biuletyn wdro eń - Główny Instytut Górnictwa
Transkrypt
biuletyn wdro eń - Główny Instytut Górnictwa
BIULETYN WDROŻEŃ CZYSTSZEJ PRODUKCJI 2/2005 (20) Główny Instytut Górnictwa - Krajowe Centrum Wdrożeń Czystszej Produkcji, Plac Gwarków 1, 40-166 Katowice PREZENTACJA DEKLARACJI ŚRODOWISKOWEJ GMINY RACIBÓRZ SPIS TREŚCI Prezentacja Deklaracji Środowiskowej Uczestnictwo specjalistów z Głównego Instytutu gminy Racibórz Górnictwa w realizacji międzynarodowego projektu „System zarządzania środowiskowego i audytu EMAS – Wdrożenie Podstawowe zasady funkcjonowania Techniczne i Weryfikacja” (ETIV) zaowocowało systemu ekozarządzania i audytu (EMAS) powstaniem podręcznika „Wdrażanie EMAS w gminie - w Polsce studium przypadku”. Materiały do studium przypadku gromadzone były dzięki współpracy z gminami Tarnowskie Góry i Racibórz. Obie gminy, uczestnicząc w przygotowywaniu przykładów do podręcznika, zadeklarowały podjęcie działań zmierzających do przygotowania się do wdrożenia i rejestracji w systemie EMAS. Opracowując poszczególne elementy podręcznika korzystano z doświadczenia gmin, związanego z wdrożeniem i funkcjonowaniem w nich systemów zarządzania środowiskowego. W gminie Tarnowskie Góry wdrożono wcześniej niesformalizowany system zarządzania środowiskowego REMAS, opracowany w GIG. Natomiast w gminie Racibórz funkcjonuje wdrożony i certyfikowany system zarządzania środowiskowego zgodny z wymaganiami normy ISO 14001. Jednym z ważniejszych dokumentów, które należy opracować aby wdrożyć i zarejestrować się w systemie zgodnym z zapisami Dyrektywy nr 761/2001 (EMAS II), jest Oświadczenie Środowiskowe, zwane też Deklaracją Środowiskową. Jest to dokument, dzięki któremu utrzymywana jest stała komunikacji ze społeczeństwem. Deklaracja informuje strony zainteresowane o poziomie oddziaływań na środowisko, celach i zadaniach środowiskowych, uzyskiwanych efektach ekologicznych oraz ukazuje rzeczywiste osiągnięcia w ich realizacji, poparte sprawdzalnymi danymi liczbowymi. Ma to poprawiać wiarygodność działań, prowadzonych przez organizację, na rzecz ochrony środowiska. Dla potrzeb podręcznika opracowana została Deklaracja Środowiskowa gminy Racibórz. Składa się na nią sześć głównych rozdziałów, obejmujących około 30 stron. Rozdziały Deklaracji Środowiskowej gminy Racibórz zawierają następujące opisy i zagadnienia: • opis gminy i jej działań, • politykę środowiskowa Raciborza, • system zarządzania środowiskowego, • aspekty środowiskowe, cele i zadania środowiskowe, • działalność środowiskową, • wyniki działalności środowiskowej. Racibórz jest gminą miejską. W opisie gminy zaprezentowano jej położenie i warunki naturalne. Przedstawiona została również jej charakterystyka, w której ujęto podstawowe dane statystyczne, informacje dotyczące rolnictwa, gospodarki, edukacji i usług, jakie gmina zapewnia swoim mieszkańcom. Opisano też Urząd Miasta Racibórz, jako siedzibę władz miasta. Załączono schemat organizacyjny Urzędu Miasta, na którym zaznaczono komórkę organizacyjną, zajmującą się sprawami ochrony środowiska w gminie i w której znajduje się biuro Pełnomocnika Prezydenta ds. systemu zarządzania środowiskowego. GŁÓWNY INSTYTUT GÓRNICTWA - KRAJOWE CENTRUM WDROŻEŃ CZYSTSZEJ PRODUKCJI Tel.: (032) 259 21 38, fax: (032) 259 21 31, e-mail: [email protected], http://cp.gig.katowice.pl Biuletyn sfinansowano ze środków NFOŚiGW Opracowanie biuletynu: Aleksandra Saratowicz, Jacek Boba grudzień 2005 Redakcja i skład: Aleksandra Saratowicz W marcu 1999 r. w Raciborzu certyfikowano system zarządzania środowiskowego zgodny z wymaganiami normy ISO 14001. Jednostką certyfikującą był RW TUV. W Deklaracji Środowiskowej gminy zamieszczono jej politykę środowiskową, podpisaną przez Przewodniczącego Rady Miasta oraz Prezydenta Miasta. Opisano też funkcjonujący system zarządzania środowiskowego, wdrożony w jednostkach gminnych, reprezentujących najważniejsze dziedziny działalności gminy. Systemem objęte są szkoły, przedszkola, Urząd Miasta, Miejskie Składowisko Odpadów, Zakład Wodociągów i Kanalizacji, Przedsiębiorstwo Robót Drogowych i Ośrodek Sportu i Rekreacji. W rozdziale Deklaracji, dotyczącym aspektów środowiskowych, celów i zadań środowiskowych, zaprezentowano sposób wyznaczania i oceny aspektów środowiskowych oraz ustalania celów, zadań i programu zarządzania środowiskowego realizowanego w gminie Racibórz. Wypisano też znaczące aspekty środowiskowe, związane z działalnością odbywającą się na terenie gminy Racibórz, przyporządkowując im cele środowiskowe i szczegółowe zadania. Pokazano również inne działania gminy na rzecz ochrony środowiska, takie jak: ograniczenie niekorzystnego oddziaływania infrastruktury technicznej na człowieka, systematyczne kształtowanie świadomości ekologicznej, promocja bezpieczeństwa i zdrowia mieszkańców i pracowników gminy. Omawiając działalność środowiskową gminy rozważono zagadnienia dotyczące powietrza, wody, odpadów i bioróżnorodności gminy Racibórz oraz jej działania w zakresie edukacji ekologicznej. Opisano źródła zasilania gminy w energię cieplną, elektryczną i gaz oraz działania gminy na rzecz ochrony powietrza. Pokazano w jaki sposób monitorowany jest stan powietrza atmosferycznego oraz jak modernizowane są źródła niskiej emisji. Pokazano też wielkość emisji przemysłowej na terenie gminy. Analizując dane na temat stanu atmosfery w Raciborzu w czasie ostatnich kilkunastu lat można zauważyć wyraźny spadek wartości stężeń większości zanieczyszczeń takich jak dwutlenek siarki, benzo-a-piren, pył zawieszony czy fenol. Pomimo widocznej poprawy stanu powietrza w mieście nadal funkcjonują źródła szkodliwej emisji, wymagające likwidacji bądź gruntownej modernizacji. Powstają też nowe źródła emisji związane np. z szybkim rozwojem przemysłu motoryzacyjnego. Działania dotyczące wód na terenie gminy Racibórz wiążą się z ochroną wód powierzchniowych i podziemnych. Najważniejszym elementem wód powierzchniowych w Raciborzu jest rzeka Odra. Badania czystości Odry na terenie Raciborza wskazują jej pozaklasowy charakter. Bezpośredni wpływ na ten stan ma zrzut ścieków komunalnych i przemysłowych z terenu miasta. W Deklaracji Środowiskowej przedstawiono działania zmierzające do poprawy czystości rzeki poprzez m.in. budowę oczyszczalni ścieków i rozbudowę systemu kanalizacji. Omówiono też prace zabezpieczające przed przenikaniem zanieczyszczeń ściekowych do gruntu i wód podziemnych. Przedstawiono też źródła i ilości odpadów deponowanych na Miejskim Składowisku Odpadów w Raciborzu oraz sposoby ich recyklingu. Recykling polega głównie na selektywnej zbiórce stłuczki szklanej, makulatury, plastiku, leków przeterminowanych, baterii, złomu stalowego, filtrów olejowych, akumulatorów, czyściwa, przepracowanych olejów, świetlówek i odzieży. Ponadto podkreślono, że gmina Racibórz odznacza się dużą bioróżnorodnością przyrodnicza. Można tu spotkać wyjątkowe bogactwo świata roślinnego i zwierzęcego jakim obdarzyła Racibórz przed laty natura. Zdając sobie sprawę z korzyści, ale także z obowiązków, jakie niesie ze sobą to bogactwo dla miasta i jego mieszkańców, przedstawiono podjęte działania zmierzające do ochrony unikatowych zasobów przyrodniczych tego terenu. W końcowym rozdziale Deklaracji Środowiskowej Raciborza zaprezentowano wyniki działalności środowiskowej, które wiążą się głównie z funkcjonowania systemu zarządzania środowiskowego w gminie. PODSTAWOWE ZASADY FUNKCJONOWANIA SYSTEMU EKOZARZADZANIA I AUDYTU (EMAS) W POLSCE Z chwilą przystąpienia Polski do Unii Europejskiej zaczęło w kraju obowiązywać Rozporządzenie nr 761/2001 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 marca 2001 r., dopuszczające dobrowolny udział organizacji we wspólnotowym systemie ekozarządzania i audytu tzw. EMAS. Wymagania Rozporządzenia zostały sformułowane w sposób umożliwiający stworzenie struktury administracyjnej, niezbędnej do funkcjonowania systemu, która jest odpowiednia dla specyfiki każdego z państw członkowskich Unii Europejskiej. W Polsce system EMAS opiera się (poza Rozporządzeniem EMAS) na ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o krajowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS) (Dz.U.04.70.631) oraz na trzech aktach wykonawczych, które stanowią: 1. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie wzoru wniosku o wpis podmiotu do rejestru weryfikatorów środowiskowych oraz wzorów dokumentów, formy, częstotliwości i terminów przekazywania informacji z rejestru wojewódzkiego do rejestru krajowego (Dz.U.04.94.930). 2. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu danych, które zawiera rejestr wojewódzki oraz wzoru wniosku o rejestrację organizacji w rejestrze wojewódzkim. (Dz.U.04.94.931) 3. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie współczynników różnicujących wysokość opłaty rejestracyjnej w krajowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS) (Dz.U.04.94.932). Wyżej wymieniona ustawa określa organy odpowiedzialne za realizacje zapisów Rozporządzenia EMAS w Polsce. Rolę organu kompetentnego pełni minister środowiska. W imieniu ministra w terenie działają wojewodowie, gdyż do ich obowiązków należy rozpatrywanie wniosków organizacji o rejestrację w systemie EMAS i prowadzenie tzw. rejestru wojewódzkiego. Minister środowiska prowadzi rejestr krajowy organizacji oraz przekazuje dane dotyczące zarejestrowanych organizacji do Komisji Europejskiej, która prowadzi rejestr obejmujący wszystkie państwa Unii Europejskiej. Rolę jednostki, która prowadzi akredytacje weryfikatorów środowiskowych przydzielono Polskiemu Centrum Akredytacji (PCA). Weryfikatorzy działający w Polsce muszą być akredytowani przez PCA lub organ akredytujący innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej. W skład polskiej struktury EMAS wchodzi również Krajowa Rada Ekozarzadzania, będąca organem opiniodawczo-doradczym Ministra Środowiska. Do zakresu jej kompetencji należy m.in. promowanie EMAS, w Polsce analizowanie funkcjonowania systemu i opiniowanie związanych z systemem aktów prawnych. Schemat polskiej struktury organizacyjnej systemu EMAS przedstawiono na rysunku 1. Polskie Centrum Akredytacji Akredytowani weryfikatorzy środowiskowi Legenda Krajowa Rada Ekozarządzania Minister Środowiska Wojewodowie Organizacje zarejestrowane w systemie EMAS Organy opiniodawcze: - Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska - Starosta - Wójt/burmistrz/prezydent - Marszałek województwa nadzór informowanie o akredytowaniu weryfikatorów opiniowanie Rys.1. Schemat struktury organizacyjnej systemu EMAS w Polsce Polskie Centrum Akredytacji, które pełni w Polsce rolę organu akredytującego weryfikatorów środowiskowych systemu EMAS ma za zadanie sprawdzanie kompetencji kandydatów na weryfikatorów, prowadzenie procesu akredytacji oraz bieżący nadzór nad pracą weryfikatorów. Kandydat na weryfikatora środowiskowego powinien wykazać się odpowiednim wykształceniem, znajomością prawa ochrony środowiska, doświadczeniem zawodowym w dziedzinie działalności określonej według PKD/EKD/NACE oraz umiejętnościami audytorskimi. PCA po otrzymaniu wniosku o akredytację uruchamia procedurę sprawdzania kompetencji kandydata, a następnie wydaje certyfikat akredytacji weryfikatorom spełniającym wymagania. Certyfikat jest podstawowym dokumentem, który przedkłada się ministrowi środowiska celem dokonania wpisu do rejestru akredytowanych weryfikatorów EMAS. Weryfikatorzy akredytowani w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej mają obowiązek poinformowania o zamiarze prowadzenia procesu weryfikacji w organizacji zlokalizowanej w Polsce z czterotygodniowym wyprzedzeniem. PCA może sprawdzić, w jaki sposób weryfikator akredytowany za granicą zapewni, że wysoce prawdopodobny brak znajomości polskich przepisów prawa ochrony środowiska oraz języka polskiego nie wpłynie negatywnie na jakość prowadzonej weryfikacji. Procedura akredytacji weryfikatorów środowiskowych została przedstawiona na rysunku 2. Polskie Centrum Akredytacji Kandydat na weryfikatora środowiskowego Przeprowadzenie oceny zgodności Złożenie wniosku o akredytację Udzielenie akredytacj i Odmowa akredytacji Weryfikator środowiskowy Minister Środowiska Złożenie wniosku o wpis do rejestru weryfikatorów środowiskowych Wpisanie do rejestru weryfikatorów środowiskowych Rys.2. Procedura akredytacji weryfikatorów środowiskowych w systemie EMAS Poza oceną kwalifikacji weryfikatorów, PCA prowadzi bieżący nadzór nad ich pracą. Działania związane z bezpośrednim nadzorem powinny mieć miejsce nie rzadziej niż raz na 24 miesiące. Proces oceny spełnienia przez organizację wymagań określonych w Rozporządzeniu EMAS pokrywa się w znacznym stopniu z procesem certyfikacji systemu zarządzania środowiskowego na zgodność z wymaganiami zawartymi w normie ISO 14001. Weryfikatorzy środowiskowi podobnie jak audtorzy środowiskowi, w ramach swoich zadań przeprowadzają ocenę funkcjonowania systemu zarządzania środowiskowego organizacji. Nowym elementem w stosunku do auditu certyfikującego na zgodność z wymaganiami zawartymi w normie ISO 14001 jest sprawdzenie wiarygodności informacji przedstawionych przez organizację w deklaracji środowiskowej oraz udział organów administracji w procesie oceny.. Jeżeli wszystkie wymagania są spełnione, weryfikator zatwierdza deklarację środowiskową, która jest załącznikiem do wniosku o rejestrację, składanego przez organizacje do wojewody, właściwego dla jej lokalizacji. Jeżeli podczas okresowego nadzoru systemu zarządzania środowiskowego organizacji weryfikator stwierdza wystąpienia rażącej niezgodności z wymaganiami Rozporządzenia EMAS, jest zobowiązany do poinformowania o tym fakcie właściwego organu tj. wojewody, który dokonał rejestracji organizacji. W uzasadnionych przypadkach weryfikator powinien również poinformować organy administracji o niezgodności z wymaganiami prawa. Szczegółowe informacje na temat funkcjonowania systemu EMAS w Polsce prezentowane będą w kolejnych wydaniach Biuletynu.(JB)