RZECZYWISTOŚĆ, KTÓRA BRONI SIĘ PRZED POZNANIEM

t r e ś c i
S p i s
Od wydawcy
11
Od autora
13
Wprowadzenie
15
O „drugim życiu" (15)
O sposobach poznawania „drugiego życia" (22)
Więzienia wybrane do badań (25)
***
Część pierwsza
RZECZYWISTOŚĆ,
KTÓRA BRONI SIĘ PRZED POZNANIEM
Zastrzeżony teren badań
35
Pułapki więziennej paranoi
43
"Złapał Kozak Tatarzyna..." (50)
Fasada organizacji formalnej (57)
Zabiegi obronne paranoika
i zamknięty obieg informacji
59
O niepodobieństwie świata ludzi wolnych
od świata uwięzionych
oraz innych niebezpieczeństwach
69
Naiwny incognito kontra paranoik
75
Część druga
ZA FASADĄ ORGANIZACJI FORMALNEJ
Więzienne ideologie - w poszukiwaniu tożsamości
97
„Urkowie" - wyznawcy sily i niepohamowania (97)
„Charakterniacy" - silą zasad i słowa (101)
„Ibermensze" i „możdżanie" (105)
Dwie „grypsery" - magiczna moc języka (109)
„Ludzie" i „frajerzy"
- dychotomiczny model „drugiego życia" (115)
Wśród „złodziei"
119
„Git-ludzie", „feści" i inni - przeciw dychotomicznemu modelowi
„drugiego życia" (119)
Wokół nielegalnej produkcji i handlu
- „drugie życie" bez niepisanego kodeksu (166)
Jeszcze inne „drugie życie" (187)
Przeciw „importingowej" genezie „drugiego życia" (192)
Seks i ekonomia - więzienia żeńskie (205)
(„Harem": „Mężowie", „żony", „podkładaczki" i „popaprańce")
Ekonomia „drugiego życia" (211)
Między „klawiszami" i „złodziejami"
213
Warianty stosunków pomiędzy więźniami a personelem
- wrogość, symbioza, paralelizm (213)
Druga władza w więzieniu
- „klawisze" i złodzieje" przeciw sobie (217)
Eksploatacja! przemoc, czyli o symbiozie wymuszonej (237]
(Stosunek funkcjonariuszy SW do więźniów w zakładzie G;
Stosunek więźniów do funkcjonariuszy SW w zakładzie G)
Obustronne korzyści w koegzystencji (270)
Warianty stosunków między więźniami i funkcjonariuszami
Służby Więziennej jako pochodna stosunków
w społeczności więźniów (273)
Wśród „klawiszy"
278
Podziały między działami Służby Więziennej (278)
„Klawisze" mający kontakt
i nie mający kontaktu z więźniami (284)
W murach i poza murami więzienia (288)
Na nowe czasy nowe „drugie życie"
291
Więzienie bez „drugiego życia"? (291)
Nowa wojna o władzę nad „drugim życiem" (295)
(Zwąchanie ofiary; „Gierki" - gry i zabawy na więzienną nudę;
W poszukiwaniu nowego „drugiego życia")
Perspektywy - „drugie życie"
wokół nielegalnego rynku narkotyków (307)
Stosunki społeczne
w „drugim życiu" więzienia - podsumowanie
311
Założenia, modelowe a rzeczywistość instytucji więzienia (311)
Przeludnienie a „druga władza" w więzieniu (314
Organizacja ekonomiczna
a struktura społeczna więzienia (315)
Od autora
Książka, którą dostaje czytelnik dziś do ręki, jest znacznie
uzupełnioną, pogłębioną i uaktualnioną wersją tej, która została wydana w roku 1991 przez Wydawnictwo Prawnicze.
Wydanie z 1991 r. opiera się na wynikach badań nad „drugim życiem" w więzieniach zrealizowanych w latach 70-tych
i na początku 80-tych. Obecne wydanie zostało uzupełnione
o wyniki badań własnych przeprowadzonych także w latach
70-tych w dwóch zakładach karnych dla kobiet - nie znalazły się w poprzedniej wersji książki. Ponadto obecne wydanie
zawiera opis i analizę zmian w „drugim życiu" więzień w latach 50-tych i 60-tych oraz tych, które dokonywały się
w „drugim życiu" więzień w latach 90-tych, aż po dzisiejszy
dzień. Dokonałem tego na podstawie analizy materiałów będących w posiadaniu Centralnego Zarządu Służby Więziennej, także tych zebranych podczas mojej pracy w więziennictwie oraz tych zebranych przeze mnie od więźniów w trakcie
badań w latach 70-tych i 80-tych i nie wykorzystanych w poprzednim wydaniu. Nowa wersja Drugiego życia więzienia
ukazuje jego przemiany w całym okresie powojennym,
uwzględnia jego rozmaitość we wszystkich typach i rodzajach więzień tak męskich jak i żeńskich. Daje czytelnikowi
13
Drugie życie więzienia
szerszą i głębszą perspektywę interpretacyjną tego zjawiska.
Można powiedzieć, iż aktualne wydanie jest także historią
„drugiego życia" więzień w powojennej Polsce, ułomną z pewnością ale i teren badań jest bardzo trudny.
Pozostawiłem niewiele zmienioną część I poprzedniego
wydania - Rzeczywistość, która broni się przed poznaniem.
Pomimo zasadniczych zmian systemowych w Polsce wiele instytucji, jak choćby Wojsko, Policja i Służba Więzienna, zachowały swój hierarchiczno-dyspozycyjny charakter. Tego
rodzaju instytucje nie poddają się łatwo inwigilacji i bronią
się przed tym jak mogą. Nowa Ustawa o Służbie Więziennej
nie zmieniła zasadniczo jej charakteru. Dopuściła wprawdzie
zatrudnianie cywili, ale istoty jej paramilitarnego charakteru
nie naruszyła. Zapewne można dziś łatwiej niż w przeszłości
- pod rządami monopartii - otrzymać zgodę na prowadzenie
obserwacji w więzieniach. Nie mniej jednak dalej tkwią
w więziennictwie (nie tylko polskim), struktury, które generują mechanizmy obronne przed poznaniem. Dlatego bardzo
wiele z tego, co opisałem w poprzedniej wersji książki jest
wciąż aktualne. Tym więcej, że o ile po odzyskaniu wolności
na początku lat 90-tych można było mieć nadzieję na
głębokie reformy - to niestety już pod koniec tej dekady,
zmiany w polityce karnej państwa i przeludnienie w więzieniach, mogą doprowadzić do degeneracji całego systemu. Nie
będę tych nowych zjawisk szerzej opisywał. Odsyłam państwa do mojej nowej książki Więzienne Laboratorium, która
już wkrótce ukaże się na rynku.
Poza tym, chcę powiedzieć, iż mechanizmy obronne
przed poznaniem są niezbywalnym elementem „drugiego życia" w więzieniu. Bez nich trudno byłoby wyobrazić sobie jego istnienie.
Warszawa 14 maja 2002 r.
14