SYSTEM FINANSOWY System finansowy to mechanizm

SYSTEM FINANSOWY
System finansowy to mechanizm współdziałania i przepływu siły nabywczej między
niefinansowymi podmiotami gospodarczymi, w skład którego wchodzą:
!
!
!
!
instrumenty finansowe
rynki finansowe
instytucje finansowe
zasady określające sposób ich współdziałania.
Nadrzędna funkcja systemu finansowego:
współuczestniczenie w tworzeniu powszechnie akceptowanego środka dokonywania transakcji
(pieniądza) oraz umożliwienie jego przemieszczania się między niefinansowymi podmiotami
gospodarczymi (ekonomicznymi).
OGNIWA (STRUKTURA) SYSTEMU FINANSOWEGO
•
•
•
•
•
INSTRUMENTY FINANSOWE
charakterze wierzycielskim i własnościowym
stałym i zmiennym dochodzie
krótko-, średnio- i długoterminowe
bezpośrednie i pośrednie
rzeczywiste (bazowe) i pochodne (pozabilansowe)
RYNKI FINANSOWE
• pierwotne i wtórne
• otwarte i zindywidualizowanych transakcji finansowych
• rynki zindywidualizowane (depozytowy, kredytowy, ubezpieczeniowy)
• pieniężne i kapitałowe
• pieniężny (międzybankowy, pozabankowy)
• kapitałowy (giełdowy i pozagiełdowy)
• instrumentów denominowanych w walucie krajowej i rynek walutowy
• eurorynki (pieniężny i kapitałowy)
• hurtowe i detaliczne
• instrumentów pochodnych
INSTYTUCJE FINANSOWE
• wyłącznie dystrybuujące i tworzące instrumenty finansowe nie będące pieniądzem
• tworzące pieniądz – banki komercyjne, bank centralny
• sformalizowane
• niesformalizowane
ZASADY FUNKCJONOWANIA
INSTRUMENTY FINANSOWE to zobowiązania finansowe, a więc roszczenia dotyczące
majątku jednych podmiotów gospodarczych w stosunku do drugich. Instrumenty finansowe są
więc obietnicami wypłacenia przez emitenta, z chwilą zaistnienia określonych przesłanek,
jakichś środków (zwrot kapitału, odsetki, dywidendy)
Podział instrumentów:
• aspekt własnościowy - o charakterze wierzycielskim i własnościowym
• w jaki sposób generują dochód - o stałym i zmiennym dochodzie
• kryterium czasu - krótko-, średnio- i długoterminowe
• charakter emitenta - bezpośrednie i pośrednie
• rzeczywiste (bazowe) i pochodne (pozabilansowe)
RYNKI FINANSOWE to takie rynki, na których dokonują się transakcje obrotu instrumentami
finansowymi.
Podział rynków:
• czy transakcja na rynku finansowym wiąże się z emisją (kreacją) nowego instrumentu, czy
też z odsprzedażą już istniejącego - pierwotne i wtórne
• wielość nabywców instrumentów finansowych – aukcja czy indywidualna umowa – rynki
otwarte i zindywidualizowanych transakcji finansowych. W chwili obecnej, wobec
upowszechnienia zjawiska sekurytyzacji, różnice między tymi rynkami zacierają się.
Transakcje zawierane na rynkach zindywidualizowanych (np. kredyt bankowy) po
sekurytyzacji mogą być kontynuowane na rynku publicznym.
• kryterium czasu – rynki pieniężne i kapitałowe
pieniężny (kryterium podmiotowe – rynek międzybankowy, pozabankowy)
kapitałowy (kryterium organizacyjne - giełdowy i pozagiełdowy)
• kryterium waluty - instrumentów denominowanych w walucie krajowej i rynek walutowy
eurorynki (pieniężny i kapitałowy) – transakcje zawierane poza krajem pochodzenia
waluty
• kryterium skali - hurtowe i detaliczne
• instrumentów pochodnych
Ogólnie postępuje proces zacierania wyrazistości powyższego podziału.
INSTYTUCJE FINANSOWE to podmioty ekonomiczne, które charakteryzują się tym, że:
1. głównym przedmiotem ich działalności (źródłem zysku) jest utrzymywanie instrumentów
finansowych i dokonywanie transakcji nimi,
2. w konsekwencji, instrumenty finansowe są zazwyczaj dominującym składnikiem ich
majątku (aktywów)
Instytucje nie tworzą własnych instrumentów finansowych – instytucje bezpośredniego
rynku finansowego - bierne pośrednictwo, redystrybuowanie instrumentów finansowych.
Podstawowym obszarem działania jest rynek wtórny (domy maklerskie, kantory, banki
inwestycyjne)
Instytucje tworzące instrumenty finansowe (instrumenty pośrednie) – instytucje
pośredniego rynku finansowego. Aktywnie pośredniczą w przepływie siły nabywczej
pomiędzy podmiotami gospodarczymi. Instytucje te przyjmują od innych podmiotów
instrumenty finansowe i na ich miejsce kreują nowe (własne), o odmiennej charakterystyce
(terminy zapadalności, inna wartość, inne ryzyka).
• kreujące pieniądz
Zaliczamy do nich bank centralny i banki komercyjne. Bank centralny ma monopol na
kreację pieniądza będącego prawnym środkiem płatniczym. Występuje on w postaci
gotówki i wkładów na rachunkach w BC. Banki komercyjne kreują pieniądz bankowy
(wkładowy), który mimo iż nie jest formalnie prawnym środkiem płatniczym traktowany
jest jako jeden z podstawowych składników agregatu podaży pieniądza.
• pozostałe
Instytucje kreują instrumenty finansowe nie będące jednak pieniądzem, tzn. nie
wykorzystywane do wzajemnych rozliczeń pomiędzy podmiotami. Wraz z instytucjami
nie kreującymi instrumentów nazywane są niedepozytowymi instytucjami
(pośrednikami) finansowymi. Zaliczamy do nich:
• firmy ubezpieczeniowe – specyficzna bo warunkowa forma realizacji instrumentu
jakim są polisy
• fundusze inwestycyjne (powiernicze) – jednostki udziałowe, akcje reprezentujące
część aktywów
fundusze otwarte
fundusze zamknięte
• fundusze emerytalne
• towarzystwa udziałowe podwyższonego ryzyka typu venture capital
• towarzystwa budowlane (kasy budowlano – oszczędnościowe)
Spod powyższej systematyzacji wymykają się firmy takie jak faktoringowe czy leasingowe.
Obok instytucji finansowych (wg. definicji) mogą występować również instytucje, które
pomimo iż kojarzone z finansami mogą być traktowane jedynie jako instytucje wspomagające
funkcjonowanie instytucji finansowych (np.poczta)
ZASADY FUNKCJONOWANIA SYSTEMÓW FINANSOWYCH
• sformalizowane – zdefiniowane i egzekwowane z mocy prawa
• nieformalne – funkcjonują w formie zwyczajów, mają postać niepisaną, lub pisemną ale nie
obowiązującą powszechnie (wewnętrzne regulaminy)
Specyfika rynków finansowych wynika z faktu, iż dokonuje się na nich obrotu specyficznym
rodzajem dobra jakim jest obietnica wypłaty określonych sum pieniędzy. W związku z tym
występuje znaczny poziom asymetrii informacji pomiędzy stronami transakcji. Powoduje ona,
iż w korzystniejszej sytuacji znajdują się podmioty gromadzące fundusze z źródeł
zewnętrznych.
Z ich zachowaniem wiążą się zjawiska:
• negatywnej selekcji – przed zawarciem transakcji
• zmiany zachowania – po zawarciu transakcji
Zjawiska te są przyczyną szerokiego uregulowania działalności instytucji finansowych.
Funkcje systemu finansowego
Rolą systemu finansowego jest współudział w kreowaniu siły nabywczej oraz umożliwienie
jej przepływu miedzy niefinansowymi podmiotami ekonomicznymi.
Rolą systemu finansowego jest obniżenie kosztów dokonywania transakcji powstających w
procesie wymiany.
Koszty transakcyjne to głównie koszty związane z pozyskaniem informacji potrzebnych do
przeniesienia praw własności na skutek występowania zjawiska niepewności.
Pojawienie się pieniądza spełniającego funkcje cyrkulacyjną pozwoliło na znaczne obniżenie
kosztów transakcyjnych, które w przypadku wymiany towarowej wymagało zaistnienia
podwójnej zgodności potrzeb.
Związki systemu finansowego z pozostałymi sektorami gospodarki następuje w
ramach każdego z ogniw systemów:
instrumenty finansowe – znaczna część instrumentów bezpośrednich kreowana jest przez
podmioty gospodarcze i państwo. Z kolei instrumenty kreowane przez instytucje finansowe
(głównie pośrednie) wynikają z zapotrzebowania podmiotów niefinansowych
rynki finansowe – przedsiębiorstwa i państwo są głównymi uczestnikami rynków. Ponadto
państwo w ramach realizowanej polityki kształtuje te rynki.
instytucje finansowe – powiązania wynikają z cech istniejącego rynku finansowego, których
jednym z elementów są kapitałowe związki pomiędzy instytucjami finansowymi a pozostałymi
ogniwami gospodarki
zasady funkcjonowania – silne formalne wpływy państwa jako regulatora i nieformalne innych
podmiotów.
Cały system finansowy (a więc: instrumenty, rynki, instytucje i regulacje) integruje
działalność niezależnych podmiotów gospodarczych i ogranicza koszty transakcyjne
spełniając funkcje:
1.
2.
3.
MONETARNE
KAPITAŁOWE
KONTROLNE
Funkcja monetarna – wiąże się z procesami:
• kreowania pieniądza
• przepływu pieniądza (system finansowy – głównie bankowy – jest elementem
rozliczeniowym)
Obniżenie kosztów transakcyjnych wynika z samej istoty pieniądza.
Funkcja kapitałowa – wiąże się z umożliwieniem przepływu kapitału od jednostek
nadwyżkowych do deficytowych.
W jej ramach można wyodrębnić:
• gromadzenie, alokowanie (w różne aktywa) i pobudzanie odkładania oszczędności
• alokacja kapitału (oszczędności) w inwestycje (przedsięwzięcia gospodarcze)
Przy okazji alokacji instytucje finansowe (kreujące instrumenty) dokonują zmiany
charakterystyki instrumentów aby dostosować je do potrzeb oszczędzających i pożyczających.
Dokonuje się przy tym transformacja:
1. ryzyka
2. wielkości
3. terminów
Funkcja kontrolna – wiąże się z realizowaniem funkcji kapitałowej. Dzięki rynkom
finansowym użyczający swe oszczędności ma możliwość monitorowania i dyscyplinowania
podmiotów zarządzających ich majątkiem. Funkcje te mogą być realizowane albo za
pośrednictwem instytucji finansowych aktywnie uczestniczących w tym procesie, albo poprzez
bezpośrednie transakcje na rynku kapitałowym.