Antytytoniowe poradnictwo lekarskie Antismoking counselling

PRACE ORYGINALNE
Dorota KALETA1
Kinga POLAÑSKA2
El¿bieta DZIANKOWSKA-ZABORSZCZYK1
Wojciech DRYGAS1,3
Antytytoniowe poradnictwo lekarskie
1
Zak³ad Medycyny Zapobiegawczej,
Katedra Medycyny Spo³ecznej
i Zapobiegawczej,
Uniwersytet Medyczny w £odzi
Kierownik: Prof. dr hab. med. Wojciech Drygas
Palenie tytoniu stanowi istotny
czynnik ryzyka przewlek³ych chorób
niezakaŸnych w tym sercowo-naczyniowych. W ostatnich latach coraz wiêcej uwagi przywi¹zuje siê do roli, jak¹
odgrywaj¹ lekarze w profilaktyce i leczeniu uzale¿nienia od tytoniu. Celem
pracy by³a analiza zaanga¿owania lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej
w poradnictwo antytytoniowe ze szczególnym uwzglêdnieniem pacjentów, u
których stwierdzono wybrane czynniki ryzyka chorób uk³adu kr¹¿enia. W
badaniu wziê³a udzia³ reprezentatywna grupa 1267 mieszkañców województwa ³ódzkiego i lubelskiego w
wieku 18-65 lat. Z ka¿d¹ z badanych
osób przeprowadzono szczegó³owy
wywiad kwestionariuszowy, ogólne
badanie lekarskie, pomiar ciœnienia
têtniczego krwi w spoczynku oraz podstawowe badania antropometryczne i
analityczne. W celu ustalenia czynników sprzyjaj¹cych/sk³aniaj¹cych lekarzy do porady zastosowano wieloczynnikow¹ analizê regresji. Wœród badanych palenie tytoniu stwierdzono u
44% mê¿czyzn i 23% kobiet, oty³oœæ
brzuszn¹ u 24% mê¿czyzn i 35% kobiet, nadciœnienie têtnicze u 30% mê¿czyzn i 21% kobiet, zaburzenia lipidowe ogó³em u 29% mê¿czyzn i 19% kobiet, a hiperglikemiê u 7% mê¿czyzn i
5% kobiet. Tylko po³owa palaczy uzyska³a poradê lekarsk¹ dotycz¹c¹ koniecznoœci zaprzestania palenia. Najczêœciej antytytoniow¹ poradê uzyskiwa³y osoby, u których wystêpowa³a
oty³oœæ brzuszna (68%) oraz nadciœnienie têtnicze (67%). Tylko 36% pacjentów z hiperglikemi¹ uzyska³o informacjê o koniecznoœci zerwania z na³ogiem. Trzykrotnie czêœciej porada antytytoniowa kierowana by³a do mê¿czyzn w wieku 35 lat i wiêcej (OR=3,3;
95% CI 1,6-7,1) a ponad 2-krotnie do
tych, u których wskaŸnik BMI wynosi³
powy¿ej 30 kg/m2 (OR=2,2; 95% CI 0,77,1). Wœród pal¹cych kobiet szeœciokrotnie czêœciej porada antytytoniowa
udzielana by³a osobom w wieku 35 lat
i wiêcej w porównaniu w maj¹cymi
poni¿ej 35 lat (OR=6,3; 95% CI 2,4-16,7).
Wyniki powy¿szego badania wskazuj¹, i¿ konieczne jest zwiêkszenie zaanga¿owania lekarzy w dzia³ania antynikotynowe. Kluczowe znaczenie ma
wypracowanie standardów poradnictwa antytytoniowego wraz z ocen¹
jego skutecznoœci zw³aszcza w odniesieniu do pacjentów zagro¿onych lub
chorych na choroby uk³adu kr¹¿enia.
Zak³ad Epidemiologii Œrodowiskowej,
Instytut Medycyny Pracy w £odzi
Kierownik:
Prof. dr hab. med.
Neonila Szeszenia-D¹browska
2
Zak³ad Epidemiologii, Prewencji ChUK
i Promocji Zdrowia, Instytut Kardiologii
w Warszawie,
Kierownik: Prof. dr hab. med. Wojciech Drygas
3
Dodatkowe s³owa kluczowe:
palenie tytoniu
poradnictwo antytytoniowe
czynniki ryzyka chorób uk³adu kr¹¿enia
Additional key words:
tobacco smoking
antismoking counseling
risk factors for cardiovascular diseases
Adres do korespondencji:
Dr n. med. Dorota Kaleta
Zak³ad Medycyny Zapobiegawczej
Katedra Medycyny Spo³ecznej
i Zapobiegawczej Uniwersytet Medyczny
90-752 £ódŸ, ul. ¯eligowskiego 7/9
Tel.: (+42) 639 32 65; Fax: (+42) 639 32 69
e-mail: [email protected]
432
Antismoking counseling
Przegl¹d Lekarski 2008 / 65 / 10
Smoking plays an important role in
no communicable diseases including
cardiovascular diseases etiology. In
recent years more attention has been
paid to the role of physicians in smoking prevention and treatment. The aim
of this study was to analyze the presence of antismoking counselling given
by physicians among the patients with
the risk factors for cardiovascular diseases. The study was performed in the
randomly selected group of 1267 men
and women aged 18-65 years from
Lodz and Lublin district. Each surveyed person had medical examination, blood pressure measured, anthropometry, bbiochemical tests included
a full lipidogram and glucose concentration. Moreover detailed questionnaire surveys were conducted. Logistic regression models were applied to
assess role of factors influencing undertaken of antismoking counseling
among the patients with risk factors
of cardiovascular diseases. The study
revealed that smoking addiction affected 44% males and 23 % females.
Abdominal obesity frequency in males
was 24% and in females 35%. Hypertension was diagnosed in 30% of
males and 21% of females, hyperlipidemia was diagnosed in 29% men
and 19% women. High glucose concentration was identified in 7% of men
and 5% of women. Only half of the
smoking population received antismoking counselling given by physician. More frequently antismoking advice was given to the patients with
abdominal obesity, (68%), and hypertension (67%). Only 36% of people with
high glucose concentration received
antismoking advice. This study results
revealed, that anti smoking treatment
among adults should be consider as
an important part of preventing strategies. More effort should be given to
increase awareness of physicians relating to the smoking habit of their
patients.
D. Kaleta i wsp.
Wstêp
Palenie papierosów jest najwa¿niejsz¹,
pojedyncz¹ a jednoczeœnie mo¿liw¹ do unikniêcia przyczyn¹ zgonu na œwiecie. Najnowszy raport Œwiatowej Organizacji Zdrowia
(ŒOZ) wskazuje, i¿ w roku 2008 ponad 5
milionów ludzi umrze z powodu chorób wywo³anych paleniem tytoniu, czyli wiêcej ni¿
³¹cznie z powodu gruŸlicy, HIV/AIDS i malarii [12]. Ponadto wed³ug szacunków ŒOZ
do roku 2030 zgony wywo³ane chorobami
odtytoniowymi przekrocz¹ 8 milionów rocznie, co wynika z faktu, i¿ skutki zdrowotne
palenia papierosów obserwowane s¹ po kilku, a nawet kilkudziesiêciu latach od rozpoczêcia palenia [12].
W Polsce choroby uk³adu kr¹¿enia s¹
odpowiedzialne za 50% liczby zgonów, z
tego najczêstszymi przyczynami zgonu s¹
zawa³ serca i udar mózgu [2,4]. Oko³o 30%
zgonów z powodu chorób uk³adu kr¹¿enia
przypisanych jest paleniu papierosów
[10,11]. Dodatkowo nale¿y pamiêtaæ, i¿ w
przypadku palenia obserwowana jest zale¿noœæ dawka-efekt, czyli wraz ze wzrostem
liczby wypalanych papierosów wzrasta ryzyko wyst¹pienia i zgonu z powodu chorób
sercowo-naczyniowych [1]. W przypadku
palenia obserwowany jest efekt synergistyczny a wiêc jeœli kilka czynników ryzyka
dzia³a jednoczeœnie skutek ich dzia³ania jest
wiêkszy ni¿ suma indywidualnych efektów.
Bardzo wa¿nym z punktu widzenia skutków zdrowotnych jest fakt, i¿ ryzyko zachorowania i zgonu z powodu chorób sercowonaczyniowych maleje w przypadku zaprzestania palenia [5]. Badania epidemiologiczne wskazuj¹, i¿ pozytywne skutki zdrowotne obserwowane s¹ ju¿ w krótkim czasie
po rzuceniu palenia nawet w przypadku na³ogu trwaj¹cego wiele lat. Pozytywne skutki
zaprzestania palenia obserwowane s¹ równie¿ u osób, u których stwierdzono wystêpowanie choroby zwi¹zanej z paleniem.
Wœród pacjentów ze stwierdzonymi chorobami uk³adu kr¹¿enia obserwuje siê oko³o
50% zmniejszenie ryzyka ponownego zawa³u czy nag³ego zgonu [7,9].
Ponad 80% palaczy deklaruje chêæ zaprzestania palenia tytoniu jednak wiêkszoœæ
z nich wymaga wsparcia w zerwaniu z na³ogiem. Ponadto pacjenci z rozpoznanymi
chorobami uk³adu kr¹¿enia posiadaj¹ siln¹
motywacjê do zaprzestania palenia stanowi¹c¹ bardzo wa¿ny element decyduj¹cy o
d³ugotrwa³ym zerwaniu z na³ogiem. Dane
epidemiologiczne wskazuj¹, ¿e nawet minimalna interwencja antytytoniowa udzielona
przez lekarza mo¿e zwiêkszyæ szansê rzucenia palenia. Dla przyk³adu udzielenie antytytoniowej porady lekarskiej pacjentom
leczonym w szpitalu z powodu chorób uk³adu kr¹¿enia mo¿e zwiêkszyæ o oko³o 50%
szansê na d³ugotrwa³¹ abstynencjê tytoniow¹ (d³u¿ej ni¿ 1 rok) a dodatkowa porada
telefoniczna mo¿e zwiêkszyæ ten odsetek do
70% [3,6]. Lekarze ze wzglêdu na posiadan¹ wiedzê, silny autorytet oraz czêsty kontakt pacjentami wydaj¹ siê byæ najlepszymi
osobami mog¹cymi podj¹æ dzia³ania antytytoniowe.
Celem pracy by³a analiza zaanga¿owania lekarzy w poradnictwo antytytoniowe ze
szczególnym uwzglêdnieniem pacjentów, u
których stwierdzono wybrane czynniki ryzyPrzegl¹d Lekarski 2008 / 65 / 10
Tabela I
Charakterystyka badanej populacji.
Socio-demographic characteristic of the study population.
Zm ienna
M ê¿czy Ÿni N=591
Kobiety N =676
p
n
%
n
%
Wiek
18-34
35-54
55-64
166
300
125
28,1
50,7
21,2
215
317
144
31,8
46,9
21,3
>0,05
>0,05
>0,05
Stan cy w ilny
¯onaty /zam ê¿na
Kaw aler/panna
Rozw iedziony /w separacji
Wdow iec/w dow a
433
125
23
10
73,3
21,2
3,9
1,7
488
107
29
52
72,2
15,8
4,3
7,7
>0,05
0,03
>0,05
0,001
Wy kszta³cenie
Podstaw ow e /zaw odow e
Œrednie/w y ¿sze
343
248
58,0
42,0
267
409
39,5
60,5
<0,001
Body M ass Index [kg/m 2]
BM I <24,9
BM I 25-30
BM I >30
241
234
116
40,8
39,6
19,6
342
190
144
50,6
28,1
21,3
<0,001
<0,001
>0,05
Oty ³oœæ brzuszna
Tak
Nie
143
448
24,2
75,8
234
442
34,6
65,4
<0,001
Nadciœnienie têtnicze
Tak
Nie
171
420
29,9
71,1
144
532
21,3
78,7
<0,001
Hipercholesterolem ia
Tak
Nie
388
203
65,6
34,4
394
282
58,3
41,7
<0,004
Hipertrójglicery dem ia
Tak
Nie
172
419
29,1
70,9
126
550
18,6
81,4
<0,001
Niski HDL-cholesterol
Tak
Nie
92
499
15,6
84,4
135
541
20,0
80,0
>0,05
Hiperglikem ia
Tak
Nie
41
550
6,9
93,1
32
644
4,7
95,3
>0,05
Palenie
Aktualny
By ³y
Nigdy niepal¹cy
259
143
189
43,8
24,2
32,0
158
117
401
23,4
17,3
59,3
<0,001
0,002
0,001
Ry zy ko sercow o-naczy niow e
(liczba czy nników )
0
1
2
3
4
>5
60
115
142
126
88
60
10,2
19,5
24,0
21,3
14,9
10,2
94
173
157
113
76
63
13,9
25,6
23,3
16,7
11,2
9,3
<0,03
0,004
>0,05
>0,05
<0,04
>0,05
Porada lekarska
Przy chodnia POZ
Poradnia specjalisty czna
Gabinety pry w atne
Inne
494
69
22
6
83,6
11,7
3,7
1,0
592
55
25
4
87,6
8,1
3,7
0,6
<0,05
<0,02
>0,05
>0,05
ka chorób uk³adu kr¹¿enia.
Materia³ i metody
Badana populacja i analizowane zmienne
Badaniem objêto reprezentatywn¹ grupê 1267
mieszkañców województwa ³ódzkiego i lubelskiego w
wieku 18-65 lat, w tym 591 mê¿czyzn (46,7%) i 676 kobiet (53,3%).
U ka¿dego z badanych przeprowadzono szczegó³owy wywiad (w tym dotycz¹cy aktywnoœci fizycznej, palenia tytoniu, sposobu ¿ywienia), ogólne badanie lekarskie, trzykrotny pomiar ciœnienia têtniczego krwi w spoczynku, podstawowe badania antropometryczne i analityczne.
Palacza zdefiniowano jako osobê, która aktualnie
pali przynajmniej 1 papierosa na dobê. By³ego palacza
zdefiniowano jako osobê, która pali³a w przesz³oœci, ale
rzuci³a palenie i aktualnie nie pali, niepal¹cy to osoba,
która nigdy nie pali³a.
Oty³oœæ brzuszn¹ – centraln¹ rozpoznawano w przypadku, gdy obwód talii u mê¿czyzny wynosi³ >102 cm; a
u kobiety >88 cm. Nadciœnienie têtnicze zdefiniowano
wg PTNT (2003) jako wartoœæ ciœnienia skurczowego
>140 mmHg i rozkurczowego >90 mmHg lub aktualne
przyjmowanie leków obni¿aj¹cych ciœnienie. Hipercholesterolemiê rozpoznawano w przypadku stê¿enia cholesterolu ca³okowitego > 5 mmol/l lub LDL-cholesterolu
>3 mmol/l. Niskie stê¿enie HDL-cholesterolu rozpoznawano u mê¿czyzn gdy, stê¿enie HDL-cholesterolu by³o<1
mmol/l, a u kobiet gdy stê¿enie HDL-cholesterolu
by³o<1,2 mmol/l. Hipertrójglicerydemiê rozpoznawano
gdy stê¿enie trójglicerydów by³o > 1,7 mmol/l lub pacjent
433
leczy³ siê farmakologicznie. Hiperglikemiê rozpoznawano gdy stê¿enie glukozy na czczo >100 mg/dl lub pacjent leczy³ siê farmakologicznie.
Analiza statystyczna
W celu statystycznego opracowania zgromadzonego materia³u dla cech iloœciowych obliczono ich zakres
(minimum - maksimum), wartoœci przeciêtne (œrednie
arytmetyczne i mediany), a tak¿e miary wewnêtrznego
zró¿nicowania (odchylenia standardowe).
Do porównywania czêstoœci wystêpowania poszczególnych kategorii cech iloœciowych w analizowanych grupach stosowano test niezale¿noœci chi2 lub test
niezale¿noœci chi2 z poprawk¹ Yates`a. Charakter rozk³adu analizowanych cech mierzalny badano przy pomocy testu Shapiro-Wilka. Dla porównania wartoœci przeciêtnych w dwóch grupach w zale¿noœci od rodzaju rozk³adu wykorzystywano test dla dwóch prób niezale¿nych
b¹dŸ test Manna-Whitney`a. Za istotne uznano te wyniki, dla których wartoœci otrzymanych statystyk w zastosowanych testach nale¿a³y do obszaru krytycznego odpowiedniego rozk³adu przy poziomie istotnoœci p=0,05.
W pierwszym etapie obliczono wspó³czynniki surowe –
ilorazy szans (odds ratio – OR) wp³ywu pojedynczych
zmiennych na udzielanie porady przez lekarza nt. koniecznoœci zaprzestania palenia u badanych mê¿czyzn
i kobiet. Nastêpnie zastosowano analizê wieloczynnikow¹ uwzglêdniaj¹c¹ jednoczesny wp³yw wszystkich
zmiennych. Wszystkie wartoœci p by³y dwustronne, a
p<0.05 przyjêto za istotne statystycznie. Analizê przeprowadzono z zastosowaniem oprogramowania STATGRAPHICS Plus 5.1.
Wyniki
Charakterystyka badanej populacji
Charakterystyka badanej populacji zamieszczona zosta³a w tabeli I.
Œredni wiek mê¿czyzn w³¹czonych do
badania wynosi³ 43,4 lat ± 12,3; kobiet natomiast 42,4 ± 12,7 (p>0,05). Ponad 70%
osób badanych wskazywa³o na stan cywilny ¿onaty/zamê¿na (p>0,05). Odnotowano
istotne statystycznie ró¿nice miêdzy grup¹
mê¿czyzn i kobiet dotycz¹ce wykszta³cenia
(p<0,001). Ponad 60% kobiet wskazywa³o
na wykszta³cenie œrednie lub wy¿sze podczas gdy w grupie mê¿czyzn odsetek ten
by³ ni¿szy i wynosi³ 42%. Blisko 40% mê¿czyzn i 30% kobiet mia³o nadwagê (BMI 2530 kg/m2) (p<0,001), a oty³oœæ (BMI >30 kg/
m2) odnotowana zosta³a u oko³o 20% osób
w³¹czonych do badania (p>0,005). Oty³oœæ
brzuszn¹ zaobserwowano u 24% mê¿czyzn
i 35% kobiet (p<0,001). U oko³o 30% badanych mê¿czyzn i 20% kobiet stwierdzono
nadciœnienie têtnicze (p<0,001). Podobne
odsetki odnotowano dla hipertrójglicerydemii (p<0,001). Hipercholesterolemia odnotowana zosta³a u ponad 65% mê¿czyzn i
58% kobiet (p<0,004), a niski poziom HDL
cholesterolu mia³o 16% mê¿czyzn i 20%
kobiet (p<0,005). Hiperglikemia zaobserwowana zosta³a u 7% mê¿czyzn i 5% kobiet
(p>0,005). Na aktualne palenie wskazywa³o 44% mê¿czyzn i 23% kobiet, a odsetek
by³ych palaczy wynosi³ w grupie mê¿czyzn
ponad 24% a w grupie kobiet ponad 17%.
U oko³o 10% badanych osób odnotowano
wystêpowanie 5 lub wiêcej czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych (p>0,05),
a u ponad 45% badanych mê¿czyzn i 40%
badanych kobiet zaobserwowano 2-3 czynników omawianej patologii. Brak analizowanych czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych zaobserwowano jedynie u 10%
mê¿czyzn i 14% kobiet. Wiêkszoœæ badanych korzysta³a z porady lekarskiej w przychodniach Podstawowej Opieki Zdrowotnej,
434
Tabela II
Charakterystyka osób aktualnie pal¹cych.
Socio-demographic characteristic of current smokers.
M ê¿czy Ÿni N=259
Kobiety N=158
n
%
n
%
Wiek
18-34
35-54
55-64
63
150
46
24,3
57,9
17,8
45
97
16
28,5
61,4
10,1
>0,05
>0,05
<0,03
Stan cy w ilny
¯onaty /zam ê¿na
Kaw aler/panna
Rozw iedziony /w separacji
Wdow iec/w dow a
199
49
7
4
76,8
18,9
2,7
1,5
109
24
11
14
69,0
15,2
7,0
8,8
>0,05
>0,05
>0,05
<0,01
Wy kszta³cenie
Podstaw ow e /zaw odow e
Œrednie/w y ¿sze
170
89
65,6
34,4
63
95
39,9
60,1
<0,001
Body M ass Index [kg/m 2]
BM I <24,9
BM I 25-30
BM I >30
139
82
38
53,7
31,7
14,7
94
40
24
59,5
25,3
15,2
>0,05
>0,05
>0,05
Czy nniki ry zy ka chorób uk³adu
kr¹¿enia
Nadciœnienie têtnicze
Hipercholesterolem ia
Hipertrójglicery dem ia
Niski HDL-cholesterol
Hiperglikem ia
Oty ³oœæ brzuszna
BM I >25
64
178
70
44
13
49
120
24,7
68,7
27,0
17,0
5,0
18,9
46,3
27
96
30
32
9
44
64
17,1
60,8
19,0
20,3
5,7
27,8
40,5
>0,05
>0,05
>0,05
>0,05
>0,05
<0,04
>0,05
17,4
7,28
13,0
6,6
<0,001
Porada lekarska
Przy chodnia POZ
Poradnia specjalisty czna
Gabinety pry w atne
Inne
215
29
12
3
83,0
11,2
4,6
1,2
141
11
5
1
89,2
7,0
3,2
0,6
>0,05
>0,05
>0,05
>0,05
Anty ty toniow a porada lekarska
Tak
Nie
135
124
52,1
47,9
79
79
50,0
50,0
>0,05
Realizacja recept
Nie zapisane
Wy kupione
Nie w y kupione
54
189
16
20,9
73,0
6,2
18
133
7
11,4
84,2
4,4
<0,001
<0,01
>0,05
Przy czy na niew ukupienia leków
Brak pieniêdzy
Nie w szy stkie leki potrzebne
8
8
50,0
50,0
5
2
71,4
28,6
>0,05
Zm ienna
Liczba w y palany ch dziennie
papierosów (œrednia, SD)
p
Tabela III
Odsetek osób, które uzyska³y poradê antytytoniow¹ wœród osób chorych i pal¹cych papierosy.
Percentage of the people who got antismoking counseling (smokers with the specific health conditions).
M ê¿czy Ÿni
Kobiety
Ogó³em
n
%
n
%
n
%
Nadciœnienie têtnicze
46
71,9
15
55,6
61
67,0
Hipercholesterolem ia
96
53,9
53
55,2
149
54,4
Hipertrójglicery dem ia
45
64,3
18
60,0
63
63,0
Niski HDL-cholesterol
24
54,6
18
56,2
42
55,3
Hiperglikem ia
9
31,0
6
46,2
15
35,7
Oty ³oœæ brzuszna
36
73.5
27
61,4
63
67,8
a oko³o 12% mê¿czyzn i 8% kobiet z porady
specjalistów (p<0,02).
Na potrzeby badania dokonano równie¿
charakterystyki osób aktualnie pal¹cych (Tabela II). Œredni wiek palaczy wynosi³ ponad
40 lat (p>0,005). Blisko 80% pal¹cych mê¿czyzn i 70% pal¹cych kobiet by³a ¿onata/
zamê¿na (p>0,005). Na kategoriê wdowa/
Przegl¹d Lekarski 2008 / 65 / 10
wdowiec istotnie czêœciej wskazywa³y pal¹ce kobiety (8,8%) ni¿ mê¿czyŸni (1,5%)
(p<0,001). Wykszta³cenie œrednie lub wy¿sze deklarowa³o 60% kobiet i 34% mê¿czyzn (p<0,001). Istotnie wiêksz¹ liczbê
papierosów wypalali mê¿czyŸni (œrednio 17
sztuk dziennie) ni¿ kobiety (œrednio 7 sztuk
dziennie). U ponad 46% mê¿czyzn oraz
D. Kaleta i wsp.
Tabela IV
Badania kontrolne stanu zdrowia jamy ustnej co 6 miesiêcy.
Control check-ups of the oral health every 6 months.
Zm ienna
Surow e OR
Skory gow ane OR#
OR
95%CI
OR
95%CI
Wiek (lat)
<35
>35
1
4,2
referent
2,2 - 7,7
1
3,3
referent
1,6 - 7,1
Nadciœnienie têtnicze
Tak
Nie
3,0
1
1,6 - 5,6
referent
1,8
1
0,9 - 3,6
referent
Hipercholesterolem ia
Tak
Nie
1,3
1
0,7 - 2,1
referent
0,9
1
0,5 - 1,6
referent
Hipertrójglicery dem ia
Tak
Nie
2,0
1
1,1 - 3,5
referent
1,7
1
0,8 - 3,6
referent
Niski HDL-cholesterol
Tak
Nie
1,1
1
0,6 - 2,2
referent
0,7
1
0,3 - 1,6
referent
Hiperglikem ia
Tak
Nie
2,1
1
0,6 - 7,2
referent
1,6
1
0,4 - 6,3
referent
Body M ass Index [kg/m 2]
BM I <24,9
BM I 25-30
BM I >30
1
1,1
4,3
referent
0,6 - 1,9
1,8 - 10,0
1
0,7
2,2
referent
0,4 - 1,4
0,7 - 7,1
Oty ³oœæ brzuszna
Tak
Nie
3,1
1
1,6 - 6,2
referent
1,6
1
0,6 - 4,1
referent
Tabela V
Szansa uzyskania antytytoniowej porady lekarskiej - pal¹ce kobiety.
Antismoking counseling - smoking women.
Zm ienna
Surow e OR
Skory gow ane OR#
OR
95%CI
OR
95%CI
Wiek (lat)
<35
>35
1
5,6
referent
2,4 - 12,5
1
6,3
referent
2,4 - 16,7
Nadciœnienie têtnicze
Tak
Nie
1,3
1
0,6 - 3,0
referent
0,6
1
0,2 - 1,8
referent
Hipercholesterolem ia
Tak
Nie
1,7
1
0,9 - 3,3
referent
1,2
1
0,5 -2,7
referent
Hipertrójglicery dem ia
Tak
Nie
1,7
1
0,7 - 3,7
referent
1,1
1,00
0,4 - 3,2
referent
Niski HDL-cholesterol
Tak
Nie
1
1,4
referent
0,6 - 3,0
1,00
1,2
Hiperglikem ia
Tak
Nie
2,08
1,00
0,50 - 8,74
referent
2,30
1,00
0,45 - 11,86
referent
Body M ass Index [kg/m 2]
BM I <24,9
BM I 25-30
BM I >30
1,00
1,1
1,9
referent
0,5 - 2,4
0,7 - 4,8
1,00
0,6
0,5
referent
0,2 - 1,7
0,1 - 2,7
Oty ³oœæ brzuszna
Tak
Nie
1,89
1,00
0,93 - 3,87
referent
2,60
1,00
0,72 - 9,42
referent
referent
0,4 - 3,1
OR - iloraz szans; 95% CI - 95% przedzia³ ufnoœci; Surowe OR - analiza jednoczynnikowa,
# - Dane skorygowane ze wzglêdu na wszystkie analizowane cechy
40% kobiet na podstawie wskaŸnika BMI
identyfikowano nadwagê lub oty³oœæ
(p>0,005). Oty³oœæ brzuszna wystêpowa³a
natomiast czêœciej u palaczek ni¿ u palaPrzegl¹d Lekarski 2008 / 65 / 10
czy (p<0,004). Nadciœnienie têtnicze i hipertrójglicerydemia odnotowana zosta³a u ponad 20% mê¿czyzn i niespe³na 20% kobiet
(pp>0,005). Odsetek osób, u których stwier-
dzono hipercholesterolemie by³ podobnie jak
w ca³ej badanej populacji wysoki i wynosi³
69% dla pal¹cych mê¿czyzn i 61% dla pal¹cych kobiet (p>0,005). Niski poziom HDLcholesterolu wystêpowa³ nieznacznie czêœciej wœród palaczek (20,3%) w porównaniu z pal¹cymi mê¿czyznami (17%)
(p>0,05). Wiêkszoœæ palaczy korzysta³a z
porady w przychodni Podstawowej Opieki
Zdrowotnej (83% mê¿czyzn i 89% kobiet).
Udzielanie antytytoniowej porady
lekarskiej
Tylko po³owa z badanych palaczy uzyska³a antytytoniow¹ poradê lekarsk¹
(p>0,005) (tabela II).
Celem sprawdzenia jak badane osoby
odnosz¹ siê do zaleceñ lekarskich oceniono realizacjê zapisanych przez lekarza recept i tak 73% mê¿czyzn i 84% kobiet realizowa³a recepty (p<0,001). Po³owa mê¿czyzn i blisko 30% kobiet wskazywa³a, i¿ ich
zdaniem zapisane leki nie by³y potrzebne
(p>0,005). Najczêœciej antytytoniow¹ poradê lekarsk¹ uzyskiwa³y osoby, u których
wystêpowa³a oty³oœæ brzuszna (68%) oraz
nadciœnienie têtnicze (67) (tabela III).
Tylko 36% pacjentów z hiperglikemi¹
uzyska³o poradê antytytoniow¹. Dodatkowa
analiza wykaza³a, ¿e zaledwie nieco ponad
3% by³ych palaczy wskazywa³o, i¿ zalecenia lekarskie sk³oni³o ich do zaprzestania
palenia.
Przedstawiona w tabelach IV i V analiza szansy uzyskania antytytoniowej porady
lekarskiej wskazuje, i¿ czêœciej zalecenia
antytytoniowe kierowane by³y do osób, u
których stwierdzono nieprawid³owoœci
zwiêkszaj¹ce ryzyko chorób sercowo-naczyniowych.
Trzykrotnie czêœciej porada antytytoniowa kierowana by³a do mê¿czyzn w wieku
35 lat i wiêcej (OR=3,3; 95% CI 1,6-7,1) a
ponad 2-krotnie do tych u których wskaŸnik BMI wynosi³ powy¿ej 30 kg/m2 (OR=2,2;
95% CI 0,7-7,1). Czêœciej poradê antytytoniow¹ uzyskiwali pal¹cy mê¿czyŸni, u których stwierdzono nadciœnienie têtnicze, hipertrójglicerydemiê, hiperglikemiê oraz oty³oœæ brzuszn¹, chocia¿ zale¿noœci te nie by³y
istotne statystycznie. Wœród pal¹cych kobiet szeœciokrotnie czêœciej porada antytytoniowa udzielana by³a osobom w wieku 35
lat i wiêcej w porównaniu w maj¹cymi poni¿ej 65 lat (OR=6,3; 95% CI 2,4-16,7). Nieistotnie czêœciej poradê antytytoniow¹ uzyskiwa³y kobiety ze stwierdzon¹ hipoglikemi¹
i oty³oœci¹ brzuszn¹ ni¿ te, u których nie
stwierdzono omawianej patologii.
Dyskusja i wnioski
W przeprowadzonym badaniu odsetek
pal¹cych mê¿czyzn wynosi³ 44%, natomiast
kobiet 23%. Rozpowszechnienie palenia tytoniu jest zatem wysokie szczególnie w populacji mê¿czyzn, którzy pal¹ ponad 2-krotnie czêœciej ni¿ kobiety. Wysoki poziom palenia wœród mê¿czyzn jest charakterystyczny tak¿e dla innych populacji, g³ównie krajów Europy œrodkowej i wschodniej. Dla
przyk³adu 41% palaczy odnotowuje siê na
Wêgrzech. Wy¿szy odsetek osób pal¹cych
zaobserwowano na Ukrainie (62%). Zdecydowanie ni¿szy poziom palaczy odnotowuje siê natomiast w Szwecji, gdzie pali 14%
mê¿czyzn [8,13]. Dane prezentowane na
435
stronach Œwiatowej Organizacji Zdrowia
wskazuj¹, i¿ w Polsce odsetek pal¹cych
mê¿czyzn zmniejszy³ siê z 44% w latach
1994-1998 do 38% w latach 2002-2005. W
przypadku kobiet obserwowany jest natomiast wzrost odsetka palaczek na przestrzeni lat (z 24% w latach 1994-1998 do 25,6%
w latach 2002-2005) [8]. Z powy¿szych rozwa¿añ wynika, i¿ mimo ogromnych wysi³ków i antytytoniowych akcji organizowanych
na skalê ogólnopolsk¹ odsetek palaczy jest
nadal znacz¹cy a osi¹gniêcie poziomu obserwowanego w krajach skandynawskich
wymaga jeszcze du¿o pracy. Lekarz Podstawowej Opieki Zdrowotnej a zw³aszcza
pracuj¹cy w gabinetach specjalistycznych
ze wzglêdu na posiadan¹ wiedzê, autorytet
i czêsty kontakt z pacjentami wydaje siê byæ
najlepsz¹ osob¹, która powinna zalecaæ
zaprzestanie palenia. Przeprowadzone badanie wykaza³o, i¿ zaledwie po³owa badanej populacji zosta³a poinformowana przez
lekarza o koniecznoœci zerwania z na³ogiem
palenia papierosów, co wskazuje, i¿ lekarze koncentruj¹ siê g³ównie na leczeniu wybranych jednostek chorobowych a niewielk¹ rolê przywi¹zuj¹ g³ównemu czynnikowi
ryzyka jakim jest palenie.
Przeprowadzone badanie wykaza³o, i¿
u zaledwie 10% mê¿czyzn i 14% kobiet nie
zaobserwowano ¿adnego z badanych czynników ryzyka chorób uk³adu kr¹¿enia a oko³o
436
10% badanych mia³a 5 lub wiêcej czynników
ryzyka omawianych chorób. Bior¹c pod uwagê, skalê zjawiska wystêpowania czynników
ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, fakt,
¿e ponad 80% palaczy deklaruje chêæ zaprzestania palenia tytoniu oraz ¿e pacjenci
z rozpoznanymi chorobami uk³adu kr¹¿enia
posiadaj¹ siln¹ motywacjê do zerwania z
na³ogiem wydaje siê niezaprzeczalne, i¿ taka
porada powinna byæ im udzielona przez lekarzy. Nale¿y ponadto pamiêtaæ, i¿ rola lekarza nie powinna ograniczaæ siê do stwierdzenia, i¿ pacjent pali i zalecenia mu rzucenia palenia, ale powinna obejmowaæ profesjonalne poradnictwo, dobór leczenia i monitoring. Kluczowe znaczenie ma wypracowanie standardów poradnictwa antytytoniowego wraz z ocen¹ jego skutecznoœci
zw³aszcza w odniesieniu do pacjentów zagro¿onych lub chorych na choroby uk³adu
kr¹¿enia
Piœmiennictwo
1. Anderson K., Wilson P., Odell P., Kannel W.D.: An
updated coronary risk profile: a statement for health
professionals. Circulation. 1991, 83, 356.
2. Choroby uk³adu kr¹¿enia w Portalu ZdrowieUE. http:/
/ec.europa.eu/health-eu/health_problems/cardiovascular_diseases/index_pl.htm
3. Debusk R., Miller N., Superko H., et al.: A casemanagement system for coronary risk factor modification after acute myocardial infarction. Ann. Intern.
Med. 1994, 120 ,721.
4. Epidemiologia chorób uk³adu kr¹¿enia. Strona
Przegl¹d Lekarski 2008 / 65 / 10
Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego http://
www.ptkardio.pl/pl/archiwum/213.htmlhttp://www.
who.int/tobacco/mpower/en/
5. Gordon T., Kannel W., McGee D., Dawber T.: Death
and coronary attacks in men after giving up cigarette smoking: a report from the Framingham Study.
Lancet 1974, 2, 1345.
6. Ockene J., Kristeller J., Goldberg R. et al.: Smoking cessation and severity of disease: the Coronary
Artery Smoking Intervention Study. Health Psychol.
1992, 11, 119.
7. Salonen J.: Stopping smoking and long-term mortality after acute myocardial infarction. Br. Heart J.
1980, 43, 463.
8. Smoking prevalence in adults. Available at: http://
data.euro.who.int/tobacco/?TabID=2444
9. Sparrow D., Dawber T.: The influence of cigarette
smoking on prognosis after a first myocardial infarction: a report from the Framingham Study. J. Chronic
Dis. 1978, 31, 425.
10. US Department of Health and Human Services. Reducing the Health Consequences of Smoking: 25
Years of Progress. A Report of the Surgeon General. US Department of Health and Human Services, Public Health Service, Centers for Disease
Control, Center for Chronic Disease Prevention and
Health Promotion, Office on Smoking and Health;
1989. DHHS Publication (CDC) 89-8411.
11. US Dept of Health and Human Services. The
Health Benefits of Smoking Cessation. A Report of
the Surgeon General. USDHHS, Centers for Disease Control. Office of Smoking and Health; 1990.
DHHS Publication (CDC) 90-8416.
12. WHO Report on the Global Tobacco Epidemic, 2008.
13. Zatoñski W.: Rozwój sytuacji zdrowotnej w Polsce
na tle innych krajów Europy Œrodkowej i Wschodniej.
Centrum Onkologii - Instytut Onkologii im. M.
Sk³odowskiej-Curie, Warszawa 2001.
D. Kaleta i wsp.