grodowisko naturalne jako potencjalne xródło występowania

&ARM0RZEGL.AUK†
COPYRIGHT‚'RUPADR!2+WIECIÊSKIEGO)33.†
gRODOWISKO NATURALNE JAKO POTENCJALNE xRÌDŒO WYSTÃPOWANIA
ROZTOCZYALERGENNYCHWMIESZKANIACH
IPOMIESZCZENIACHGOSPODARSTWWIEJSKICH
.ATURALENVIRONMENTASAPOTENTIALSOURCEOFTHEOCCURRENCE
OFALLERGENICMITESINDWELLINGSANDFARMINGENVIRONMENTS
!LEKSANDRA$RELICH+RZYSZTOF3OLARZ
:AKŒAD0ARAZYTOLOGII7YDZIAŒ&ARMACEUTYCZNYZ/DDZIAŒEM-EDYCYNY,ABORATORYJNEJ
gL’SKI5NIWERSYTET-EDYCZNYW+ATOWICACH
Streszczenie
Naturalne źródła przenikania roztoczy alergennych do
mieszkań i wiejskich zabudowań gospodarczych wciąż nie
są dobrze poznane. Celem badań było ustalenie przyczyn
przenikania roztoczy alergennych ze środowisk synantropijnych do otoczenia człowieka. Badania przeprowadzono
w okresie od października 2006 do maja 2009 roku. W sumie zbadano 530 prób, z czego 515 prób kurzu domowego ze środowisk wewnątrzmieszkalnych i 15 prób ściółki
z wybranych środowisk synantropijnych. Próbki kurzu
obejmowały 485 prób z mieszkań w obrębie województwa śląskiego oraz 30 prób z zabudowań gospodarczych
na terenie województwa małopolskiego. Wszystkie próby
ściółkowe zawierały roztocze; wyizolowano 1433 okazy, z czego dominowały Oribatida (1298 okazów; 90,6%
zbioru). Ponadto obecne były pojedyncze samice Hirstia
chelidonis i Tyrophagus longior.. Z próbek kurzu wyizolowano 2186 roztoczy z 229 prób pochodzących z mieszkań (47,2%) oraz 4370 roztoczy z 28 prób pochodzących
z zabudowań gospodarczych (93,3%). W kurzu mieszkań
dominowały Dermatophagoides pteronyssinus (66,95%) i
D. farinae (22,85%). Pod względem frekwencji w mieszkaniach również najczęściej występował D. pteronyssinus (30%). Typowe roztocze glebowe stanowiły liczebny
margines. W zabudowaniach gospodarczych dominowały
Acarus immobilis (34,58%) i T. longior (16,34%). Znaczny odsetek stanowiły Mesostigmata (15,81%) i Oribatida (6,59%). Najczęściej znajdowane były Mesostigmata
(80%). Badane środowiska naturalne okazały się mieć
niewielki wpływ na skład akarofauny wewnątrzpomieszczeniowej. Jednakże mogą być jednym ze źródeł przenikania niektórych taksonów alergennych roztoczy – T. longior, H. chelidonis i Tarsonemida.
Słowa kluczowe: roztocze alergenne, alergia zawodowa,
roztocze kurzu domowego, roztocze przechowalniane,
roztocze glebowe, ściółka, kurz domowy, środowisko gospodarstwa wiejskiego
Wstęp
Współcześnie alergie stanowią powszechny problem
wśród ludzkości, który, według epidemiologów, obejmuje
aż 33% naszej populacji, a w tym około 1/3 przypada na
Abstract
The natural sources of allergenic mites in dwellings or
farms are still not quiet known. The aim of this study was
to assess the possibility of mite introduction from outdoor
environments into dwellings and farming environments.
The faunistic study was carried out from October 2006
to May 2009. A total of 530 samples were examined, including 515 indoor samples and 15 outdoor samples of
litter. These outdoor samples were taken on the area of
Upper Silesia and Małopolskie Province. Indoor samples
include 485 dust samples from dwellings located in Upper Silesia and 30 samples from farming environments in
the Malopolskie Province. All outdoor samples contained
mites; 1433 mites were isolated including 1298 oribatid
mites (90.6%). Only two astigmatid mites were collected
– Hirstia chelidonis and Tyrophagus longior. Moreover,
2186 mites were found in 229 samples from dwellings
(47.2%) and 4370 mites in 28 samples from farming environments (93.3%). Samples from dwellings were dominated by Dermatophagoides pteronyssinus (66.95%) and
Dermatophagoides farinae (22.85%). D. pteronyssinus
was also the most frequent species (30% of samples). Oribatids occurred in low numbers. Farming environments
were dominated by Acarus immobilis (34.58%) and T.
longior (16.34%). Relatively abundant were Mesostigmata (15.81%) and Oribatida (6.59%). Mesostigmata were
also the most frequent group (80%). The results suggest
that the examined outdoor places have no important influence on the composition of domestic acarofauna. On the
other hand, these places may be a potential source of some
allergenic taxa – T. longior, H. chelidonis and tarsonemid
mites
Key words: allergenic mites, occupational allergy, housedust mites, storage mites, soil mites, litter, house dust, farming environments
alergeny roztoczy. Wykazano, iż pod względem liczebności
i częstości występowania w klimacie umiarkowanym dominują roztocze z rodziny Pyroglyphidae, a zwłaszcza 3 ich
gatunki: Dermatophagoides pteronyssinus, Dermatophagoides farinae oraz Euroglyphus maynei [1 - 6]. Ponadto,
&ARM0RZEGL.AUK
w warunkach wewnątrzmieszkalnych udokumentowano
obecność Hirstia chelidonis [5 - 9]. Ogólnie, w naszej strefie
klimatycznej Pyroglyphidae stanowią, w większości przypadków, 60-90% akarofauny kurzu domowego, z tego powodu nazywane są potocznie roztoczami kurzu domowego
[1 - 3, 8, 9].
Jak wynika z licznych publikacji, roztocze kurzu domowego liczebnie przeważają w starych, zawilgoconych
mieszkaniach. Ponadto opisywane były w rozmaitych
lokalizacjach związanych z człowiekiem i jego aktywnością, zarówno w środowisku wewnątrz- jak i zewnątrzmieszkalnym (szpitale, szkoły, przedszkola, biblioteki,
hotele, kina, chodniki miejskie, domy studenckie, biura,
fabryki i inne miejsca pracy, obiekty rekreacji, pomieszczenia pasażerskie pociągów i samolotów, siedzenia samochodowe, statki morskie i dalekomorskie, koszary
wojskowe, jak też otoczenie rolnicze, gniazda ptaków
i wiele innych) [3 - 6, 10]. W obrębie środowiska wewnętrznego, najczęściej były znajdowane w otoczeniu
blisko związanym z działalnością człowieka, zwłaszcza w pomieszczeniach sypialnych w okolicach łóżek,
kanap i tapczanów; a także na podłogach i dywanach,
zasłonach, meblach tapicerowanych oraz na ubraniach
[1, 2, 4, 8, 9].
W kurzu domowym znajdowane były także inne roztocze, łącznie zwane roztoczami domowymi. Za najbardziej
istotne uważa się gatunki z rodzin: Acaridae (Acarus siro,
Tyrophagus putrescentiae); Glycyphagidae (Glycyphagus
domesticus, Lepidoglyphus destructor) i Chortoglyphidae
(Chortoglyphus arcuatus) (Acari: Astigmata), zwane roztoczami magazynowymi [11, 12]. W kurzu domowym na
terytoriach Europy nie są one szeroko rozpowszechnione,
w przeciwieństwie do krajów tropikalnych [1, 2]. W Polsce
powszechnie natomiast znajdowane są na terenie pomieszczeń magazynowych w różnych produktach przechowalnianych; a także w sianie, słomie, stodołach i stajniach oraz
innych lokalizacjach zawodowo związanych z rolnictwem
[1, 7]. Ponadto z próbek kurzu opisywane były fitofagi, roztocze drapieżne i pasożytnicze, a także saprofagi, w dużej
mierze związane z fauną glebową.
Roztocze z rodziny Pyroglyphidae, głównie z rodzaju
Dermatophagoides, odpowiedzialne są za całoroczne odczyny alergicznych zwane alergiami na roztocze kurzu domowego; a w szczególności za rozwój i nasilenie objawów
astmy oskrzelowej [2, 4, 8, 10] oraz alergicznych dermatoz
[13] i nieżytu nosa. Ponadto obserwuje się stałą tendencję
wzrostową powyższych odczynów [5].
Podobnie, roztocze magazynowe (Acaridae, Glycyphagidae, Chortoglyphidae) są częstą przyczyną alergii wśród
rolników i osób zawodowo związanych ze środowiskiem
wiejskim [4, 10, 14]. Dodatkowo ich alergeny rozpatrywane
są jako przyczyna chorób zawodowych związanych z piekarzami, ciastkarzami, sklepikarzami, młynarzami, serowarami, dżokejami, pracownikami portów, tapicerami i górnikami [14].
Celem niniejszej pracy było ustalenie źródeł przenikania
roztoczy alergogennych i pasożytniczych z wybranych środowisk synantropijnych do pomieszczeń mieszkalnych i innych zabudowań gospodarczych na obszarze województwa
śląskiego i małopolskiego.
Materiał i metody
Analizie poddano materiał w postaci próchna ściętych
pni, ściółki, mchu, powierzchni trawnika, opadłych liści środowisk synantropijnych w pobliżu zabudowań ludzkich na
terenie województwa śląskiego i małopolskiego. Uzyskane
wyniki porównano z akarofauną pochodzącą z prób kurzu
z mieszkań i domów jednorodzinnych środowisk wiejskich
(okolice Bielska-Białej i Częstochowy) i miejskich (okolice Bytomia, Sosnowca, Chorzowa, Katowic) województwa
śląskiego oraz wiejskich zabudowań gospodarczych województwa małopolskiego.
Próbki ściółki
Badania przeprowadzono w okresie od października
2006 do października 2008 roku. Ogółem pobrano i zbadano
15 prób. Badany materiał zbierano do woreczków foliowych
o pojemności ok. 250 ml. Roztocze izolowano metodą lejków Berlese’a z użyciem 75% alkoholu etylowego. Otrzymany w ten sposób materiał przeglądano pod mikroskopem
stereoskopowym OLYMPHUS SZ-40, a następnie zamykano w preparatach trwałych w płynie Hoyer`a
Próbki kurzu
Badania przeprowadzono w okresie od października 2006
do maja 2009 roku. Ogółem pobrano i zbadano 515 prób. Do
poboru prób użyto odkurzacza samochodowego, wkładając za
nasadkę do odkurzania płótno o wymiarach 5 × 5 cm, służące
jako „pułapka-filtr”. Następnie powierzchnię 1 m2 odkurzano
przez 2 minuty. Roztocze izolowano metodą opisaną przez
Arliana i wsp. [15], w modyfikacji Solarza [9].
Oznaczanie taksonów roztoczy
Do gatunku oznaczane zostały jedynie taksony z rzędu
Astigmata (=Acaridida). Do oznaczenia użyto kluczy do odpowiednich rodzin roztoczy [1, 2, 4, 5, 19].
Analiza ekologiczna
Celem lepszej charakterystyki zespołów stwierdzonych
roztoczy, posłużono się ogólnie przyjętymi wskaźnikami:
frekwencji i dominacji [16].
Frekwencja występowania /F/ obliczana jest według
wzoru:
F=
100 · P
Σp
gdzie: F – frekwencja; P – liczba prób z danego środowiska, w którym dany gatunek wystąpił; Σp – ogólna liczba
prób badanych w danym środowisku.
Dominacja /D/ określana jest według wzoru:
D=
100 · δ
Σ
gdzie: D – dominacja; δ − liczba osobników danego gatunku; Σ − suma wszystkich osobników badanej grupy (tu:
roztoczy).
COPYRIGHT‚'RUPADR!2+WIECIÊSKIEGO)33.†
Wyniki badań
Próbki kurzu
Tab. II. Systematyczna lista taksonów oraz dominacja i frekwencja roztoczy stwierdzonych
w badanych domach i mieszkaniach środowisk wiejskich na terenie Górnego Śląska (okolice
Częstochowy i Bielska-Białej).
DOMINACJA
FREKWENCJA
Środowisko
miejskie
Środowisko
wiejskie
ROZTOCZE (ACARI)
Z pośród 515 analizowan
[%]2
[%]3
N
[%]1
nych prób kurzu, 257 prób
Dermatophagoides. pteronyssinus
568
85,93
84
30
78,5
zawierało roztocze, nato(Astigmata: Pyroglyphidae)
miast 258 prób było pustych.
Dermatophagoides farinae
55
8,32
27
9,64
25,2
Dokładne dane liczbowe
(Astigmata: Pyroglyphidae)
z podziałem na poszczeHirstia chelidonis
2
0,3
2
0,71
1,87
(Astigmata: Pyroglyphidae)
gólne województwa przedChortoglyphus arcuatus
stawiono w Tabeli I. Ogó0,3
2
0,71
1,87
(Astigmata: Chortoglyphidae)
2
łem zebrano 6556 okazów,
Lepidoglyphus destructor
z czego 2186 przypadało na
2
0,3
2
0,71
1,87
(Astigmata: Glycyphagidae)
obszar województwa śląskieGlycyphagus domesticus
2
0,3
2
0,71
1,87
go, a 4370 – małopolskiego.
(Astigmata: Glycyphagidae)
Wobrębie województwa
Histiostoma faeroniarum (Astigmata: Anoetidae)
1
0,15
1
0,36
0,93
śląskiego, w kurzu domoCheyletus sp.*
15
2,3
6
2,1
5,6
(Actinedida: Cheyletidae)
wym, przeważały roztocze
Tetranychidae (Actinedida)
2
0,3
1
0,36
0,93
z rodziny Pyroglyphidae,
Pygmephoridae
(Actinedida)
1
0,15
1
0,36
0,93
które stanowiły łącznie
89,8% badanej akarofauTarsonemidae (Actinedida)
4
0,6
2
0,71
1,87
ny (95% na obszarach
Oribatida
4
0,6
4
1,43
3,74
wiejskich oraz 86% w obMesostigmata
3
0,45
3
1,07
2,8
rębie miast). D. pteronysAcari (ogółem)
661
100,0
107
38,2
100,0
sinus był gatunkiem do1
minującym (1300 okazów N – liczba stwierdzonych okazów; n – liczba prób pozytywnych; [ % ] – procent ogólnej
2
i 66,95% wszystkich ze- liczby stwierdzonych stawonogów; [ % ] – frekwencja w odniesieniu do wszystkich badanych
3
branych roztoczy), dalej prób (n=280); [ % ] – frekwencja w odniesieniu do prób pozytywnych (n=107).
D. farinae (625 okazów;
(Tab. II, III; Ryc.2). Występował w 30% wszystkich badanych
22,85%); ponadto wyizolowano 5 okazów E. maynei,
prób i 78,5% prób pozytywnych na roztocze. Na obszarze miast
2 okazy H. chelidonis i 1 roztocza G. longior (Tab. II, III;
D. farinae był równie często spotykanym gatunkiem, co D. pteRyc. 1). W obrębie śląskich miast godnym uwagi był dość
ronyssinus (Tab. III; Ryc. 2), natomiast w środowisku wiejskim
znaczny odsetek roztoczy magazynowych z rodziny Glycygatunek ten był obecny jedynie w 9,64% wszystkich prób oraz
phagidae (92; 6,04%), w tym głównie G. fusca (80; 5,2%),
w 25,2% prób pozytywnych na roztocze (Tab. II; Ryc.2).
oraz z rodziny Chortoglyphidae – gatunek Ch. arcuatus (64;
W pomieszczeniach gospodarstw wiejskich na tere4,2%) (Tab. III). Pozostałe roztocze, zarówno na obszarach
nie województwa małopolskiego dominowały Astigmawiejskich jak i miejskich, stanowiły niewielki odsetek (4% na
ta, stanowiąc łącznie 67,31% zbioru (2943 okazy), w tym
obszarach wiejskich oraz 3% z terenów miejskich); wśród nich
najwięcej było roztoczy z rodziny Acaridae (65% zbioru):
występowały roztocze z rzędów: Actinedida (59; 5,75%), OribaA. immobilis (34,58%; 1511), T. longior (16,34%; 714) oraz
tida (13; 0,6%) i Mesostigmata (9; 0,41%) (Tab. II, III; Ryc. 1).
niewielki odsetek A. farris (84; 1,92%). W obrębie Astigmata
Biorąc pod uwagę frekwencję, D. pteronyssinus, podobnie jak
znaczny odsetek stanowiły także Glycyphagidae (237; 5,42%)
w przypadku dominacji, był najczęściej spotykanym gatunkiem
oraz Chortoglyphidae (168; 3,84%). Poza Astigmata licznie
Tab. I. Liczba prób badanych oraz prób pozytywnych występowały inne roztocze (33% zbioru), a w tym z rzędów
Mesostigmata (691; 15,81%), Actinedida (410; 9,38%) oraz
na roztocze w poszczególnych miejscowościach.
Oribatida (288; 6,59%) (Tab. IV; Ryc. 1). Analizując frekwenMiejscowość
N
n
cję, największą częstość występowania zaobserwowano wśród
okolice Częstochowy
250
88
Mesostigmata (80% wszystkich badanych prób i 85,71% prób
okolice Bielska-Białej
30
19
pozytywnych na roztocze) oraz gatunków z rodziny Cheyletidae
(Actinedida) (odpowiednio 63,33% i 67,86% ). Spośród Astigmata
woj. małopolskie
30
28
najczęściej stwierdzano T. longior (40%, 42,86%) oraz A. immobilis
i L. fustifer (33,33% i 35,71%, w obu przypadkach). Pyroglyphidae
okolice Bytomia
65
43
występowały znacznie rzadziej, jedynie w 3,33% wszystkich badaokolice Sosnowca
nych prób i 3,57% prób pozytywnych na roztocze (Tab. IV; Ryc. 2).
60
40
i Chorzowa
okolice Katowic
N - liczba prób badanych;
n – liczba prób pozytywnych na roztocze
80
39
Próbki ściółki
Z pośród 15 analizowanych prób, wszystkie zawierały
roztocze. Ogółem zebrano 1433 okazów tych pajęczaków.
W badanym materiale dominowały roztocze z rzędu Oriba-
&ARM0RZEGL.AUK
tych niewielkich pajęczaków w obręb opisywanego środowiska. Wiadomo, iż większość roztoczy
pierwotnie zasiedla środowiska naturalne, a dopiero stamtąd wtórnie przenika do otoczenia człowieka, gdzie często warunki środowiskowe (zwłaszcza
temperatura, wilgotność i dostępność pokarmowa)
są znacznie korzystniejsze od tych występujących
w środowisku polowym. Istnieje wiele możliwości
przenikania roztoczy do mieszkań, ale niewątpliwie ich kluczowym wektorem jest człowiek [17],
który przenosi je na swoim ciele, ubraniu, jak też z
Ryc. 1. Porównanie dominacji ogólnej roztoczy kurzu domowego (Pyro- każdym wprowadzonym do pomieszczenia przedglyphidae), roztoczy magazynowych oraz innych roztoczy, w badanych miotem; ponadto wprowadzane są do mieszkań
próbach z pomieszczeń mieszkalnych i pomieszczeń gospodarstw wiej- w produktach spożywczych, z drewnem, na obuskich. Objaśnienia: A) pomieszczenia mieszkalne środowisk wiejskich wiu z glebą i pyłami. Dlatego też ich obecność jest
województwa śląskiego; B) pomieszczenia mieszkalne na terenie miast zaznaczona także w nowych domach, gdzie wprowojewództwa śląskiego; C) pomieszczenia gospodarstw wiejskich na wadzane są np. z meblami czy zasłonami, a nawet
terenie województwa małopolskiego.
z nowymi dywanami [2,17]. Ponadto przenosicielami mogą być zwierzęta domowe, gryzonie i owady, do których ciała przytwierdzają się roztocze,
a następnie dostają się do powierzchni wewnętrznych. Skład akarofauny wewnątrzmieszkalnej
w pewnym stopniu zależy od miejsca lokalizacji
mieszkania bądź domu. Różne gatunki roztoczy
bowiem charakteryzują się rozmaitymi naturalnymi siedliskami bytowania. Za naturalne ognisko
wielu gatunków Pyroglyphidae uważa się gniazda ptaków, głównie gatunków synantropijnych
z rzędu wróblowatych (Passeriformes) [1, 2].
W przypadku roztoczy magazynowych możliwe, iż
kluczowym pierwotnym siedliskiem ich populacji
są pola uprawne [19], jednakże dane na ten temat
są jak dotąd jeszcze mało poznane. Roztocze po
zasiedleniu pomieszczeń przechowalnianych porażają magazynowane tam produkty spożywcze,
Ryc. 2. Procent frekwencji poszczególnych gatunków roztoczy domo- z którymi mogą być zawlekane do pomieszczeń
wych i przechowalnianych (w odniesieniu do prób pozytywnych na mieszkalnych [1, 2, 19].
Analizowany materiał ściółkowy był bogaty
roztocze) w próbach z badanych pomieszczeń mieszkalnych na terenie
w
typową
akarofaunę glebową, z reguły mało
województwa śląskiego oraz gospodarstw wiejskich na terenie wojeistotną
medycznie.
Przewaga gatunków z rzędu
wództwa małopolskiego.
Oribatida wynika z charakteru miejsc pobranych prób będących naturalnym ich siedliskiem.
tida, które stanowiły 90,6% zbioru (1298 okazów), w dalszej
Obecne
były
jedynie pojedyncze okazy które, jak opisuje
kolejności – Mesostigmata (112 okazów, 7,8% wszystkich
literatura,
mogą
mieć znaczenie z alergologicznego punktu
roztoczy), a wśród nich Gamasina, (59; 4,1%) oraz Uropowidzenia
T.
longior
(Acaridae), H. chelidonis (Pyroglydina (53; 3,7%). Pozostałe roztocze stanowiły niewielki odphidae),
Tarsonemidae.
Analizowany materiał nie wydaje
setek. Roztocze z rzędu Actinedida stanowiły ogółem 1,18%
się
być
preferowaną
niszą
ekologiczną dla Pyroglyphidae,
zbiorów (18 okazów). Ponadto stwierdzono pojedyncze sajak
też
gatunków
magazynowych
(Acaridae), co wyjaśnić
mice H. chelidonis (Pyroglyphidae) i T. longior (Acaridae)
może
obecność
jedynie
pojedynczych
okazów tych roztooraz 4 uszkodzone i nieoznaczone bliżej okazy roztoczy
czy.
z rodziny Acaridae (Tab. V; Ryc. 3). W przypadku frekwenW kurzu pomieszczeń mieszkalnych przeważały typowe
cji, najczęściej stwierdzano roztocze z rzędu Mesostigmata
roztocze
kurzu domowego z rodziny Pyroglyphidae (D.pte(66,7% wszystkich prób), a szczególnie Gamasina (46,7%
ronyssinus,
D. farinae), powszechnie uznawane za alerprób). Oribatida były nieco rzadziej spotykane w badanym
gogenne
[1-13,
15-20]. Gatunki glebowe obecne były już
środowisku (40% ogółu badanych prób) (Ryc. 4).
w mniejszym odsetku. W zabudowaniach gospodarstw wiejskich dominowały roztocze magazynowe (A. immobilis,
Dyskusja
T. longior). Wynika to przede wszystkim z preferencji
Zastanawiając się nad przyczyną różnorodności akarofau- pokarmowych oraz korzystnych warunków panujących
ny wewnątrz pomieszczeń mieszkalnych i gospodarczych, wewnątrz analizowanych pomieszczeń, a w przypadku
należy rozważyć przede wszystkim możliwe drogi wnikania niektórych gatunków (T. casei, T. neiswanderi, G. fusca)
COPYRIGHT‚'RUPADR!2+WIECIÊSKIEGO)33.†
Ryc. 4. Procent frekwencji poszczególnych rzędów lub podrzędów
roztoczy w badanych próbach ściółkowych w obrębie województwa
śląskiego i małopolskiego.
Ryc. 3. Dominacja roztoczy różnych grup w próbach ściółkowych
z obszarów województwa śląskiego i małopolskiego.
z możliwością przetrwania jedynie w obrębie np. magazynów
w trakcie zimy [20].: Ponadto środowisko naturalne, na którego obszarze znajduje się obiekt gospodarczy, jak też możliwości i drogi przenikania roztoczy mogą odgrywać istotną
rolę w kształtowaniu składu akarofauny tych pomieszczeń.
Tab. III. Systematyczna lista taksonów oraz dominacja i frekwencja roztoczy stwierdzonych w badanych domach
i mieszkaniach środowisk miejskich na terenie Górnego Śląska (głównie okolice Bytomia, Sosnowca, Chorzowa
i Katowic).
ROZTOCZE (ACARI)
DOMINACJA
FREKWENCJA
N
[ % ]1
n
[% ]2
[% ]3
Dermatophagoides pteronyssinus
(Astigmata: Pyroglyphidae)
Dermatophagoides farinae (Astigmata: Pyroglyphidae)
Euroglyphus maynei
(Astigmata: Pyroglyphidae)
Gymnoglyphus longior (Astigmata: Pyroglyphidae)
732
48
61
29,8
50
570
37,4
61
29,8
50
5
0,3
3
1,5
2,5
1
0,07
1
0,5
0,8
Tyrophagus putrescentiae (Astigmata: Acaridae)
4
0,3
3
1,5
2,5
Tyrophagus pernicious
(Astigmata: Acaridae)
Acarus siro
(Astigmata: Acaridae)
Lepidoglyphus destructor (Astigmata: Glycyphagidae)
Lepidoglyphus fustifer (Astigmata: Glycyphagidae)
Glycyphagus domesticus (Astigmata: Glycyphagidae)
Gohieria fusca (Astigmata: Glycyphagidae)
Glycyphagidae *
(Astigmata)
Chortoglyphus arcuatus (Astigmata: Chortoglyphidae)
Calvolia sp. *
(Astigmata: Saproglyphidae)
Anoetidae (Astigmata)
Cheyletidae (Actinedida)
1
0,07
1
0,5
0,8
2
0,1
2
0,98
1,6
7
3
1
80
0,5
0,2
0.07
5,2
4
1
1
15
1,95
0,5
0.5
7,3
3,3
0,8
0.8
12,3
1
0,07
1
0,5
0,8
64
4,2
16
7,8
13,1
1
0,07
1
0,5
0,8
1
33
0,07
2,16
1
21
0,5
10,24
0,8
17,2
Tenuipalpidae (Actinedida)
1
0,07
1
0,5
0,8
Bdellidae (Actinedida)
Tarsonemidae (Actinedida)
Oribatida
Mesostigmata
2
1
9
6
0,1
0,07
0,6
0,39
2
1
7
5
0,98
0,5
3,4
2,44
1,6
0,8
5,7
4,1
Acari (ogółem)
1525
100.0
122
59.5
100.0
N – liczba stwierdzonych okazów; n – liczba prób pozytywnych; [%]1 – procent ogólnej liczby stwierdzonych stawonogów;
[%]2 – frekwencja w odniesieniu do wszystkich badanych prób (n=205); [%]3 – frekwencja w odniesieniu do prób pozytywnych
(n=122).
&ARM0RZEGL.AUK
Tab. IV. Lista taksonów roztoczy, dominacja, frekwencja oraz średnia liczba roztoczy na
Analizując ogół uzyska1 próbę we wszystkich badanych obiektach gospodarstw wiejskich na terenie województwa nych wyników oraz liczne
małopolskiego (n = 30).
dane literaturowe, można
stwierdzić, że różnorodne śroDOMINACJA
FREKWENCJA
ROZTOCZE
dowiska związane z działalnon
[% ]2
[% ]3
N
[ % ]1
ścią człowieka charakteryzują
Acarus immobilis (Astigmata: Acaridae)
1511
34,58
10
33,33
35,71
się znaczną różnorodnością
Acarus farris
84
1,92
4
13,33
14,29
(Astigmata: Acaridae)
akarofauny, która może być
Acarus siro
przyczyną różnych reakcji aler43
0,98
8
26,67
28,57
(Astigmata: Acaridae)
gicznych. Opisano dotąd wiele
Tyrophagus longior
714
16,34
12
40
42,86
silnych alergenów związanych
(Astigmata: Acaridae)
z tymi pajęczakami [10]. NaleTyrophagus Sylvester
42
0,96
1
3,32
3,57
(Astigmata: Acaridae)
ży również zaznaczyć, iż rola
Tyrophagus putrescentiae
wielu grup roztoczy występu4
0,09
2
6,67
7,14
(Astigmata: Acaridae)
jących w otoczeniu człowieka
Tyrolichus casei
1
0,02
1
3,33
3,57
w wywoływaniu stanów aler(Astigmata: Acaridae)
gicznych nie została jeszcze
Caloglyphus berlesei
34
0,78
2
6,67
7,14
(Astigmata: Acaridae)
udokumentowana [10, 20].
Caloglyphus oudemansi
7
0,16
1
3,33
3,57
Dlatego też rozważania nad
(Astigmata: Acaridae)
źródłem potencjalnych alergeRhizoglyphus echinopus
1
0,02
1
3,33
3,57
(Astigmata: Acaridae)
nów roztoczy powinny obejAcaridae (hypopus) *
mować wszystkie ich grupy
1
0,02
1
3,33
3,57
(Astigmata)
znalezione w pobliżu ognisk
Inne Acaridae* (Astigmata)
1
0,02
1
3,33
3,57
ludzkich [4].
Lepidoglyphus michaeli
103
2,36
4
13,33
14,29
Podsumowując, wyda(Astigmata: Glycyphagidae)
je
się,
że badane typy śroLepidoglyphus fustifer
68
1,56
10
33,33
35,71
(Astigmata: Glycyphagidae)
dowisk naturalnych mają
Lepidoglyphus destructor
niewielki wpływ na skład
10
0,23
3
10
10,71
(Astigmata: Glycyphagidae)
akarofauny alergogennej weLepidoglyphus sp.*
11
0,24
4
13,33
14,29
wnątrz pomieszczeń miesz(Astigmata: Glycyphagidae)
Glycyphagus domesticus
kalnych i nie mogą być
14
0,32
4
13,33
14,29
(Astigmata: Glycyphagidae)
uznane za kluczowe źródło
Glycyphagus ornatus
1
0,02
1
3,33
3,57
przenikania typowych roz(Astigmata: Glycyphagidae)
toczy kurzu domowego do
Ctenoglyphus plumiger
20
0,46
3
10
10,71
(Astigmata: Glycyphagidae)
pomieszczeń mieszkalnych.
Ctenoglyphus canestrinii
Badane środowiska mogą być
10
0,23
1
3,33
3,57
(Astigmata: Glycyphagidae)
jednak jednym ze źródeł wyChortoglyphus arcuatus
168
3,84
5
16,67
17,86
stępowania w mieszkaniach
(Astigmata: Chortoglyphidae)
niektórych gatunków alergoLardoglyphus sp. (hypopus)*
1
0,02
1
3,33
3,57
(Astigmata: Lardoglyphidae)
gennych roztoczy magazyHistiostoma feroniarum
nowych (T. longior) oraz in1
0,02
1
3,33
3,57
(Astigmata: Anoetidae)
nych
alergogennych roztoczy,
Anoetidae (hypopus)*
1
0,02
1
3,33
3,57
(Astigmata)
w tym z rodziny TarsonemiGymnoglyphus longior
dae. Dlatego też nie można
92
2,10
1
3,33
3,57
(Astigmata: Pyroglyphidae)
jednoznacznie wykluczyć znaCheyletidae (Actinedida)
218
4,99
19
63,33
67,86
czenia środowiska naturalneCunaxidae (Actinedida)
7
0,16
3
10
10,71
go na różnorodność gatunków
Bdellidae (Actinedida)
12
0,27
2
6,67
7,14
w kurzu domowym, dlatego
Tydeidae (Actinedida)
51
1,17
6
20
21,43
badania tego typu powinny
Tetranychidae (Actinedida)
1
0,02
1
3,33
3,57
być kontynuowane.
Inne Actinedida *
Heterostigmata (Actinedida)
Oribatida
Mesostigmata
Ogółem
121
38
288
691
4370
2,77
0,87
6,59
15,81
100
12
9
6
20
28
40
29,99
20
66,67
93,3
42,86
32,14
21,43
71,43
100,0
N – liczba stwierdzonych okazów; n – liczba prób pozytywnych; [ % ]1 – procent ogólnej
liczby stwierdzonych stawonogów; [ % ]2 – frekwencja w odniesieniu do wszystkich
badanych prób (n=30); [ % ]3 – frekwencja w odniesieniu do prób pozytywnych (n=28);
* - okazy uszkodzone (nie do oznaczenia)
COPYRIGHT‚'RUPADR!2+WIECIÊSKIEGO)33.†
Tab. V. Systematyczna lista taksonów oraz dominacja i frekwencja roztoczy stwierdzonych
w badanych środowiskach naturalnych na terenie województwa śląskiego i małopolskiego.
DOMINACJA
TAKSON
Oribatida
N
1298
FREKWENCJA
1
[%]
90.6
n
6
[%]2
40
Gamasina
59
4.1
7
46.7
Uropodina
53
3.7
3
20
Actinedida
18
1.26
1.3
86.7
Astigmata
5
0.35
4
26.7
Ogółem
1433
100.0
15
100.0
N – liczba stwierdzonych okazów; n – liczba prób pozytywnych; [%]1 – procent ogólnej
liczby stwierdzonych stawonogów; [%]2 – frekwencja w odniesieniu do wszystkich prób
badanych (n=15) = frekwencja w odniesieniu do prób pozytywnych (n=15)
Badania były finansowane z grantu MNiSzW N401 153 32/3010 [3010/P01/2007/32].
Piśmiennictwo
1. Fain A, Guérin B, Hart B J. Mites and allergenic disease.
Allerbio. Varennes en Argonne 1990, 190.
2. Bronswijk J E M H Van. House dust biology (for allergists,
acarologists and mycologists). NIB Publishers. Zoelmond
1981.
3. Racewicz M. House dust mites (Acari: Pyroglyphidae)
in the cities of Gdańsk and Gdynia (northern Poland).
Ann Agric Environ Med 2001; 8: 33-8.
4. Baker A S. Mites and ticks of domestic animals. An Identification Guide and Information Source. Natural History Museum Publishing. The Stationary Office London,
United Kingdom 1999.
5. Solarz K. Revision of immature stages of mites from the
family Pyroglyphidae. Ann Acad Med Siles 2004a; 82:
1-300.
6. Solarz K. Distribution and ecology of allergenic mites in
Poland. Phytophaga 2004b; 14: 675-694.
7. Mehl R. Occurrence of mites in Norway and the rest of
Scandinavia. Allergy 1998; 53: 28-35
8. Solarz K, Seńczuk L. Allergenic acarofauna of synanthropic outdoor environment in a densely populated urban
area in Katowice, Upper Silesia, Poland. Int J Acarol
2003; 29: 403-420.
9. Solarz K. Pyroglyphidae (Acari: Astigmata) in Poland.
Distribution, biology, population, ecology and epidemiology. Acta Zool Cracov 2001; 44: 435-528.
10. Arlian L G. Dust mite update on their allergens and control. Curr Allergy Asthma Rep 2001; 1: 581-586.
11. Dutkiewicz J, Jabłoński L. Biologiczne szkodliwości
zawodowe. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa
1989.
12. Armentia A i wsp. Occupational allergic disease in cereal workers by stored grain pests. J Asthma 1997; 34:
369-378.
13. Woodford P J. The house dust mite, Dermatophagoides
farinae, as a causative agent of delusive dermatitis. Ann
Allergy 1980; 45: 248-50.
14. Hage-Hamsten Van M, Johansson E. Clinical and immunologic aspects of storage mite allergy. Allergy 1998; 53:
49-53.
15. Arlian L G i wsp. Seasonal population structure of house
dust mites, Dermatophagoides spp. (Acari: Pyroglyphidae). J Med Entomol 1983; 20: 99-102.
16. Solarz K i wsp. Comparison of the allergenic mite prevalence in dwellings and certain outdoor environments of
the Upper Silesia (southern Poland). Int J Hyg Environ
Health; 210: 715-724.
17. Hewitt M i wsp. Mites in the personal environment and
their role in skin disorders. Brit J Dermatol 1973; 89:
401-409.
18. Rao V R M i wsp. A comparison of mite population in
mattress dust from hospital and from private houses in
Cardiff, Wales. Clin Allergy 1975; 5: 209-215.
19. Hughes A M. The mites of stored ford and houses. Her
Majwsrt’s Stationery Office. London 1976.
20. Boczek J, Błaszak Cz. Roztocze (Acari) znaczenie
w życiu i gospodarce człowieka. Wydawnictwo SGGW.
Warszawa 2005.
Adres do korespondencji:
dr hab. Krzysztof Solarz
Zakład Parazytologii
Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej
Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
ul. Jedności 8, 41-218 Sosnowiec
tel. + 48 32 364 11 90 + 48 32 364 11 91
e-mail: [email protected]