Pobierz cały projekt w formie elektronicznej
Transkrypt
Pobierz cały projekt w formie elektronicznej
Kraina ogrodów, piastowskich zamków i niemieckich pałaców: Dawne piękno w nowej odsłonie Aleksandra Lulek, Julia Myszkowska i Magdalena Palarczyk Promotor: mgr Bożena Stec Kraków 2014 1 WSTĘP Wybrałyśmy temat projektu ze względu na nasze wspólne pasje. Każda z nas interesuje się architekturą oraz historią zabytkowych budowli. Ucieszyłyśmy się więc, kiedy się okazało, że będziemy poznawać region Dolnego Śląska i część Śląska Opolskiego. Do tej pory nie wiedziałyśmy za dużo o zamkach, pałacach i ogrodach tej części Polski. Zdecydowałyśmy się jednak na podjęcie tego wyzwania, mimo że czekało nas wiele pracy. Chciałyśmy poszerzyć wiedzę związaną z historią regionu i jego zabytkami. W napisaniu pracy pomogły nam pytania badawcze, na które starałyśmy się odpowiedzieć: I. Jakie były dzieje zamków i pałaców na Dolnym Śląsku i dlaczego jest ich tam tak wiele? - tym pytaniem zajęła się Ola, II. Jak dawniej wyglądały zamki, pałace i ogrody (jakie style architektoczniczne dominowały), a jak wyglądają obecnie ( które fragmenty udało się uratować)? – to pytanie najbardziej zainteresowało Julię, III. Kim byli dawni właściciele zamków i pałaców, a kto w nich zamieszkuje i opiekuje się nimi dzisiaj? - ten temat wybrała Magda. W czasie obozu zwiedziłyśmy zamki (Grodziec, Czocha, Brzeg, Kliczków, Jawor, Moszna), pałace (we Wrocławiu, Lubiążu, Łomnicy, Wojanowie, Bobrowie, Mysłakowicach oraz Staniszowie) i dwory (Dwór Czarne). Do dokładniejszego opisu musiałyśmy wybrać tylko niektóre z nich, najbardziej reprezentatywne. Na więcej nie starczyło miejsca…. Aby urozmaicić treść naszego projektu, postanowiłyśmy zamieścić w nim mapy oraz ciekawe zdjęcia, znalezione w internecie. Korzystałyśmy z wielu źródeł, które ułatwiły nam napisanie pracy, a które wymienione zostały w umieszczonej na końcu pracy bibliografii. Życzymy miłej lektury Aleksandra Lulek Julia Myszkowska Magdalena Palarczyk 2 RYS HISTORYCZNY REGIONU Ziemie Dolnego Śląska i Śląska Opolskiego od stuleci leżały na kulturowym pograniczu. Od ok. VII wieku zamieszkiwane były przez plemiona Prasłowian i Prabałtów, a Słowianie pojawili się w wieku VIII. Przypuszcza się, że mieszkające tutaj plemiona czciły bóstwa mieszkające na świętej górze Ślęży, od której wzięła się nazwa całego regionu. Już od X wieku władcy spierają się o te tereny: Mieszko I przyłącza Śląsk do państwa Polan, ale czeski Przemyślidzi odbijają go w 1039 roku. Wkrótce do walk przyłączają się cesarze niemieccy. Po śmierci Bolesława Krzywoustego (1138 rok) rozpoczyna się bardzo niekorzystny czas dla Śląska. Powstaje dużo niewielkich, skłóconych ze sobą księstw. Ostatecznie do II połowy XIV wieku wszyscy książęta podporządkowują się Koronie Czeskiej. Po śmierci Ludwika Jagiellończyka w 1526 roku Śląsk przypada rodzinie Habsburskiej. W XVIII wieku rozpoczyna się kolejny okres wojen, zwanych Śląskimi (1740-1763), kiedy to większość regionu zostaje opanowana przez Prusy. Po drugiej wojnie światowej tak zwane Ziemie Zachodnie, w tym także Śląsk, przypadają Polsce. Dzieje i wygląd zamków i pałaców znajdujących na Śląsku zależne były oczywiście od historii: powstawały tu zamki obronne budowane jeszcze przez Piastów (udało się nam zwiedzić Brzeg, Grodziec i Kliczków) albo Przemyślidów (Czocha). Z czasów średniowiecza pochodzi też olbrzymi klasztor cystersów z pałacem w Lubiążu, przebudowany w XVII wieku w stylu barokowym. Piastowskie budowle były często przebudowywane przez nowych władców (np. Kliczków). Powstają też zupełnie nowe obiekty – na przykład w zamek w Mosznej (chociaż legendy twierdzą, że zamek należał do Templariuszy). Upowszechniają się dwory otoczone posiadłościami ziemskimi (np. Dwór Czarne). Od czasów pruskich coraz częściej powstają pałace miejskie, popularne wśród arystokracji (pałac królewski we Wrocławiu) oraz letnie rezydencje (Wojanów, Łomnica, Mysłakowice, Staniszów). Dawne majątki ziemskie przekształcane były w olbrzymie kompleksy pałacowo-parkowe. Kres wielu z nich przyniosła II wojna światowa. Obiekty były plądrowane, niszczone. Wielu z nich nie da się już dzisiaj uratować; my jednak mieliśmy szczęście odwiedzić te, które zostały odrestaurowane, i o nich zamierzamy napisać w kolejnych rozdziałach. 3 I. Jakie były dzieje zamków i pałaców na Dolnym Śląsku i dlaczego jest ich tam tak wiele? Mamy zaszczyt opowiedzieć w tym rozdziale chwalebną historię niektórych zamków i pałaców na Dolnym Śląsku. W tym roku, w połowie września 2014 roku, wyruszyliśmy na obóz jesienny, którego celem było zintegrowanie uczniów oraz zebranie materiałów dotyczących naszych prac. Projekt w wykonaniu naszej grupy opowiada o regionie ogrodów, pałaców i zamków, w którym spędziliśmy około dziesięciu dni. Z notatek, ulotek, zdjęć i książek możemy teraz ułożyć trzy obszerne rozdziały opowiadające o (m.in.) Kotlinie Jeleniogórskiej i o zabytkach (zamkach) znajdujących się na tym obszarze. ŁOMNICA Tereny Dolnego Śląska przechodziły z rąk do rąk, dlatego trzeba było budować zamki obronne i nowe fortece dla władców. Z tego powodu jest ich (pałaców i zamków) tam tak wiele. Jednym z nich był pałac w Łomnicy. Pierwszym właścicielem był w XV i XVI w. znany śląski rycerski ród von Zedlitz. Już wtedy istniał tam mały zamek na którego fundamentach powstał barokowy pałacyk. W połowie XVII w. z Włoch na Śląsk przybył Maciej von Thomagnini i nabył Łomnicę, w której jego syn, Jan Franciszek, wzniósł pałac. 1 1 Wszystkie zdjęcia zostały wykonywane przez twórczynie projektu. Na zdjęciu pałac Łomnica i tabliczka hotelowa. 4 Pałac w Łomnicy 2 Przeszedł on w ręce kupca Chrystiana Manzela w 1735 roku, a właściwie to został sprzedany przez spadkobierców. Ród Manzelów rozporządzał wsią i pałacem aż do 1811 roku. Wnieśli oni ogromny wkład nie tylko w rozkwit majątku, ale i samej Łomnicy (wsi). Ich dziełem jest między innymi "Dom wdowy", zwany dziś "Małym pałacem", oraz kościół protestancki w miejscowości Łomnica. Całość tego majątku od roku 1835 do dnia dzisiejszego (z przerwami w okresie międzywojennym) jest znowu w posiadaniu żyjącej tam rodziny von Küster. Za czasów Carla Gustava Ernsta von Küster przebudowano pałac w stylu klasycystycznym i założono park krajobrazowy.3 Von Küster'owie żyli w Łomnicy do końca II wojny światowej (1945 rok). Pałac w późniejszym okresie "przeżywał" rozmaite, często trudne, koleje losu. Zmiany polityczne w 1989 roku oznaczały dla Łomnicy ratunek w ostatniej chwili. W roku 1991 rodzina von Küster odkupiła od państwa najpierw ruinę dużego pałacu, a potem mały pałac. Odbudowa majątku na początku szła powoli ze względu na brak pieniędzy. Do odbudowy niebawem przyłączyli się liczni idealiści. W latach 90 XX w. budowla zaczęła wracać do dawnej świetności, dzięki wielu osobom, między innymi potomkom rodu von Küster. Ogród przed pałacem Dom Wdowy W tej chwili pałac zaprasza gości i turystów o każdej porze roku - zapewnia niezapomnianą atmosferę oraz bliskość wspaniałej przyrody. 2 3 Pałac w Łomnicy Wiadomości z ulotek znalezionych na zamku. 5 KLICZKÓW Kolejnym majątkiem, który opiszę, jest zamek w Kliczkowie. Na terenie tego majątku mieszkaliśmy podczas obozu. Większość klas gimnazjalnych mieszkała w folwarku przyzamkowym. Zamek Kliczków zbudowany został w 1297 roku przez Bolka I, księcia świdnickojaworskiego. W 1369 roku księżna Agnieszka, wdowa po Bolku II Małym przekazała zamek pod zarząd Cunemana Sydlicza. W kolejnych latach rezydowały w nim różne rody rycerskie (Kittlitzowie, Zeidlitzowie i Rechenbergowie z Przemkowa). W II połowie XVI wieku, dzięki ówczesnym właścicielom, zamek zyskał późnorenesansowy wygląd architektoniczny. Powstał wtedy zespół budynków tworzący zamek, złożony z trzech skrzydeł, dwóch wież oraz przedzamcza otoczonego z czterech stron budynkami.4 4 "W DOLINIE PAŁACÓW I OGRODÓW" - Piotr Napierała i Agnieszka Środek Fundacja Doliny Pałaców i Ogrodów Kotliny Jeleniogórskiej, Wrocław 2010 6 Następnie zamek przeszedł w ręce rodziny Frankenbergów w XVIII wieku. Po nich zamek był własnością grafa Seyfrieda von Promnitza. W 1760 roku, kiedy ów graf zmarł władzę nad zamkiem przejęła jego żona. Po śmierci męża, wyszła ona za mąż za Solm-Tecklenburga z Baruth. Pozostali tam aż do 1945 roku. Pod czas ich panowania (w XIX wieku) dokonano modernizacji obiektu. Dzięki temu do dziś możemy zobaczyć neogotycką wieżę z krenelażem5 i ośmioboczną ujeżdżalnię (w tej chwili basen - patrz na zdjęcie). 5 Krenelaż - zębate zwieńczenie średniowiecznych murów obronnych i baszt, służące do osłony łuczników; blank; blanka 7 Wtedy też powstało rodzinne mauzoleum i cmentarz koni (na zdjęciu nagrobki pozostałe do dziś). Po II wojnie światowej na zamku miały swoją siedzibę różne instytucje (m.in. ośrodek Służby Polsce). W 1948r. wybuchł pożar, który zniszczył część majątku. Od tej pory był ruiną. W latach 70, zamek przejęła Politechnika Wrocławska i przeznaczyła go na obiekt wypoczynkowy. W tym czasie trwał remont, który został przerwany w 1982 roku. Obecnie zamek znajduje się w rękach prywatnych. Prowadzone są cały czas prace remontowe. GRODZIEC Pierwotnie był tu gród wzmiankowany w 1155 roku, od 1250r. wymieniany był, jako kasztelański. Został on zakupiony przez księcia legnickiego Fryderyka I w 1473 r. Przystąpił on do jego rozbudowy przy udziale Blasiusa Rose z Wrocławia, Bartosza Bloesbuscha z Legnicy i Kazimierza Hansa Trauernichta ze Zgorzelca. 8 W 1505 roku zamek przejął Fryderyk II. 17 lat później zatrudniony przez księcia architekt Wandel Roskopf ze Zgorzelca przebudował surową, gotycką siedzibę na renesansową rezydencję. Stała się ona miejscem licznych uczt i turniejów. W czasie wojny trzydziestoletniej książę zaniepokojony przyszłością zamku zamówił w 1625 roku u znanego fortyfikatora projekt ufortyfikowania warowni. Niestety, plany nie zostały zrealizowane, a zamek już osiem lat później został zdobyty przez wojska cesarskie dowodzone przez Albrechta Wallensteina. Stał się on jego kwaterą główną.6 7 Zamek niedługo potem został zajęty przez Szwedów, dokładniej to w 1646 roku, wspieranych przez ludność tamtego regionu wyznania protestanckiego. Warownia została ograbiona, splądrowana, a następnie wysadzona w powietrze. Gdy ruiny powróciły do książąt legnickobrzeskich, ostatni z nich Jerzy Wilhelm nosił się z zamiarem odbudowy obiektu. Niestety zmarł, a plany pozostały tylko i wyłącznie planami. Przez kolejne lata właściciele zmieniający się wielokrotnie, nie przejawiali zainteresowania losami warowni. Jeden z nich wybudował u podnóża góry barokowy pałac w 1718 roku. Los zaczął się "uśmiechać" do zamku dopiero w 1906 roku, kiedy to pozostałość po niegdyś okazałej warowni wykupił junkier pruski Herbert von Dirsken. Zatrudnił on architekta Bodo Ebhadt'a (autora odbudowy zamku Czocha). Wybudował on iście bajkowy zamek w neogotyckim stylu. Jednak wszystko, co piękne kiedyś się kończy, tak, więc i tu musiało się coś wydarzyć. Mianowicie zamek spłonął pod koniec II wojny światowej. Potem przechodził z rąk do rąk (między innymi właścicielem była Cementownia "Podgrodzie”, która w latach 70 rozpoczęła adaptację założenia na ośrodek wypoczynkowy). Wkrótce jednak zaniechano tego pomysłu i wstrzymano wszelkie prace zabezpieczająco -remontowe. Zamek stał się siedzibą Instytutu Sztuki Teatru Laboratorium Jerzego Grotowskiego. Później znów niszczał. Dziś zamek jest w rękach prywatnych. Nadal są prowadzone prace zabezpieczająco-remontowe. Tak oto przebrnęliśmy przez krótkie historie trzech zamków. Podczas pobytu na Dolnym Śląsku, zwiedziliśmy około czternastu takich obiektów, jednak ich historie są tak obszerne, że nie zmieściłyby się w dziesięciu takich rozdziałach. Nasza grupa postanowiła opisać połowę ze zwiedzanych zamków. Na ich temat można będzie przeczytać w pozostałych rozdziałach projektu. 6 7 Izabela i Tomasz Kaczyńscy Polska najciekawsze zamki, Sport i Turystyka MUZA SA, Warszawa 2001 http://www.lubanski.eu/?p=157539 (fotografia pochodzi z tej strony internetowej.) 9 II. Jak dawniej wyglądały zamki, pałace i ogrody (jakie style architektoniczne dominowały) i jak wyglądają obecnie (które fragmenty udało się uratować) Ten rozdział jest poświęcony architekturze zamków i pałaców na Dolnym Śląsku. Został on podzielony na trzy części. W pierwszej opisałyśmy zamki i pałace piastowskie, w drugiej niemieckie, a w trzeciej ogrody. Z powodu zbyt dużej liczby zamków i pałaców na Dolnym Śląsku wybrałyśmy niektóre ze zwiedzanych w czasie obozu jesiennego, są to: a) Zamki i pałace piastowskie Zamek w Brzegu b) Zamki niemieckie Zamek w Mosznej Pałac w Wojanowie c) Ogrody zamkowe a) Zamki i pałace piastowskie ZAMEK W BRZEGU Zamek ten jest nazywany Śląskim Wawelem, ale także porównuje się go z Kaplicą Zygmuntowską. Jest zaliczany do najwspanialszych rezydencji doby renesansu całej Polski. 8W XIII wieku w miejscu brzeskiego zamku stał dwór książęcy, który został przebudowany przez Ludwika I Brzeskiego na warownię z wysoką wierzą. W latach 1532-1560 Fryderyk II i jego syn Jerzy II ufundowali rozbudowę budynku, którą zlecili Włochom – Jakubowi i Franciszkowi Parrom i Bernatdowi Niuronowi. W jej wyniku budowla zyskała ciekawą renesansową formę. Komnaty ozdobiono portretami, gobelinami, polichromiami oraz wypełniono starannie dobranymi meblami z epoki. 8 Praca zbiorowa pod red. Magdaleny Binkowskie: Najpiękniejsze zamki Polski, wyd. Pascal, Bielsko-Biała 2006 10 Gobelin wiszący w jednej z sal zamkowych Kabinet wykonany z drewna bejcowanego W 1741 roku świetność zamku i przylegającego do niego kościoła zakończyło bombardowanie i zniszczenie przez wojska pruskie. Dopiero w latach 1966-1990 przeprowadzono całościową odbudowę budowli.9 W czasie prac między innymi zrekonstruowano trójkondygnacyjne krużganki, rozciągające się dookoła dziedzińca zamkowego, oraz zniszczone części ozdobnych portali okiennych i drzwiowych. Odtworzono także fragment ogrodu o założeniu renesansowym.10 Przez zniszczenia, które dotknęły zamek na przestrzeni dziejów, budowla ma jedynie zasadniczy kształt renesansowej rezydencji, bo w środku tylko w sześciu salach na parterze skrzydła południowego i zachodniego zachował się oryginalny wystrój architektoniczny i sztukatorski. 9 http://zlotapolska.pl/offer,7-zlote-zamki-i-palace,136-zamek-piastow-slaskich-w-brzegu Praca zbiorowa pod red. Magdaleny Binkowskie: Najpiękniejsze zamki Polski, wyd. Pascal, Bielsko-Biała 2006 10 11 Oryginalny zamkowy sufit Zamkowe krużganki Gdy zwiedzamy zamek warto zwrócić uwagę na renesansowy dziedziniec arkadowy z lat 1541-1560. Ważnym elementem jest także nieduża wieża nazywana „wieżą Lwów” (gdyż na jej zwieńczeniu znajdowały się kamienne lwy) datowana na 1300 rok11 i na kamienną fasadę budynku pokrywającą bogato rozbudowane dekoracje rzeźbiarskie - motywy arabeskowokandelabrowe, roślinne, figuralne, postaci ludzi (między innymi 24 kamiennych popiersi 11 http://zlotapolska.pl/offer,7-zlote-zamki-i-palace,136-zamek-piastow-slaskich-w-brzegu 12 Piastów) i zwierząt ze świata realnego oraz baśniowego. Są one przykładem zachowanych elementów, jak i szesnastowieczne sale zamkowe oraz fragmenty murów obronnych. Teraźniejszy wygląd zamku Wygląd zamku w XVIII wieku 12 13 12 13 http://pl.wikipedia.org/wiki/Zamek_Piast%C3%B3w_%C5%9Al%C4%85skich_w_Brzegu http://pl.wikipedia.org/wiki/Zamek_Piast%C3%B3w_%C5%9Al%C4%85skich_w_Brzegu 13 b)Zamki i pałace niemieckie ZAMEK W MOSZNEJ Budowla przypomina swoją architekturą zamek Walta Disneya. Uważam, że z zabytków, które zwiedzaliśmy jest najpiękniejszym budynkiem na Śląsku. Pierwsza budowla zamkowa w Mosznej powstała już w połowie XVII wieku, obecny zamek został zbudowany w 1866 roku przez Huberta von Tiele-Wincklera, który był wtedy najbogatszym człowiekiem Prus.14 Ten niesamowity budynek ma aż 365 pomieszczeń oraz 99 wież i wieżyczek. Do zamku przylega przeszklona oranżeria, w której hodowane są egzotyczne rośliny. Budynek cechuje ogromne zróżnicowanie wysokości, kształtów i układu elementów architektonicznych. W XVIII stuleciu został rozbudowany fragment bardzo zawiłej i niejednolitej barokowej rezydencji nazywany częścią środkową. Niestety, w 1896 roku ta część została spalona. Ocalał tylko kawałek parkietu łącznie z posadzką, a stropy i ściany nie przetrwały.15 Niektórzy sądzą, że pożar został spowodowany przez hrabiego, ponieważ od wielu lat chciał on przeprowadzić rozbudowę tej części, co się po prostu nie dało. Natomiast, gdy wszystko zostało spalone, można było zrealizować plany Huberta. Odbudował zamek dokładnie w takiej samej formie, w jakiej był przed zdarzeniem. Oprócz tego, rozbudował posiadłość, przez co pojawiły się dwa dodatkowe skrzydła – wschodnie (w stylu neogotyckim), reprezentacyjne, które ukończono w roku 1900 (prace trwały tylko 4 lata) i zachodnie (w stylu neorenesansowym) oraz część gospodarczo-mieszkalną, która została ukończona w 1913 r. Od tego roku już nic w zamku nie zmieniano. Większość wyposażenia, bo aż 90% zostało zniszczone lub wywiezione na wschód przez Armię Czerwoną, która w czasie wojny zagarnęła ten piękny budynek. Herb Tiele-Wincklerów 14 15 Praca zbiorowa pod red. Magdaleny Binkowskie: Najpiękniejsze zamki Polski, wyd. Pascal, Bielsko-Biała 2006 Samodzielne notatki 14 Zamek w Mosznej Kawałek parkietu wraz z posadzką 15 Teraz oprócz oryginalnej posadzki i kawałka parkietu możemy oglądać także stiukowy sufit, który został odnowiony, drzwi, portale z marmuru, różowy marmur na ścianach jadalni, okna francuskie, portal drzwiowy w gabinecie hrabiego, witraże, szafy biblioteczne, kasetonowy sufit w bibliotece i niewielki kominek, wykonany z piaskowca. W zamku, w jadalni możemy zauważyć także sceny z mitologii greckiej, które pojawiły się na specjalne życzenie Franca Huberta. Kominek wykonany z piaskowca 16 Stiukowy sufit Jadalnia zamkowa 17 Szafy biblioteczne 18 Drzwi w gabinecie hrabiego Okno w gabinecie hrabiego 19 PAŁAC W WOJANOWIE Jest to pałac o smukłej, czterokondygnacyjnej budowie, który przechodził z rąk do rąk i razem ze zmianą właścicieli zmieniała się także jego architektura. 16Pierwsze informacje na temat pałacu w Wojanowie pochodzą z roku 1281. Wcześniej na jego miejscu znajdował się dwór, który w czasie wojny trzydziestoletniej został splądrowany i spalony. Nicolas von Zedlitz w 1667 roku odbudował rezydencje w formie barokowej. Zaś w latach 1832-1834 Carl Albrecht von Ike (właściciel zamku) zlecił przebudowę pałacu nadając mu neogotycki wygląd. W czasie trwania prac nad zmianą oblicza pałacu w latach 1832-1833 dobudowano cztery narożne wieże oraz podwójny portal. Fryderyk Niderlandzki i jego żona Luiza zlecili następną rozbudowę Hermannowi Wentzlowi, a w latach 1839-1840 nadano nowe oblicze parkowej elewacji i odmieniono wystrój reprezentacyjnych wnętrz. Obecnie pałac jest w rękach prywatnych. Rezydencja była dwukrotnie remontowana. Za pierwszym razem w roku 2002 prace przezwał pożar. Drugi remont doprowadzono pomyślnie do końca. Pałac w Wojanowie W kotlinie Jeleniogórskiej Pałac wyróżnia się dzięki swojej oryginalnej sylwetce. 17Centralna część budynku posiada trzy kondygnacje. Na elewacji frontowej możemy zauważyć pozostałość po renesansowym dworze, czyli podwójny portal. Po dwóch stronach pałacu znajdują się dwie niskie przybudówki połączone z korpusem krytymi przejściami (kiedyś mieściły się w nich oranżerie). 18Pałac jest budowlą z narożnymi cylindrycznymi wieżami i stromym namiotowym dachem. Niestety wewnątrz rezydencji nie zachowało się dużo elementów wystroju. Jedynie empora muzyczna, fragmenty ściennych malowideł oraz inne dekoracje klasycystyczne znajdujące się głównie w Sali Balowej, park krajobrazowy z XIX wieku 16 P. Napierała i A. Środek W Dolinie pałaców i ogrodów (przewodnik), Fundacja Doliny Pałaców i Ogrodów Kotliny Jeleniogórskiej, Wrocław 2010 (s. 227-228) 17 Praca zbiorowa, Dolnośląskie zamki i pałace zapraszają, , Śląskie wydawnictwo Adan, 2012 (s. 66) 18 P. Napierała i A. Środek W Dolinie pałaców i ogrodów (przewodnik), Fundacja Doliny Pałaców i Ogrodów Kotliny Jeleniogórskiej, Wrocław 2010 (s. 227-228) 20 i dziedziniec ze stajnią, wozownią, oficyną, spichlerzem, oborą i stodołą pochodzącymi z drugiej połowy XVIII wieku, które możemy zauważyć przed pałacem, od frontu. Teren Pałacowy c) ogrody OGRÓD ZAMKU W MOSZNEJ piękny angielski ogród, pełen drzew, jezior i stawów. 19Posiadłość otacza ogromny pełen zieleni park w stylu angielskim, nie mający wytyczonych granic. Łączy się on z otaczającymi go polami, łąkami i lasem. W parku znajduje się między innymi staw, z malowniczą wysepką, którą właściciele nazywali Wyspą Wielkanocną. Była ona obsadzona choinkami kanadyjskimi, a wchodzono na nią za pomocą mostku w stylu chińskim. O poprawę estetyki regularnego i geometrycznego parku mającego aż 100 hektarów zadbał Hubert von Tiele Winckler, który był bardzo mocno związany z naturą. 20Teraz niestety nie możemy podziwiać roślin, które wypełniały ogród swoim pięknem za czasów hrabiego, ponieważ wszystkie są współczesne, ale najstarszy i największy jest fikus, który ma ponad 65 19 20 http://www.zamek-moszna.info.pl/park_w_mosznej.htm Samodzielne notatki 21 lat. Oprócz pięknej natury widnieje pomnik Huberta von Thiele Winclera, który wystawili czterej jego synowie. W parku możemy pochodzić wieloma alejkami i oglądać otaczającą nas naturę, ale możemy także iść do miejsca, które hrabia wybudował w 1906 roku, abyśmy mogli wspominać ich ród. Na cmentarzu spoczął on, jego żona, jego dzieci oraz szczątki jego rodziców. 22 23 Cmentarz Tiele Wincklerów OGRÓD PAŁACU W WOJANOWIE Romantyczny park ze spokojną i miłą atmosferą. 21Park Pałacowy (mający aż 16 hektarów) na prośbę pary książęcej Luizy Niederlandzkiej i Księcia Fryderyka Oranje-Nassau, został zaprojektowany przez znakomitego architekta krajobrazów, Petera Josepha Lennégo, dyrektora Pruskich Ogrodów Królewskich. Bardzo romantyczny nastrój w szczególności nadaje mu piękna fontanna stojąca w centrum, wiele kwiatów, bylinów, niewysokich krzewów, ale także liczne ścieżki, stawy i łączący je strumień. Rzeka Bóbr także świetnie wpasowała się do wystroju parku, który w latach 1839-1840 został odrestaurowany wraz z pałacem. Do dnia dzisiejszego odtworzono wiele elementów, aby obecni goście mogli poczuć atmosferę dawnych czasów. 21 http://www.palac-wojanow.pl/park 24 25 III. Kim byli dawni właściciele zamków i pałaców, a kto w nich zamieszkuje i opiekuje się nimi dzisiaj? Fot. http://www.festivaldellarte.eu/pl/dolina-palacow.html Moje pytanie badawcze dziejów właścicieli obiektów, które zwiedziliśmy podczas obozu. Losy tego regionu są bardzo skomplikowane – przez stulecia przechodził z rąk do rąk. Budowle zamkowe i pałacowe, powstałe na terenach przez nas zwiedzanych (głównie Dolnego Śląska) należały, więc do ludzi różnych narodowości i różnych wyznań, bywały często niszczone i przebudowywane. Postanowiłam skupić się na kilku obiektach, które położone są bardzo niezwykłym miejscu, w tak zwanej „Dolinie Pałaców i Ogrodów” – obszarze 100 km2 na terenie malowniczej Kotliny Jeleniogórskiej. Znajduje się tam około 30 wyjątkowej urody kompleksów pałacowo-parkowych. Najświetniejsze czasy okolica ta przeżywała od 40. lat XVIII wieku, kiedy po wcieleniu Śląska do Prus królowie Kotlinę Jeleniogórską stała się modnym miejscem letniskowym. Obok siedzib arystokratów, które istniały tutaj od stuleci, zaczęły powstawać mniejsze i większe rezydencje w romantycznym neogotyckim stylu, budowane przez świetnych architektów, otoczone pięknie utrzymanymi parkami. Obecność dworu królewskiego działała jak magnes na arystokratów z całej Europy, którzy chętnie gościli w tej malowniczej okolicy. Bujnie rozwijało się życie towarzyskie i artystyczne, kwitły interesy, przyjaźnie i romanse 22. Po drugiej wojnie światowej Śląsk wraz z Kotliną Jeleniogórską przeszły na własność Polski. W pałacach i parkach umieszczano schroniska, szkoły, domy kultury, siedziby gospodarstw 22 Dolina Pałaców, VOYAGE 09/2012 26 rolnych. Większość zabytków została zdewastowana. Obecnie są pieczołowicie odnawiane przez dzisiejszych właścicieli a życie kulturalnie kwitnie w nich niemal jak w dawnych czasach. Powołana została do życia nawet specjalna Fundacja Doliny Pałaców i Ogrodów Kotliny Jeleniogórskiej, z której inicjatywy udało się utworzyć na terenie Kotliny Park Kulturowy, który ma dać podstawy prawne do wpisania Doliny na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO. Podczas obozu zwiedziliśmy następujące pałace w Dolinie Pałaców i Ogrodów: Bobrów, Staniszów, Wojanów, Łomnica, Mysłakowice oraz dwór w Czernej. Ja postanowiłam w moim rozdziale opisać historie właścicieli trzech z nich. Wojanów Bobrów Łomnica Dwór Czarne Staniszów Mapa doliny Pałaców i Ogrodów Mysłakowice Fot. http://pl.wikipedia.org/wiki/Park_Kulturowy_Kotliny_Jeleniog%C3%B3rskiej#mediaviewer/Fi le:Map_of_the_Jelenia_G%C3%B3ra_valley,_Lower_Silesia,_Poland_-_20081010.jpg 27 Położenie Kotliny Jeleniogórskiej Fot. http://pl.wikipedia.org/wiki/Kotlina_Jeleniog%C3%B3rska MYSŁAKOWICE letnia rezydencja pruskich królów zamieniona na polską szkołę Miejscowość Mysłakowice położona jest na północ od Jeleniej Góry, w dolinie rzek Łomnicy i Jedlicy pomiędzy wzgórzami Łomnickimi i Karpnickimi. Wieś znana była pod nazwami Hertmarsdorf, Erdmannsdorf, Zillerthal – Erdmannsdorf, Turońsk, wreszcie w 1946 roku przyjęła dzisiejszą nazwę – Mysłakowice. Nic nie wiadomo o historii Mysłakowic z czasów Państwa Polskiego. Wiadomo, że w 1385 roku wieś należała do braci von Molberg. Przez 113 lat pozostawała w rękach rodziny von Stange, a przez kolejne 150 do rodziny von Zedlitz. Spośród właścicieli możemy wymienić rody von Reibnitz, von Kottvitz, de Thomagnini, von Richthofen i von Kalkreuth. W XVIII wieku zbudowano pałac w stylu barokowym. W roku 1816 albo 1818 właścicielem majątku został feldmarszałek August Neithardt von Gneisenau23, który rozpoczął kolejną przebudowę. Z pewnością najciekawszy okres w historii Mysłakowic rozpoczyna się, gdy posiadłość zostaje nabyta przez króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III. W roku 1831 król odkupił od pałac wraz z okolicznymi dobrami za 156 tysięcy talarów, z zamiarem utworzenia letniej królewskiej rezydencji. Mieszkańcy Mysłakowic powitali króla bardzo uroczyście. Dziesięcioletnia Mathilde - córka miejscowego nauczyciela – wyrecytowała wiersz, uczniowie odśpiewali pieśni. Zaproszonych było wielu ważnych gości, przyjechał nawet car rosyjski Mikołaja I z rodziną24. Pałac poddano gruntownej przebudowie, żeby dopasować go wymagań właściciela. Nad pracami czuwał królewski architekt Karl Friedrich Schinkel. W efekcie powstała budowla pałacowa w stylu angielskiego neogotyku. Udoskonalono też 13-hektarowy romantyczny park, 23 Jeden z reorganizatorów armii pruskiej, przyczynił się do zwycięstwa w bitwach pod Lipskiem i pod Waterloo Na podstawie: R.M. Łuczyński Zamki, dwory i pałace w Sudetach, Stowarzyszenie „Wspólnota Akademicka”, Legnica 2008 24 28 świetnie dopasowany do otaczającego go krajobrazu. Jedną z jego ciekawostek była ustawiona nad brzegiem stawu brama ze szczęk wieloryba o wysokości około 6 metrów. Fryderyk III, król Prus 1797-1840 Fot. http://pl.wikipedia.org/wiki/Fryderyk_Wilhelm_III_Pruski Król Fryderyk Wilhelm III z rodziną odpoczywa w parkowym ogrodzie źródło: www.preussen.de/de/geschichte/1797_friedrich_wilhelm_iii./kinder.html 6 lat później, w roku 1837 roku Fryderyk Wilhelm III pozwolił się osiedlić w swoich dobrach protestanckim wygnańcom z Zillertalu w Tyrolu. 416 mieszkańców Zillertalu zdecydowało się przyjąć zaproszenie i przyjechać na Śląsk. Z czasem Tyrolczycy wznieśli w 29 Mysłakowicach 67 niezwykłych drewnianych domów z dwuspadowymi dachami, charakterystycznymi dla tyrolskiego pejzażu.25 Pomnik pierwszego wójta Tyrolczyków, którzy osiedlili się w Mysłakowicach. Rozbudowywana przez kolejnego władcę Fryderyka Wilhelma IV posiadłość staje się prawdziwą arkadią z romantycznymi polanami, dwoma stawami, po których pływały łabędzie, porozrzucanych tu i tam pawilonami parkowymi, sztucznymi ruinami, górskimi strumieniami i kaskadami.26 Przez sto lat zamek pełnił rolę wspaniałej letniej rezydencji, goszczącej arystokratów z całej Europy. Organizowano tu bale, zabawy, przedstawienia i koncerty, na które byli zaproszeni także mieszkańcy pobliskich miejscowości, nie tylko arystokraci. 25 26 Historia Dolnośląska – klejnoty Hohenzollernów, Gazeta Wyborcza, dodatek „ale Historia” nr 18(120) Jerzy S.Majewski Historia Dolnośląska – Klejnoty Hohenzollernów, s.6 30 Pałac w Mysłakowicach za czasów Fryderyka Wilhelma III Fot. http://sudety.blox.pl/2006/09/Palac-w-Myslakowicach.html W 1909 roku posiadłość roku przeszła w ręce nowego właściciela - Gustawa Richtera. W czasie II wojny światowej pałac został przejęty przez S.A. a w 1945 r. mieściło się tu dowództwo ochrony Armii Czerwonej - wtedy majątek został zniszczony i ograbiony. Potem przez krótki czas należał do Państwowego Monopolu Spirytusowego. Od 1953r. w pałacu funkcjonuje szkoła podstawowa, a od niedawna także gimnazjum. Dawna siedziba królów zachowała zewnętrzny stylowy charakter, ale pełni dzisiaj zupełnie inną rolę. Myślę, że uczniowie szkoły muszą być bardzo dumni z historii jej budynku. Tabliczka szkoły w Mysłakowicach 31 Dzisiejsi właściciele zamku – uczniowie z gminy Mysłakowice. Zdjęcie pochodzi ze strony internetowej szkoły Obecny widok pałacu w Mysłakowicach 32 WOJANÓW Luksusowy hotel w romantycznej rezydencji niderlandzkiej księżniczki Na prawym brzegu doliny rzeki Bóbr leży miejscowość Wojanów, zwana niegdyś Shildau. Nazwa pochodziła od pierwszego znanego właściciela, Syffrida von Schildowa (1299 r.). Shildau była jedną z najstarszych wsi w rejonie sudeckim. Przez kilkaset lat zmieniały się jej nazwy – znane są Schyldauwe, Sildow, Schilda. W latach powojennych używano nazw Szydłów, Ostrzeszów, Sarbiewo, a od 1947 roku – Wojanów. Jak wiele posiadłości w Kotlinie Jeleniogórskiej, Wojanów zmieniał właścicieli, lecz najdłużej – od wieku XIV do XVIII, mieszkał w nim ród baronów von Zedlitz27. Renesansowy dwór w Wojanowie wzniósł Nikolas von Zedlitz und Nimmersatt w 1607 r. W 1727 roku kupił Wojanów świeżo upieczony węgierski arystokrata Johann Franz hr. von Karvathn28. W ciągu następnych 100 lat posiadłość przechodziła dosłownie z rąk do rąk, aż wreszcie została zakupiona przez króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III, za sumę 3 miliony złotych polskich 29. Ludwika Pruska Fot. http://pl.wikipedia.org/wiki/Ludwika_Pruska Król pragnął, aby jego ukochana córka Luiza (Luiza, zwana też Ludwiką Pruską), żona księcia holenderskiego, mogła spędzać lato w swojej własnej letniej rezydencji, blisko królewskich Mysłakowic. Uroczyste przekazanie pałacu Luizie nastąpiło 10 sierpnia 1839 roku. 27 Na podstawie: R.M.Łuczyński Zamki, dwory i pałace w Sudetach, Stowarzyszenie „Wspólnota Akademicka”, Legnica 2008 28 : R.M.Łuczyński Zamki, dwory i pałace w Sudetach, Stowarzyszenie „Wspólnota Akademicka”, Legnica 2008, s.414 29 R.M.Łuczyński Zamki, dwory i pałace w Sudetach, Stowarzyszenie „Wspólnota Akademicka”, Legnica 2008, s.415 33 Pałac w Wojanowie za czasów Ludwiki Pruskiej 30 Księżna Ludwika zdecydowała o przebudowie posiadłości. Zmieniono wygląd reprezentacyjnych wnętrz i elewacje. Dzięki staraniom pary książęcej obiekt zyskał też przepiękny park krajobrazowy stylu angielskim. Jego projektantem był znakomity architekt krajobrazu, dyrektor pruskich ogrodów królewskich, Peter Joseph Lenne (o architekturze kompleksu pałacowego szerzej napisano w rozdziale II). Po śmierci księżnej i jej męża pałac wraz z majątkiem odziedziczyła ich córka Marie ks. Zu Wied-Neuwied - księżniczka Niderlandów i posiadaczka wielu dóbr – należało do niej w sumie 2544 ha ziemi31. Do 1945 r. dobra wojanowskie jeszcze kilkakrotnie zmieniały właścicieli, a podczas wojny w pałacu przebywali jeńcy wojenni, pracujący w niedaleko położonej fabryce papieru. Po zakończeniu wojny pałac podzielił godny pożałowania los wielu innych śląskich rezydencji. Najpierw został ograbiony, potem zajęty przez PGR. Powoli popadał w ruinę, aż wreszcie w 1995 r. został zakupiony przez włoską firmę i poddany pierwszym pracom zabezpieczającym. Niestety, znowu został zniszczony – tym razem przez pożar w 2002 roku. Od 2004 roku zespół pałacowo-parkowy w Wojanowie ma nowego właściciela - spółkę z o.o. „Pałac Wojanów”. Nowi właściciele całkowicie go całkowicie odrestaurowali, nadając mu dawny blask. 30 Pałac w Wojanowie według rysunku T. Hennickego Gazeta Wyborcza - Tygodnik Historyczny "ale Historia" nr18(120) 5 maja 2014 31 R.M.Łuczyński Zamki, dwory i pałace w Sudetach, Stowarzyszenie „Wspólnota Akademicka”, Legnica 2008,s.416 34 Pałac w Wojanowie. Nie jest to jednak muzeum ani rezydencja prywatna – powstał tutaj elegancki ośrodek wypoczynkowo-konferencyjny, którego ozdobą jest 200-letni żyrandol, kiedyś podobno wiszący kiedyś w rzymskim Pałacu Borgiów32. Są tu dwie restauracje, kawiarnia, winiarnia, herbaciarnia, obiekty sportowe i odnowy biologicznej. W parku starannie odtworzono altany i fontannę, historyczne ścieżki i promenady spacerowe.33 32 18 http://podroze.onet.pl/na-weekend/dolina-palacow-i-ogrodow-w-kotlinie-jeleniogorskiej-przewrotpalacowy/lkxz4 33 Za: http://www.palac-wojanow.pl/historia 35 Elegancki pokój hotelowy w pałacu wojanowskim źródło: http://chwila.com/palac-wojanow/ „pałacowe spa” fot. http://chwila.com/palac-wojanow/ 36 ŁOMNICA Rodowa siedziba wykupiona na równowartość Opla Cabrio i uratowana dzięki sprzedaży ślubnego serwisu Wieś Łomnica leży w dolinie potoku o tej samej nazwie, między Mysłakowicami, a Wojanowem. Około roku 1300 pojawia się na mapie Kotliny Jeleniogórskiej, jako Lompnitz. Jej późniejsze nazwy to np. Lampnicz, Lomniz, Lohmnitz; Historia pałacu w Łomnicy została już opisana w I rozdziale naszej pracy. Mnie jednak zafascynowało, w jaki sposób rezydencja została niedawno odzyskana przez potomków dawnych właścicieli – i to pragnę poniżej opisać. Herb rodziny von Küster Fot. http://www.palac-lomnica.pl/pl/node/34/all W 1835 roku majątek został kupiony za 91000 reńskich talarów przez posła Karla Gustava Ernesta von Küster i to właśnie rodzina Küsterów posiadała tzw. Majorat Łomnica, o powierzchni 575 hektarów, aż do 1945 roku. Po wojnie pałac został całkowicie zdewastowany - właściwie zostały z niego tylko ściany. 37 Pałac w Łomnicy po wojnie 34 Na szczęście czasy się zmieniły. Odrodzenie zaczyna się, gdy w 1991 roku do Polski przyjeżdża Ulrrich von Küster, wnuk ostatniej właścicielki Łomnicy Constanze von Küster, z narzeczoną Elisabeth. Wtedy oboje byli jeszcze studentami. Barokowy pałac straszył zniszczonym dachem, na ażurowym ganku stały brzozy, zielsko rosło aż do pierwszego piętra. Młodzi ludzie podjęli bardzo ryzykowną decyzję: zdecydowali się zakupić budowlę. Ponieważ ówczesne polskie prawo nie zezwalało obcokrajowcom na zakup nieruchomości w Polsce, do spółki wciągają znajomego Polaka. Kupili majątek za równowartość Opla Cabrio…35 Bez żadnego doświadczenia zaczynają odbudowywać pałac. Najpierw demontują resztki dachu, a pieniądze ze sprzedaży serwisu ślubnego idą na remont belek stropowych; darowizna babci, która postanowiła oddać odważnym wnukom pieniądze odłożone na nagrobek, pomaga sfinansować wymianę okien; zbiórki, prowadzone przez Stowarzyszenie Pielęgnacji Kultury i Sztuki Śląskiej, przynoszą środki na zakup krzeseł.36 Ulrich i Elisabeth von Küsterowie Przed zniszczonym pałacem 37 34 http://www.palac-lomnica.pl/pl/node/34/all http://podroze.onet.pl/na-weekend/dolina-palacow-i-ogrodow-w-kotlinie-jeleniogorskiej-przewrotpalacowy/lkxz4 36 Dolina Pałaców – Dolny Śląsk, Voyage/09/2013 37 http://www.palac-lomnica.pl/pl/node/34/all 35 38 I tak po trochu, przez kilkanaście lat, rodzina baronów von Küster doprowadza do porządku tzw. Duży Pałac, ośmiohektarowy park krajobrazowy, ogród warzywny i folwark. Mały Pałac Pałac Mały W roku 1994 rodzina dokupuje jeszcze tzw. Mały Pałac – w ten sposób przybywa jeszcze więcej pracy, bo tu również konieczne było przeprowadzenie remontu. Od roku 1997 w Małym Pałacu znajduje się hotel z restauracją. Jednak to jeszcze nie koniec. Wciąż trwają prace renowacyjne, między innymi w zabytkowych piwnicach. Folwark podczas przebudowy 38 Na terenie historycznego folwarku powstało interesujące muzeum, przedstawiające dawne bogate życie na folwarku: warsztaty tradycyjnego rzemiosła, sklep folwarczny z produktami regionalnymi, piekarnię z lokalnymi przysmakami, muzealny spichlerz z wystawą w trzech językach o życiu na folwarkach od średniowiecza do dnia dzisiejszego oraz sklep lniarski, nawiązujący do historii produkcji śląskiego lnu39. 38 39 http://www.palac-lomnica.pl/pl/node/34/all Na podstawie strony internetowej www.palac-lomnica.pl/pl/node 39 Folwark po przebudowie Potomkom dawnych właścicieli udało się wielkim wysiłkiem odtworzyć, częściowo przynajmniej, dawny świat dziewiętnastowiecznych pałaców, parków, ogrodów i folwarków. Udało się ożywić przeszłość. 40 40 Rodzina von Küster przed wojna i ich potomkowie dzisiaj. Zdjęcia ze strony: www.palac-lomnica.pl 40 Zakończenie Na koniec chcemy opisać nasze wrażenia podczas pisania pracy projektowej. Była to bardzo trudna praca. Po raz pierwszy uczestniczyłyśmy w podobnym projekcie badawczym, więc trochę się pogubiłyśmy…. Czas spędzony na obozie wypełniony był zwiedzaniem wielu fascynujących miejsc. Wróciłyśmy zachwycone. Zamki, które po wojnach podobno były ruinami, teraz wyglądają wspaniale. Miałyśmy wielki problem z wyborem miejsc do opisania! Początkowo miałyśmy odmienne pomysły i dochodziło do małych sporów. Ostatecznie udało się wymyślić takie pytania badacze, które pozwoliły każdej z nas przygotować po jednym rozdziale pracy. Natomiast resztą podzieliłyśmy się sprawiedliwie: Ola napisała streszczenie po angielsku i opracowała stronę tytułową, Julia jest autorką wstępu i spisu treści, a Magda bibliografii i zakończenia. Rys historyczny jest dziełem Oli i Magdy. Korzystając z różnych źródeł m.in. z książek, własnoręcznie napisanych notatek, ulotek i folderów oraz materiałów otrzymanych od naszej pani Promotorki, stworzyłyśmy całość, która, mamy nadzieję, jest ciekawa i czytelna. Podziękowania Pragniemy serdecznie podziękować naszej Promotorce, Pani Bożenie Stec, za udostępnienie ciekawych materiałów i pomoc podczas pisanie naszej pracy projektowej. Summary In the valley of palaces, castles and gardens Our project is about Valley palaces, castles and gardens. Of the fourteen which we visited, we chose 7 and described them in our project. We wanted to show the beauty in admired today on the example of castles from Lower Silesia. These castles were restored after destruction or falling into ruin . Often this process lasted for a long time because of frequent changes of the owners. Much information included in our project comes from the materials collected of the camp. Materials are leaflets, notes, voice memos and photos. In addition, we used books found in bookshops. On the basis of these sources we have written our project. 41 Bibliografia Książki: 1. Dolina Pałaców – Dolny Śląsk, Voyage/09/2013 2. Gazeta Wyborcza - Tygodnik Historyczny "ale Historia" nr18(120) 5 maja 2014 3. I. Kaczyńska i T. Kaczyński: Polska - najciekawsze zamki, wyd. Sport i Turystyka MUZA SA, Warszawa 2001 4. J. Pilch: Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, wyd. Arkady, Warszawa 2005 5. M. Przyłęcki Dolnośląskie zamki piastowskie szlak południowy, wyd. Dolnośląski Ośrodek Informacji Turystycznej, Wrocław 1970 6. P. Napierała i A. Środek: W Dolinie pałaców i ogrodów (przewodnik), wyd. Fundacja Doliny Pałaców i Ogrodów Kotliny Jeleniogórskiej, Wrocław 2010 7. Praca zbiorowa: Dolnośląski przewodnik + atlas, wyd. Demart 2012 8. Praca zbiorowa: Dolnośląskie zamki i pałace zapraszają, wyd. Adan, 2012 9. Praca zbiorowa pod red. Magdaleny Binkowskie: Najpiękniejsze zamki Polski, wyd. Pascal, Bielsko-Biała 2006 10. R.M. Łuczyński: Zamki, dwory i pałace w Sudetach, wyd. Stowarzyszenie „Wspólnota Akademicka”, Legnica 2008 11. R.M. Łuczyński Zamki i pałace Dolnego Śląska Sudety i Przedgórze Sudeckie wyd. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 1997 Internet: 1. http://www.palac-lomnica.pl/pl/node 2. http://www.palac-wojanow.pl/historia 3. http://www.palac-wojanow.pl/park 4. http://pl.wikipedia.org/wiki/Zamek_Piast%C3%B3w_%C5%9Al%C4%85skich_w_Brzegu 5. http://podroze.onet.pl/na-weekend/dolina-palacow-i-ogrodow-w-kotliniejeleniogórskiej-przewrot-palacowy/lkxz4 6. http://www.zamek-moszna.info.pl/park_w_mosznej.htm 7. http://zlotapolska.pl/offer,7-zlote-zamki-i-palace,136-zamek-piastow-slaskich-wbrzegu 42 SPIS TREŚCI Wstęp ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- s. 2 Rys historyczny regionu ------------------------------------------------------------------------------------- s. 3 I. Jakie były dzieje zamków na Dolnym Śląsku i dlaczego jest ich tam tak wiele? ------------- s. 4 a. Łomnica ------------------------------------------------------------------------------------------- s. 4 b. Kliczków -------------------------------------------------------------------------------------------- s. 6 c. Grodziec -------------------------------------------------------------------------------------------- s. 8 II. Jakie style architektoniczne wykorzystano przy budowach zamków i pałaców? ---------- s. 10 a. Zamki i pałace piastowskie --------------------------------------------------------------------- s. 10 • Zamek w Brzegu ------------------------------------------------------------------------------------- s. 10 b. Zamki niemieckie -------------------------------------------------------------------------------- s. 14 • Zamek w Mosznej ----------------------------------------------------------------------------------s. 14 • Pałac w Wojanowie -------------------------------------------------------------------------------- s. 20 c. Ogrody zamkowe -------------------------------------------------------------------------------- s. 21 III. Kim byli dawni i obecni właściciele zamków pałaców ------------------------------------------- s. 26 a. Mysłakowice -------------------------------------------------------------------------------------- s. 28 b. Wojanów ------------------------------------------------------------------------------------------ s. 33 c. Łomnica -------------------------------------------------------------------------------------------- s. 37 Zakończenie --------------------------------------------------------------------------------------------------- s. 41 Streszczenie ---------------------------------------------------------------------------------------------------- s. 41 Bibliografia ----------------------------------------------------------------------------------------------------- s. 42 Spis treści ------------------------------------------------------------------------------------------------------- s. 43 43