ród kmiecy nawrockich z odrzykonia

Lidia M. Nowicka
RÓD KMIECY
NAWROCKICH Z ODRZYKONIA
Strona | 1
H istoria
rodu kmiecego Nawrockich w Odrzykoniu sięga XVII
wieku.
Kmieciami nazywani byli wolni rolnicy – gospodarze, którym według
niemieckiego prawa lokacyjnego przydzielono w użytkowanie łan ziemi,
czyli obszar odpowiadający powierzchni średniej wielkości rolniczego
gospodarstwa feudalnego. Gospodarze ci mieli wolność wychodu oraz
prawo do nadziału ziemi między potomków. W zamian płacili ustalonej
wysokości czynsz, czyli tzw. poradlne. Z czasem sytuacja majątkowa
ludności rolniczej uległa zróżnicowaniu. Bogatsi kmiecie dokupywali
ziemię, karczmy czy młyny. Biedniejsi rozradzając się szybko ubożeli.
Malała liczba gospodarstw łanowych na rzecz coraz mniejszych, pół
a nawet ćwierć-łanowych. I tak na przełomie XVI i XVII wieku
w Odrzykoniu było już tylko nieco ponad 20 gospodarstw łanowych,
z blisko stu, które istniały tam wcześniej. Stopniowo też, w następstwie
przejścia na wsi z systemu czynszowego na pańszczyznę i wzrostu
powinności chłopów na rzecz pana, następowało pogorszenie położenia
coraz większej liczby gospodarstw kmiecych.
W
dokumentach Odrzykonia, pierwszy Nawrocki, pojawia się w 1698
roku. Jest nim Kazimierz Nawrocki – przypuszczalnie założyciel
kmiecego rodu odrzykońskiego. Został on wymieniony z imienia
i nazwiska, jako poszkodowany, w rejestrze szkód poczynionych przez
wojsko w gospodarstwach chłopskich.
Sporządzony na tę okoliczność dokument zatytułowano: „Rejestr
szkód poczynionych w Majętności Dziedziczney Jaśnie Wielmożnego
Jeomci Pana Jana z Dąbrowice Firleia Kasztelana Sanockiego
Odrzykonia od chorągwie Roty Husarskiey Jaśnie Wielmożnego Jeomci
Pana Woiewody Krakowskiego na Consystecyą do Krosna idącey
w Roku Pańskim 1698” [1].
Strona | 2
Rejestr szkód poczynionych w Majętności Dziedziczney Jaśnie Wielmożnego Jeomci Pana Jana z Dąbrowice
Firleia Kasztelana Sanockiego Odrzykonia od chorągwie Roty Husarskiey Jaśnie Wielmożnego Jeomci Pana
Woiewody Krakowskiego na Consystecyą do Krosna idącey w Roku Pańskim 1698 (fragment dokumentu).
Gdy w 1698 roku chorągiew roty husarskiej, należąca do wojewody
krakowskiego, podążała „na Consystecyą do Krosna”, dokonała we wsi
Odrzykoń sekwestracji (zaboru) towarów w blisko stu chłopskich
gospodarstwach, oszacowanych na łączną kwotę ponad 389 złotych.
Kazimierz Nawrocki stracił wówczas produkty o łącznej wartości
6 złotych i 25 groszy. Rejestr szkód szczegółowo wymienia, że był to:
sumieszki korzec (sumieszka, to pasza dla koni w postaci mieszanki
owsa i jęczmienia) na kwotę 6 złotych, gorzałka (przypuszczalnie
samogon gdyż w dokumencie występuje obok gorzałki również wodka,
która być może pochodziła z oficjalnej gorzelni) na kwotę groszy
15 oraz wór za groszy 10, w którym przypuszczalnie tę sumieszkę mu
zarekwirowano.
Do sporządzenia rejestru szkód doprowadziła Zofia Kalińska,
dziedziczka, właścicielka Odrzykonia. Sprawa owych szkód trafiła
do sądów i trybunałów, a dziedziczka dochodziła krzywd chłopów,
przypuszczalnie we własnym interesie. Nie ma dowodu, że
sekwestracja objęła także gospodarstwo dworu folwarcznego czy
zamkowego.
Strona | 3
U dokumentowane początki rodu Nawrockich w Odrzykoniu sięgają
tedy drugiej połowy XVII wieku. Założyciel tego rodu pojawia się
w Odrzykoniu po 1662 roku [2]. Przez kolejne stulecia ród rozkrzewił
się na kilka gałęzi rodzinnych, zachowujących społeczną pamięć swych
korzeni jak też poczucie więzów krwi wynikające z pochodzenia
od wspólnych przodków.
Przypisy
[1] Dokument opatrzony tytułem: „Regestr szkód poczynionych w Majętności
Dziedziczney Jaśnie Wielmożnego Jeomci Pana Jana z Dąbrowice Firleia
Kasztelana Sanockiego Odrzykonia od chorągwie Roty Husarskiey Jaśnie
Wielmożnego Jeomci Pana Woiewody Krakowskiego na Consystecyą do Krosna
idącey w Roku Pańskim 1698”, znajduje się w Archiwum domowym
Jabłonowskich w Krośnienku Wyżnym. Zachowały się dwie wersje rękopisu.
Jedna, z kilkoma wykreślonymi wierszami tekstu, napisana mniej wyrobionym
charakterem pisma, opatrzona jest adnotacją: (łac.) 1698 est Similio talio alila
(co w języku polskim oznacza: w 1698 roku jest druga, podobna do tej). Z tej
drugiej wersji pochodzi zamieszczony fragment dokumentu.
[2] Nikt o nazwisku Nawrocki nie występuje w znanym, sporządzonym 36 lat
wcześniej przez księdza Jana Poławskiego, plebana z Odrzykonia, dokumencie:
„Spis – Nazwiska Odrzykońskie”, opatrzonym datą 24 czerwca 1662 roku.
Nawroccy, jak utrzymuje podawany z pokolenia na pokolenie przekaz rodzinny,
pochodzą prawdopodobnie z Mazowsza. Wspomina o tym historyk, Tadeusz
Nawrocki (1910-1999), w komentarzu do „Pamiętnika Politycznego” swojego
ojca, Pawła Nawrockiego (1858-1916):
„[…] w książce Sarny O powiecie krośnieńskim na stronie mówiącej
o Odrzykoniu Paweł dopisał, iż Nawroccy wywodzą się z Mazowsza, a najstarszy
warszawianin – właśnie Nawrocki – witał Napoleona, co odnotowała Gazeta
Warszawska” (Pamiętnik…, s. 33).
Literatura
1. Odrzykoński Słownik Biograficzny. Część 1 – Odrzykoniacy w służbie Bożej,
opracowanie Ludwik Łach, [w:] Zeszyty Odrzykońskie, Zeszyt 16,
Stowarzyszenie Odrzykoniaków, Odrzykoń 2009.
2. ’Pamiętnik Polityczny’ Pawła Nawrockiego z Odrzykonia znakiem tożsamości
wsi galicyjskiej na przełomie XIX i XX wieku, w opracowaniu Tadeusza
Nawrockiego, Wydanie Stowarzyszenie Odrzykoniaków i Klub "Jutro Polski",
Warszawa 1994.
Lidia M. Nowicka
Żyrardów, 22 stycznia 2011 roku
Strona | 4