Opis - IX

OBIEKT:
Kaplica – Wieczernik. Stacja IX.
WŁAŚCICIEL - Zakon Braci Mniejszych – franciszkanie.
LOKALIZACJA: Kaplica wybudowana z fundacji Marcina Umińskiego na lewym brzegu Noteci, w
południowo-zachodniej części zespołu kalwaryjskiego, po południowej stronie ul. Grobla.
Kaplica odwzorowująca południową dzielnicę Jerozolimy – tj. Wzgórze Sion, gdzie zlokalizowany był
„Wieczernik Pański” (1925-1926 remont).
HISTORIA OBIEKTU: Kalwaria w Pakości jest jednym z najstarszych tego typu obiektów w Polsce.
Ideowym twórcą Kalwarii Pakoskiej był ks. Wojciech Kęsicki. W 1629 r. Michał Działyński nadał parafii
pakoskiej grunty pod budowę zespołu kaplic kalwaryjskich. Do 1647 r. to jest do czasu przekazania
Kalwarii ojcom reformatom wzniesiono 4 kaplice na prawym brzegu Noteci. Budowę kolejnych kaplic
na nowych gruntach kontynuowano po 1661 r. Budowę Kalwarii Pakoskiej naleŜy podzielić na cztery
etapy: 1. etap - 2. ćwierć XVII wieku, związana z działalnością ks. Kęsickiego i budową kaplic na
prawym brzegu Noteci; 2. etap - 2. poł. XVII wieku, 3. etap – początek XVIII wieku, ogólna renowacja
zespołu kaplic kalwarii, przeprowadzona przez Aleksandra i Józefa Działyńskich, przypuszczalnie
powstają wówczas w swojej obecnym kształcie mniejsze kaplice o ujednoliconych formach
architektonicznych, lecz mocno zróŜnicowanych w szczegółach rzutu i samej bryły, z tą fazą związane
jest ujednolicenie wnętrz kaplic Kalwarii Pakoskiej; 4. etap – 1926 r., ogólna renowacja o charakterze
konserwatorskim z mocnym wsparciem ks. Kiełczowskiego.
Obecnie jest to kompleks składający się z 25 kaplic, z których tylko dwie, wybudowane przed rokiem
1647, zachowały się do czasów obecnych. Pozostałe pochodzą z przełomu XVII/ XVIII w. Pełna
realizacja załoŜenia trwała jednak ok. 150 lat. Oficjalną erekcję kalwarii dokonał w dniu 5 grudnia
1631 r. arcybiskup gnieźnieński. ZałoŜenie Kalwarii Pakoskiej powstało w oparciu o dzieło
Adrychomiusza znane ks. W. Kęsickiemu. Zgodnie ze jego wskazówkami kalwarię Pakoską
podzielono na II strefy: Drogę Pojmania i Drogę KrzyŜową. Część kaplic w tym miejscu posiada cechy
manierystyczne, natomiast, po 1661 r., kiedy Zygmunt Działyński podjął dalsze prace przy budowie
kolejnych, w większości otrzymały stylistykę barokową. Na terenie Kalwarii Pakoskiej najczęściej
stosowanym typem kaplic były rozbudowane formy zminiaturyzowanych kościołów, do których zaliczyć
naleŜy: Wniebowstąpienie Pańskie, Grób Matki BoŜej, Wieczernik, Kajfasz, Dworzec Piłata i Kościół
UkrzyŜowania. Kaplice o załoŜeniu centralnym to: Ogrójec, Dworzec Heroda, PoŜegnanie Matki BoŜej
i Święta Weronika. Większość pozostałych otrzymały skromną, małą formę kaplic domkowych czy
słupowych z głęboką wnęką.
Od 1647 r. do kasacji zakonu w 1838 r. zarząd nad kalwarią pełnili oo. reformaci (z przerwą w latach
1648-1660). W XIX w. przeprowadzono remont większości kaplic. Po 1918 r. uporządkowano drogi
pielgrzymkowe obsadzając je drzewami, a wokół wzgórza załoŜono park.
W latach 20. XX w. w związku ze zbliŜającą się 300. rocznicą fundacji Kalwarii Pakoskiej
przeprowadzono remont większości kaplic. Zespół Kalwarii wpisany 26 czerwca 1992 roku do rejestru
zabytków pod nr A/865/1-26. Kaplica – Wieczernik, Barokowa, wzniesiona po 1661 r.,
OPIS: Kaplica załoŜona na rzucie prostokąta, trójprzęsłowa, z trójboczną apsydą Korpus nakryty
dachem dwuspadowym z sygnaturką o baniastym hełmie i latarnią. Dach pokryty współcześnie
dachówką karpiówką, latarnia blachą miedzianą. Ściany murowane z cegły pełnej na zaprawie
wapiennej, posadowione na kamienno-ceglanym fundamencie, tynki zewnętrzne i wewnętrzne
wapienne; więźba drewniana. Elewacja o ścianach dzielonych rytmem wysokich, zdwojonych
pilastrów wspartych na wysokich bazach z wydatnymi głowicami w typie toskańskim wygierowanymi w
linii masywnego mocno oprofilowanego gzymsu podokapowego. Od frontu wysoki szczyt ze spływami
wolutowymi po bokach, dzielony pilastrami wspierającymi wydatny przerwany naczółek z obeliskiem
na osi. Otwory okienne (drewniane, współczesne) i drzwiowy zamknięte górą łukiem odcinkowym, w
głębokich pryzmatycznych niszach. Drzwi oryginalne, drewniane, prostokątne, 2-skrzydłowe obite
listwami lisic, oćwiekowane.
Wnętrza nakryte sklepieniem kolebkowym z lunetami. Posadzka betonowa, współczesna.
WyposaŜona w barokowy ołtarz z XVIII w. W nastawie ołtarza obraz Ostatniej Wieczerzy a w
zwieńczeniu Adoracja Najświętszego Sakramentu. Pozostałe wyposaŜenie barokowe z XVIII w. –
ambona, konfesjonał i szafka.
STAN TECHNICZNY BUDYNKU : ogólnie zły, lokalnie dobry (cz. obiektu po remoncie).
1. Współcześnie wykonano remont więźby dachowej, wymienione pokrycie dachu nową dachówką
karpiówką w koronkę, hełm pokryto miedzią, oblachowano gzymsy, wymieniono okna oraz
instalację odpływową.
2. Na całej powierzchni ścian licowych występują liczne spękania (w tym silne, tektoniczne) oraz
ubytki tynków, szczególnie w strefie cokołowej.
3. PowaŜne ubytki struktury gzymsów i innych detali architektonicznych; brak części detalu
architektonicznego m.in. obelisków w szczycie.
4. Bardzo zły stan drewnianej konstrukcji drzwi.
5. Na gładkich ścianach elewacji szara tynktura z tzw.”barankiem”; na bazach - ciemno szara gruba
warstwa tynków ze współczesną pobiała; na trzonach pilastrów warstwy: tynk-biały podkład-biała
współczesna polichromia.
6. Wnętrza; zły stan ścian, spękania i ubytki polichromii i tynków.
7. We wnętrzach kolorystyka współczesna, np. trzon pilastrów błękitny na podłoŜu z ciemnej oliwki, a
detal architektoniczny (baza, głowica) jasno kremowo Ŝółta.
8. Posadzka współczesna, betonowe płyty.
PROJEKT PRAC KONSERWATORSKO- REMONTOWYCH:
1. PROJEKT IZOLACJI PIONOWEJ
1. 1.
Zabezpieczenie
budynku
przed
wodami
opadowymi
i
migracją
wilgoci,
kapilarnym
podciąganiem wód gruntowych - niezbędna izolacja pionowa budynku; minimalny program to
izolacja
podfundamentowania kaplicy od zewnątrz. Proponowana procedura prac izolacji
pionowej zewnętrznej:
−
Wykop i odsłonięcie powierzchni muru na głębokość do poziomu ławy fundamentowej .
−
Mechaniczne oczyszczenie z zabrudzeń, smolin powierzchni cegieł i kamienia; wydłutowanie
luźnych spoin na głębokość 2 cm.
−
Uzupełnienie ubytków cegieł flekami lub zaprawami renowacyjnymi typu Restaurierungmörtel –
firm np. Remmersa lub pokrewnymi.
−
Uzupełnienie spoin zaprawami typu Fugenmörtel lub
pokrewnymi. MoŜliwe uzupełnienie
zaprawą cementową z dodatkiem emulsji polimerowej ASOPLAST – MZ.
−
Zastosowanie na powierzchni cegieł preparatów przekształcających sole w związki trudno
rozpuszczalne, impregnacja krzemianująca np. preparatem AQUAFIN – F, powyŜej poziomu
gruntu.
−
Pokrycie fundamentów i murów zewnętrznych powłoką hydroizolującą – np. mineralizującym
szlamem uszczelniającym (np. firm ds./ZK firmy Epasil, Sakret, Botament, Tubag, Schomburg,
Remmers, Baumit), której powłoka ma zadanie opierać się ujemnemu parciu wody gruntowej i
ciśnieniowej.
wskazania: szlam nakładać za pomocą pędzla lub blitówki, pierwsza warstwa na bezpośrednio
na fundament, druga warstwa (max 2 mm) po wyschnięciu pierwszej, jest to moŜliwe nawet tego
samego dnia; następnego dnia wskazane zasypanie wykopów,
−
Wykonanie w odstępach drenaŜu wokół budynku, odsuwającego na zewnątrz - od murów –
wody opadowe.
−
Wskazane wyłoŜenie wykopu takŜe warstwą separacyjną z geowłókniny.
−
Zasypanie wykopu zasypką filtracyjną - piaskiem i Ŝwirem rzecznym.
−
Wykonanie opaski o szerokości 05, - 0,7 m. z niewysokim, ograniczającym opaskę krawęŜnikiem
wokół kaplicy – dekoracyjne wypełnienie opaski drobnymi otoczakami lub melanŜową posypką
grysową.
2. PROJEKT PRAC NA ELEWACJI BUDYNKU
1.
2. Niezbędne wstępne skucie, usunięcie mechaniczne z całej powierzchni elewacji budynku odspojonej i luźno związanej wyprawy tynkowej z ścian gładkich i pilastrów.
2.
2. NaleŜy zlikwidować istniejące ewentualne spękania ścian (uzupełnienie spoin muru,
wzmocnienie siatką tynkarską bądź skotwienie i przemurowanie).
3.
2. DemontaŜ skorodowanych bądź odspajających się lub będących w złym stanie technicznym
detali architektonicznych i fragmentów dekoracji przeznaczonej do odtworzenia w warunkach
pracownianych.
4.
2. Elementy wystroju w ilości ok. 70% (detale architektoniczne - gzymsy ciągnione, głowice
pilastrów) do uzupełnienia, odtworzenia „in situ” masami plastycznymi o składach i strukturze
zbliŜonej
ziarnistością
do
oryginału
(postulowane
zaprawy
mineralne
z
odpowiednim
kruszywem).
5.
2. Odtworzenie (obecnie zasygnalizowanego tylko odmienną polichromią) lekko przestającego z
lica ściany, formy cokołu z oprofilowaniem.
6.
2. Wskazana wymiana pękniętego kamiennego progu przed wejściem.
7.
2. Przy odtwarzaniu tynków zewnętrznych i pokrywaniu ścian nowymi tynkami - ze względu na
duŜy stopień zawilgocenia i wysolenia ścian – wskazane jest uŜycie tynków renowacyjnych
skutecznie eliminujących negatywny wpływ niekorzystnego środowiska wodnego, spełniających
rygory i wymogi norm: PN – EN 998 i wytycznych WTA np. firmy Sakret, Tubag, Baumit i innych
wskazania: w trakcie kładzenia tynków renowacyjnych naleŜy na początek nałoŜyć
warstwę
„szczepną” i ok. 50% powierzchni ułoŜyć w tzw. ”pajęczynę”. Fakturalną powierzchnię moŜna
stworzyć szorstką szczotką lub „ząbkowa” packą (max 4 mm) lub miotła z twardym włosem.
Nakładanie tynków renowacyjnych warstwami, trzy warstwy po 10 mm kaŜda. Warstwę
zewnętrzną moŜna wykonać z tynku barwionego w masie, o odtworzonej kolorystyce ustalonej
na podst. badań stratygraficznych.
8.
2. Istnieje moŜliwość pokrycia wyŜszych partii elewacji (w partiach gładkich ścian, trzonów)
innymi
wysokogatunkowymi
tynkami
o
odpowiedniej,
pierwotnej
ziarnistości
kruszywa,
wskazane odtworzenie ziarnistości oryginalnych tynków. Jednak w partiach przyziemia zalecane
są bezwzględnie tynki trassowe, renowacyjne
wskazania: przed tynkowaniem zagruntowanie, impregnowanie wzmacniające powierzchni,
zaleca się stosowanie technologii wielowarstowej: oprysk, obrzutka, zacierka. Grubość
poszczególnych warstw nakładanych jednorazowo nie powinna przekraczać 0,9 mm.
9.
2. Przy wyborze tynków nie barwionych w masie wskazane jest uŜycie sprawdzonej i korzystnej
dla tego typu realizacji technologii farb wapiennych, mineralnych, silikonowych bądź silikatowych
– farb przeznaczonych na tynki mineralne do wymalowań zewnętrznych o podwyŜszonych
własnościach hydrofobowych, o wysokiej paroprzepuszczalności, wysokiej wodoodporności,
odporne na działanie mikroorganizmów i o duŜej trwałości barw. Zalecane są szczególnie
technologie firm: Sax-Wacker, Sto-ISPO, Remmers, Keim, Caparol, Baumit i inne.
10.
2. Przemalowanie elewacji wg ustalonej kolorystyki. Ostateczne rozstrzygnięcie co do
potwierdzenia pierwotnej kolorystyki moŜe nastąpić w trakcie prac konserwatorskich i badań z
usztywnionych rusztowań „in situ” na obecność pierwotnych polichromii oraz w wyniku analizy
laboratoryjnej pobranych próbek identyfikujących obecność pierwotnych pigmentów, jak i analizy
stratygraficznej warstw.
11.
2. Ustalona kolorystyka elewacji kaplicy zakłada jako:
barwę podstawową np. wg katalogu Remmers 05-2
barwę detalu architektonicznego np. wg katalogu Remmers 03-6
3. WNĘTRZA
1.
3. Niezbędny remont wnętrz, wskazane skucie ok. 30% zdegradowanych tynków i ok. 10%
uszkodzonego detalu (gzymsy). Usunięcie Oczyszczenie z nawarstwień i warstw polichromii
„starych” tynków.
2.
3. Uzupełnienie i wzmocnienie (hydrofobizacja), stabilizacja „starych”, pozostawionych tynków.
3.
3.
Właściwe
wyprofilowanie
istniejącego
detalu
architektonicznego
oraz
odtworzenie
uszkodzonego detalu architektonicznego (gzymsy, cokoły, głowice) masami o strukturze
zbliŜonej do oryginału.
4.
3. Ewentualne wzmocnienie ujawnionych spękanych murów oraz „wyprawienie” ścian bez
gładzi, pozostawienie mineralnej faktury tynku.
5.
3. Po wykonaniu remontu wnętrz, konserwacji i odtworzeniu uszkodzonych elementów
architektonicznego wystroju naleŜy pokryć ściany i detal farbami wapiennym bądź silikonowymi
przeznaczonymi do wymalowań wewnętrznych wg uzgodnionej kolorystyki.
kolor podstawowy ścian - np. wg katalogu Remmers 03-3
kolor detalu architektonicznego (pilastry, gzymsy, lunety) - np. wg katalogu Remmers 03-6
6.
3. Posadzka - wskazana wymiana posadzki betonowej, wskazana wymiana na posadzkę
kamienną (nawiązującą do oryginalnej posadzki kaplicy Kajfasz).
4. STOLARKA DRZWIOWA I OKIENNA
1.
4. Wskazana konserwacja barokowych drzwi, których stan techniczny jest bardzo zły, jeśli wady
konstrukcyjne i degradacja uniemoŜliwia ich utrzymanie, moŜliwe jest wykonanie nowych
odtwarzających wiernie sposób zarówno konstrukcję,
jak i formę odeskowania z ćwiekami i
stylizowane okucia. MoŜliwe dodatkowe zabezpieczenie dostępu do wnętrza poprzez montaŜ
stylizowanej kutej 2- skrzydłowej kraty przed wejściem
1.
4. Wskazana wymiana współczesnych, drewnianych okien pozostających w średnim stanie
technicznym.
2.
4. Przemalowanie stolarki drzwiowej farbami olejnymi, akrylami – tonacja: brąz.
Uwagi:
W/w prace musza być prowadzone przez firmę mającą odpowiednie doświadczenie w pracach na
obiektach zabytkowych . Prace związane stricte z konserwacją poszczególnych elementów obiektu
winny być prowadzone przez osoby posiadające magisterski tytuł zawodowy poświadczający
ukończenie specjalistycznych studiów wyŜszych dot. konserwacji i restauracji kamienia i detalu
architektonicznego, mające co najmniej 12 miesięczne praktykę w zawodzie w zakresie konserwacji
zabytków.
Na powyŜsze prace podstawę prawną stanowi art. 36, ust.1, Ustawy z 23 lipca 2003 r. „O ochronie
zabytków i opiece nad zabytkami” Dz.U. nr 62 poz. 1568 oraz decyzja-pozwolenie na budowę.