Spitsbergen Zachodni

XIV Sympozjum Polarne, Lublin 1987
Zakład Gleboznawstwa INoZ
Uniwersytetu M. Curie-Skłodowskiej, Lublin
ZBIGNIEW KLIMOWICZ, STANISŁAW UZIAK
Qeby га obszarze Calypsostrandy (Spitsbergen Zachodni)
Soils in the area of Calypsostranda (Western Spitsbergen)
Badaniem gleb Spitsbergenu zajmowało się niewielu autorów: Szerszeń, Piichta. Lag, Chodak.
Szczegółową i możliwie pełną clmakterystykę Mku wybranych gleb rejonu Hornsundu przedstawił
w swoich badaniach jedynie Szerszeń. Gleby południowego obrzeżenia BeBsundu nie były jeszcze
opracowywane. Opracowanie niniejsze obejnsrje wyniki badań przeprowadzonych w 1986 r. Jego
autorzy brali w tym czasie udział w wyprawie naukowej Instytutu >kiko Ziemi UMCS na Spitsbergen.
Badany obszar stanowi część południowego obrzeżenia BeUśundu. Jest to równina nadmorska lekko pochylona w kierunku północno-wschodnim i składająca się z szeregu podniesionych teras morskich. Charakterystyka geologiczra oniiwianego terenu jest zawarta w pracach Stableina, Pękali, Harasimiuka i wsp. oraz mapie: Geologie map of Northern Wedel Jarlsberg land, Sptsbergen 1980.
Warunki klimatyczne podane są w opracowaniach Rodzika, Stępki i Gluzy.
W trakcie prac terenowych przeprowadzono badania profili glebowych w miejscach charakterystycznych dla tundry arktycznej, to jest ra tundrze suchej, tundrze wilgotnej i bardzo wilgotnej. Ponadto pobrano próbki gleb związanych z poligonami kamienistymi, poligonami szczelinowymi oraz
wylewani gliniastymi. Ibzostałe profile reprezentują gleby organiczno-mineralne, towarzyszce charakterystycznym pagórkom darniowym, glebę kopalną, glebę górską oraz gleby wykształcone na
muionie i pingo.
W pierwszym etapie opracowania wykonano następujące oznaczenia wg powszechnie przyjętych
w nasili) kraju metod: skład gramilometryczny, gęstość objętościową i porowatość (z próbek o nienaruszony strukturze), węglan wapnia, pl! KQ, substancję organiczną, pródmicę (węgiel), azot ogólny oraz łatwo przyswajalny fosfor i potas.
W oparciu o badania terenowe i laboratoryjne na obszarze Galypśostrandy wyróżniono następujące jednostki glebowe:
1. Gleby inicjalne skaliste (wg FAO - Lithosols),
2. Gleby inicjalne luźne (wg FAO - Gelic Regosols),
3. Gleby słabo wykształcone,
4. Qeby słabo wykształcone bromtnawe.
5. Gleby brunatne słabo wykształcone,
6. Gleby brunatne (wg FAO — Gelic Carrfósols),
7. Gleby słabo glejowe.
S. Gleby glejowe (wg FAO— Gelic Qeyscds),
9. Gleby torfiaste.
!0. Gleby torfowe (wg FAO — Ifistosols.
Wjuienicne gleby występną na powierzchniach nie zróżnicowanych oraz związanych z poligonami.
201
Na kształtowanie się badanych gleb oraz ich właściwości decydujący wpływ wywiera litologia
oraz prooesy typowe dla obszarów ark tycznych, takie jak: segregacja mrozowa, pęcznienie i pękanie
gruntu, a także soifflukqa (wg wielu autorów w tworzeniu się gleb arktyćznych procesy kriogeniczne
dominują nad glebowymi). Nie mały wpływ odgrywają tutaj również lokalne stosunki wodne, mikroklimat Oraz roślinność jako w dużym stopniu zależna od dwódi pierwszych.
Na znacznych powierzchniach Calypsostrandy pokrywa glebowa w ogóle nie występuje bądź jest
w stanie inicjalnym. Na wyższych poziomach teras morskich są to przeważnie wychodnie litych skał
lub gruzowiska skalne z prymitywnymi glebairn i bardzo rzadką roślmnośdą (lokalnie łitosole), w
niższej części równiny, a także w szerokich dolinach rzecznych — piaszczyste żwirowiska z mniejszą
lub większą domieszką kamieni (ЬШтё ijgosole).
Gleby Calypsostrandy wytworzone są гапжш z utworów lekkich, jak średnich i dężkich. wyraźną przewagę stanowią jednak gliny lekkie i średnie, często pylaste. Pod względem typologicznym
są to przeważnie gleby glejowe i słabo glejowe. Lżgszy skład gianulometryc/ny piaszc/.ysto-gliniasty
ze znaczną domieszką materiału żwirowego jest dość typowy dla gleb słabo wykształconych i brunatnych, względnie brunatnawych.
Węglan wapnia występige w zdecydowanej większości gleb. Jego zawartość rośnie z regu ły wraz
z głębokością i dochodzi maksymalnie do 46%. Odczyn badanych gleb nie wykazuje dużego zróżnicowania. Przeważnie jest on obojętny lub zasadowy. Jedynie górne poziomy gleb organicznych są
lekko kwaśne. W kilku profilach zaznacza się niewielki wzrost pil wiąz z głębokością. 'Zarówno na
obszarze tundry suchą jak i wilgotnej gleby podroślinnośdą zwartą wykazują nieco niższe pH niż
pod rzadką (kępkową). Prawid łowości takich nie wykazują ani gleby poligonu kamienistego ani wylewu gliniastego. Alkaliczność większości gleb Calypsostrandy należy tłumaczyć właściwościami
skał macierzystych (powszechne występowanie węglanów), bardzo słabym przemywaniem, a także
intensywnymi possani mrozowymi, powodująeymi ciągłe ruchy pionowe tworżywa glebowego.
Największą zawartość substancji organiczną oraz miąższość poziomów organicznych stwierdzono w glebach torfowych i torfiastyćh wytworzonych na pagórkach darniowych oraz w glebach poligonalnych na liniach szczelin mrozowych. Wobrębie tudry suchej i wilgotnej 'więcej węgla organicznego mają gleby pod zwartą roślinnością niż pod roślinnością kępkową. Niewielką zawartość węgla
wykazują gleby związane z wielobokami kamienistymi (szczególnie w środkowej części poligonu).
Węgiel organiczny stwierdza się w całym profilu glebowym, przy czymw poziomach górnych jest
go z reguły najwięcej.
Zawartość azotu ogólnego jest zróżnicowana i zależ)'głównie od zawartości próchnicy. Stosunek
C/N waha się w dość szerokich granicach (nawet wobrębie poszczególnych profili)-jest onjednak
zazwyczaj wąski,a niekiedy bardzowąski.
Gleby omawianego obszaru, ana logicznie jak gleby w rejonie Ibrnsundu, zawierają zazwyczaj stosunkowo dużo węgla organicznego, mało przyswajalnego fosforu i potasu (w glebach mineralnych),
wyższe natomiast wartości pH, a ponadto wykazflją pewne prawidłowości w układzie profilowym
(węglany, pH, węgiel Organiczny).
P o d s u mowa .n i e. W tworzeniu się gleb warktycznej strefie perygjaqalnej obok procesów
glebotwórczych (glejowych, torfotwórczych, brumtiiienia), istotną rolę odgrywają procesy kriogeniczne. Te ostatnie wywierają duży wpływ na typologię, a także na właściwości omawianych gleb.
Dominującymi cechami gleb Calypsostrandy są: silna szkiek-towość, dość powszednie występowanie węglanów, oęjćzyii obojętny lub zasaddtvy, imła zawartość (w.glebach mineralnych) przy-
202
swajalnych form fosforu i potasu oraz w większości z nich stosunkowo zn aczrn węgla organicznego.
Pomimo mało wyraźną (optycznej) morfolofii badanych gleb, zaznaczają się pewne prawidłowości
w pionowym rozmieszczeniu niektórych składników.
SUMMARY
Studies of soils were carried out in 1986 in the regions characteristics for the arctic tundra, i.e.
in dry tundra, moist and very moist tundra. Moreover, polygonal soils associated with stony polygons, fissure polygons and loamy outflows were studied. Ten soil units were distinguished.
In the formation of the soils in the arctic periglacial zone, a significant role is played Ъу cryogenic
processes besides soil-forming processes (gleization, peat formation, browning). The former exert a
big influence on the typology and on the properties of the soils discussed. The predominating features
of the Calypsostranda soils are: strong skeleton, relatively common occurrence of carbonates, neutral
or basic reaction, low content (in mineral soils) or available forms of phosphorus and potassium and
a relatively considerable content of organic carbon. Despite little visibie morphology of the soils
studied, certain regularities can be observed in the vertical distribution of some components.