spis treści

SPIS TREŚCI
WSTĘP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
I.Okoliczności: erozja podstaw tradycyjnego modelu rządzenia,
nowe podmioty i mechanizmy oraz zmniejszający się udział
państw w rządzeniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
1.Tematyka rozdziału . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.Rządzenie: tradycyjny obszar działania państwa i realizowania
władzy oraz polityki w procesie jakościowych przekształceń . 3.Model rządzenia odchodzący do historii: monopolistyczne
sprawowanie władzy przez organy rządowe na terytoriach
wyznaczonych granicami poszczególnych państw . . . . . . . . . . . 4.Megazmiany: zmasowany i skoncentrowany w czasie, wielopłaszczyznowy i wielopoziomowy atak na fundamenty dotychczasowego modelu rządzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.Demokratyzacja: nowe standardy, nowa legitymizacja i nowe
podmioty rządzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.Globalizacja: nowe podmioty i oderwanie rządzenia od granic
państw oraz koniec dominacji polityki nad ekonomią . . . . . . 7.Informatyzacja: radykalna zmiana w dziedzinie pozyskiwania
i zarządzania informacjami oraz komunikowania się w obszarach istotnych dla rządzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.Integracja ponadnarodowa: nowi ponadpaństwowi uczestnicy
procesów rządzenia oraz nowe warunki udziału w tych procesach rządów państw narodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.Transnarodowy terroryzm: wyzwanie ze strony pozarządowych
organizacji przemocy i przyzwolenie na udział rządów w rządzeniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.Mediatyzacja i tabloidyzacja sfery publicznej: publikatory jako
kreatorzy zachowań i opinii społeczeństw masowej informacji
w sprawach rządzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
18
26
29
31
35
43
50
57
59
Rządzenie w świecie megazmian
11.Generalna przesłanka zmian w rządzeniu: otwarty charakter procesu rządzenia oraz jego silne korelacje ze zmianami
w środowisku społecznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
12.Zarys kształtującego się nowego wzorca rządzenia: wielopoziomowość, wielopodmiotowość i wielopłaszczyznowość rządzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
13.Konkluzje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
II.Charakter zmian w rządzeniu: między rewolucją i ewolucją, nasycenie zmianami jakościowymi oraz zjawiskami i sytuacjami niemającymi swoich odpowiedników w historii . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
1. Tematyka rozdziału . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Kontekst aksjologiczny rządzenia: wielowartościowość, gwał­
towne zderzenie systemów wartości wyrosłych w różnych
warunkach i odzwierciedlających różne poziomy rozwoju . . . 3. Kontekst społeczny rządzenia: konflikt perspektywy lokalnej
i globalnej oraz stosowanie obcych miar do własnych postulatów i oczekiwań dotyczących rządzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Kontekst polityczny rządzenia: wzrost dysproporcji w zakresie kontroli politycznej i społecznej w wypadku różnych podmiotów uczestniczących w rządzeniu oraz nowa architektura
zaplecza politycznego rządzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Kontekst ustrojowo-prawny rządzenia: wzmocnienie pozycji
władz wykonawczych w systemie państwowych organów publicznych oraz zróżnicowanie skali rygoryzmu normatywnego
w stosunku do poszczególnych podmiotów aktywnych w systemie rządzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Kontekst ekonomiczny rządzenia: postępująca deregulacja
i autonomizacja sfery ekonomicznej wymuszająca zmiany
dostosowawcze w dziedzinie rządzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7. Kontekst prakseologiczny rządzenia: zmiany w kierunku wielokryterialności ocen rządzenia połączonej ze wzrostem znaczenia kryteriów pragmatycznych kosztem kryteriów ideologicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.Zmiany w dziedzinie rządzenia w ujęciu modelowym: transformacyjne zaburzenie mechanizmów wewnętrznych w warunkach naruszonej równowagi otoczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.Mechanizm zmian w dziedzinie rządzenia: od zasadniczych
napięć między elementami politycznymi, ekonomicznymi,
69
71
74
78
83
87
90
93
Spis treści
integracyjnymi i stabilizacyjnymi układu rządzenia do przewartościowań o charakterze jakościowym . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.Przesłanki różnicowania i unifikacji zmian w rządzeniu w poszczególnych państwach: zderzenie uwarunkowań tożsamościowych o charakterze historycznym, społecznym, geograficznym
i terytorialnym z czynnikami wymuszającymi konwergencję
w zakresie systemów rządzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.Dynamika w dziedzinie rządzenia w różnych ujęciach metodologicznych: jakościowe zmiany rejestrowane bez względu na
przyjęte założenia teoretyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12.Konkluzje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
102
105
112
III.Rządy i administracje rządowe państw członkowskich Unii Europejskiej w procesie zmian: przyjęcie perspektywy prakseologicznej oraz próby nadążania za pojawiającymi się wyzwaniami i wykorzystywania nowych możliwości wynikających z przekształceń
zachodzących w otoczeniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
1. Tematyka rozdziału . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Zarys nowej strategii państwowych organów władzy wykonawczej: dążenie do wypracowania sobie statusu głównej krajowej
władzy regulacyjnej oraz wyraźne przeorientowanie prakseologiczne zasad funkcjonowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Nowe definiowanie przez rządy swojej misji: odchodzenie od
władczego administrowania na rzecz parametrycznego zarządzania publicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Poszukiwanie przez rządy nowych sposobów umocnienia legitymizacji: nadawanie podstawowego znaczenia legitymizacji
społecznej i opinii publicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Prakseologiczne przeorientowanie rządów: podwyższanie
spraw­ności, jakości, skuteczności działań oraz ekonomizacja
zasad funkcjonowania i oceniania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Uczenie się przez rządy zwiększania zasobów działania: nabywanie zdolności mobilizowania i uaktywniania zasobów, w tym
nowych możliwości wynikających z zachodzących współcześnie
zmian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7. Ukierunkowanie rządów na działanie w warunkach zmienności i konfliktowości sfery publicznej: postawa proinnowacyjna
i specjalne rozwiązania obliczone na sytuacje krytyczne i kryzysowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
120
123
127
134
148
154
Rządzenie w świecie megazmian
8. Ź
ródła trudności we wdrażaniu przez rządy nowej strategii:
siła starych przyzwyczajeń, specyfika rywalizacji w sferze polityki i tendencja do powtarzania błędów . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
9. Konkluzje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
IV.Zarys nowego paradygmatu rządzenia: wielopoziomowość, wielopodmiotowość i wielopłaszczyznowość rządzenia w ra­­mach
autonomii poszczególnych podmiotów gwarantowanej przez
suwerenność demokratycznych państw narodowych zdolnych do
korzystania z zachodzących zmian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
1. Tematyka rozdziału . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Paradygmat rządzenia czasu przeszłego: silne związki rządzenia z państwem i władzą sprawowaną w ramach systemu organów państwa na jego terytorium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Paradygmat rządzenia czasu teraźniejszego: nieodwracalny
demontaż dotychczasowego modelu przy braku jednoznacznych rozstrzygnięć co do możliwych scenariuszy dalszych
zmian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Paradygmat rządzenia czasu przyszłego: państwa narodowe
usytuowane w globalnej przestrzeni na pozycji gwaranta równowagi wewnątrzsystemowej w ramach wielopoziomowego,
wielopodmiotowego i wielopłaszczyznowego systemu współrządzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Konkluzje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
168
168
171
179
ZAKOŃCZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
ANEKS. Dwa modele rządzenia: próba syntezy . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
LITERATURA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
INDEKS PODSTAWOWYCH ZAGADNIEŃ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
INDEKS NAZWISK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
CONTENTS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
Alternatywą (…) nie jest społeczeństwo zdominowane przez
państwo zamiast społeczeństwa zdominowanego przez rynek,
lecz składające się z wielu sektorów społeczeństwo obywatelskie,
w którym autonomia każdego z obszarów — z rynkiem włącznie — gwarantowana jest przez suwerenność demokratycznego
państwa. Tylko demokratyczna struktura państwowa jest zainteresowana autonomią poszczególnych sfer, tylko ona władna jest
ją zapewnić. Kiedy inne sfery, czy to religijne, czy ekonomiczne
wydzierają państwu suwerenność, powstaje swego rodzaju totalitarne koordynowanie ich działań.
(B.R. Barber, Dżihad kontra McŚwiat, przekł. H. Jankowska,
Warszawa 2004 [wyd. oryg. 1995], s. 467)
WSTĘP
Książka ta opiera się na trzech podstawowych przesłankach. Po
pierwsze, wiadomo że silne i skoncentrowane w czasie impulsy globalnych zmian, których jesteśmy świadkami, oddziaływają także na
sferę rządzenia, dlatego też w dużym stopniu nieaktualne — a czasem wręcz bezużyteczne — stają się jej tradycyjne opisy, ujęcia
definicyjne i modele interpretacji. To oczywiste, że nowe zjawiska
występujące w tej sferze wymagają nowego podejścia badawczego,
jednak w polskiej politologii trudno byłoby znaleźć zbyt wiele jego
przykładów. Po drugie, nadal aktualna jest opinia, jaką sformułował w 1994 r. Ricardo Diez-Hochleitner, przewodniczący Klubu
Rzymskiego, zgodnie z którą „rządy nie są zdolne do prowadzenia polityki dalekowzrocznej, pochłania je natomiast rozwiązywanie problemów codziennych i bieżących trudności politycznych”.
Po trzecie, nie da się dokonać analizy tak rozległej i wieloaspektowej dziedziny jak rządzenie bez zastosowania podejścia interdyscyplinarnego oraz bez podjęcia próby spojrzenia na badaną rzeczywistość w sposób całościowy.
R. Diez-Hochleitner, Przedmowa, [w:] Y. Dror, Zdolność do rządzenia:
raport dla Klubu Rzymskiego, przekł. A. Hlebowicz-Kozioł, M. Florczykowska, Białystok 2006 [wyd. oryg. 1994], s. 5.
10
Rządzenie w świecie megazmian
Rządzenie jest ujmowane w bardzo różny sposób. W propozycji klasyfikacji Roda Rhodesa termin ten jest wykorzystany do
nazwania: zakresu i formy publicznej interwencji, systemu kierowania i kontrolowania w dużych organizacjach, Nowego Publicznego
Zarządzania, dobrego rządzenia, systemu socjocybernetycznego
zarządzania, samoorganizującej się sieci powiązań publicznych.
Jan Kooiman dodaje do tego katalogu rozumienie rządzenia jako:
procesu sterowania, kontrolowania i zarządzania sektorem społecznym; międzynarodowego porządku opartego na „globalnym
rządzeniu”; systemu zarządzania gospodarką; socjopolitycznego
rządzenia obejmującego interakcje o charakterze samozarządzania, współrządzenia i zarządzania hierarchicznego. W niniejszej
pracy przez rządzenie będziemy rozumieć złożony system reguł,
podmiotów, procedur, rozwiązań kadrowych, skoordynowanych
zachowań i korelacji, w ramach którego wykonywana jest władza
i realizowane są polityki publiczne (w tym polityki społeczne i gospodarcze). W takim ujęciu musimy dostrzec, że w ciągu ostatnich
lat w tej sferze pojawiają się nowe wyzwania, nowi aktorzy i nowe
mechanizmy. Coraz wyraźniej widać, że pod wpływem zachodzących zmian, to, co jeszcze niedawno wydawało się ustalone, bardzo często okazuje się niepewne. To, co tradycyjnie traktowane
było jako dominujące, niejednokrotnie staje się podległe i uzależnione. To, co od lat było oceniane jako apolityczne, nabiera pierwszorzędnego znaczenia w świecie polityki, to zaś, co miało rangę
centralnego miejsca lub mechanizmu stanowienia w sprawach publicznych, traci w tej sferze na znaczeniu i przesuwa się na peryferia. Jak sądzę, można mówić w tej dziedzinie o pięciu falach zmian
o fundamentalnym znaczeniu: demokratyzacji, globalizacji, informatyzacji, integracji ponadnarodowej i mediatyzacji. Zmiany te
są w dużej mierze powiązane ze sobą, wzajemnie się warunkują
i wzmacniają; może jednak także dochodzić do kolizji i swoistej
konkurencji między nimi. Każdy z tych porządków lub zespołów
R.A.W. Rhodes, Understanding governance, Buckingham 1997.
J. Kooiman, (Współ)rządzenie socjopolityczne, „Zarządzanie Publiczne” 2008
nr 3 [wyd. oryg. 1999], s. 139.
Wstęp
11
zmian ma swój własny, znaczny potencjał dynamizujący sytuację
w przestrzeni publicznej, występując zaś łącznie, współtworzą one
zjawisko radykalnej w swoich treściach i konsekwencjach megazmiany, zasadniczo modyfikującej warunki i mechanizmy rządzenia.
Oczywiście nie należy zapominać o tym, że rządzenie jest dzie­
dziną podlegającą permanentnym zmianom, że jest ze swej istoty
zjawiskiem historycznym. To prawda. Jednak te zmiany, które obser­
wujemy obecnie, są moim zdaniem szczególne, mają charakter
jakościowy i sięgają samego paradygmatu rządzenia. Taka ocena
zdaje się być bezdyskusyjna. Znacznie trudniej byłoby uzyskać
powszechną zgodę co do rozpoznania istoty, kierunków, prawidłowości i mechanizmów zmian paradygmatu rządzenia. Problematyka ta z pewnością może wywoływać kontrowersje, a nawet
zażarte spory. Właśnie tej problematyce, ujętej w sposób całościowy, poświęcona jest w dużej mierze niniejsza książka.
Rozważania na temat procesu zmian w rządzeniu sytuowane
są w tej książce na tle zasadniczych, jakościowych, sprawiających
niejednokrotnie wrażenie chaosu przekształceń zachodzących we
współczesnym świecie we wszystkich dziedzinach życia społecznego, politycznego, ekonomicznego i kulturalnego. Powoli dopiero
odsłania się przed nami całościowe oblicze tych przekształceń, tak
więc nie znamy jeszcze ich pełnego zarysu i wszystkich konsekwencji. Zmiany w rządzeniu są elementem tych przekształceń: raz jako
ich uwarunkowanie, innym razem jako ich następstwo lub przejaw.
Sądzę, że zbyt często w pracach politologicznych dotyczących rządzenia teza o zasadniczych zmianach zachodzących w tej dziedzinie
pojawia się na zasadzie obowiązkowej deklaracji, czegoś w rodzaju
modnej ozdoby, po której następują rozważania dalekie od nowych
wyzwań badawczych. Zbyt wiele jest też prac politologicznych, których autorzy analizują, traktując je jako występujące współcześnie,
zjawiska przebrzmiałe, będące fragmentem świata odchodzącego
już do przeszłości, a więc takie, które powinny być z natury rzeczy
obiektem zainteresowania przede wszystkim historyków doktryn
i instytucji politycznych. Ma bez wątpienia rację Krzysztof Pałecki, który jako podstawowe dla rozważań politologicznych uznaje
pytanie: „Czy funkcjonujące w naukach społecznych teorie władzy
12
Rządzenie w świecie megazmian
spełniają kryteria adekwatności eksplanacyjnej? Mówiąc prościej,
czy teorie te są przydatne do wiernego opisu, a następnie wyjaśniania fenomenu władzy, takiego, jaki jawi się w dzisiejszym świecie,
czy niestety wyjaśniają zjawisko należące do świata, którego w jakimś ważnym fragmencie — a może i w ogóle — już nie ma i nie
wiadomo, czy kiedyś będzie”.
Przedstawiona wyżej sytuacja wydaje się dostatecznie uzasadniać pomysł, aby zestawić nasuwające się pytania, hipotezy i tezy
w sprawie rządzenia. Chodzi o to, aby zastanowić się nad tym,
czym jest ono obecnie, czym było, co prawdopodobnie stanie się
z nim w przyszłości; czy w praktyce rządzenia zmieniają się tylko
jego przejawy, czy również istota; jak układają się w tym wypadku
relacje między ciągłością i zmianą, jaki jest mechanizm zacho­
dzących w tej dziedzinie przewartościowań, jakie są tu główne
prawidło­wości. Praca ta jest próbą ogarnięcia i uporządkowania
różnych sposobów rozumienia pojęcia rządzenia, jego relacji z innymi elementami sfery publicznej i kontekstów przedmiotowych
ze wska­zaniem teorii i metodologii przydatnych do poszukiwania odpo­wiedzi na pytanie o uniwersalne cechy zmian w zakresie paradygmatu rządzenia. Jednym z tematów tych rozważań jest
też problem zmian zachodzących w rządach współczesnych państw
narodowych, członków Unii Europejskiej, które podejmują wysiłek
w celu odnale­zienia się w nowej sytuacji. Jak próbuję ukazać w tej
książce, rządy te po okresie wyraźnego osłabienia swojej pozycji,
zaczynają się uczyć, jak wykorzystywać nowe możliwości powstające dzięki demokratyzacji, globalizacji, informatyzacji, integracji
ponadnarodowej i mediatyzacji dla zwiększenia swojej obecności
w rządzeniu.
Nie wszystkie podejmowane w tej książce kwestie można już dziś
jednoznacznie podsumować. Jak celnie bowiem zauważył Immanuel Wallerstein: „żyjemy w czasach końca pewników”. W wielu
K. Pałecki, Współczesne teorie władzy wobec fenomenu globalizacji, [w:] Globalizacja — nieznośne podobieństwo? Świat i jego instytucje w procesie uniformizacji, red. B. Krauz-Mozer, P. Borowiec, Kraków 2008, s. 183.
I. Wallerstein, Koniec świata jaki znamy, przekł. M. Bilewicz, A.W. Jelonek,
K. Tyszka, Warszawa 2004 [wyd. oryg. 1999], s. 299.
Wstęp
13
wypadkach formułuje się dopiero wstępne prognozy, ostateczne
konkluzje zaś wymagają jeszcze dodatkowych obserwacji, studiów,
analiz i dyskusji. Sądzę jednak, że w niejednej sprawie wartościowe
jest już samo postawienie pytania, zgadzam się bowiem ze zdaniem
Zygmunta Baumana, że „Niepostawienie pewnych pytań pociąga
za sobą bardziej niebezpieczne skutki niż nieumiejętność dania
odpowiedzi na te, które objęto już oficjalnym programem”.
Jak już zaznaczyłem, podjęciu tak określonego zadania badawczego towarzyszy przekonanie, że stan polskiej refleksji politologicznej na temat rządzenia, zwłaszcza refleksji mającej aspiracje
teoretyczne, nie może satysfakcjonować. Poza nielicznymi wyjątkami, w literaturze przedmiotu dominują ujęcia normatywne, a jeśli już pojawiają się próby ujęć politologicznych, to albo ich autorzy
bardzo często podążają drogą właściwą dla prawników, albo zatrzymują się na opisie wybranych przykładów praktyki rządzenia lub co
najwyżej koncentrują się na jednym z aspektów tego złożonego zjawiska. Myślenie teoretyczne jest w tej sytuacji bardziej postulatem
niż faktem. Bardzo korzystnie prezentują się na tym tle niektóre
prace podejmujące tę problematykę z perspektywy innych dyscyplin — autorstwa socjologów polityki, prawników, którzy wychodzą poza ramy rozważań na gruncie prawa konstytucyjnego czy
administracyjnego, ekonomistów, którzy z kolei zastanawiają się
nad sprzecznościami ujawniającymi się w przestrzeni usług publicz-
Z. Bauman, Globalizacja. I co z tego dla ludzi wynika, przekł. E. Klekot,
Warszawa 2000, s. 10.
Zob. zwłaszcza: Globalizacja — nieznośne podobieństwo…; J. Golinowski,
Perspektywa porządku postpolitycznego: w stronę technologii władzy, Warszawa
2007; J. Sroka, Deliberacja i rządzenie wielopasmowe: teoria i praktyka, Wrocław 2008.
Zob. zwłaszcza: E. Wnuk-Lipiński, Świat międzyepoki. Globalizacja. Demokracja. Państwo narodowe, Kraków 2004; J. Staniszkis, Władza globalizacji,
Warszawa 2003.
Zob. zwłaszcza: H. Izdebski, Fundamenty współczesnych państw, Warszawa
2007.
14
Rządzenie w świecie megazmian
nych na styku pomiędzy rynkiem globalnym a suwerennymi państwami10.
Starałem się w tej pracy możliwie obiektywnie przedstawić
badaną materię. Trudno mi samemu ocenić, w jakim stopniu ten
zamiar został zrealizowany. Studiując literaturę, można wyraźnie
dostrzec, że pozornie neutralne stwierdzenia na temat rządzenia są
zakotwiczone w różnych teoriach politycznych i „skażone” odmiennymi założeniami metodologicznymi wykorzystywanymi w badaniach politologicznych. Nie da się tu uniknąć pytania stawianego
od dawna w sporach teoriopoznawczych: czy mamy do czynienia
z uniwersalnymi i obiektywnymi tezami opisującymi rzeczywistość
czy raczej z interpretacjami i opiniami zdeterminowanymi przez
przyjęte założenia, zainteresowania badawcze oraz stosowaną
metodę analizy? W tej konkretnej sytuacji trzeba sobie zadać pytanie, czy wiedza, która „stała się towarem i instrumentem walki
o wpływy”, może być dziedziną wolną od wartościowania w tak
politycznej materii jak rządzenie. A odpowiadając na nie, pamiętać o uwagach Hansa-Georga Gadamera, który przestrzegał przed
naiwnością sądu (znajdującą wyraz w oczekiwaniu, że istnieją czyste wypowiedzi o faktach), naiwnością refleksji (odzwierciedloną
w wierze w wolność rozumu, potrafiącego pokonać uwarunkowania sytuacyjne i historyczne) oraz naiwnością pojęcia (manifestującą się w założeniu, że pojęcia i język są po prostu „przykładane”
do rzeczywistości)11.
*
10
*
*
Zob. zwłaszcza: J. Kleer, Globalizacja a państwo narodowe i usługi publiczne, Warszawa 2006 — praca opublikowana w ramach wydawnictw Komitetu „Prognoz Polska 2000 Plus” Polskiej Akademii Nauk; G.W. Kołodko,
Wędrujący świat, Warszawa 2008 — autor zdaje się szukać wyjścia z impasu
na drodze „instytucjonalizacji” globalizacji i rozważa możliwości ukształtowania „światowej państwowości”, s. 120 i n.; J. Hausner, Zarządzanie publiczne, Warszawa 2008 — z propozycją harmonizacji działań organizacji tworzących sferę publiczną.
11 H.-G. Gadamer, Prawda i metoda: zarys hermeneutyki filozoficznej, przekł.
B. Baran, Kraków 1993.
Wstęp
15
U podstaw mej książki legło przekonanie, że jest możliwe i potrzebne szersze ujęcie modelowe spraw rządzenia, że jest to niezbędne w politologii: nie tylko jako cel poznawczy sam w sobie, ale
i jako warunek ulepszania praktyki. Książka składa się z czterech
części. W pierwszej części skupiam się na rekonstrukcji zjawisk,
które łącznie przyczyniają się do megazmian w sferze rządzenia,
oraz na wstępnym rozpoznaniu istoty zachodzących przekształceń.
W części drugiej zajmuję się analizą charakteru przewartościowań
w ramach poszczególnych aspektów rządzenia, zwracając uwagę
na dynamikę procesów zachodzących w sferze aksjologicznej, społecznej, politycznej, ustrojowo-prawnej, ekonomicznej i prakseologicznej. W tym samym fragmencie książki podejmuję próbę
ukazania przekształceń w rządzeniu w ujęciu transformacyjnym,
określając mechanizmy, technologię i zakres zmian zachodzących
w sferze podmiotowej, przedmiotowej, funkcjonalnej. Część drugą
pracy kończy próba przedstawienia specyfiki zmian w rządzeniu
przy zastosowaniu różnych ujęć metodologicznych, w tym ujęcia
behawioralnego, instytucjonalnego i funkcjonalnego oraz ujęcia
określonego przez teorię konfliktu, teorię racjonalnego wyboru,
feminizm (rozumiany jako metoda badawcza) i analizę systemową.
Część trzecia książki poświęcona jest zmianom w rządach demokratycznych państw współczesnych, które stanowią reakcję na procesy
zachodzące w sferze publicznej, zwłaszcza rządach państw członkowskich Unii Europejskiej. W tym fragmencie pracy dominuje
kwestia wyzwań prakseologicznych, które stają współcześnie przed
rządami. Część czwarta pracy jest próbą sformułowania ogólnych
wniosków dotyczących przekształceń modelu rządzenia na tle treści
paradygmatu tej dziedziny w przeszłości i współcześnie oraz projekcji sytuacji w tej sferze w przyszłości.