Wybrane problemy kształcenia uczniów z niepełnosprawnością

Elżbieta Kasprowicz, tyflopedagog
Wybrane problemy kształcenia uczniów z niepełnosprawnością wzrokową.
W Polsce osoby słabowidzące w zdecydowanej większości uczą się w szkołach
ogólnodostępnych; niewidomi natomiast a także osoby u których niepełnosprawność
wzrokowa nie stanowi jedynej dysfunkcji nadal częściej wybierają szkoły specjalne.
Stwierdzenie, że sama obecność dziecka słabowidzącego czy niewidomego w szkole
masowej nie jest równoznaczna z włączaniem, nie budzi obecnie niczyich wątpliwości,
podobnie jak stwierdzenie, że uczniowi „wystarczy powiększyć druk i problem jest
rozwiązany”.
Takie pojęcia jak edukacja uczniów ze specjalnymi potrzebami, edukacja włączająca,
kształcenie integracyjne są w różnych krajach rozmaicie interpretowane. Nie dziwi więc fakt,
że również w naszym kraju rodzi się wiele pytań i wątpliwości dotyczących gotowości polskiej
szkoły do wdrażania najkorzystniejszego dla uczniów modelu edukacji, kwestii kwalifikacji
kadr nauczycielskich, ale też świadomego społeczeństwa.
Jednym z najczęściej wymienianych argumentów
przemawiającym za kształceniem
integracyjnym osób z dysfunkcją wzroku jest to, że uczniowie nie muszą mieszkać w
internacie, w związku z czym nie zmusza się ich do długotrwałej rozłąki z rodziną (w Polsce
działa obecnie jedynie dziewięć ośrodków szkolno – wychowawczych przeznaczonych dla
uczniów z niepełnosprawnością wzrokową). Innym nieco rzadziej wymienianym argumentem
jest uniknięcie lęku, jaki wywołuje przejście ze specjalnych, ochronnych warunków szkoły
specjalnej. Jednak osoby pracujące z uczniami niepełnosprawnymi w warunkach integracji,
jak też i same dzieci borykają się z wieloma problemami. Warto zwrócić uwagę na częsty
brak środków i pomocy dydaktycznych dostosowanych do możliwości odbiorczych uczniów z
dysfunkcją wzroku, w tym podręczników w formach alternatywnych, grafiki dotykowej, map
brajlowskich, przestrzennych pomocy matematycznych, modeli przestrzennych ilustrujących
omawiane pojęcia itp. Równie ważny jest fakt, że szkoły masowe nie posiadają często
specjalistycznego sprzętu umożliwiającego adaptację standardowych pomocy dydaktycznych
do potrzeb edukacyjnych uczniów niepełnosprawnych wzrokowo. Często też brakuje lub
też jest niewystarczająca ilość specjalistycznych zajęć rewalidacyjnych. Wymienić tu można
choćby naukę brajla, czytanie tyflografiki, trening orientacji przestrzennej czy samodzielnego
bezpiecznego poruszania się, naukę czynności życia codziennego no i oczywiście rehabilitację
wzroku. Wciąż brakuje nowych rozwiązań metodycznych umożliwiających uczniom pełne,
aktywne uczestnictwo w zajęciach edukacyjnych. Nadal obserwuje się brak lub niepełne
przygotowanie nauczycieli do pracy z uczniem niewidomym i słabowidzącym w systemie
ogólnodostępnym.
Ciekawą propozycją zaczerpniętą z innych krajów (niestety raczej nie wdrażaną) jest
rozszerzenie obecnych form organizacji kształcenia uczniów niepełnosprawnych wzrokowo
w systemie niesegregacyjnym między innymi o klasy specjale w szkołach ogólnodostępnych.
Taki system jest szczególnie korzystny dla dzieci na pierwszym etapie edukacji, gdy nie
mają one jeszcze opanowanych podstawowych technik uczenia się oraz umiejętności
wykorzystywania pomocy rehabilitacyjnych (przykładowo muszą jednocześnie opanować
umiejętność czytania i korzystania z pomocy optycznych).
Inna propozycja, to zwykłe klasy w szkołach ogólnodostępnych ze wsparciem „nauczyciela
wędrującego” (takim nauczycielem jest np. Sally S. Mangold ); propozycja wskazana jest
dla uczniów słabowidzących, starszych. Funkcję „nauczyciela wędrującego” pełni najczęściej
doświadczony specjalista, który służy swoją wiedzą i doświadczeniem.
Optymalnym wyjściem dla ucznia całkowicie niewidomego wydają się być klasy integracyjne
z nauczycielem wspomagającym, dodatkowo wspierane przez „nauczyciela wędrującego”,
bowiem rozwiązanie to jest korzystne dla uczniów z dysfunkcją wzroku, którzy wymagają
stałego wspierania i szeregu częstych, systematycznie prowadzonych zajęć dodatkowych
prowadzonych przez profesjonalistę.
Nie mniej ważna jest dostępność dla osób z dysfunkcją wzroku zajęć pozalekcyjnych, stan
świadczeń rehabilitacyjnych w okresie średniej i późnej dorosłości, pomoc dla ich rodzin.
Obserwując system kształcenia uczniów niepełnosprawnych w moim najbliższym
otoczeniu stwierdzam, że dzieci w zdecydowanej większości przebywają w szkołach
ogólnodostępnych z oddziałami integracyjnymi, a statystyki wykazują, że są one
zintegrowane (w jakim stopniu jest to integracja rzeczywista, a w jakim pozorna?).
Niebezpieczeństwo zniknie wtedy, gdy rodzice będą mogli rozważyć wszystkie oferty
edukacji dziecka i spokojnie wybrać najodpowiedniejszą dla ich dziecka. Nie istnieje bowiem
uniwersalny system kształcenia dobry dla wszystkich niepełnosprawnych na wszystkich
etapach rozwoju i we wszystkich działających dziś szkołach. Dobry system powinien dawać
rodzicom, pedagogom, uczniom możliwość wyboru drogi kształcenia, która okaże się
najlepsza dla danej osoby na danym etapie jej rozwoju; powinien pomagać w odnalezieniu
tej drogi.
Bibliografia:
Adamowicz – Hummel A., Posługiwanie się wzrokiem przez dzieci słabowidzące. APS W-wa
2001
Czerwińska K., Kondycja i wyzwania współczesnej tyflopedagogiki. APS W-wa 2007
Paplińska M., Edukacja równych szans. Uczeń i student z dysfunkcja wzroku – nowe
podejście, nowe możliwości. UW, W-wa 2008
S. Więckowska E., Integracja a rewalidacja – współczesne formy kształcenia dzieci
niepełnosprawnych. Z: Wielowymiarowość edukacji osób z niepełnosprawnością red.
Kosakowski Cz., ks. C. Rogowski
Witczak – Nowotna J., Wspomaganie uczniów z dysfunkcją wzroku w szkołach
ogólnodostępnych. UW W-wa 2010