19. Zamek Krasińskich, stacja Knyszyn

Zamek Krasinskich
Punkt na szlaku 13, tablica
Zameczek, ok. 1914 r.
Siedziba pierwszych starostów knyszyńskich
znajdowała się w dworze Radziwiłłów przy
ul. Białostockiej. Później przeniosła się na
tereny dzisiejszego Knyszyna Zamku.
Założony tam w II poł. XVI w. przez Piotra
Chwalczewskiego folwark był wzorowym
gospodarstwem. Rozplanowano go w centrum
ornych gruntów, na otwartym terenie na
wzgórzu. W jego układzie wydzielono cztery
funkcjonalne części: położoną centralnie część
mieszkalną z dworem starościńskim, domem
ekonoma i domem służby folwarcznej; ozdobną; gospodarczą hodowlano-magazynową oraz
związaną z gospodarką wodną.
Kiedy Krasińscy zaczęli zarządzać
starostwem, zbudowali tu, prawdopodobnie w
połowie XIX w., swój zamek. Został on zniszczony w 1944 r. przez wycofujące się wojska
niemieckie. Do chwili obecnej zachowały się
fundamenty i piwnice, na których zbudowano
budynek w zmienionej, prostej formie.
Obok zamku, przy stawach po prawej
stronie drogi przecinającej Knyszyn Zamek,
znajdował się browar. Produkowano w nim
wysokiej jakości piwo typu pilzner, które, ze
względu na bliskość portu rzecznego, rozlewano
do butelek w Tykocinie. W latach 1865-1914
browar dzierżawił żydowski przedsiębiorca
Lejba Grobman. W 1920 r., podczas wojny
polsko-bolszewickiej, uległ zniszczeniu. Do
dziś zachowały się wyłącznie ruiny jego piwnic.
Butelki po knyszyńskim piwie można teraz
zobaczyć w Izbie Regionalnej przy Ośrodku
Kultury.
Przy folwarku, po południowo-wschodniej stronie drogi do torów kolejowych,
znajdował się ogród renesansowy. Kwaterowy,
rozplanowany na rzucie kwadratu, zajmował
4,5 ha. W połowie XIX w. został uzupełniony
nowszymi gatunkami roślin, a całe założenie
uzyskało romantyczny charakter, którego
elementami były ruiny spalonego dworu
i rezydencji z XVI w. Do dziś zachowała się
niewielka część drzewostanu z dawnego
ogrodu, w tym prawdziwie romantyczna alejka.
Z folwarkiem wiąże się też legenda. Po
śmierci w Knyszynie Zygmunta Augusta dworzanie rozgrabili cały majątek monarchy. Skarby, których nie udało się im wywieźć, ukryli w
jednej z okolicznych studni, nazwanej od
imienia kochanki króla studnią Giżanki. Nikt
jednak po te skarby nie wrócił i pozostały tam do
dziś.
Stacja Knyszyn
Punkt na szlaku 13b
Nieopodal dawnego majątku znajduje się stacja
kolejowa. Pierwsze pociągi przejechały tędy
w 1875 r., zaś samą stację pobudowano w 1895 r.
Gdy w drugiej połowie XIX w. planowano
linię kolejową Brześć — Grajewo zakładano, że
pobiegnie ona przez Knyszyn. Po skutecznych
zabiegach Krasińskich, ówczesnych użytko-
wników majątku, którego włości znajdowały się
przy planowanej trasie, władze carskie zgodziły
się poprowadzić kolej obok.
Nawet na współczesnych mapach widać,
że biegnące prosto tory omijają Knyszyn. Brak
drogi żelaznej przyczynił się do postępującej
marginalizacji i zastoju gospodarczego miasta.