CAZ założenia a rzeczywistość

Adaptacja modelu "WellBox" jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy
Adam Panek
Dyrektor Powiatowego Urzędu Pracy w Rzeszowie
Centrum Aktywizacji Zawodowej (CAZ) – założenia a rzeczywistość
Nowelizacja Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia
i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2008r. Nr 69, poz.415 z późn. zm.) w art. 9b ust. 1
wprowadziła obowiązek utworzenia wyodrębnionego w ramach powiatowego urzędu pracy
(PUP), centrum aktywizacji zawodowej (CAZ). W uzasadnieniu do tej ustawy można się
doczytać iż, celem wyodrębnienia CAZ jest większe niż dotychczas ukierunkowanie
działalności urzędów pracy na realizację podstawowych usług rynku pracy i wzmocnienie
prymatu działań aktywizujących nad działaniami pasywnymi. Wyodrębnienie CAZ miało
pozostać w bezpośrednim związku z wprowadzeniem ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r.
o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy podstawowych usług rynku pracy i miało
ułatwić świadczenie tych usług zgodnie ze standardami usług rynku pracy, określanymi
w drodze rozporządzenia ministra właściwego do spraw pracy. Wyodrębnienie CAZ miało
również ułatwić urzędom pracy koncentrację na potrzebach coraz trudniejszych klientów oraz
podejmowanie bardziej zindywidualizowanych działań aktywizujących na ich rzecz.
Jednocześnie rozwiązanie to miało ułatwić poprawę wizerunku urzędu pracy, który
w szerokiej opinii publicznej nie jest identyfikowany jako instytucja, która jest zdolna
zaspokoić bardziej złożone potrzeby swoich klientów tj. bezrobotnych, poszukujących pracy
i pracodawców.
Podczas konsultacji w sprawie utworzenia Centrów Aktywizacji Zawodowej
zakładano ponadto, że będą to wyspecjalizowane komórki organizacyjne ukierunkowane na
świadczenie podstawowych usług rynku pracy oraz instrumentów rynku pracy. Celem
wprowadzenia tego rozwiązania miało być znaczące zwiększenie zakresu aktywizacji
zawodowej osób bezrobotnych będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy.
Wprowadzona zmiana w funkcjonowaniu urzędów miała mieć także na celu poprawę jakości
działań podejmowanych na rzecz realizowania autentycznych potrzeb klientów, a także
usprawnienie korzystania z usług i instrumentów rynku pracy.
1
Adaptacja modelu "WellBox" jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy
CAZ-y miały być autentyczną częścią powiatowych urzędów pracy – mocno
wspierającą zarówno poszukujących pracy jak i samych pracodawców w doborze
wykwalifikowanych
pracowników,
jak
również
utrzymaniu
istniejącego
potencjału
osobowego w firmach.
Wspomniana ustawa nakazała nie tylko obowiązek jego utworzenia, lecz także poprzez akty
wykonawcze narzuciła pewnego rodzaju ujednolicony sposób jego tworzenia.
Wszystko wydawałoby się proste i oczywiste – czy tak? Zapis ustawowy zobligował
starostów powiatów do formalnego wyodrębnienia i fizycznego funkcjonowania urzędu
w nowej formule organizacyjnej od stycznia 2010 roku, przy jednoczesnym usytuowaniu
w niej zarówno usług jaki i instrumentów rynku pracy. Jednocześnie starostom pozostawiono
pełną swobodę w podejmowaniu działań związanych z wyodrębnieniem CAZ, co uzasadniano
występowaniem w określonych warunkach odrębnych cech lokalnego rynku pracy.
Bez wątpienia publiczne służby zatrudniania, w strukturach których mieszczą się PUP-y
musiały być poddane pewnej reorganizacji. Jednak dotychczas stosowane narzędzia,
instrumenty, metody stawały się mało wydolne. Zabrakło również koncepcji do dalszego losu
CAZ-ów. Minister Pracy realizując zapisy wspomnianej ustawy dofinansowywał co prawda
tworzenie CAZ-ów na wniosek starosty po zaopiniowaniu przez radę powiatu ze środków
Funduszu Pracy do wysokości 80% kosztów ich utworzenia do wysokości nie większej niż
80-krotność przeciętnego wynagrodzenia obowiązującego w kwartale bezpośrednio
poprzedzającym finansowanie tych kosztów, jednak wszystkie pozostałe koszty związane z
utworzeniem CAZ-u miały na siebie przejąć samorządy powiatowe.
Z góry narzucone zadania wyodrębnienia centrów w strukturach powiatowych
urzędów pracy zaczęto realizować w praktyce. Powiaty małe i biedne, nie posiadające swoich
lokali zostały potraktowane tak samo jak duże, bogate, posiadające zasoby lokalowe.
Na efekty nie trzeba było długo czekać. W każdym z ok. 340 powiatowych urzędów pracy
podjęto bardzo różne działania w celu wypełnienia ustawowego obowiązku. Cześć z nich nie
mając żadnych możliwości pozyskiwania odpowiednich lokali pod potrzeby tworzonego
CAZ-u oraz wystarczających środków finansowych na ten cel dokonała bardzo „sprytnego ”
wręcz „kosmetycznego” zabiegu. Tam, gdzie mieściły się działy zajmujące się aktywnymi
formami – wspierające poszukujących pracy przykręcono tabliczki informujące, że są to
działy Centrum Aktywizacji Zawodowej. Na głównych tablicach informacyjnych –
na
budynkach PUP pojawiły się tablice z napisem CAZ. W innych Urzędach postarano się
o dodatkowe pomieszczenia, niekiedy dokonano ich remontu. Niektórym udało się nawet
2
Adaptacja modelu "WellBox" jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy
wydzielić część budynku z oddzielnym wejściem. Ponadto zwiększono (często na zasadzie
przeniesienia z innego stanowiska pracy) kadrę w grupie stanowisk kluczowych wypełniając
tym samym obowiązek zatrudnienia pracowników w liczbie odpowiadającej wyliczeniom dla
danego Urzędu. Trzecią grupę Urzędów stanowią te, które miały możliwość pozyskania
nowych obiektów (lokali), w których utworzono oddzielne Centra, zwiększono kadrę
o specjalistów w poszczególnych wydziałach. W rzeczywistości chociaż działalność CAZ-ów
jest określona tymi samymi prawami, to struktura organizacyjna poszczególnych jednostek
jest różna.
Co się zatem stało? Dlaczego stan faktyczny znacznie odbiega od oczekiwanego?
Jako wieloletni pracownik służb zatrudnienia – w tym z ponad 20-letnim stażem pracy
w Publicznych Służbach Zatrudnienia (PSZ) mam określone zdanie na ten temat. Przede
wszystkim utworzenie CAZ-ów potraktowano w głównej mierze jako realizację zadania
ustawowego, natomiast w ślad za tym nie nastąpiła zmiana w podejściu i mentalności
zarówno pracowników PUP jak i jego klientów. Niestety nadal tkwimy w starych nawykach,
realizujemy zadania tak, jakby nic nowego się nie wydarzyło, a przecież główną przesłanką
przy tworzeniu CAZ-ów miała być zmiana podejścia pracowników PUP do klienta i na
odwrót. Mieliśmy szybciej i trafniej reagować na zmieniające się oblicze rynku pracy – wręcz
wyprzedzać jego potrzeby. Centra miały być inspiracją do szukania nowych rozwiązań
zarówno w sferze pozyskiwania dodatkowych źródeł finansowania form aktywnych, jak
i zaspokajania potrzeb klientów Urzędu. Brak zmiany mentalności niestety nie pozwolił nam
wyjść poza ramy poprzedniego stylu i sposobu pracy.
Nowy szyld, inna nazwa niczego nie zmieni – nie wprowadzi nowej jakości, o którą przede
wszystkim chodzi. Nie utworzy także nowoczesnej służby o szerokim, perspektywicznym
spojrzeniu na rynek pracy i nie wystarczy do podjęcia nowych, niezbędnych działań
ograniczających negatywne skutki bezrobocia.
Szansa na gruntowne odświeżenie i tak mimo wszystko sprawnie działającej administracji
zatrudnieniowej została więc w pewnej mierze zaprzepaszczona.
Aby bardziej uzasadnić swój pogląd pozwolę sobie skomentować utworzenie
pierwszego w Polsce Centrum Aktywizacji Bezrobotnych (CAB) w Rzeszowie w grudniu
2002 roku. Od samego początku swojej pracy w PSZ miałem świadomość, iż należy oddzielić
tych, którzy oczekują od nas pomocy, od tych, którzy zarejestrowani są w celu odebrania
zasiłku, zaświadczenia, uzyskania ubezpieczenia zdrowotnego i biernie pozostają w ewidencji
PUP (tajemnicą poliszynela w naszym kraju jest rozmiar zjawiska pracy „na czarno”, tzw.
3
Adaptacja modelu "WellBox" jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy
„szarej strefy” – mamy świadomość ile miliardów traci na tym nasze państwo, a mimo
wszystko niewiele robi się, aby to ograniczyć).
Główną przesłanką przy tworzeniu CAB-u w Rzeszowie była chęć niesienia pomocy
wszystkim, którzy jej potrzebowali. Osobom bezrobotnym oferowanie pomocy w zakresie
poszukiwania pracy zgodniej z ich kwalifikacjami i oczekiwaniami, a pracodawcom pomocy
w znalezieniu kandydatów do pracy zgodnie z postawionymi przez nich wymaganiami.
Kolejnym celem powstania CAB-u było wyodrębnienie spośród bezrobotnych grupy osób
najbardziej aktywnej i potrzebującej, a tym samym ułatwienie im dostępu do usług
i instrumentów rynku pracy.
Ponadto stworzono znacznie lepsze warunki do współpracy z pracodawcami – wydzielono
odrębne pomieszczenie na spotkania pracodawców z pracownikami PUP, a przede wszystkim
na rozmowy z kandydatami do pracy.
Reasumując zmieniający się rynek pracy, oczekiwania pracodawców i pracobiorców,
wprowadzone standardy usług świadczonych przez publiczne służby zatrudnienia – powinny
być
najistotniejszymi
przesłankami
inspirującymi
tworzenie
Centrów
Aktywizacji
Zawodowej.
CAZ powinien być miejscem nowego i wieloaspektowego podejścia do problemu nie tylko
bezrobocia, ale szeroko rozumianego pojęcia rynku pracy. Powinno to być miejsce, gdzie od
informacji, diagnozy, poprzez szkolenia, przekwalifikowania i inne formy aktywizowania
zdobywa się nie tylko wiedzę niezbędną do znalezienia zatrudnienia, ale także wiedzę na
temat swoich umiejętności, predyspozycji, czy też pogłębia się przekonanie o swojej wartości.
4