Recenzja dr hab. inż. Anny Michny prof PŚ

Zabrze, dn. 18.11.2016 r.
dr hab. inż. Anna Michna, prof. nzw. Pol. Śl.
*
«
Instytut Ekonomii i Informatyki
. ■*
Wydział Organizacji i Zarządzania
Politechnika Śląska
' -:
Recenzja
rozprawy doktorskiej mgr inż. Katarzyny Bielan
pt. „Zarządzanie rozwojem gminy a partnerstwo publiczno-prywatne”
napisanej pod kierunkiem naukowym Prof. PCz, dr hab. inż. Anny Brzozowskiej
i promotora pomocniczego Dr. hab. Artura Jacka Kożucha
Podstawy formalne opracowania recenzji
Podstawą przygotowania recenzji jest pismo Dziekana Wydziału Zarządzania
Politechniki Częstochowskiej dr hab. Doroty Jelonek, prof. PCz z dnia 27.10.2016 r., zgodnie
z którym, na podstawie odpowiedniej uchwały Rady Wydziału Zarządzania Politechniki
Częstochowskiej, powierzono mi opracowanie niniejszej recenzji. Recenzja zawiera
szczegółową ocenę rozprawy z uzasadnieniem, zgodnie z art. 13 ustęp 1 ustawy z dnia
14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule
w zakresie sztuki (Dz.U. z 2003 r. Nr 65 poz. 595 wraz z późniejszymi zmianami).
Zasadność podjętej problematyki badawczej
W przedstawionej rozprawie doktorskiej Autorka połączyła tematykę zarządzania
rozwojem gminy i zagadnienie partnerstwa publiczno-prywatnego. Zgłębianie tych zjawisk
jest obecnie, w warunkach skomplikowanego otoczenia i dynamicznych zmian, bardzo
istotne. Nauki o zarządzaniu wychodzą naprzeciw postulatom wzrostu skuteczności,
efektywności i sprawności zarządzania podmiotami publicznymi i poświęcają im coraz więcej
uwagi. W kontekście rosnących oczekiwań społecznych co do rozwoju infrastruktury, jak
i jakości świadczonych usług jedną z możliwości realizacji strategii rozwoju gmin jest
Strona 1 z 9
współpraca z podmiotami gospodarczymi w formie partnerstwa publiczno-prywatnego.
Jednak, jak pokazują doświadczenia innych krajów, by korzystać z tej formy współpracy
muszą zaistnieć odpowiednie warunki. Potrzebne są przejrzyste uregulowania prawne oraz
zbiór dobrych praktyk i wzorce postępowania. W Polsce ten model współpracy wciąż nie jest
zbyt popularny, mimo iż w literaturze zwraca się uwagę na zalety PPP (partnerstwa
publiczno-prywatnego) i korzyści dla obu partnerów oraz dla interesariuszy. Zatem podjęcie
tej tematyki jest wysoce zasadne, a wybór przedmiotu i podmiotu badań jest bardzo trafny.
Struktura pracy, dobór celów i sformułowanie tezy badawczej
Centralnym celem pracy jest identyfikacja warunków współpracy i opracowanie
w tym kontekście modelu zarządzania, zapewniającego jej skuteczność w ramach partnerstwa
publiczno-prywatnego na pierwszym etapie tego procesu, przy uwzględnieniu wymagań
zarządzania rozwojem gminy (s.9) Zamierzenie to jest poprawnie sformułowane.
Cel główny prowadzi do określenia szczegółowych celów badawczych:
1. Umiejscowienie projektów partnerstwa publiczno-prywatnego w teorii zarządzania
rozwojem gminy;
2. Określenie istoty, znaczenia i form współdziałania wykorzystywanych w zarządzaniu
współczesną organizacją;
3. Wskazanie
zależności
pomiędzy
współpracą
jako
metodą
zarządzania,
ukierunkowanego na rozwój gminy a partnerstwem publiczno-prywatnym;
4. Identyfikacja rozwiązań w zakresie partnerstwa publiczno-prywatnego w teorii
i praktyce jednostek samorządu terytorialnego;
5. Charakterystyka
działań
i
metod,
umożliwiających
nawiązanie
współpracy
ukierunkowanej na realizację potrzeb interesariuszy gminy.
Ponadto wyodrębniono piętnaście celów szczegółowych.
1. Określenie aktualnego stanu wiedzy na temat rozwoju lokalnego;
2. Identyfikacja instrumentów zarządzania na poziomie lokalnym;
3. Identyfikacja warunków sprawności rozwoju gminy;
4. Umiejscowienie współdziałania międzyorganizacyjnego w naukach o zarządzaniu;
5. Określenie aktualnego stanu wiedzy na temat relacji międzyorganizacyjnych;
Strona 2 z 9
s?
6. Przedstawienie form
współdziałania
międzyorganizacyjnego
we
współczesnej
gospodarce;
7. Określenie warunków funkcjonowania gminy oraz wyzwań w kontekście zarządzania
rozwojem;
8. Identyfikacja założeń współpracy w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego;
9. Identyfikacja sposobów realizacji inwestycji w ramach partnerstwa publicznoprywatnego;
10. Dokonanie klasyfikacji gmin województwa małopolskiego ze względu na poziom ich
rozwoju;
11. Identyfikacja występujących w praktyce gospodarczej uwarunkowań współpracy
jednostek publicznych z jednostkami prywatnymi;
12. Scharakteryzowanie wybranych projektów partnerstwa publiczno-prywatnego;
13. Usystematyzowanie informacji na temat projektów PPP w województwie małopolskim
oraz weryfikacja działań podejmowanych przez gminy w ramach tych projektów pod
kątem skuteczności współpracy;
14. Zbudowanie modelu skutecznej współpracy międzyorganizacyjnej;
15. Określenie
warunków funkcjonowania
modelu
skutecznej
współpracy
oraz
przedstawienie rekomendacji dla menedżerów publicznych.
Generalnie cele zostały sformułowane poprawnie i tworzą spójny zestaw, który
odpowiednio koresponduje z celem głównym.
Cel główny i cele szczegółowe prowadzą do następującej hipotezy: Skuteczność
realizacji projektów
partnerstwa
publiczno-prywatnego
w
warunkach
współpracy
z podmiotami sektora komercyjnego jest czynnikiem istotnie warunkującym zarządzanie
rozwojem gminy.
Ponadto Autorka sformułowała trzy hipotezy szczegółowe:
H1: Współpraca stanowi metodę zarządzania ukierunkowanego na rozwój gminy.
H2: Teoria nauk o zarządzaniu i praktyka funkcjonowania jednostek samorządu
terytorialnego
pozwala
na
stworzenie
modelu,
zapewniającego
współpracę
w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego.
H3: Wypracowanie metodologii oceny skuteczności współdziałania pozwala na
identyfikację obszarów zmian w zarządzaniu rozwojem gminy.
Strona 3 z 9
Hipoteza główna i dwie pierwsze hipotezy szczegółowe są sformułowane
poprawienie, przejrzyście i jasno. Natomiast, w moim odczuciu, trzecia hipoteza szczegółowa
mogłaby być nieco bardziej dopracowana i skonkretyzowana.
Zastosowane metody badawcze i merytoryczna ocena rozprawy
Recenzowana rozprawa doktorska stanowi cenne studium badawcze, dotyczące
partnerstwa publiczno-prywatnego, które zostało osadzone na ugruntowanych podstawach
teoretycznych. Zastosowane metody badawcze są poprawnie dobrane i właściwie
zastosowane oraz umożliwiają realizację założonego celu głównego, jak i celów cząstkowych
Przedstawiona do recenzji praca liczy 324 strony (z czego 278 stron stanowią
rozważania pracy). Rozprawa składa się z pięciu rozdziałów, wstępu i podsumowania;
zawiera również bibliografię, spis tabel, spis rysunków, spis wykresów, spis map, dwa
numerowane aneksy. Bibliografia obejmuje 444 pozycje z czego 72 angielskojęzyczne oraz
niemieckojęzyczne (dla artykułów w czasopismach i opracowań zwartych nie podano
numerów stron, ale w większości przypadków zamieszczono je w przypisach na dole strony
w tekście rozprawy) i 16 aktów prawnych oraz 28 źródeł internetowych. Warto podkreślić
aktualność przywoływanych pozycji.
Konstrukcja pracy jest generalnie poprawna i została podporządkowana celom pracy.
Trzy pierwsze rozdziały mają charakter teoretyczny. Autorka na bazie analizy obszernej
literatury polsko- i obcojęzycznej, omawia partnerstwo publiczno-prywatne. Rzetelne studia
literatury świadczą o dobrej znajomości dotychczasowego piśmiennictwa i prowadzą do
dojrzałych rozważań. Kolejne dwa rozdziały mają charakter empiryczny i w sposób czytelny
prezentują metodykę oraz wyniki przeprowadzonych badań. Autorka zachowała prawidłowe
relacje między warstwą teoretyczną i empiryczną pracy.
Rozdział pierwszy pod tytułem Zarządzanie rozwojem gminy zawiera omówienie
podstawowych czynników i barier rozwoju lokalnego. Prezentując współczesne instrumenty
zarządzania rozwojem na poziomie gminy Autorka koncertuje się na pośrednich
i bezpośrednich narzędziach odziaływania organów samorządowych na gospodarkę lokalną.
Doktorantka wyróżnia i szczegółowo rozważa również instrumenty infrastrukturalne, prawnoadministracyjne, ekonomiczno-finansowe, instytucjonalno-organizacyjne oraz planistyczne.
Kolejny podrozdział dotyczy warunków sprawności rozwoju gminy. Autorka przedstawia tu
Strona 4 z 9
(0rGV\9—e
specyfikę procesu zarządzania podmiotami publicznymi. Dużo uwagi poświęca pojęciu
sprawności, które wnikliwie omawia.
W rozdziale drugim pod tytułem Relacje międzyorganizacyjne we współczesnej
gospodarce Autorka prowadzi dyskusję dotyczącą współdziałania międzyorganizacyjnego.
Są to wartościowe rozważania, ale sądzę, że pewne wątki nie odnoszące się do
współdziałania,
a raczej
dotyczące rozumienia podstawowych
pojęć
(zarządzanie,
podejmowanie decyzji, otoczenie organizacji) nie musiały być aż tak szeroko rozwijane.
Doktorantka koncentruje się na współdziałaniu międzyorganizacyjnym w kolejnym
podrozdziale i wykazuje się dobrą znajomością opisywanej tematyki. Dużo uwagi poświęca
rodzajom strategicznych zachowań organizacji nastawionych na współdziałanie. Kolejny
podrozdział dotyczy form współdziałania międzyorganizacyjnego. Doktorantka koncentruje
się na zagadnieniach budowy i funkcjonowania: sieci, klastrów, aliansów strategicznych.
W rozdziale pod tytułem Partnerstwo publiczno-prywatne jako forma współpracy
międzyorganizacyjnej na poziomie gminy przedstawiono gminę jako podstawową jednostkę
samorządu terytorialnego oraz omówiono obszary działań i zidentyfikowano realizowane
zadania. Przedstawiono również rozumienie pojęć: rozwój gminy, konkurencyjność gminy.
Starannie zobrazowano interakcje pomiędzy gminą a interesariuszami. Stwierdzono, że jedną
z możliwości zarządzania rozwojem gminy jest wykorzystanie modelu partnerstwa publicznoprywatnego jako formy współdziałania międzyorganizacyjnego (s. 133). Wyjaśniono genezę
i istotę partnerstwa publiczno-prywatnego, zasady współpracy, podział zadań i ryzyka
pomiędzy podmiotem publicznym i partnerem prywatnym w kontekście obowiązującej
obecnie w Polsce Ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym.
Szczegółowo omówiono poszczególne czynniki ryzyka, zwrócono uwagę na brak
jednoznaczności procedur i wskazano zagrożenia dla realizacji projektów. Starannie
zgłębiono kwestię ponoszonych kosztów i wskazano, że w partnerstwie publiczno-prywatnym
koszty ponoszone na etapie przygotowania i realizacji inwestycji są wyższe niż w przypadku
inwestycji realizowanych w sposób tradycyjny, jednak na etapie eksploatacji sytuacja się
odwraca. Zatem w długiej perspektywie czasu występuje optymalizacja kosztów.
Podsumowując tę część rozważań Doktorantka przedstawia korzyści dla partnera
publicznego, jak i prywatnego.
W kolejnym podpunkcie Autorka starannie i wnikliwie
omawia i porównuje różnorodne modele partnerstwa publiczno-prywatnego.
Strona 5 z 9
Rozdział czwarty pod tytułem Tworzenie przewagi kooperacyjnej w gminach
województwa
małopolskiego
w
części
pierwszej
zawiera
społeczno-ekonomiczną
charakterystykę regionu, którym jest województwo małopolskie. W procesie badawczym
wszystkie 182 gminy województwa poddano wielowymiarowej analizie porównawczej
z wykorzystaniem metody zaproponowanej przez Hellwiga, niestety, nie uwzględniono
podziału na gminy wiejskie, miejskie i miejsko-wiejskie. Przyjęto 23 zmienne diagnostyczne
(19 zmiennych o charakterze stymulant i 4 zmienne o charakterze destymulant) dotyczące
obszarów: gospodarczego, społecznego, środowiskowego, ale żadna ze zmiennych nie odnosi
się w sposób bezpośredni do realizacji projektów PPP. Następnie, w sposób poprawny,
skonstruowano syntetyczną miarę rozwoju i wyodrębniono pięć grup gmin, które
charakteryzują się podobnym stopniem rozwoju. Sądzę, że bardzo wartościowe byłoby, choć
wykracza to poza ramy czasowe realizacji rozprawy doktorskiej, przeanalizowanie w drodze
badań podłużnych, czy stopień rozwoju gminy jest związany z realizacją projektów PPP.
Następnie zaprezentowano doświadczenia województwa małopolskiego w zakresie
projektów partnerstwa publiczno-prywatnego. Doktorantka argumentuje, że wybór tego
województwa został spowodowany najwyższą w Polsce aktywnością w zakresie PPP. Sądzę,
że warto by było podać również aktualne dane dotyczące liczby wszczętych postępowań PPP
(według województw), ponieważ wartości zamieszczone w pracy pochodzą z 2010 roku
(s.196, wykres 2), przypuszczam, że był to termin rozpoczęcia prac. Do dalszych badań
empirycznych wybrano 10 jednostek samorządu terytorialnego województwa małopolskiego,
które podejmowały jakąkolwiek aktywność w zakresie projektów partnerstwa publicznoprywatnego. W każdej z tych gmin przeprowadzono badania ankietowe mające na celu ocenę
wiedzy o PPP, potencjału koncepcji PPP i zebranie informacji o doświadczeniach z przebiegu
konkretnych projektów (dodatkowo badania zostały uzupełnione rozmowami telefonicznymi
z przedstawicielami poszczególnych gmin wybranych do badania). Ankieta badawcza została
przeprowadzona wśród kadry zarządzającej jednostkami samorządu terytorialnego oraz wśród
osób, które były lub są bezpośrednio zaangażowane w proces inwestycyjny w modelu PPP.
Niestety zabrakło informacji do ilu respondentów (ogółem i w każdej z gmin) skierowano
ankietę oraz jaki był współczynnik zwrotu wypełnionych ankiet. Zebrany materiał
przenalizowano łącznie. Dzięki tym badaniom uzyskano wartościowe informacje dotyczące
między innymi czynników postrzeganych jako utrudniające rozwój PPP (brak instytucji
bezpośrednio koordynującej rozwój PPP w kraju, brak wykwalifikowanej kadry urzędników,
brak katalogu dobrych praktyk PPP). Moim zdaniem, dodatkowo, można było przeprowadzić
Strona 6 z 9
analizę wyników w podziale na poszczególne gminy, co mogłoby dać ciekawe rezultaty,
szczególnie w kontekście dalszych badań prowadzonych przez Autorkę dotyczących
współpracy gmin z jednostkami gospodarczymi województwa małopolskiego.
W formie wielokrotnego studium przypadku Doktorantka szczegółowo przenalizowała
następujące projekty PPP:
1. miasto Kraków - projekt polegający na zaprojektowaniu i wybudowaniu cmentarza w
Podgórkach Tynieckich wraz z obiektem ceremonialnym;
2. miasto Kraków - projekt dotyczący budowy Centrum Sportu i Rekreacji;
3. Zabierzów - zaprojektowanie i wybudowanie budynku ośrodka (centrum) usług
medycznych, wraz z zagospodarowaniem przyległego terenu;
4. Niepołomice - budowa szkoły podstawowej i przedszkola w Niepołomicach oraz
zarządzanie obiektem;
5. Nowy Targ - zaprojektowanie, budowa i eksploatacja garażu wielopoziomowego,
6. Sucha Beskidzka Zaprojektowanie - budowa i eksploatacja parkingu wraz z myjnią
samochodową;
7. Muszyna - Centrum Rekreacji Wellness & Spa;
8. Uście Gorlickie - zagospodarowanie, eksploatacja i zarządzanie obiektem Parku
Wodnego w Wysowej-Zdrój u;
9. Biskupice - świadczenie usług w zakresie zarządzania gospodarką wodociągową,
tj. wykonywania usług zbiorowego zaopatrzenia w wodę na terenie gminy Biskupice
wraz z usługami remontu i utrzymania infrastruktury oraz utrzymaniem i eksploatacją
przyszkolnej oczyszczalni;
10. Zawoja - budowa szkoły w Zawoi Centrum wraz z basenem i infrastrukturą
towarzyszącą;
11. Rytro - budowa czterech budynków użyteczności publicznej, w tym siedziby urzędu
gminy.
Dobór projektów był różnorodny zarówno pod względem wartości, czasu realizacji,
jak i etapu zaawansowania prac. Niestety, największą grupę stanowią projekty, których
realizację uniemożliwił brak zainteresowania ze strony sektora prywatnego. Na etapie
realizacji jest budowa cmentarza w Podgórkach Tynieckich w Krakowie. Ponadto procedura
wyboru partnera prywatnego została przeprowadzona jedynie w dwóch jednostkach.
Strona 7 z 9
Rozdział piąty nosi tytuł Wpływ projektów realizowanych w ramach partnerstwa
publiczno-prywatnego w badanych gminach województwa małopolskiego w kontekście
skuteczności współpracy. Sądzę, że brzmienie tego tytułu powinno być lepiej dopracowane
stylistycznie, tak by było jednoznaczne, o jakim wpływie (czego na co?) Doktorantka mówi.
W podrozdziale Weryfikacja wyznaczników skutecznej współpracy w ramach partnerstwa
publiczno-prywatnego w zarządzaniu rozwojem gminy Autorka zawarła starannie i dokładnie
opracowane wyniki przeprowadzonego wielokrotnego studium przypadku lecz, w mojej
ocenie, nie dość wyczerpująco przedstawiła rezultaty weryfikacji, którą wymieniła w tytule
podrozdziału. Zebrany materiał badawczy umożliwił Doktorantce skonstruowanie propozycji
oryginalnego modelu skutecznej współpracy międzyorganizacyjnej (s. 249), ponieważ model
dotyczy współpracy międzyorganizacyjnej w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego
sądzę, że powinno to znaleźć odzwierciedlenie w jego nazwie. W modelu wyodrębniono
jedenaście następujących faz: (I) koncepcja inwestycji, (II) przygotowanie projektu, (III)
wybór doradców, (IV) rozpoznanie rynku, (V) analizy zasadnicze, (VI) przygotowanie
postępowania na wybór partnera prywatnego, (VII) procedura wyboru partnera prywatnego,
(VIII) zamknięcie finansowe, (IX) realizacja inwestycji, (X) eksploatacja, (XI) zakończenie
projektu. Działania w ramach każdej z faz zostały uszczegółowione do poziomu konkretnych
zadań, co nadaje modelowi wysoką wartość aplikacyjną. Następnie Doktorantka wskazała
obszary zastosowania opracowanego modelu skutecznej współpracy i przedstawiła
wartościowe rekomendacje dla menedżerów publicznych.
Ostatnią część rozprawy stanowi Podsumowanie, w którym Autorka interesująco
omówiła
konsekwencje
prowadzonych
badań
literaturowych, jak
i
empirycznych
i zreasumowała uzyskane wyniki.
Zagadnienia do dyskusji
1. Jakie można wskazać ograniczenia prowadzonych badań empirycznych?
2. W świetle uzyskanych wyników, jakie można zaproponować kierunki dalszych badań
w obszarze partnerstwa publiczno-prywatnego, w szczególności w kontekście
zarządzania rozwojem gminy?
Strona 8 z 9
Ocena strony formalnej pracy
Praca nie budzi zastrzeżeń pod względem formalnym. Napisana jest poprawnym
i klarownym językiem, wskazującym na dobrze opanowany warsztat pisarski. Z dużą
starannością sformatowano liczne rysunki i tabele.
Pojawiają się jednak drobne
niedociągnięcia edytorskie, takie jak:
- empirywcznych, a powinno być empirycznych (s. 14);
- koncepję, a powinno być koncepcję (s.47);
- współpracą, a powinno być współpracy (s.92);
- tworząca, a powinno być tworzących (s. 186);
- opini, a powinno być opinii (s. 201);
- na codzień, a powinno być na co dzień (s. 266);
- w spisie literatury pozycja 401 jest niekompletna (s. 298);
- podając przypisy Autorka nie zawsze wskazywała numery stron.
Wskazane uwagi nie wpływają na odbiór pracy i jej ocenę merytoryczną jako całości.
Konkluzja
Biorąc pod uwagę podjęcie nowatorskiego i oryginalnego tematu oraz dojrzałe jego
uzasadnienie, zrealizowanie ważnych poznawczo i utylitarnie celów badawczych, właściwie
dobrane i wykorzystane metody oraz narzędzia badawcze, przeprowadzone rozległe badania,
trafność sformułowanych wniosków, właściwy układ pracy oraz jej dobrą stronę edytorską,
stwierdzam, że rozprawa doktorska mgr inż. Katarzyny Bielan pt. „Zarządzanie rozwojem
gminy a partnerstwo publiczno-prywatne” stanowi w pełnym zakresie oryginalne rozwiązanie
problemu naukowego z zakresu nauk o zarządzaniu, wykazuje dobrą ogólną wiedzę
teoretyczną Kandydatki w dyscyplinie nauk o zarządzaniu i dowodzi umiejętności
samodzielnego prowadzenia pracy naukowej, spełnia zatem wymogi stawiane dysertacjom
doktorskim, określone w ustawie z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule
naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz.U. z 2003 r. Nr 65 poz. 595 wraz
z późniejszymi zmianami).
Wnoszę o dopuszczenie mgr inż. Katarzyny Bielan do dalszych etapów przewodu
doktorskiego.
Strona 9 z 9