komunikaty - Kamunikat.org
Transkrypt
komunikaty - Kamunikat.org
Przyczynek ród³owy do dziejów dóbr Miadzio³ Kobylnik w powiecie oszmiañskim Kobylnik, zamiennie nazywany w ród³ach Miadzio³em Ma³ym, po³o¿ony nad jeziorem Narocz, w XV w. by³ w posiadaniu kniaziów wirskich, którzy tam w bli¿ej nieokrelonym roku ufundowali koció³ pod wezwaniem w. Andrzeja. Z dokumentów wydanych na rzecz tego kocio³a nie zachowa³ siê ¿aden autentyczny z XV stulecia. Przyczyn¹ tego stanu by³o przejcie dóbr w rêce innych osób, które w czasie reformacji przejê³y maj¹tek kocio³a i jego dokumenty, których treæ w pocz¹tku XVII w. odtwarzali ludzie pragn¹cy przywróciæ do ¿ycia parafiê kobylnick¹. Najpierw obserwujemy aktywnoæ w sprawie nabycia dóbr kobylnickich przez Hrehorego Stanis³awowicza Ocika, wojewodê trockiego1. Ze sprawy tocz¹cej siê przed królem w 1511 r. wynika, ¿e Ocik naby³ od swego szwagra, kanonika wileñskiego, kniazia Andrzeja wirskiego jego czêæ patronatu nad kocio³em w Kobylniku Miadziole (A to sja tyèet kostela v Mjadele, kotoryj kostel djdko ich knjaz Andrej z svojeje dobroje voli nadal, i te kostel ich zveènyj Vornjanskij tych kostelov pan Grigorej, pospolu s nimi majet byti podavcoju). O ile Hrehory Ocik nabywa³ dobra wirskich bêd¹c ich czêciowym spadkobierc¹ (przez ¿onê Aleksandrê), o tyle wojewoda wileñski, Miko³aj Radziwi³³ rozpocz¹³ nabywanie dóbr w okolicy Kobylnika poprzez adopcjê, o czym dowiadujemy siê najpierw z doæ pónego i nieprecyzyjnego ród³a, a mianowicie z wywodu szlacheckiego panów Szysz³ówOkmitków z czerwca 1796 r., którzy zeznaj¹, co nastêpuje: Najprzód ta wo³oæ Jasieñ wysz³a z domu ksi¹¿¹t wirskich, bo ten¿e Jan Talimontowicz ksi¹¿ê wirski przyj¹wszy na chrzcie za syna J.O. ksiêcia Jmoci Miko³aja Radziwi³³ê wojewodê wileñskiego, trzeci¹ czêæ imienia swego Kobylnika onemu wiecznoci¹ w roku 1516 miesi¹ca Apryla 13 dnia zapisa³, za którymi zapisami to imienie Jasieñ w domu Radziwi³³owskim bêd¹ce, w dom Jpanów Kiszków dosta³o siê, a potem pan Jan Karol Korsak pisarz, a potem sêdzia ziemski Oszmiañki, one u Jpana Janusza Kiszki wojewody po³ockiego kupi³ na bursê swoj¹ Korsakowsk¹ wiecznoci¹ zap³aci³, a¿eby 1 W dniu 22 VI 1511 r. król Zygmunt rozstrzyga spór m.in. o te dobra miêdzy synami Micha³a Pietkowica wirskiego a panem Grigorijem Stanis³awowicem Ocikiem (Ðóññêàÿ Èñòîðè÷åñêàÿ Áèáëèîòåêà, ò. 20, Ñàíêò-Ïåòåðáóðã 1903, êí. 2, ¹ 126, ñ. 716-718); ponownie za spór ten wraca w 1516 r. (Lietuvos Metrika, kn 9 (9), Vilnius 2002, nr 698, s. 374-375). 137 komunikaty Jan Têgowski (Bia³ystok) z tej majêtnoci studenci w pomienionej bursie bêd¹ce wychowanie wszelkie i sustentacj¹ mieæ mogli i do zawiedywania przewielebnej Kapitule Wileñskiej w intromisj¹ przez wonego pana Jana Chodosa poda³ roku 1612, miesi¹ca Nowembra 12 dnia2. Potwierdzenie aktu adopcji wojewody wileñskiego przez kniazia Jana Talimuntowica wirskiego mamy w oryginalnym dokumencie króla Zygmunta Starego z 30 czerwca 1516 r.3 Oczywicie adopcja nie musia³a siê wi¹zaæ z uczestnictwem w chrzcie osoby adoptowanej, jednak by³a ona sposobem na ominiêcie zakazu wyzbywania siê wiêcej ni¿ 1/3 dóbr4. Od lat dwudziestych XVI w. intensywnie wykupywa³ czêci Kobylnika od kniaziów wirskich wojewoda wileñski Olbracht Marcinowicz Gaszto³d5. Ten ostatni odkupi³ od Jerzego Juriewicza Ocika, wnuka wojewody Hrehorego jego czêæ dóbr w Kobylniku za 300 kop groszy litewskich, co król Zygmunt I potwierdzi³ Gaszto³dowi 8 listopada 1535 r.6 Jednak¿e Jerzy uczyni³ to bez wiedzy swego brata Hrehorego, który 21 grudnia 1541 r. pozwa³ o nieprawne posiadanie dóbr Kobylnik Stanis³awa Gaszto³da, wojewodê nowogródzkiego7. S¹d jednak przyzna³ racjê Gaszto³dowi. Gdy Stanis³aw Gaszto³d zmar³ bezpotomnie 18 grudnia 1542 r., jego olbrzymie dobra przesz³y na króla Zygmunta Starego, a ten podarowa³ je swemu synowi Zygmuntowi Augustowi w 1543 r.8 Jak wnioskujemy z publikowanego ni¿ej rejestru spraw dotycz¹cych tych dóbr, w dniu 30 marca 1545 r. Zygmunt August odst¹pi³ dobra Kobylnik kasztelanowi wileñskiemu, panu Hrehoremu Hrehorewiczowi Ocikowi, ten za oprawi³ na tych dobrach posag swej wie¿o polubionej (w 1541 r.) ¿onie, ksiê¿niczce Anastazji Micha³ównie ¯es³awskiej-Mcis³awskiej. Anastazja mia³a w chwili zam¹¿pójcia trzy siostry: Marynê, ¿onê Jurija Ocika, rodzonego brata jej mê¿a, Tomi³ê Barbarê, ¿onê 1. voto Matwieja Mikitynicza, 2. voto kniazia Andrzeja So³omereckiego, 3. voto Jana Janowicza Zabrzeziñskiego m³odszego, oraz najm³odsz¹ Bohdanê, ¿onê kniazia Andrzeja Micha³owicza Sanguszki. Pierwszy m¹¿ Anastazji po mierci Stanis³awa Gaszto³da uzyska³ urz¹d wojewody nowogródzkiego, a rzeczywicie, w chwili zapisu Kobylnika, by³ ju¿ kasztelanem wileñskim. Zmar³ przed 20 kwietnia 1558 r., kiedy to Anastazja wyst¹pi³a ju¿ jako wdowa dochodz¹c 2 3 4 5 6 7 8 138 Centralne Archiwum Historyczne Litwy w Wilnie, sygn. S.A. 6429, k. 381 v. Biblioteka Litewskiej Akademii Nauk (dalej: BLAN), Dzia³ rêkopisów, f. 6, sygn. 108. Zob.: J. Bardach, Adopcja w prawie litewskim XV i XVI wieku, Lituano-Slavica Posnaniensia. Studia Historica, Poznañ 2007, t. XII, s. 9-76. Lietuvos Metrika , kn 1(1), Vilnius 1998, nr 129 (11 IV 1527 r.). Tam¿e, nr 458. BLAN, f. 1, sygn. 131. W. Pociecha, Gaszto³d Stanis³aw, Polski S³ownik Biograficzny (dalej: PSB), t. VII, Kraków 1948-1958, s. 303. do ugody z synowcami swego mê¿a, Juriewicami Ocikami9. To pozwoli³o Anastazji w krótkim czasie (najpóniej w 1559 r.) wyjæ ponownie za m¹¿ za ksiêcia Stefana Andrzejewicza Zbaraskiego, wojewodê witebskiego.10 Stefan Zbaraski, podobnie jak Anastazja, by³ poprzednio ¿onaty, ale Hanna Janówna Zabrzeziñska, wojewodzianka trocka zmar³a oko³o 1556 r.11 Knia by³ spowinowacony z siostr¹ Anastazji Tomi³¹, która po mierci swego drugiego mê¿a, Andrzeja Wasilewica So³omereckiego w 1541 r. wysz³a za m¹¿ za Jana Zabrzeziñskiego i przesz³a na katolicyzm pod imieniem Barbara12. Ona to mog³a poredniczyæ w wydaniu za m¹¿ swej siostry za kniazia Stefana Zbaraskiego. Jak czytamy w regecie trzeciego dokumentu, ksiê¿na Anastazja zapisa³a 19 lipca 1579 r. swe dobra Kobylnik i dwór ¯ary mê¿owi Stefanowi Zbaraskiemu, który po jej mierci o¿eni³ siê po raz trzeci z Dorot¹ Andrzejówn¹ Firlejówn¹. Jurij Hrehorowicz Ocik z ma³¿eñstwa z Maryn¹ Mcis³awsk¹ mia³ trzech synów: Jerzy (+ 1579), nie mia³ potomstwa, Miko³aj (+ a. 8 I 1565) pozostawi³ z ma³¿eñstwa z ksiê¿niczk¹ Hann¹ Lubeck¹ córkê Hannê wydan¹ za kniazia Lwa Aleksandrowicza Sanguszkê Koszerskiego, za Hrehory (+ 1581), stracony jako zdrajca, mia³ syna Jana. Syn Hanny Ocikówny, knia Hrehory Lwowicz Sanguszko w dniu 21 marca 1595 r. scedowa³ swemu szwagrowi Janowi Abramowiczowi na Wornianach, wojewodzie miñskiemu prawa swe do dóbr Kobylnik w powiecie oszmiañskim, które przesz³y nies³usznie w rêce ksi¹¿¹t Zbaraskich13. Widocznie Jan Abramowicz zdo³a³ przej¹æ maj¹tek Kobylnik, czego dowodem s¹ póniejsze spory wdowy po nim z s¹siadami. Zarówno Jan Abramowicz (herbu Lubicz odmienny), jak i jego ¿ona Dorota Wo³³owiczówna, byli wyznawcami kalwinizmu14. Na jakiej podstawie Hrehory Sanguszko nazwa³ Jana Abramowicza swoim szwagrem, trudno dociec. Maj¹tek Worniany, który dosta³ siê Janowi Abramowiczowi w 1587 r., nale¿a³ przedtem czêciowo do Ocików, którzy wykupili go od spadkobierców Heleny Dowgirdówny Pietkowej wirskiej, a czêciowo do Gaszto³dów, którzy w podobny sposób skupowali czêci tego maj¹tku od potomków kniazia Talimunta Krykowica wirskiego. 9 10 11 12 13 14 Ðîññèéñêèé ãîñóäàðñòâåííûé àðõèâ äðåâíèõ àêòîâ â Ìîñêâå, Metryka Litewska (dalej: ML), f. 389, nr 251, k. 172-176; Urzêdnicy Wielkiego Ksiêstwa Litewskiego. Spisy, t. I, województwo wileñskie XIV-XVIII wiek, red. A. Rachuba, Warszawa 2004, nr 372, s. 109. J. Wolff, Kniaziowie litewsko-ruscy od koñca czternastego wieku, Warszawa 1895, s. 271. Tam¿e, s. 614. Tam¿e, s. 495. ML, Êíèãà ñóäíûõ äåë 71 ( 285), äîê. 20; J. Wolff, Kniaziowie litewsko-ruscy..., s. 446. A. Ciechanowiecki, A. Rachuba, Rys genealogiczny rodziny Abramowiczów na Wornianach, Przegl¹d Wschodni, 1992, t. II, z. 3 (7), s. 595-609. 139 Dodatek ród³owy Wpis do ksiêgi grodzkiej oszmiañskiej Narodowe Historyczne Archiwum Bia³orusi w Miñsku, f. 1732-1 6, k. 512-512v Roku Tysi¹c siedemsetnego czterdziestego szóstego miesi¹ca Julii dwunastego dnia Na urzêdzie JKMci grodzkim oszmiañskim przede mn¹ Andrzejem Micha³em Chodzk¹ obonym, rotmistrzem i podstarocim s¹dowym powiatu oszmiañskiego15 od JW. IM pana Tadeusza Franciszka z Kozielska Ogiñskiego kasztelana trockiego, s¹dowego oszmiañskiego, przewalskiego, Babylickiego, Urygowskiego starosty, pu³kownika wojsk JKM i Rzeczypospolitej16 instalowany in comparendo personaliter s³uga JW. Pana Marcina Oskierki, kasztelana nowogrodzkiego, starosty miadzielskiego JM pan Ludwik Darna³³owicz regestr kopii ze wszytkich spraw do kancelarii Trybuna³u G³ównegoWKL oddanych opowiada³, prezentowa³ i ad acta poda³, który regestr podaj¹c prosi³ aby ze wszystk¹ w nim wyra¿on¹ rzecz¹ by³ do akt ksi¹g grodzkich powiatu oszmiañskiego przyjêty i wpisany, który przyj¹wszy a wpisuj¹c de verbo ad verbum tenor sequitur estque talis: Regestr kopii ze wszystkich spraw od JWW Ichmoæ panów Marcina i Teresy z Brzostowskich Oskirków kasztelaniców województwa nowogródzkiego, ma³¿onków, pod³ug dekretu roku Tysi¹c siedemset czterdziestego pierwszego, miesi¹ca Septembra pierwszego dnia w Trybunale ferowanego: primo JWW Ichmoæ PP Annie z Kozie³³ów Chomiñskiej pisarzowej WKL, matce i Benedyktowi Chomiñskiemu starocie Hubskiemu17. Secundo WW Ichm. Panom Ch³usewiczom podkomorzym wi³komirskim, ma³¿onkom18. Tercio WW Ichm. Panom Karolowi starocie Butwi³owskiemu, Micha³owi chor¹¿ycowi oszmiañskiemu Sulistrowskim19. Quarto Ichm. Panom Giedrojciom wszystkim. Quinto Jm panu Korejwie20. Sexto Ichm. XX karmelitom Zawirskim. Septimo przewielebnej Kapitule Wileñskiej. Wszystkim tym siedmiu stronom sensive ac distincte pod regestrem i datami sub nullite 15 16 17 18 19 20 140 Andrzej Micha³ Chodko, h. Kociesza obonym oszmiañskim by³ w latach 17141752, za podstarocim oszmiañskim w latach 1740-1749. Tadeusz Franciszek Ogiñski by³ kasztelanem trockim od listopada 1744 r. do marca 1770 r., kiedy to awansowa³ na wojewodê trockiego. Benedykt Chomiñski, syn Ludwika Jakuba, starosty oszmiañskiego i pisarza WKL, otrzyma³ starostwo hubskie po mierci brata Józefa Antoniego w 1738 r. Mo¿e chodziæ tu o którego z synów Krzysztofa Ch³usowicza, podczaszego wi³komirskiego w latach 1698-1713, który móg³ byæ podkomorzym wi³komirskim miêdzy 1735 a 1742 r. (zob.: Urzêdnicy Wielkiego Ksiêstwa Litewskiego, t. 1, s. 459). Zapewne syn Krzysztofa Franciszka Sulistrowskiego, chor¹¿ego oszmiañskiego w latach 1713-1737. Zapewne chodzi tu o Jana Aleksandra Koreywo, sêdziego grodzkiego oszmiañskiego (od 1658 r.) i podstarociego oszmiañskiego (od 1657 r.), zmar³ego 25 VIII 1665 r. documentorum na r¹k siedem przepisanych i w roku teraniejszym tysi¹c siedemset czterdziestym wtórym miesi¹ca Augusta trzynastego dnia oddanych do kancelarii Trybuna³u WKL: primo Tysi¹c piêæset czterdziestego pi¹tego, Marca trzydziestego dnia, indykta trzeciego przywilej króla Zygmunta Augusta na dobra Kobylnik panu Hrehoremu Hrehorowiczowi Ostykowiczowi kasztelanowi wileñskiemu dany21. Secundo Tysi¹c piêæset szeædziesi¹tego wtórego, Septrembra dwudziestego czwartego dnia zapis wieczysto darowny od ksiêcia Stefana Zbaraskiego wojewody witebskiego22 ¿onie swej ksiê¿nie Anastazji Mcis³awskiej dany. Tertio Tysi¹c piêæset siedemdziesi¹tego dziewi¹tego Julii dziewiêtnastego prawo wieczyste na Kobylnik od Anastazji ksiê¿niczki mcis³awskiej mê¿owi ksiêciu Zbaraskiemu, wojewodzie trockiemu23. Quarto Tysi¹c piêæset dziewiêædziesi¹t pi¹tego, Marca piêtnastego prawo wieczyste na dobra Kobylnik od ksiêcia Hrehorego Sanguszki24 panu Janowi Abramowiczowi wojewodzie smoleñskiemu25. Quinto tysi¹c szeæset dziesi¹tego, Decembra dwudziestego trzeciego dnia proces jejmoæ Pani Abramowiczowej26 wojewodziny smoleñskiej o to, ¿e ró¿ni wstêpy sobie formuj¹ do Puszczy Kobylnickiej. Sexto tysi¹c szeæset trzeciego maja szesnastego dekret trybunalski miêdzy jejmoæ pani¹ Abramowiczow¹ wojewodzin¹ smoleñsk¹ a JP Têczyñskim miecznym koronnym27. Septimo Tysi¹c szeæset czwartego maja dwudziestego ósmego dekret oczewisty trybunalski miêdzy JP Têczyñskim, miecznym koronnym a Ichmoæ PP Abramowiczami28. Octavo Tysi¹c szeæset czwartego, Augusta dwudziestego siódmego dnia list oddawczy Kobylnika Ichm. Panom Abramo21 22 23 24 25 26 27 28 Hrehory Hrehorowicz Ocik, h. Tr¹by, ¿onaty z ksiê¿niczk¹ Anastazj¹ Micha³ówn¹ Zas³awsk¹ - Mcis³awsk¹, piastowa³ urz¹d kasztelana wileñskiego od 1544 r. prawdopodobnie do mierci 20 IV 1558 r. Ksi¹¿ê Stefan Andrzejewic Zbaraski po raz pierwszy ¿onaty z Hann¹ Janówn¹ Zabrzeziñsk¹, za po raz wtóry z wdow¹ po Hryhorym Ociku, Nastazj¹ w 1559 r., wojewod¹ witebskim mianowany zosta³ w 1555 r. Zapis ten, obejmuj¹cy równie¿ obok Kobylnika dwór w ¯arach, jest wpisany do ksi¹g s¹dowych Metryki Litewskiej (S. 58, k. 215-217, opublik.: Àêòû, îòíîñÿùèåñÿ ê èñòîðèè Çàïàäíîé Ðîññèè, ñîáðàííûå è èçäàííûå Àðõåîãðàôè÷åñêîé êîìèññèåþ, Ñàíêò-Ïåòåðáóðã 1846-1853, ò. III, ñ. 247-249). Hrehory Lwowic Sanguszko Koszerski by³ synem Hanny Miko³ajówny Ocikówny, starocianki krewskiej i rumborskiej. Zapewne po Ocikach posiada³ prawa do Kobylnika. Jan Stanis³awowicz Abramowicz, wed³ug spisu urzêdników województwa smoleñskiego otrzyma³ nominacjê na wojewodê smoleñskiego dopiero 10 II 1596 r.; byæ mo¿e tej nominacji spodziewa³ siê wczeniej, gdy¿ jego poprzednik na tej godnoci, Jan Janowic Wo³miñski zmar³ w koñcu 1595 r. Dorota Wo³³owiczówna, córka Hrehorego Wo³³owicza kasztelana nowogródzkiego i Zofii Iwanówny Sapie¿anki. Jest to Gabriel Têczyñski, piastuj¹cy ten urz¹d od 14 III 1603 do 30 IV 1606 r., po czym awansowa³ na wojewodê lubelskiego. To jest Dorot¹ wdow¹ po Janie Abramowiczu, wojewodzin¹ smoleñsk¹ i jej synem Miko³ajem, póniejszym wojewod¹ trockim. 141 wiczom. Nono Tysi¹c szeæset czternastego, Julii trzeciego dnia granica opisana przez kompromis miêdzy dobrami Jasiewem (!) a Kobylnikiem29. Decimo Tysi¹c szeæset piêtnastego, Maja dwudziestego pi¹tego dnia ograniczenie kompromisarskie gruntów plebanii kobylnickiej z dobrami dwornymi kobylnickimi. Undecimo Tysi¹c szeæset dziewiêtnastego, Septembra pi¹tego dnia dekret podkomorski miêdzy Ichm. Panami D³u¿niewskimi30 a Ichm. Panami Abramowiczami possesorami Kobylnika. Tysi¹c siedemset trzydziestego pierwszego, Apryla dwudziestego pierwszego dnia prawo wieczyste przeda¿ne na Kobylnik od janie panów Chomiñskich starostów Oszmiañskich31 ma³¿onków JWW Ichm. Panom Oskirkom kasztelanom nowogródzkim ma³¿onkom dane32. Tysi¹c siedemset trzydziestego pierwszego Apryla dwudziestego pierwszego dnia assekuracja od tych¿e JWW Ichm. Panów Chomiñskich JWW Ichm panom Oskirkom kasztelanom nowogródzkim dane na wrócenie i oddanie papierów. Tysi¹c siedemset trzydziestego pierwszego, Augusta trzynastego proces w Trybunale JW. Im. Pana Oskierki kasztelana nowogródzkiego na Ichm. Panów Chomiñskich. Tysi¹c siedemset trzydziestego szóstego, Januarii dwudziestego ósmego proces JWW Ichm. Panów Oskierków na Ichm. Panów Chomiñskich33. Tysi¹c siedemset trzydziestego siódmego Maja trzynastego, dekreta³ w sprawie Ichm. Panów Oskierków z Ichm. Panami Chomiñskimi. Tysi¹c siedemset czterdziestego, Septembra szesnastego dnia dekret kontumacyjny w sprawie JW. Im. pana Oskierki kasztelana nowogródzkiego z Ichm. Panami Chomiñskimi i list pojezdny kopia za³ohy po wszystkich granicz¹cych kompetitorów na rok tysi¹c siedemset czterdziesty pierwszy wyniesionej. U tego regestra podpis rêki JM pana regenta kopijnego tymi s³owy: Ejtmin regent kopijny Trybunalski, który to regestr za podaniem onego przez wy¿ wyra¿on¹ osobê ad acta jest do ksi¹g grodzkich powiatu oszmiañskiego przyjêty i wpisany. JPJP Zab³ocki regestrowy. 29 30 31 32 33 142 Chodzi tu niew¹tpliwie o Jasieñ, wspomniany wy¿ej jako majêtnoæ nabyta przez Jana Karola Korsaka od Janusza Kiszki, póniejszego wojewody po³ockiego (od 1621 r. zob.: T. Wasilewski, Kiszka Janusz, h. D¹browa, PSB, t. XII, s. 508-510) i przeznaczon¹ na uposa¿enie bursy dla studentów Akademii Wileñskiej. Chodzi tu o Jana D³u¿niewskiego, syna Marcina, i jego ¿onê (Marcin ju¿ w 1616 r. nazwany by³ przez syna nieboszczykiem). Starost¹ oszmiañskim by³ od 1728 do 1736 r. Ludwik Jakub Chomiñski, wczeniej marsza³ek oszmiañski. Antoni Oskierko, od 1726 r. kasztelan nowogródzki. Chodzi to ju¿ zapewne o którego z synów Antoniego Oskierki Gerwazego Ludwika, Rafa³a Alojzego, Micha³a Stefana, Bogus³awa Leopolda, Kazimierza Macieja lub Marcina Teodora (zob.: Â. Ïàçäíÿêî¢, Àñêåðê³ ³ Àñê³ðê³, [w:] Âÿë³êàå Êíÿñòâà ˳òë¢ñêàå. Ýíöûêëàïåäûÿ, ò. 1, ̳íñê 2007, ñ. 257-258). Jan Têgowski doktor habilitowany, profesor Uniwersytetu w Bia³ymstoku, kierownik Zak³adu historii redniowiecza i nauk pomocniczych historii do koñca XVIII w. w Instytucie Historii UwB; zainteresowania badawcze koncentruj¹ siê wokó³ dziejów redniowiecznych Polski i Wielkiego Ksiêstwa Litewskiego, dynastycznej genealogii redniowiecznej i wczesnonowo¿ytnej Korony, Wielkiego Ksiêstwa Litewskiego i Rusi; zajmuje siê te¿ heraldyk¹ i edytorstwem róde³; jest autorem monografii Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów oraz licznych artyku³ów, g³ównie z dziedziny genealogii. 143