Wpływ uwarunkowań zdrowotnych i socjalnych na podejmowanie

Makuch
Probl
HigK,Epidemiol
Galus K. 2011,
Wpływ 92(2):
uwarunkowań
355-360zdrowotnych i socjalnych na podejmowanie pracy w wieku emerytalnym
355
Wpływ uwarunkowań zdrowotnych i socjalnych na
podejmowanie pracy w wieku emerytalnym
Influence of health and social conditions on seeking employment in retirement age
Katarzyna Makuch, Krzysztof Galus
Klinika Geriatrii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
Wprowadzenie. W Polsce znajdujemy się w przededniu reform zmierzających
do podwyższenia wieku emerytalnego. Systematycznie wzrasta odsetek
osób w wieku poprodukcyjnym, podążający za wydłużającym się średnim
wiekiem życia kobiet i mężczyzn. Niewątpliwie część emerytów chciałaby
dalej pracować, gdyby pozwalał na to stan zdrowia i spełnione były pewne
warunki.
Cel. Określenie warunków zdrowotnych i socjalnych mogących wpływać na
podejmowanie pracy przez osoby w wieku emerytalnym.
Materiał i metody. Badania przeprowadzono u 26 kobiet i 26 mężczyzn
w wieku 65-80 lat, dobranych losowo z mieszkańców miejscowości liczącej
około 4500 ludności. Badanie przeprowadzono za pomocą kwestionariusza
zawierającego informacje dotyczące obecnych i przebytych chorób, Oceny
Zdolności do Wykonywania Złożonych Czynności Życia Codziennego,
Geriatrycznej Skali Oceny Depresji, wykształcenia, sytuacji materialnej
i rodzinnej, dotychczas wykonywanej pracy oraz innych czynników
mogących wpływać na podejmowanie pracy w wieku emerytalnym.
Wyniki. Pracę zawodową podjęło 15,4% badanych emerytów; wśród
nich było 75% kobiet. Około 38% nie mogło pracować z powodów
zdrowotnych. 48% badanych byłoby skłonnych pracować, gdyby praca
dawała satysfakcję, około 30% badanych kontynuowałoby pracę, gdyby
mogło znaleźć zatrudnienie.
Wnioski. W wieku emerytalnym obecność chorób przewlekłych nie
byłaby przeszkodą do podjęcia pracy zawodowej nie połączonej z dużym
wysiłkiem fizycznym. Satysfakcja z wykonywanej pracy, uzyskiwanie
prestiżu oraz kontakt z ludźmi, były – obok chęci zaspokojenia potrzeb
finansowych – najważniejszymi czynnikami skłaniającymi do pracy w wieku
emerytalnym.
Introduction. Poland will probably soon introduce the reforms increasing
retirement age. Undoubtedly some part of the retired would like to work, if
they had a satisfactory health status and certain conditions were met.
Aim. To determine the health and social conditions that may affect seeking
employment by people of retirement age.
Material and methods. The study was performed in 26 women and 26 men
aged from 65 to 80 years, randomly selected from among the inhabitants
of an approximately 4500-population town. The study was a questionnaire
containing information on current and passed diseases, the assessment of
the ability to perform complex activities of daily living, Geriatric Depression
Scale, education, economic and family situation, previous jobs and other
factors that may affect employment in retirement.
Results. 15.4% of retirees were employed, 75% of them were women.
Approximately 38% of the subjects were unable to work for health reasons;
48% would like to work, if the job gave satisfaction. Approximately 30% of
the respondents would continue to work, if they could get employment.
Conclusions. The presence of chronic diseases in retirement age would not
be an obstacle for having a job provided it did not require intense physical
effort. The job satisfaction, job-related prestige and human contact were the
most important factors driving the subjects towards seeking employment
work in retirement age, apart from the desire to meet financial needs.
Key words: persons of retirement age, health status, motivation to work
Słowa kluczowe: osoby w wieku emerytalnym, stan zdrowia, motywacja
do pracy
© Probl Hig Epidemiol 2011, 92(2): 355-360
www.phie.pl
Nadesłano: 14.04.2011
Zakwalifikowano do druku: 22.04.2011
Wprowadzenie
W Polsce stoimy w przededniu reform zmierza‑
jących do podwyższenia wieku emerytalnego. Praw‑
dopodobnie znaczna część naszego społeczeństwa
jest temu niechętna, ale są również tacy, którzy by
zaakceptowali te zamierzenia, gdyby były spełnione
pewne warunki.
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Prof. dr hab. med. Krzysztof Galus
Klinika Geriatrii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
ul. Oczki 4, 02-007 Warszawa
tel./fax (22) 622-96-80, e-mail: [email protected]
Dzięki rozwojowi cywilizacyjnemu i postępom
medycyny, w ciągu ostatnich 50 lat długość życia
kobiet w naszym kraju wzrosła średnio o czternaście
lat i wynosi obecnie około 80 lat, natomiast średni
wiek mężczyzn zwiększył się o jedenaście lat, średnio
do około 71 lat [1, 2]. Dwukrotnie wzrósł też odse‑
tek osób w wieku powyżej 60 lat [2]. Odsetek osób
356
w wieku poprodukcyjnym w 2009 r. wynosił w Polsce
16,4% [3].
Osoby w wieku podeszłym napotykają na swej
drodze problemy natury zdrowotnej, wynikające
z procesów starzenia i pojawiających się chorób. Do‑
łączają się do tego postępujące upośledzenie zdolności
funkcjonalnych i poznawczych, oraz niekorzystnie
zmieniające się warunki rodzinne, ekonomiczne i spo‑
łeczne [4, 5]. Wszystkie te zmiany ujemnie oddziałują
na chęć i zdolności do kontynuowania pracy w wieku
emerytalnym.
Cel pracy
Głównym celem pracy było określenie uwarun‑
kowań zdrowotnych i socjalnych mogących wpływać
na podejmowanie pracy przez osoby w wieku emery‑
talnym. Dalszym celem było zbadanie udziału poza‑
zawodowych działań w życiu emerytów.
Materiał badany
Do badań zakwalifikowano 52 osoby w wieku
65‑80 lat, dobrane losowo spośród mieszkańców
miejscowości w województwie zachodniopomorskim,
liczącej około 4500 ludności. 16,5% tych miesz‑
kańców stanowiły osoby w wieku poprodukcyjnym.
W skład tej grupy wchodziło 450 kobiet po 60 roku
życia (69%), oraz 230 mężczyzn po 65 roku życia
(31%).
Spośród alfabetycznego spisu ludności w wieku od
65-80 lat, podzielonego ze względu na płeć, wybierano
co czwartą osobę, tak aby grupa badana była bardziej
reprezentatywna dla tej populacji. Do w ten sposób
wyselekcjonowanych osób kolejno wysyłano kwestio‑
nariusze zawierające zestaw pytań stanowiących przed‑
miot badań. Spośród uzyskanych odpowiedzi usunięto
częściowo lub niewłaściwie wypełnione ankiety 15
osób. Pozostałe 52 ankiety poddano badaniom.
Miejsce przeprowadzenia badań wybrano z powo‑
du stosunkowo dobrej znajomości tego terenu przez
autorów pracy.
W miasteczku działają różnego rodzaju kluby
emerytów, rencistów, kombatantów, diabetyków, chór,
którego uczestnikami są głównie osoby w starszym wie‑
ku. Pozwalają one osobom w wieku poprodukcyjnym
aktywnie uczestniczyć w różnego rodzaju działaniach
i imprezach okolicznościowych. W ramach działalno‑
ści tych klubów organizowane są również wycieczki
krajoznawcze oraz wypoczynki w sanatoriach.
Charakterystyka badanych osób
Szczegółową charakterystykę badanych przedsta‑
wiono w tabeli I. Około 21% badanej grupy stanowiły
osoby w wieku od 65-69 lat, 50% – osoby w wieku od
70-74 lat, 28,8% osób było w wieku 75-80 lat. Przed‑
Probl Hig Epidemiol 2011, 92(2): 355-360
stawiono również stan cywilny kobiet i mężczyzn, ich
wykształcenie, źródła utrzymania oraz liczbę i odsetek
kobiet i mężczyzn posiadających żyjące dzieci.
Metody badań
Narzędziem badawczym był ustrukturyzowa‑
ny kwestionariusz w formie ankiety składający się
z 5 części. Pierwsza część zawierała pytania dotyczące
wieku, wykształcenia, stanu cywilnego, posiadanych
dzieci i środków utrzymania.
Druga część pytań dotyczyła samooceny zdolno‑
ści do wykonywania złożonych czynności życia co‑
dziennego (Skala Oceny Złożonych Czynności Życia
Codziennego (IADL)). W skład tej skali wchodziła
ocena zdolności do: korzystania z telefonu, dotarcia do
różnych miejsc, zdolności do przygotowywania sobie
posiłków, wykonywania prac domowych, dokonywania
drobnych napraw, prania swoich rzeczy, samodziel‑
nego przyjmowania leków, a także gospodarowania
Tabela I. Charakterystyka grupy badanej
Table I. Characteristics of study group
Wiek /Age( years)
65-69 lat
70-74 lata
75-80 lat
Łącznie/Total
Stan Cywilny/Marital Status
Żonaty/Mężatka/Married
Wdowa/Wdowiec
/Widow/Widower
Kawaler/Panna/Single
Odmowa odpowiedzi/No answer
Łącznie/Total
Posiadanie dzieci/offsprings
Tak/Yes
Nie/No
Łącznie/Total
Wykształcenie/Education
Podstawowe/Elementary
Zawodowe/Vocational
Średnie/Secondary
Pomaturalne/Post-secondary
Wyższe licencjackie/Bachelor’s
degree
Wyższe magisterskie/Master’s
degree
Podyplomowe/Post-graduate
Łącznie/Total
Środki Utrzymania/Maintenance
Emerytura/Retirement benefits
Emerytura i praca zarobkowa
/Retirement benefits and
employment
Pomoc rodziny/Family help
Łącznie/Total
Mężczyźni
/Men
n
%
Kobiety
/Women
n
%
Ogółem
/Total
n
%
2
12
12
26
7,7
46,15
46,15
100
9
14
3
26
34,6
53,85
11,55
100
11
26
15
52
21,2
50,0
28,8
100
24
2
92,3
7,7
16
8
61,5
30,8
40
10
76,9
19,2
0
0
26
0,0
0,0
100
1
1
26
3,85
3,85
100
1
1
52
1,9
1,9
100
26
0
26
100
0,0
100
24
2
26
92,3
7,7
100
50
2
52
96,2
3,8
100
2
10
9
0
0
7,7
38,7
34,6
0,0
0,0
5
3
8
4
1
19,2
11,5
30,8
15,4
3,8
7
13
17
4
1
13,5
25,0
32,7
7,7
1,9
3
11,5
3
11,5
6
11,5
2
26
7,7
100
2
26
7,7
100
4
52
7,7
100
24
2
92,3
7,7
20
6
76,9
23,1
44
8
84,6
15,4
0
26
0,0
100
0
26
0,0
100
0
52
0,0
100
Makuch K, Galus K. Wpływ uwarunkowań zdrowotnych i socjalnych na podejmowanie pracy w wieku emerytalnym
pieniędzmi [6]. Zdolność do wykonywania tych
czynności oceniano w punktach od 1 do 3. Najwyższy
uzyskany wynik świadczył o niezależności i możliwo‑
ści samodzielnego funkcjonowania. Zmniejszająca się
liczba punktów świadczyła o konieczności korzystania
z pomocy innych i uzależnienia się od otoczenia.
Kolejny etap ankiety dotyczył samooceny stanu
psychicznego, opartej na skróconej wersji Geriatrycz‑
nej Skali Oceny Depresji (Skala Yesavage’a, GSD) [7].
Dzięki tej skali możliwe było wykrycie obecności obja‑
wów depresji i jej zaawansowania. Między innymi były
to pytania dotyczące zadowolenia z życia, zaniedbania
zainteresowań, poczucia pustki w życiu, obawiania się
czegoś niepomyślnego w przyszłości, poczucia bez‑
radności, poczucia szczęścia, problemów z pamięcią,
poczucia beznadziejności, chęci wychodzenia z domu
i spotykania się z innymi ludźmi.
W kolejnej części ankiety badani odpowiadali na
pytania dotyczące przebytych i obecnych chorób oraz
pracy wykonywanej w przeszłości.
W ostatniej części ankietowani wyrażali własną
opinię o podejmowaniu pracy po przekroczeniu wieku
emerytalnego. W tej części ankiety były też pytania
dotyczące powodów podjęcia pracy zawodowej oraz
przyczyny jej niepodejmowania w wieku emerytalnym,
a także odnoszące się do wykonywania innych prac
i czynności pozazawodowych.
W ankiecie były również pytania z odpowiedzia‑
mi wielokrotnego wyboru. Respondenci mieli także
możliwość zaznaczenia lub wpisania dodatkowych
zajęć wykonywanych w życiu codziennym.
Wyniki badań
Wyniki badań dotyczące stanu zdrowia
Osoby z chorobami przewlekłymi i niesprawnością
upośledzającą zdolność do prowadzenia normalnego
trybu życia stanowiły 63,5% badanych. Najczęstszy‑
mi przewlekłymi chorobami były: choroby układu
krążenia – 72,7%; „choroby reumatyczne” – 48,5%;
choroby endokrynologiczne – 36,4%; choroby układu
moczowo-płciowego – 21,2%. Rzadko występowały
choroby układu pokarmowego, choroby skóry, zębów
i dziąseł. Żadna osoba nie miała choroby nowotworo‑
wej. Najczęściej u badanych występowały jednocześ‑
nie dwie choroby przewlekłe. Depresję rozpoznaną
na podstawie GSD w stopniu umiarkowanym miało
32,7% badanych, a 7,7% depresję ciężką. U 53,8%
badanych występowało uczucie duszności po przejściu
500 metrów lub po wejściu na II piętro, świadczące
o niewielkim stopniu zaawansowania niewydolności
serca. 92,3% badanych było w stanie samodzielnie
wykonywać złożone czynności życia codziennego.
U pozostałych występowało tylko niewielkie
upośledzenie ich wykonywania. Wśród zdrowotnych
357
przyczyn utrudniających podjęcie pracy były: u 21,2%
zaburzenia widzenia, u 17,3% upośledzenie słuchu,
u 15,4% zaburzenia chodu i inne niesprawności ru‑
chowe.
Wykształcenie i rodzaj wykonywanej
pracy w okresie przed osiągnięciem wieku
emerytalnego
Wśród osób pracujących 37,5% miało wykształ‑
cenie podstawowe, 25% zawodowe, 12,5% wyższe ma‑
gisterskie oraz tyle samo osób pracujących posiadało
wykształcenie podyplomowe i średnie.
Blisko 51,9% badanych w przeszłości wykonywało
pracę umysłową. Pracę umysłową połączoną z fizyczną
wykonywało 25% badanych, natomiast 21% – pracę
fizyczną. 42,3% ankietowanych przeszło na emeryturę
wraz z nadejściem wieku emerytalnego, oraz 36% – na
przedwczesną emeryturę.
Osoby pracujące po przekroczeniu wieku
emerytalnego
Po przekroczeniu wieku emerytalnego pracowało
zawodowo bądź społecznie 21,2% badanych. W chwili
przeprowadzania badania pracowało 11,5% kobiet
i 3,8% mężczyzn. Stanowiły one 15,3% całej grupy
badanych.
Liczbę i odsetek osób pracujących i niepracujących
w wieku emerytalnym zawartych w trzech grupach
wiekowych, przedstawiono w tabeli II.
Tabela II. Osoby pracujące i niepracujące w wieku emerytalnym
Table II. Persons employed and unemployed in retirement age
Osoby pracujące
Osoby niepracujące
Grupy
/Employed persons
/Unemployed persons
wiekowe
/Age groups
Liczba badanych
n=52
Liczba badanych
n=52
(years)
/Number of subjects
%
/Number of subjects
%
65 – 69
4
7,7
7
13,5
70 – 74
4
7,7
22
42,3
75 – 80
0
0,0
15
28,8
Najwięcej osób niepracujących – 42,3% było
w wieku 70-74 lat. Natomiast 7,7% osób pracujących
mieściło się w grupach wiekowych od 65-69 i od 70‑74
lat. Żadna osoba między 75-80 rokiem życia nie pra‑
cowała zarobkowo.
W wieku emerytalnym 5,8% badanych podej‑
mowało pracę umysłową, taki sam odsetek pracował
fizycznie, natomiast 3,8% – podejmowało pracę umy‑
słową połączoną z fizyczną.
Wśród osób, które pracowały w wieku emerytal‑
nym, było 5,8% w przeszłości pracujących fizycznie
i 3,8%, które wykonywały pracę umysłową. 5,8% osób
pracujących w wieku emerytalnym uprzednio łączyło
pracę umysłową z fizyczną.
358
Probl Hig Epidemiol 2011, 92(2): 355-360
Wśród osób pracujących 62,5% pozostawało
w związku małżeńskim; wdowców było 37,5%.
Wśród osób pracujących nie było osób samotnych.
50% pracujących emerytów cierpiało z powodu cho‑
rób przewlekłych. Przyczyny podjęcia pracy w wieku
emerytalnym zawiera tabela III.
Tabela III. Przyczyny podjęcia pracy
Table III. Reasons of getting a job in retirement age
Lp. Przyczyny podjęcia pracy /Reasons of getting a job
n=8
%
1 Ekonomiczne/ Economic
62,5
2 Rodzinne/ Family-related
12,5
3 Wynikające z potrzeb psychologicznych/Psychological motivation
75,0
80% pracujących na emeryturze z przyczyn
ekonomicznych, podjęło ją z powodu zbyt niskiej
emerytury, dla pozostałych 20% powodem była chęć
zaspokojenia potrzeb na wyższym poziomie. Chęć
kontaktu z ludźmi była jedną z przyczyn podjęcia
pracy przez wszystkich badanych, którzy zdecydowali
się na nią z potrzeb psychicznych; u 50% badanych
satysfakcja z wykonywanej pracy; a u 33,3% chęć
zwiększenia poczucia własnej wartości. 16,7% osób
podejmowało pracę także ze względu na to, iż zaspoka‑
jała ich ambicje. Również takiemu samemu odsetkowi
osób stwarzała szansę samorealizacji. Na żadnego
z pracujących emerytów rodzina nie wywierała presji
dotyczącej podjęcia pracy.
Czynniki motywujące do podjęcia pracy
w wieku emerytalnym
Dla 46,2% badanych przejście na emeryturę wią‑
zało się z utratą prestiżu, ale 42,3% nie dostrzegało
jego zmiany.
Na decyzję podjęcia pracy w wieku emerytalnym
u 48,1% badanych wpływałoby powodowanie przez
nią uczucia satysfakcji, ale 38,5% badanych nie uzy‑
skiwałoby satysfakcji z jej podjęcia. 13,5% badanych
chciałoby kontynuować pracę, gdyby dojazdy do niej
nie były uciążliwe. 44,2% badanych nie chciałoby
kontynuować pracy w wieku emerytalnym, nawet
wtedy, gdyby nie wymagała dużego wysiłku fizycznego,
jednakże około 34% respondentów kontynuowałoby
pracę, gdyby nie była połączona z dużym wysiłkiem
fizycznym.
Przyczyny niepodjęcia pracy przedstawiono w ta‑
beli IV. Najczęstszą przyczyną niepodejmowania pracy
w wieku emerytalnym były niedomagania zdrowotne
– 38,6% oraz niemożliwość uzyskania zatrudnienia
– 29,5%.
Wiele badanych osób wykonywało zajęcia nie‑
związane z pracą zawodową (tab. V).
Tabela IV. Przyczyny niepodjęcia pracy zawodowej w wieku emerytalnym
Table IV. Reasons for failure to get a job in retirement age
Przyczyny niepodjęcia pracy
Lp.
/Reasons for failure to get a job
Liczba odpowiedzi n=44
/Number
%
of answers
1. Zdrowotne/Health
17
38,6
2. Niemożliwość uzyskania pracy/Impossibility of
obtaining a job
13
29,5
3. Opieka nad wnuczętami, współmałżonkiem/ Care
for family members
6
13,6
4. Brak motywacji do podjęcia pracy/Lack of motivation to work
6
13,6
5. Wystarczający status materialny/Satisfactory
economic status
4
9,1
6. Praca niespełniająca oczekiwań/ Unsatisfactory
job
1
2,3
7. Praca zbyt odległa od miejsca zamieszkania/ Job
too distant from home
1
2,3
Tabela V. Wykonywanie zajęć pozazawodowych
Table V. Forms of non-business activities
Formy zajęć pozazawodowych
Lp.
/Non-business activities
Liczba odpowiedzi/ n=52
Number of %
answer
1. Domowe/ Housework
38
73,1
2. Ogrodnicze/ Gardening
28
53,8
3. Umiarkowana aktywność fizyczna/Moderate
physical activity
16
30,8
4. Pomoc w opiece nad wnuczętami/ Care for
grandchildren
13
25,0
5. Pszczelarstwo, wędkarstwo/ Beekeeping, fishing
10
19,2
6. Działalność w Klubie Seniora/Senior Club
activities
5
9,6
7. Zwiedzanie, podróżowanie/Sightseeing, travelling
5
9,6
8. Nauka/ Study
1
1,9
Omówienie
Chociaż badania wykonano u stosunkowo małej
liczby osób w wieku emerytalnym, to jednak dobra‑
nych losowo tak, by mogły one w pewnym stopniu
reprezentować mieszkańców miejscowości w woje‑
wództwie zachodniopomorskim, liczącej około 4 500
ludności.
Przeprowadzono badania społeczności o okre‑
ślonej specyfice, wynikającej z liczebności populacji,
dostępu do miejsc pracy, stopnia zorganizowania, oraz
zasobów materialnych i intelektualnych.
Warte podkreślenia jest to, że kobiety trzykrotnie
częściej kontynuowały pracę w wieku emerytalnym.
Powodem tego najprawdopodobniej był gorszy, związa‑
ny z wiekiem, stan zdrowia mężczyzn, niesprzyjający
podejmowaniu pracy. Badana grupa kobiet wcześniej
przeszła na emeryturę w porównaniu z mężczyznami,
niewątpliwie była bardziej fizycznie i psychicznie
zdolna do wykonywania pracy. Można również są‑
Makuch K, Galus K. Wpływ uwarunkowań zdrowotnych i socjalnych na podejmowanie pracy w wieku emerytalnym
dzić, że do pracy w wieku emerytalnym skłaniały ich
stosunkowo niskie emerytury.
Godne uwagi jest to, że u połowy badanych na
kontynuowanie pracy zawodowej nie wpłynęłaby
obecność niezaawansowanych chorób przewlekłych.
Jest to istotne, gdyż około 63% badanych osób miało
choroby przewlekłe. Jednakże u połowy badanych chęć
do wykonywania pracy w wieku emerytalnym mogła
być w pewnym stopniu ograniczona występowaniem
duszności wysiłkowej, wynikającej z niewydolności
serca i być może układu oddechowego.
Około 30% badanych byłoby skłonnych konty‑
nuować pracę, gdyby nie wymagała dużego wysiłku
fizycznego. Jest to zrozumiałe, gdyż malejąca wraz
z wiekiem fizyczna wydolność organizmu, ogranicza
zdolność do wykonywania pracy.
Około 7% badanych nie było zdolnych do samo‑
dzielnego wykonywania niektórych czynności życia
codziennego. Wśród nich mogły być również osoby
mające objawy upośledzenia zdolności poznawczych.
Nie da się także wykluczyć, że niektóre z około 20%
osób, którym zaproponowano badanie, ale z powodu
częściowego lub niewłaściwego wypełnienia ankiet
zostały z badań wykluczone, mogły mieć objawy
zmniejszonych zdolności umysłowych. Zatem łącznie
około 27% badanej populacji mogło być niezdolne do
wykonywania pracy takiej jak w okresie przedemery‑
talnym.
Chociaż częstość podejmowania pracy w wieku
emerytalnym zmniejszała się wraz z wiekiem, i po 75
roku życia już żaden z badanych nie pracował, to nie
należy sądzić, że wszystkie te osoby nie były fizycznie
i intelektualnie zdolne do podejmowania pracy.
Charakter uprzednio wykonywanej pracy wydaje
się miał niewielki wpływ na jej kontynuowanie, gdyż
mniej więcej taki sam odsetek uprzednio pracował
fizycznie lub łączył pracę fizyczną z umysłową. Jed‑
nakże osoby wykonujące wyłącznie pracę umysłową
stanowiły najmniejszy odsetek wśród osób pracujących
po osiągnięciu wieku emerytalnego.
Osoby pracujące umysłowo najczęściej ze wszyst‑
kich przechodziły na emerytury po osiągnięciu eme‑
rytalnego wieku oraz częściej niż inne uzyskiwały
wcześniejszą emeryturę. Prawdopodobnie ich wyższe
emerytury i status materialny, były dla nich wystarcza‑
jące, by zaspokajać własne potrzeby ekonomiczne.
Pracę w wieku poprodukcyjnym najczęściej po‑
dejmowały osoby z wykształceniem podstawowym,
podczas gdy żadna z osób z wyższym wykształceniem,
począwszy od licencjackiego, już w tym okresie nie
pracowała. Prawdopodobnie motywacją do podjęcia
pracy przez osoby z niższym wykształceniem, była
chęć zwiększenia dochodów wskutek niskiej emery‑
tury.
359
Zwraca uwagę to, że najczęstszymi przyczynami
podjęcia pracy były powody natury psychicznej, które
przewyższały przyczyny ekonomiczne. Część osób do
podjęcia pracy skłoniło odczuwanie satysfakcji z jej
wykonywania. Wszystkie osoby, które podjęły pracę
z przyczyn wynikających z potrzeb psychicznych
uważały, że zapewni ona brakującą potrzebę kontaktu
z ludźmi. Mniej ważnymi bodźcami psychicznymi,
skłaniającymi do podjęcia pracy w wieku emerytalnym
była chęć zwiększenia poczucia własnej wartości oraz
zaspokojenia własnych ambicji. Chociaż blisko połowa
badanych dostrzegała utratę prestiżu po przejściu na
emeryturę, to tylko około 25% z nich podejmowało
pracę celem jego odzyskania.
Ważne jest to, że aż 25% badanych nie podjęło
pracy w wieku emerytalnym ze względu na niemożli‑
wość jej uzyskania. Wśród innych ważnych przyczyn
niepodejmowania pracy przez emerytów była koniecz‑
ność opieki nad współmałżonkiem lub wnuczętami.
Osoby w wieku emerytalnym niepodejmujące
pracy zawodowej prowadziły gospodarstwo domo‑
we, wykonywały prace ogrodnicze, bądź opiekowały
się wnuczętami. Mogły one również uczestniczyć
w zajęciach w Klubie Seniora, zwiedzać i podróżować,
zajmować się pszczelarstwem i wędkarstwem. Tego
rodzaju działania niewątpliwie podtrzymywały ich
sprawność fizyczną i intelektualną i korzystnie wpły‑
wały na stan psychiczny.
Ponieważ większość badanych nie miała moty‑
wacji do podejmowania pracy zawodowej w wieku
emerytalnym, prawdopodobnie z dużymi oporami,
głównie psychicznymi, przyjmowałaby wydłużenie
wieku emerytalnego. Można z dużym prawdopo‑
dobieństwem przyjąć, że podobnie zachowałyby się
osoby obecnie wchodzące w wiek emerytalny. Zmiana
tej mentalności osób starszych będzie wymagała in‑
tensywniejszego pokazywania korzyści wynikających
z kontynuowania pracy w późnym okresie życia.
Można przypuszczać, że większość osób we wczesnym
okresie wieku emerytalnego jest zdolna intelektualnie,
psychicznie i fizycznie do kontynuowania pracy, cho‑
ciaż nie zawsze w swoich wyuczonych zawodach.
Podsumowanie i wnioski
1. Około 38% badanych z powodów zdrowotnych nie
była zdolna do wykonywania pracy zawodowej.
2. Na podejmowanie pracy w wieku emerytalnym
nie miała dużego wpływu obecność łagodnie
przebiegających chorób przewlekłych.
3. Znaczną motywacją do podjęcia pracy była potrze‑
ba uzyskania satysfakcji z jej wykonywania oraz
podtrzymanie prestiżu i kontaktu z ludźmi.
4. W wieku emerytalnym najczęściej podejmowały
pracę osoby wykonujące pracę fizyczną oraz pracę
fizyczną połączoną z umysłową.
360
5. Ważną motywacją do podjęcia pracy w wieku eme‑
rytalnym przez osoby najmniej wykształcone, była
konieczność zaspokajania potrzeb finansowych.
6. Podejmowanie pracy w wieku emerytalnym
zmniejszało się stopniowo wraz ze wzrostem
Probl Hig Epidemiol 2011, 92(2): 355-360
wieku badanych; po 75 roku życia już żaden
z badanych nie pracował zawodowo.
7. Kobiety trzykrotnie częściej od mężczyzn podej‑
mowały pracę w okresie emerytalnym.
Piśmiennictwo / References
1. Szarota Z. Gerontologia społeczna i oświatowa. Zarys
problematyki. AP, Kraków 2004.
2. Nowicka A. Wybrane problemy osób starszych. Impuls,
Kraków 2006.
3. Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (stan
w dniu 30.06.2009). GUS, Warszawa 24.11.2009.
4. Szatur-Jaworska B, Błędowski P, Dzięgielewska M. Podstawy
gerontologii społecznej. Aspra-JR, Warszawa 2004.
5. Straś-Romanowska M. Późna dorosłość. Wiek starzenia
się. [w:] Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka
okresów życia człowieka. Harwas-Napierała B, Trempała J
(red). PWN, Warszawa 2004: 265.
6. Skalska A. Kompleksowa ocena geriatryczna. [w:] Geriatria
z elementami gerontologii ogólnej. Podręcznik dla lekarzy
i studentów. Grodzicki T, Kocemba J, Skalska A (red). Via
Medica, Gdańsk 2007: 72-73.
7. Yesavage JA, Brink TL, Rose TL, Lum O, Huanh V, Adey M.
Development and validation of a geriatric depression
screening scale: a preliminary report. J Psychiatr Res 1983,
17: 37-49.