artykuł (PL)

MATERIA£Y CERAMICZNE /CERAMIC MATERIALS/, 68, 1, (2016), 4-8
www.ptcer.pl/mccm
Wpáyw wáaĞciwoĞci reologicznych zawiesin
Ti2AlC na mikrostrukturĊ porowatych wĊglików
wytworzonych metodą Īelowania spienionej
zawiesiny
ANNA CHMIELARZ,* MAREK POTOCZEK
Politechnika Rzeszowska, Wydziaá Chemiczny, al. PowstaĔców Warszawy 12, 35-959 Rzeszów
*e-mail: [email protected]
Streszczenie
Termodynamicznie stabilne wĊgliki o budowie nanolaminatowej stanowią grupĊ materiaáów áączących w sobie cechy zarówno metali,
jak i ceramiki. Materiaáy te wytworzone w postaci porowatej mogą byü zastosowane miĊdzy innymi jako przewodzące prąd elektryczny
podáoĪa do katalizatorów oraz matryce do kompozytów o strukturze in¿ltrowanej. W niniejszej pracy wykorzystano metodĊ Īelowania
spienionej zawiesiny do wytworzenia porowatych tworzyw z Ti2AlC. W roli Ğrodka Īelującego uĪyto agarozĊ. Przygotowano gĊstwy o róĪnych stĊĪeniach agarozy: 0,8%, 1,1% oraz 1,3% wag. w przeliczeniu na masĊ proszku ceramicznego, które nastĊpnie spieniano i Īelowano w celu sporządzenia porowatych ksztaátek. Stwierdzono, Īe lepkoĞü zawiesiny Ti2AlC przeznaczonej do spieniania jest czynnikiem
ksztaátującym porowatoĞü caákowitą oraz rozmiar komórek pianki i okien w Ğciankach komórek. Wraz ze wzrostem lepkoĞci zawiesiny
przeznaczonej do spieniania zaobserwowano zmniejszanie porowatoĞci caákowitej w piankach oraz rozmiaru komórek pianki i okien
w Ğciankach komórek.
Sáowa kluczowe: Ti2AlC, fazy MAX, gel-casting
THE INFLUNECE OF RHEOLOGICAL PROPERTIES OF Ti2AlC SLURRY ON THE MICROSTRUCTURE OF
POROUS CARBIDES MANUFACTURED BY THE GEL-CASTING METHOD
Ternary carbides such as MAX phases are nano-layered ceramics that exhibit a unique combination of characteristics typical of both
ceramics and metals. In porous forms they can be used for example as catalyst supports or as preforms for metal-ceramic interpenetrating
composites. In this work porous Ti2AlC foams were manufactured by the gel-casting method with the use of agarose as a gelling agent.
The rheological properties of Ti2AlC slurries with different agarose content were investigated. A correlation between the viscosity of the
starting slurry and the microstructure of the ¿nal foam has been found. The mean cell size and window size as well as the total porosity
decreased with increasing agarose concentration in the starting slurry.
Keywords: Ti2AlC, MAX-phases, gel-casting
1. Wprowadzenie
Fazy Nowotnego, zwane takĪe fazami MAX opisywane
są wzorem Mn+1AX n, gdzie M oznacza metal przejĞciowy,
A – pierwiastek z grupy gáównej, natomiast X to wĊgiel lub
azot. Ich budowa wewnĊtrzna ma charakter nanolaminatu, w którym wystĊpują warstwy oktaedrów o wiązaniach
kowalencyjnych rozdzielone warstwą atomów metalu.
Wykazują one wáaĞciwoĞci typowe dla materiaáów ceramicznych oraz metalicznych, co stwarza nowe moĪliwoĞci
ich zastosowania [1-2]. WáaĞciwoĞci wĊglików o budowie
nanolaminatów typowe dla ceramiki to niska gĊstoĞü, niski wspóáczynnik rozszerzalnoĞci cieplnej, wysoki moduá
sprĊĪystoĞci oraz wysoka wytrzymaáoĞü mechaniczna.
Z drugiej strony, tak jak metale są one dobrymi przewodnikami ciepáa i prądu, charakteryzują siĊ áatwoĞcią
obróbki mechanicznej, są odporne na uszkodzenia i szok
termiczny [1]. WĊgliki o budowie nanolaminatowej mogą
4
byü wytwarzane w postaci gĊstej lub porowatej. Potencjalne zastosowanie porowatych wĊglików o budowie nanolaminatowej to przewodzące prąd elektryczny podáoĪa do
katalizatorów oraz matryce do kompozytów o strukturze
in¿ltrowanej [3-4].
W literaturze istnieje wiele danych na temat wytwarzania
i opisu wáaĞciwoĞci gĊstych wĊglików o budowie nanolaminatowej [1-5], natomiast niewiele jest informacji na temat
tych materiaáów w postaci porowatej. MoĪna je otrzymaü
poprzez czĊĞciowe zagĊszczenie próbek proszków wĊglików o strukturze nanolaminatów podczas spiekania lub
spiekanie reakcyjne podstawowych proszków wchodzących
w skáad danych faz [6-10], poprzez metodĊ wykorzystującą
NaCl jako Ğrodek porotwórczy [11-12], a takĪe metodą
odwzorowania gąbki poliuretanowej [13]. Ostatnio do otrzymywania porowatych faz Nowotnego o strukturze pianki
wykorzystano takĪe metodĊ Īelowania spienionej zawiesiny
(ang. gel-casting of foams) [14].
WPàYW WàAĝCIWOĝCI REOLOGICZNYCH ZAWIESIN Ti2AlC NA MIKROSTRUKTURĉ POROWATYCH WĉGLIKÓW…
Istotną cechą wpáywającą na zdolnoĞü do spieniania
zawiesin ceramicznych są ich wáaĞciwoĞci reologiczne, od
których zaleĪą wáaĞciwoĞci ¿nalnego materiaáu piankowego.
Pod tym wzglĊdem waĪne jest, aby biopolimery stosowane
jako Ğrodki Īelujące nie podnosiáy lepkoĞci zawiesiny do poziomu uniemoĪliwiającego jej spienianie. Z drugiej strony
stĊĪenie biopolimeru musi byü wystarczające, aby utrzymaü
ciĊĪar Ğcianek piany po procesie Īelowania i zapobiec powstawaniu pĊkniĊü w procesie suszenia [15-16].
W związku z powyĪszym celem prezentowanej pracy
byáo wykonanie pomiarów reologicznych mających na celu
ustalenie optymalnego stĊĪenia biopolimeru w zawiesinie
proszku Ti2AlC. Jako Ğrodek Īelujący uĪyto przyjazny dla
Ğrodowiska biopolimer – agarozĊ. Zbadano wpáyw stĊĪenia
dodatku agarozy na wáaĞciwoĞci reologiczne zawiesin ceramicznych Ti2AlC, które determinują porowatoĞü caákowitą
oraz rozmiar komórek pianki i okien w Ğciankach komórek
w ¿nalnym wyrobie ceramicznym.
2. Materiaáy i metodyka badaĔ
Do przygotowania zawiesin ceramicznych wykorzystano proszek Ti2AlC ¿rmy Sandvik o medianie 7,17 —m
i powierzchni wáaĞciwej 1,67 m2/g. Jako upáynniacza uĪyto kwasu poliakrylowego wyprodukowanego przez ¿rmĊ
Polysciences, Inc. w roztworze wodnym o stĊĪeniu 63%.
ĝrodkiem Īelującym byá przyjazny dla Ğrodowiska biopolimer – agaroza ¿rmy Roth. Jako Ğrodki spieniające wykorzystano Tergitol TMN-10 produkcji Fluka oraz Simulsol SL-26
produkcji Seppic. GĊstwy o stĊĪeniu wyjĞciowym Ti2AlC
35% obj. oraz stĊĪeniu upáynniacza 1% wag. w odniesieniu
do masy Ti2AlC przygotowywano w máynie planetarnym. HomogenizacjĊ prowadzono przez dwie godziny przy prĊdkoĞci
200 obrotów na minutĊ. Wodne roztwory agarozy o stĊĪeniu 3,5%, 4% oraz 4,5% wag. sporządzono przez jej rozpuszczenie w temperaturze 95௘°C. Roztwory te cháodzono
do temperatury 65௘°C, czyli powyĪej temperatury Īelowania
biopolimeru (37௘°C), a nastĊpnie poáączono je z ogrzanymi
wczeĞniej do takiej samej temperatury gĊstwami Ti2AlC i dokáadnie mieszano. Podgrzewanie zawiesiny Ti2AlC oraz jej
mieszanie z roztworem agarozy wykonano w zamkniĊtym
naczyniu w celu niedopuszczenia do odparowania wody.
Po dodaniu do gĊstw odpowiedniej iloĞci roztworów agarozy udziaá objĊtoĞciowy Ti2AlC zmniejszyá siĊ do 25% obj.,
a stĊĪenie agarozy w przeliczeniu na masĊ suchego proszku
ceramicznego wynosiáo 0,8%, 1,1% i 1,3% wag.
Pomiary reologiczne, dotyczące zawiesin z rozpuszczoną
agarozą, przeprowadzono w temperaturze 60௘°C przy uĪyciu
reometru rotacyjnego KinexusPro ¿rmy Malvern w zakresie
szybkoĞci Ğcinania od 1 s-1 do 100 s-1 przy zastosowaniu
ukáadu cylinder–cylinder.
Po dodaniu Ğrodków powierzchniowo czynnych gĊstwy spieniano mikserem kuchennym. Spieniona gĊstwa
byáa Īelowana w bezporowatych formach, umieszczonych
w cháodzącej áaĨni wodnej. Suszenie próbek Ti2AlC przeprowadzono w temperaturze pokojowej, a nastĊpnie w 80௘°C.
Po procesie suszenia porowate ksztaátki Ti2AlC spiekano
w temperaturze 1400௘°C przez 4 godziny w atmosferze
agronu. SzybkoĞü grzania do wáaĞciwej temperatury spiekania opracowano wedáug programu, który zostaá ustalony
na podstawie wyników analizy termicznej próbek zawierających agarozĊ. Porowate ksztaátki byáy ogrzewane z szybkoĞcią 0,6௘°C/min do osiągniĊcia temperatury 600௘°C. Po
przekroczeniu tej temperatury próbki ogrzewano z wiĊkszą
szybkoĞcią (3௘°C/min), poniewaĪ na podstawie przeprowadzonej analizy termicznej stwierdzono, Īe po przekroczeniu
temperatury 600௘°C nie nastĊpuje dalsza degradacja spoiwa
polimerowego. Po przetrzymaniu próbek w 1400௘°C przez 4
godziny, studzono je z szybkoĞcią 3௘°C/min do 300௘°C. Dalsze studzenie próbek do temperatury pokojowej nastĊpowaáo wraz z wyáączonym piecem.
Obserwacje mikrostruktury przeprowadzono przy uĪyciu
mikroskopu skaningowego Jeol JSM – 5500. Rozkáad wielkoĞci komórek piany oraz okien w Ğcianach komórek okreĞlono metodą analizy obrazu na podstawie mikrofotogra¿i
skaningowych. Badano kilkanaĞcie losowo wybranych obrazów kaĪdej porowatej mikrostruktury o áącznej zawartoĞci
przynajmniej 100 komórek i okien o powiĊkszeniu 50×. GĊstoĞü pozorną oraz porowatoĞü otwartą wyznaczono metodą
waĪenia hydrostatycznego.
3. Wyniki badaĔ i dyskusja
Rys. 1 przedstawia zaleĪnoĞü lepkoĞci od szybkoĞci
Ğcinania w temperaturze 60௘°C dla zawiesin o ustalonym
stĊĪeniu Ti2AlC (25% obj.) z róĪnym dodatkiem agarozy
mieszczącym siĊ w zakresie (0,0-1,3)% wag. Agaroza, bĊdąca związkiem wielkocząsteczkowym (M = 120 000), podwyĪszyáa lepkoĞü zawiesiny w zakresie stosowanych szybkoĞci Ğcinania. Mimo to, lepkoĞü zawiesiny przy szybkoĞci
Ğcinania 100 s-1 byáa mniejsza od 0,5 PaÂs, co umoĪliwiáo jej
spienianie [16]. W zawiesinach zaobserwowano malejącą
zaleĪnoĞü lepkoĞci od szybkoĞci Ğcinania. ĝwiadczyáo to
o ich pseudoplastycznym charakterze, typowym dla stĊĪonych zawiesin ceramicznych – stopniowe rozrywanie sieci
skoagulowanych cząstek ceramicznych pod wpáywem naprĊĪenia Ğcinającego.
Wpáyw stĊĪenia agarozy na wáaĞciwoĞci reologiczne zawiesin z Ti2AlC scharakteryzowano wspóáczynnikami n i k
(Rys. 2) obliczonymi na podstawie równania Ostwalda-de
Waele’a [17]:
Rys. 1. ZaleĪnoĞü lepkoĞci od szybkoĞci Ğcinania dla zawiesin
o skáadzie 25% obj. Ti2AlC z róĪnym dodatkiem agarozy w temperaturze 60ࣰ°C.
Fig. 1. Viscosity of 25 vol.% Ti2AlC suspensions at various agarose
contents at 60ÛC.
MATERIA£Y CERAMICZNE /CERAMIC MATERIALS/, 68, 1, (2016)
5
A. CHMIELARZ, M. POTOCZEK
Ș = kȖn-1
(1)
gdzie: Ș – lepkoĞü, Pa·s; Ȗ – szybkoĞü Ğcinania, s-1;
n – wspóáczynnik odchylenia od páynu newtonowskiego (dla
n = 1 – páyn newtonowski)’ k – wspóáczynnik konsystencji,
Pa·s2.
Wraz ze wzrostem stĊĪenia agarozy wartoĞü wspóáczynnika n zmniejszaáa siĊ, co oznaczaáo przesuniĊcie w kierun0,50
2
n
k
0,40
wspóáczynnik k
Wspóáczynnik n
0,45
0,35
0,30
0,25
0,20
0
0,0
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0
1,2
1,4
StĊĪenie agarozy, % mas. w odniesieniu do Ti2AlC
Rys. 2. ZaleĪnoĞü wspóáczynników n i k od stĊĪenia agarozy w zawiesinach o stĊĪeniu Ti2AlC wynoszącym 25% obj.
Fig. 2. The n and k parameters as a function of agarose concentration in 25 vol.% Ti2AlC suspensions.
ku páynu nienewtonowskiego. RównoczeĞnie zaobserwowano wzrost zagĊszczenia zawiesiny opisywanego przez
parametr k.
Z przeprowadzonych badaĔ wynika, Īe stĊĪenie agarozy
determinuje wáaĞciwoĞci reologiczne zawiesiny. W przypadku wszystkich badanych zawiesin o stĊĪeniu biopolimeru
w zakresie (0,8-1,3)% wag. w przeliczeniu na masĊ Ti2AlC
udaáo siĊ uformowaü próbki bez pĊkniĊü po procesie suszenia. W zaleĪnoĞci od stĊĪenia agarozy skurcz suszenia
zawarty byá w granicach od 2% do 4%, a skurcz spiekania
wynosiá od 17% do 20%. GĊstoĞü pozorna pianek zawarta
byáa w przedziale od 1,32 g/cm3 do 0,28 g/cm3, co odpowiadaáo porowatoĞci od 68% do 93%.
Badania rentgenogra¿czne porowatych ksztaátek po procesie spiekania wykazaáy, Īe materiaáy te skáadaáy siĊ w 80%
z Ti2AlC, 15,5% z Ti3AlC2 oraz 4,5% z TiC. Szczegóáowy opis
badaĔ rentgenogra¿cznych oraz wpáyw zasypki Ti3AlC2 na
skáad fazowy pianek Ti2AlC po spiekaniu przedstawiono we
wczeĞniejszej pracy [14].
Przeprowadzone obserwacje morfologiczne wykazaáy,
Īe ksztaátki zbudowane są z komórek o ksztaácie zbliĪonym
do kulistego (Rys. 3). Stwierdzono, Īe rozmiar komórek
i okien w Ğciankach komórek ulegaá zmniejszeniu wraz
ze wzrostem porowatoĞci caákowitej pianki. W materiaáach
a)
b)
c)
d)
Rys. 3. Obrazy SEM morfologii pianek z Ti2AlC o róĪnej porowatoĞci caákowitej: a) 93%, b) 80%, c) 72% i d) 68%; temperatura i czas
spiekania odpowiednio 1400ࣰ°C i 4 h.
Fig. 3. SEM micrographs of Ti2AlC foams having total porosities of 93% (a), 80% (b), 72% (c), and 68% (d); sintering temperature and
time was 1400ࣰ°C and 4 h, respectively.
6
MATERIA£Y CERAMICZNE /CERAMIC MATERIALS/, 68, 1, (2016 )
WPàYW WàAĝCIWOĝCI REOLOGICZNYCH ZAWIESIN Ti2AlC NA MIKROSTRUKTURĉ POROWATYCH WĉGLIKÓW…
a)
b)
Rys. 4. ZdjĊcia SEM przedstawiające ĞciankĊ komórki pianki (a) i warstwową strukturĊ Ğcianki (b).
Fig. 4. SEM micrographs of a cell wall (a), showing its nano-layered structure (b).
200
180
160
600
ĝrednia Ğrednica okna, Pm
ĝrednia Ğrednica komórki, Pm
700
500
400
300
200
100
140
120
100
80
60
40
20
0
0
-20
65
70
75
80
85
90
95
65
70
PorowatoĞü, %
75
80
85
90
95
PorowatoĞü, %
a)
b)
Rys. 5 WartoĞü Ğredniej Ğrednicy komórek (a) oraz okien (b) w funkcji porowatoĞci caákowitej pianek Ti2AlC.
Rys. 5. Mean cell (a) and mean window (b) sizes as a function of total porosity of Ti2AlC foams.
piankowych w zakresie wyĪszych porowatoĞci (80%-93%)
wystĊpowaáy wyáącznie komórki otwarte (Rys. 3a i 3b),
natomiast w przypadku niĪszych porowatoĞci (68%-72%)
zaobserwowano komórki otwarte i zamkniĊte (Rys 3c
i 3d). NaleĪy nadmieniü, Īe porowatoĞü caákowitą pianek
regulowano objĊtoĞcią wytworzonej piany. Z kolei objĊtoĞü
wytworzonej piany zaleĪy przede wszystkim od lepkoĞci
zawiesiny przeznaczonej do spieniania, a takĪe od takich
parametrów jak stĊĪenie Ğrodka powierzchniowo czynnego,
czas spieniania i szybkoĞü obrotowa miksera [16]. Na przykáad pianki o porowatoĞci 68% i 72% otrzymano z zawiesiny
o takim samym stĊĪeniu agarozy, ale stosowano róĪny czas
spieniania (3 min i 5 min).
Na Rys. 4a pokazano obraz SEM Ğcianki komórki pianki.
Widoczna jest drobnoziarnista mikrostruktura z ziarnami
o wymiarach w granicach od 5 —m do 7 —m oraz niewielkie
mikropory. Mikrofotogra¿a wykonana przy wiĊkszym powiĊkszeniu ujawniáa warstwową strukturĊ charakterystyczną
dla wĊglików o budowie nanolaminatowej (Rys. 4b), odpowiedzialną za nietypowy mechanizm odksztaácenia oraz
unikatowe wáaĞciwoĞci mechaniczne.
Rys. 5 przedstawia zmianĊ Ğredniej Ğrednicy komórek
(Rys. 5a) oraz okien (Rys. 5b) w funkcji porowatoĞci caákowitej dla badanych pianek Ti2AlC. Wraz ze wzrostem poro-
watoĞci zaobserwowano wzrost Ğredniej Ğrednicy zarówno
komórek, jak i okien, która w przypadku porowatoĞci (6893)% zwieraáa siĊ w przedziale 181-615 —m i 21-162 —m
odpowiednio dla komórek i dla okien.
4. Podsumowanie
W pracy zbadano wpáyw wáaĞciwoĞci reologicznych
zawiesiny przeznaczonej do spieniania na mikrostrukturĊ
materiaáów piankowych Ti2AlC, wytworzonych metodą Īelowania spienionej zawiesiny przy uĪyciu agarozy jako Ğrodka
Īelującego. Otrzymano materiaáy o porowatoĞci caákowitej
mieszczącej siĊ w zakresie (68-93)% i w przewaĪającej
mierze utworzonej przez pory otwarte. Wykazano, Īe wáaĞciwoĞci reologiczne mają istotny wpáyw na mikrostrukturĊ
¿nalnego wyrobu; lepkoĞü zawiesiny determinuje zarówno
porowatoĞü caákowitą materiaáów piankowych, jak i wielkoĞü komórek oraz okien, które zmniejszaáy siĊ wraz ze
wzrostem lepkoĞci zawiesiny. Na podstawie analizy obrazu
mikroskopowego stwierdzono, Īe wraz ze wzrostem porowatoĞci wzrastaáy Ğrednie Ğrednice komórek oraz okien,
które zawarte byáy w przedziaáach odpowiednio 181-615
—m i 21-162 —m.
MATERIA£Y CERAMICZNE /CERAMIC MATERIALS/, 68, 1, (2016)
7
A. CHMIELARZ, M. POTOCZEK
PodziĊkowania
Praca ¿nansowana w ramach DziaáalnoĞci Statutowej
Wydziaáy Chemicznego Politechniki Rzeszowskiej. Nr umowy wewnĊtrznej U-594/DS.
Autorzy dziĊkują Pani mgr inĪ. Agacie Táuczek z Instytutu
Energetyki, Oddziaáu Ceramiki CEREL w Boguchwale za
pomoc w realizacji badaĔ reologicznych.
Literatura
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
8
Barsoum, M. W.: Max phases. Properties of machinable ternary carbides and nitrides, Viley – VCH Verlag GmbH, Weinheim Germany, (2013).
Radovic, M., Barsoum, M. W.: MAX phases: Bridging the gap
between metals and ceramics, Am. Ceram. Soc. Bull., 92,
(2013), 20-27.
Sun, Z., Liang, Y., Li, M., Zhou, Y.: Preparation of reticulated
MAX-phase support with morphology-controllable nanostructured ceria coating for gas exhaust catalyst devices, J. Am.
Ceram. Soc., 93, (2010), 2591-97.
Amini, S., Ni, C. Y., Barsoum, M. W.: Processing, microstructural characterization and mechanical properties of Ti2AlC/
nanocrystaline Mg-matrix composite, Comp. Sci. Techn., 69,
(2009), 414-420.
Sun, Z. M.: Pogress in research and development on MAX
phases: a family of layered ternary compounds, Int. Mater.
Rev., 56, (2011), 143-166.
Fraczkiewicz, M., Zhou, A. G., Barsoum, M. W.: Mechanical
damping in porous Ti3SiC2, Acta Mater., 54, (2006), 5261-70.
Zhou, A. G., Barsoum, M. W., Basu, S., Kalidindi, S. R, ElRaghy, T.: Incipient and regular kink bands in dense and 10
vol.% porous Ti2AlC, Acta Mater., 54 (2006), 1631-39.
MATERIA£Y CERAMICZNE /CERAMIC MATERIALS/, 68, 1, (2016 )
[8]
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
[15]
[16]
[17]
Sun, Z. M, Murugaiah, A., Zhen, T., Zhou, A., Barsoum, M. W.:
Microstructure and mechanical properties of porous Ti3SiC3,
Acta Mater, 53, (2005), 4359-66.
Brodnikovskii, N. P., Burka, M. P., Verbilo, D. G., Demidik, A.
N., Ivanova, I. I., Koval, A. Y., et al.: Structure and mechanical properties of porous titanosilicon carbide Ti3SiC2, Powder.
Metall. Met. Ceram., 42, (2003), 424-432.
Firstov, S. A., Gorban, V. F., Ivanova, I. I., Pechkovskii, E. P.:
Mechanical properties of porous Ti3SiC2/TiC and Ti4AlN3/TiN
nanolaminates at 20 to 1300oC, Powder Metall. Met. Ceram.,
49, (2010), 414-423.
Hu, L., Benitez, R., Basu, S., Karaman, I., Radovic, M.: Processing and characterization of porous Ti2AlC with controlled
porosity and pore size, Acta Mater., 60, (2012), 6266-77.
Zhou, C. L., Ngai, T. L., Lu, L., Li, Y. Y.: Fabrication and characterization of pure porous Ti3SiC2 with controlled porosity
and pore feature, Mater. Lett., 131, (2014), 280-283.
Sun, Z., Liang, Y., Li, M., Zhou, Y.: Preparation of reticulated
MAX-phase support with morphology-controllable nanostructured ceria coating for gas exhaust catalyst devices, J. Am.
Ceram. Soc., 93, (2010), 2591-97.
Potoczek, M., Guzi de Moraes, E., Colombo, P.: Ti2AlC foams
produced by gel-casting, J. Eur. Ceram. Soc., 35, (2015),
2445-2452.
Potoczek, M.: Wpáyw wáaĞciwoĞci reologicznych gĊstwy na
mikrostrukturĊ ceramiki korundowej o budowie piany, Ceramics, Polish Ceramic Bulletin, 96, (2006), 435-442.
Potoczek, M.: Ksztaátowanie mikrostruktury piankowych
materiaáów korundowych, O¿cyna Wydawnicza Politechniki
Rzeszowskiej, Rzeszów, (2012).
Kembáowski, Z.: Reometria páynów nienewtonowskich, WNT,
Warszawa, (1973).
i
Otrzymano 20 wrzeĞnia 2015, zaakceptowano 18 grudnia 2015.