prywatnie wÄ™dkarstwem i Åźeglarstwem, w lutym tego roku
uzyskaÅ‚ dwuletnie stypendium JapoÅ„skiego Towarzystwa Popierania Nauki (JSPS). Na staÅźu w kraju
kwitnÄ…cej wiÅ›ni bÄ™dzie prowadziÅ‚ badania w placÃłwce Uniwersytetu w Tokio, Misaki Marine
Biological Station. A temat oczywiście związany z ichtiologią, konkretnie, z rozrodem ryb.
Jak powiedziaÅ‚ mÅ‚ody badacz, ryby kostnoszkieletowe naleÅźÄ… do gromady zwierzÄ…t, ktÃłrych
rozrÃłd w zdecydowanej wiÄ™kszoÅ›ci gatunkÃłw opiera siÄ™ na zapÅ‚odnieniu zewnÄ™trznym.
Specyfika rozrodu w warunkach zewnętrznych przekłada się na budowę i charakter ruchu
plemnikÃłw ryb. W odrÃłÅźnieniu od zwierzÄ…t o zapÅ‚odnieniu wewnÄ™trznym, plemniki ryb
kostnoszkieletowych nie posiadają akrosomu (z wyjątkiem ryb chrzęstnokostnych), a czas trwania
ich ruchu jest nieporÃłwnanie krÃłtszy (od kilkunastu sekund do kilku minut). Samo zapÅ‚odnienie w
przypadku ryb jest takÅźe procesem o zdecydowanie wiÄ™kszej dynamice niÅź w przypadku ssakÃłw.
Znajduje to swoje odbicie takÅźe i w budowie oocytÃłw ryb. SÄ… one wiÄ™ksze od ssaczych, gdyÅź
muszÄ… zawierać skÅ‚adniki odÅźywcze niezbÄ™dne do rozwoju larwy w Å›rodowisku
zewnÄ™trznym. KrÃłtki czas ruchu plemnikÃłw oraz brak struktury akrosomu spowodowaÅ‚
prawdopodobnie w toku ewolucji powstanie w oocytach ryb otworu mikropylarnego, ułatwiającego
wniknięcie plemnika do ich wnętrza. Z uwagi na ich wielkość, skład oraz budowę osłonek
jajowych, nie opracowano jeszcze skutecznej metody ich kriokonserwacji.
Inaczej jest w przypadku nasienia, ktÃłrego zamraÅźanie i rozmraÅźanie opanowano na tyle dobrze, iÅź
stosując takie nasienie w zapłodnieniu, uzyskuje się wyniki identyczne z otrzymywanym po
zastosowaniu nasienia Å›wieÅźego. ZamroÅźone w ciekÅ‚ym azocie plemniki mogÄ… być
przechowywane wiele lat bez utraty swej zdolności zapładniającej. Jest to niezwykle istotne, gdy
wziąć pod uwagÄ™ fakt, iÅź w przypadku ryb moÅźliwe jest przeprowadzenie skutecznej
androgenezy. Jest ona procesem, w toku ktÃłrego rozwija siÄ™ organizm pochodzÄ…cy genetycznie
wyÅ‚Ä…cznie z DNA plemnika. AndrogenezÄ™ przeprowadzać moÅźna zarÃłwno uÅźywajÄ…c
oocytÃłw tego samego gatunku, co stosowane nasienie (androgeneza wewnÄ…trzgatunkowa), jak i
gatunku spokrewnionego (androgeneza obcogatunkowa). W przypadku gospodarki rybackiej, na skutek
infekcji wirusowej lub z powodu zanieczyszczenia wody zwiÄ…zkami szkodliwymi dla ryb, moÅźe
dochodzić do śmierci całego stada. Sytuacje takie przynoszą niepowetowane straty, zwłaszcza
http://edukacja.info.pl - Edukacja.Info.PL
Powered by Mambo
Generated: 8 March, 2017, 15:16
gdy dotyczÄ… obiektÃłw dysponujÄ…cych cennymi liniami hodowlanymi. MoÅźe spadać szybkie tempo
wzrostu, wydajność i odporność na choroby.
W zwiÄ…zku z tym od kilku juÅź lat istnieje w Polsce Bank Nasienia Ryb, w ktÃłrym gromadzone jest
kriokonserwowane nasienie cennych linii hodowlanych pstrąga tęczowego i karpia. Bank ten stanowi
zabezpieczenie cennego materiału hodowlanego, uzyskanego w drodze wieloletniej selekcji
prowadzonej w Zakładzie Hodowli Ryb ŕososiowatych w Rutkach oraz w Zakładzie Ichtiobiologii i
Gospodarki Rybackiej w GoÅ‚yszu. MoÅźliwość przeprowadzenia obcogatunkowej androgenezy z
udziaÅ‚em kriokonserwowanego nasienia umoÅźliwia takÅźe skuteczne zabezpieczenie i odzyskiwanie
zagroÅźonych gatunkÃłw ryb.
Kriokonserwacja ma jednak swe wymagania. Zasadniczą sprawą jest wyjściowa jakość
nasienia. Musi być ona jak najlepsza, gdyÅź prÃłby o niskiej ruchliwoÅ›ci majÄ… mniejsze szanse na
przeÅźycie tego, dosyć drastycznego (zamraÅźanie do temperatury –196oC), procesu. StÄ…d teÅź
w zakładach Andrologii Molekularnej i Biologii Nasienia IRZiBŻ PAN w Olsztynie, pod kierunkiem
profesorÃłw Jana Glogowskiego oraz Andrzeja Ciereszki, prowadzone sÄ… badania nad ocenÄ… i
moÅźliwoÅ›ciami poprawy jakoÅ›ci nasienia ryb. ZakÅ‚ady te przeprowadzajÄ… takÅźe
kriokonserwacjÄ™ nasienia zwiÄ…zanÄ… z funkcjonowaniem Polskiego Banku Nasienia Ryb. Obok
nasienia ryb hodowlanych, kriokonserwowane jest takÅźe nasienie ryb jesiotrowatych oraz innych
zagroÅźonych gatunkÃłw. Na uwagÄ™ zasÅ‚uguje opracowanie skutecznej metody kriokonserwacji
nasienia gÅ‚owacicy, ktÃłra jest najwiÄ™kszÄ… na Å›wiecie rybÄ… Å‚ososiowatÄ… i znajduje siÄ™ w
czerwonej ksiÄ™dze zagroÅźonych gatunkÃłw.
W zwiÄ…zku z tym, iÅź wiele zagroÅźonych ryb jest jednak znacznie mniejszych rozmiarÃłw, pozyskanie
od nich niezbędnej do kriokonserwacji ilości nasienia nastręcza wiele trudności. W takich
przypadkach pozyskuje się nasienie poprzez wycięcie jąder i ich „wyciśnięcie―.
Niestety, nasienie pochodzące bezpośrednio z jąder nie jest w pełni dojrzałe i charakteryzuje
siÄ™ niskim odsetkiem ruchliwych plemnikÃłw. Poznanie czynnikÃłw oraz procesÃłw prowadzÄ…cych do
uzyskania dojrzaÅ‚oÅ›ci plemnikÃłw ryb pozwoli na imitowanie ich w warunkach in vitro. WÃłwczas
zastosowanie nasienia jÄ…drowego pozyskanego od piskorza, stynki czy strzebli (w przypadku ryb
zagroÅźonych i ustÄ™pujÄ…cych) oraz od suma europejskiego, afrykaÅ„skiego, japoÅ„skiego ayu (w
przypadku ryb hodowalnych) w kriokonserwacji i zapÅ‚adnianiu in vitro, bÄ™dzie skuteczniejsze niÅź
dotychczas. Warto wspomnieć, iÅź ayu jest rybÄ… produkowanÄ… dziÄ™ki nasieniu jÄ…drowemu i
stanowi bardzo cenny gatunek wykorzystywany do produkcji sushi.
DecydujÄ…ce znaczenie w uzyskaniu ruchliwoÅ›ci plemnikÃłw ryb ma poziom wapnia
wewnÄ…trzkomÃłrkowego znajdujÄ…cego siÄ™ w ich gÅ‚Ãłwce i witce. W badaniach prowadzonych w
Japonii dr Kowalski bÄ™dzie Å›ledziÅ‚ wpÅ‚yw rÃłÅźnych czynnikÃłw na wnikanie wapnia do plemnika.
Przeprowadzenie takich badaÅ„ na komÃłrkach o wielkoÅ›ci kilku mikrometrÃłw moÅźliwe jest z
zastosowaniem najnowszych systemÃłw mikroskopowych, ktÃłrymi dysponuje Uniwersytet w Tokio.
Odpowiedź na pytanie, co powoduje uzyskanie przez plemniki ryb zdolności poruszania się, pozwoli
nie tylko poszerzyć istniejÄ…cy stan wiedzy o biologii ich rozrodu, ale takÅźe stworzy nowe
perspektywy przed stosowaniem nasienia jÄ…drowego ryb w kriokonserwacji i rozrodzie. MoÅźe to
mieć praktyczne znaczenie zarÃłwno w przedsiÄ™wziÄ™ciach komercyjnych (produkcja ryb), jak i w
ochronie zagroÅźonych gatunkÃłw.
Białka plazmy nasienia
Ogromną przyjemnością było spotkanie z dr Mariolą Wojtczak, absolwentką Wydziału
Biologii UWM. Od pięciu lat, podobnie jak dr Kowalski, pracuje ona jako asystent w Zakładzie Biologii
Nasienia IRZiBÅ» PAN w Olsztynie. Jak sama mÃłwi, izolacja i charakterystyka plazmy nasienia karpia
staÅ‚a siÄ™ jej podstawowym zadaniem badawczym. Wiele uwagi poÅ›wiÄ™ciÅ‚a teÅź badaniom
dotyczącym charakterystyki białek plazmy nasienia zwierząt gospodarskich oraz zagadnieniom
praktycznym, zwiÄ…zanym z rozrodem ryb, w tym kriokonserwacji nasienia, komputerowej analizie
ruchu plemnikÃłw i ocenie jakoÅ›ci ikry.
OkazaÅ‚o siÄ™, Åźe transferyna i inhibitory proteinaz serynowych sÄ… gÅ‚Ãłwnymi biaÅ‚kami plazmy
nasienia karpia. PodstawowÄ… wiÄ™c funkcjÄ… biaÅ‚ek plazmy nasienia jest ochrona plemnikÃłw przed
atakiem enzymÃłw proteolitycznych, szczegÃłlnie drobnoustrojÃłw. Jest to pierwsza praca odnoszÄ…ca
się do nasienia ryb i ma kluczowe znaczenie dla zrozumienia roli białek plazmy nasienia u tej
gromady zwierzÄ…t. InnÄ… funkcjÄ… ochronnÄ… transferyny jest jej zdolność wiÄ…zania jonÃłw
kadmu, ktÃłry jest szczegÃłlnie toksyczny dla mÄ™skiego ukÅ‚adu rozrodczego.
http://edukacja.info.pl - Edukacja.Info.PL
Powered by Mambo
Generated: 8 March, 2017, 15:16
Efektem wspÃłÅ‚pracy z hodowcami ryb byÅ‚o rozwiÄ…zanie problemu sygnalizowanego przez wielu
hodowcÃłw pstrÄ…ga tÄ™czowego, dotyczÄ…cego niskiego efektu sztucznego zapÅ‚odnienia,
spowodowanego złą jakością ikry. Opracowano więc prosty test szacowania jakości ikry
pstrąga tęczowego na podstawie analizy zmętnienia wody oraz zaproponowano modyfikację
procedury zapÅ‚odnienia w celu poprawy jego skutecznoÅ›ci. Podczas ostatniego zjazdu HodowcÃłw
Ryb Å•ososiowatych, ktÃłry odbyÅ‚ siÄ™ w październiku 2005 w Juracie, poinformowano, Åźe
proponowana modyfikacja metody sztucznego zapÅ‚odnienia ryb Å‚ososiowatych zostaÅ‚a juÅź
wdroÅźona w czterech gospodarstwach rybackich (DÄ…bie, Mylof, Å•opuszna, Zawoja).
Inne prace dr Wojtczak dotyczą kriokonserwacji nasienia ryb. Jest ona m.in. członkiem zespołu
prowadzÄ…cego Bank Nasienia Ryb przy IRZiBÅ» PAN w Olsztynie. Prace te majÄ… duÅźe znaczenie dla
ochrony biorÃłÅźnorodnoÅ›ci populacji ryb. ZnaczÄ…cym dorobkiem zaowocowaÅ‚y takÅźe prace nad
ocenÄ… jakoÅ›ci nasienia ryb. W zwiÄ…zku z tym, Åźe na przykÅ‚ad samice pstrÄ…ga tÄ™czowego
osiÄ…gajÄ… dojrzaÅ‚ość pÅ‚ciowÄ… pÃłÅºniej niÅź samce, tworzenie stad wyÅ‚Ä…cznie
samiczych stało się popularną i efektywną ekonomicznie techniką stosowaną przez
hodowcÃłw ryb Å‚ososiowatych. Kluczowym elementem uzyskania potomstwa gynogenetycznego jest
zastosowanie nasienia, ktÃłrego genom zostaje zinaktywowany, najczęściej za pomocÄ…
promieniowania UV. Analiza komet umoÅźliwiÅ‚a po raz pierwszy pomiar inaktywacji DNA plemnikÃłw. W
kolejnym doÅ›wiadczeniu wykazano zmiany w parametrach ruchu plemnikÃłw (mierzonych za pomocÄ…
komputerowego systemu analizy ruchu CASA) w zaleÅźnoÅ›ci od sekwencyjnego pobierania mleczu,
czasu anestezji tarlakÃłw oraz czasu post mortem. Czynniki te majÄ… znaczÄ…cy wpÅ‚yw na jakość
nasienia. Prace te sÄ… bardzo istotne dla doskonalenia metodyk krÃłtko i dÅ‚ugookresowego
przechowywania nasienia ryb w zakresie oceny i selekcji materiału do konserwacji.
Efektem prac dr Wojtczak jest wspÃłÅ‚autorstwo dziesiÄ™ciu oryginalnych prac twÃłrczych,
dziewiÄ™ciu rozdziaÅ‚Ãłw monografii dotyczÄ…cych hodowli ryb oraz szesnastu komunikatÃłw
krajowych i zagranicznych. W pięciu pracach, opublikowanych w renomowanych, światowych
czasopismach naukowych („Aquatic Living Resources―, „Aquaculture―, „Fish and
Shellfish Immunology― oraz „Electrophoresis―) jest pierwszym autorem. W czasie wolnym
odpoczywa od ryb, sÅ‚uchajÄ…c jazzu. Czyta teÅź sporo ksiÄ…Åźek z psychologii spoÅ‚ecznej,
ornitologii. A nade wszystko uwielbia wędrować po Beskidach, Pieninach i Tatrach.
I ostatnia z poznanej trÃłjki mÅ‚odych naukowcÃłw – dr Izabela WocÅ‚awek-Potocka. Z
zamiÅ‚owania narciarka, poÅ›wiÄ™ca tej pozanaukowej pasji kaÅźdÄ… wolnÄ… chwilÄ™. Zawodowo
zajmuje siÄ™ badaniem przyczyn wczesnej zamieralnoÅ›ci zarodkÃłw u zwierzÄ…t domowych. Okazuje
siÄ™, Åźe warunkiem wÅ‚aÅ›ciwego rozwoju i implantacji zarodka oraz utrzymania ciÄ…Åźy jest
modyfikacja wydzielania prostaglandyn, tak aby podtrzymać syntezę progesteronu w ciałku
ÅźÃłÅ‚tym. Prawdopodobnie zaburzenia w wydzielaniu prostaglandyn i innych metabolitÃłw kwasu
arachidonowego mogÄ… być jednÄ… z przyczyn wystÄ™powania wczesnej zamieralnoÅ›ci zarodkÃłw.
Dr WocÅ‚awek-Potocka jest autorkÄ… lub wspÃłÅ‚autorkÄ… dwunastu publikacji naukowych w
języku angielskim, zamieszczonych w renomowanych czasopismach zagranicznych z listy filadelfijskiej,
oraz czterech prac przeglÄ…dowych.
Dlaczego napisałem o tych trzech wybranych osobach? Odpowiedź jest prosta. Fundacja na rzecz
Nauki Polskiej przyznała właśnie im w tym roku krajowe stypendia dla młodych uczonych, w
ramach programu START (Edycja 2006). W sumie przyznano 121 stypendiÃłw. Naukowcy z PAN otrzymali
15 takich wyrÃłÅźnieÅ„, z czego aÅź 20 procent przypadÅ‚o na Instytut Rozrodu ZwierzÄ…t i BadaÅ„
Żywności w Olsztynie. Artur Wolski jest dziennikarzem Polskiego Radia i rzecznikiem PAN.
http://edukacja.info.pl - Edukacja.Info.PL
Powered by Mambo
Generated: 8 March, 2017, 15:16