Nr 390. Państwowa Agencja Węgla Kamiennego

BSE
85
Janusz Jeziorski
Informacja BSE nr 390
PAŃSTWOWA AGENCJA WĘGLA KAMIENNEGO
Państwowa Agencja Węgla Kamiennego (PAWK) jest spółką akcyjną, której organem założycielskim jest Skarb Państwa w imieniu którego działa Minister Przemysłu i Handlu. PAWK została powołana przez Ministra Przemysłu i Handlu aktem notarialnym z dnia 12 lipca 1990 r. i miała
działać w oparciu o majątek zlikwidowanej Wspólnoty Węgla Kamiennego.
Kapitał akcyjny w wysokości 100,49 mld starych zł został wniesiony w postaci wkładu pieniężnego i niepieniężnego, który dzieli się na 10 049 akcji o wartości nominalnej 1 mln starych zł
każda.
Organami statutowymi PAWK są: Walne Zgromadzenie, Rada Nadzorcza i Zarząd.
Rada Nadzorcza PAWK składa się z 5-7 członków powoływanych przez Walne Zgromadzenie na okres 3 lat, zaś Zarząd składa się z 4 osób. Prezesem PAWK jest Andrzej Karbownik,
zaś wiceprezesami: Marian Bąk, Henryk Chroszcz i Eugeniusz Pawełczyk.
Struktura organizacyjna PAWK
W strukturze organizacyjnej agencji wyróżnia się 6 biur: Programowania Restrukturyzacji
Górnictwa, Ekonomiki Górnictwa, Likwidacji Kopalń, Restrukturyzacji Zatrudnienia, Pracy i Szkoleń w Górnictwie, Konsultingu i Współpracy z Zagranicą, Spraw Obronnych. Obok nich funkcjonuje:
Zespół Obsługi Prawnej, Kadr i Administracji, Zespół Głównego Księgowego, Inspektorat Nadzoru
Kolei Piaskowych, Oddział PAWK w Warszawie oraz stanowisko Rzecznika Prasowego. W agencji
(według stanu na 31 grudnia 1994 r.) zatrudnionych było 189 osób.
Przedmiot działania Państwowej Agencji Węgla Kamiennego
Od chwili utworzenia PAWK w lipcu 1990 r. Statut spółki ulegał 9-krotnym zmianom, z czego tylko w roku 1995 zmieniany był trzykrotnie. W niniejszym opracowaniu wykorzystano Statut
uwzględniający zmiany z dnia 24 października 1995 r. Zgodnie z obecnie obowiązującym statutem przedmiotem działania PAWK jest:
1) programowanie, organizowanie i badanie procesów restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego,
2) działalność usługowa na rzecz spółek węglowych i innych podmiotów, w formie konsultingu i monitoringu oraz marketing, reklama i pośrednictwo w obrocie handlowym na rzecz jednostek górnictwa węglowego, przemysłu maszyn i urządzeń górniczych jak również budownictwa
górniczego w kraju i za granicą,
3) działalność doradcza i usługowa na rzecz naczelnych i centralnych organów administracji
w zakresie udzielonych zleceń i pełnomocnictw oraz innych podmiotów,
4) opiniowanie planów i programów likwidacji kopalń oraz weryfikacja przebiegu procesów
likwidacji kopalń - zakładów górniczych lub ich części, a także prawidłowości wydatkowania środków z dotacji budżetowych przyznawanych na realizację tych procesów,
5) organizowanie i kierowanie systemem szkolenia dla kadry menadżerskiej i kierowniczej
w górnictwie oraz doskonalenia zawodowego załóg kopalń.
86
BSE
Działalność Państwowej Agencji Węgla Kamiennego
W roku 1990 likwidacji uległa Wspólnota Węgla Kamiennego (WWK). Jej majątek,
uprawnienia i zadania zostały przejęte przez Państwową Agencję Węgla Kamiennego SA.
PAWK przejęła od WWK majątek wypracowany przez górnictwo węglowe, ale nie przejęła
odpowiedzialności za jego wyniki ekonomiczne. Zadania agencji określone w kolejnych mutacjach statutu stawały się coraz bardziej ogólne, a równocześnie PAWK przejmował coraz
więcej funkcji organu administracji górniczej i rozszerzał działalność na rzecz przedsiębiorstw związanych z górnictwem (węgla kamiennego, ale także surowców chemicznych).
W 1992 r. PAWK otrzymała generalne upoważnienie i zobowiązanie przekazane przez
Ministra Przemysłu i Handlu do prowadzenia polityki przemysłowej, technicznej, ekonomiczno-finansowej, organizacyjnej i społecznej wobec podmiotów gospodarczych górnictwa węgla kamiennego. Stwierdzenie takie znalazło swój wyraz w paragrafie 7 Statutu PAWK w
wersji z 27 maja 1992 r. (Rep. Nr A. 680/92).
W maju 1994 r. Minister Przemysłu i Handlu (decyzja Nr 54.Org/94) powierzył agencji
nadzór "nad procesami likwidacji kopalń węgla kamiennego, likwidacji szkód górniczych i
prawidłowości wypłacanych osłon socjalnych oraz wydatkowania środków z dotacji budżetowej w 1994 r. przeznaczonych na ten cel" [1] co wiązało się z wykonywaniem przez PAWK
pewnych funkcji administracyjnych. Miało to miejsce [1] przy braku ustawowego upoważnienia Ministra Przemysłu i Handlu do przekazania agencji zadań związanych z zarządzaniem
likwidacją kopalń.
W 1990 r. Dyrektor Generalny PAWK został upoważniony przez Ministra Przemysłu i
Handlu (PiH) do nadzoru działalności Ośrodków Dokształcania i Doskonalenia Kadr w Chorzowie - Batorym i Tychach. Agencja ta od 1990 r. wykonuje również nadzór techniczny nad
kolejami piaskowymi (decyzja Ministra PiH Nr 85/Org/90). W 1993 r. PAWK decyzją Ministra
PiH zostało włączone do wykonywania zadań wynikających z Ustawy o systemie oświaty
oraz związanych z nią aktów wykonawczych. Zaś w 1994 r. Minister PiH powierzył Państwowej Agencji Węgla Kamiennego nadzór nad procesami likwidacji kopalń surowców
chemicznych, zabezpieczeniem i ratowaniem zabytkowej części kopalni soli "Wieliczka"
oraz wydatkowania środków budżetowych przeznaczonych na te cele (pismo z 14 października 1994 r Nr. DG/TM/8104/94). Realizując te zadania PAWK powołał 2 zespoły: 1) do
spraw likwidacji kopalni soli w Wieliczce, 2) likwidacji kopalń siarki w Machowie i Grzybowie.
Agencja ta uczestniczy w procesie udzielania pozwoleń budowlanych na terenach złóż rezerwowych węgla kamiennego poprzez rozpatrywanie wniosków w tej sprawie, wydawanie
opinii dla organów administracji terenowej (w 1994 r. PAWK rozpatrzył 872 takie wnioski).
Na mocy Zarządzenia Nr 3/94 Ministra PiH z dnia 30 marca 1994 r. Państwowej Agencji
Węgla Kamiennego (wraz z Polskimi Sieciami Elektroenergetycznymi) powierzono realizację zadań obronnych w krajowym systemie energetycznym i elektroenergetycznym.
W 1993 r. PANNK -wielokrotnie występował do Ministra Przemysłu i Handlu z wnioskiem o dotacje dla kopalń. Jak wykazała kontrola NIK przeprowadzana w 1994 r, kwoty o
jakie się zwracano we wnioskach były zazwyczaj zawyżone (do 230%) w stosunku do rzeczywistych potrzeb w tym zakresie poszczególnych kopalń.
Rosnący udział zadań pozastatutowych i administracyjnych spowodował (co najmniej
do roku 1994), że działalność statutowa PAWK w niektórych obszarach nie była podejmowana lub podejmowano ją w ograniczonym stopniu.
Przeważająca część działalności statutowej PAWK polega na tworzeniu opracowań
(m. in. bilansów, wytycznych, ekspertyz, prognoz, ocen, itp.). Źródłem informacji są szczegółowe dane pochodzące od spółek węglowych; spółki te są abonentami zestawień i opracowań PAWK zawierających informacje o ich własnej działalności. W ten sposób np. Rudz-
BSE
87
ka Spółka Węglowa otrzymuje co miesiąc komplet informacji o swojej działalności zawarty
w opracowaniu "Stan restrukturyzacji Rudzkiej SW".
W końcu 1992 r. PAWK przygotował program restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego w Polsce (I etap). Ponadto w okresie dwóch i pół roku (1992-1994) agencja ta wykonała ponad 300 płatnych opracowań, których odbiorcami były: Ministerstwo Przemysłu i Handlu
oraz przedsiębiorstwa górnictwa węglowego. Równocześnie agencja wykonywała dla nich
szereg opracowań (m.in. programów restrukturyzacji) za które nie pobierała wynagrodzenia.
W roku 1994 Państwowa Agencja Węgla Kamiennego wykonała ponad 120 usług o
charakterze analityczno-doradczym. Dotyczyły one głównie programów restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego, analizy rynku węglowego, analiz i prognoz ekonomicznofinansowych, a zwłaszcza prognoz dotyczących zjawisk płacowych, taryfikatorów i układów
zbiorowych pracy.
Finansowanie działalności
W początku lat dziewięćdziesiątych Państwowa Agencja Węgla Kamiennego hojnie
udzielała kopalniom poręczeń kredytów (co było działaniem pozastatutowym) i nieoprocentowanych pożyczek (od 0,5 do 45 mld starych zł). Pożyczki te często nie były spłacane przez
pożyczkobiorców; na koniec lipca 1994 r. łączna wysokość niespłaconych pożyczek wynosiła 90,5 mld starych zł. Wysokość poręczeń udzielonych przez PAWK w 1992 r. przekroczyła
82 mld starych zł.
W Informacji o wynikach kontroli funkcjonowania Państwowej Agencji Węgla Kamiennego SA. w Katowicach zawarta jest ocena działalności finansowej spółki w latach 19901994 (I połowa roku). Stwierdza się w niej, że w latach 1991-1994 głównym źródłem przychodów PAWK były wpływy z tytułu oprocentowania lokat bankowych, np. w roku 1992 stanowiły one ponad 73% ogółu przychodów agencji. Przychody z tytułu sprzedaży usług i towarów pozwalały w tym samym roku na sfinansowanie zaledwie 27,9% kosztów uzyskania
przychodów i nie wystarczały nawet na pokrycie wynagrodzeń brutto pracowników PAWK.
Zła kondycja ekonomiczna spółki nie miała jednak wpływu na wysoki poziom płac członków
Zarządu i Prezesa agencji,
W części wyników ekonomicznych osiągniętych przez PAWK w ostatnich 2 latach widać pewną poprawę. Wyraża się ona m.in. w stopniowym zmniejszaniu zatrudnienia, poprawie wyników finansowych netto oraz w nieznacznym zwiększeniu udziału przychodów z
usług i prac analityczno-doradczych.
Mimo to, w stosunku do stanu z końca 1993 r. aktywa spółki w końcu 1994 r. uległy
zmniejszeniu o 24,18 mld starych zł i wynosiły 269,49 mld starych zł. Źródłami finansowania
majątku spółki były kapitały własne (122,07 mld zł), zwłaszcza kapitał akcyjny (100,49 mld
zł) oraz zobowiązania, fundusze specjalne i rozliczenia międzyokresowe (146,92 mld zł).
Udzielone pożyczki długoterminowe stanowiły 69,6% majątku trwałego spółki, Zaś środki
pieniężne na rachunkach bankowych stanowiły 83,2% jej majątku obrotowego.
W I połowie 1995 r. spółka wypracowała zysk netto w wysokości 3,1 mln zł (31 mld
starych zł). Zysk brutto wyniósł 3,88 mln zł. W strukturze przychodów dominowały przychody
finansowe (głównie z tytułu odsetek od lokat) - 4,146 mln zł. Przychody ze sprzedaży wyniosły 3,45 mln zł. Zarówno na działalności operacyjnej jak i na sprzedaży spółka poniosła straty. Wśród kosztów najwyższe kwoty związane były z wynagrodzeniami (43% ogółu kosztów), następnie z usługami obcymi (25%) oraz świadczeniami na rzecz pracowników (w tym
z tytułu świadczeń społecznych) - około 20%.
88
BSE
Podsumowanie
1. Spółka otrzymała od Ministra Przemysłu i Handlu bardzo daleko idące pełnomocnictwa sprawiające, że faktycznie pełni ona szereg funkcji instytucji państwowej w przemyśle
wydobywczym.
2. Rosnący udział zadań pozastatutowych i administracyjnych spowodował (co najmniej do roku 1994), że działalność statutowa PAWK w niektórych obszarach nie była podejmowana lub podejmowano ją w ograniczonym stopniu.
3. Mimo to, że spółka odgrywa istotną, a w niektórych dziedzinach kluczową rolę,
zwłaszcza w procesach: restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego, doradztwa i monitoringu sektora węglowego oraz w procesach likwidacji kopalń PAWK nie wykorzystuje możliwości swojego oddziaływania. Realizacja II etapu programu restrukturyzacji górnictwa węgla
kamiennego w którego opracowanie i realizację PAWK była zaangażowana uległa załamaniu. Od stycznia 1995 r. następuje znaczne pogorszenie wyników ekonomiczno-finansowych
górnictwa. Proces degradacji górnictwa - jak się szacuje - odbywa się tym razem bez szans
poprawy sytuacji w ciągu najbliższych lat.
4. Mimo, że niektóre z wyników ekonomicznych osiągniętych przez PAWK w ostatnich
2 latach mogą świadczyć o pewnej poprawie działalności gospodarczej spółki, to jednak
działalność ta w latach 1990-1995 (I połowa roku) nie była w pełni prawidłowa. Oceniając ją
(za okres 1990-1994 r.) Najwyższa Izba Kontroli doszła wręcz do konkluzji, że "agencja konsumuje majątek należący do Skarbu Państwa nie troszcząc się o pomnażanie tego majątku".
[1] informacja o wynikach kontroli funkcjonowania Państwowej Agencji Węgla Kamiennego w Katowicach, Warszawa, Najwyższa Izba Kontroli, grudzień 1994 r.