Zarys dziejów - Bractwo Czarnej Wody

niej głównie osoby wypoczywające w ośrodkach w Tleniu.
Również 22 lipca zostały przeprowadzone zawody wędkarskie dla dzieci. Odbyły się one przy zaporze i stanicy wodnej w
Żurze. Wszyscy uczestnicy otrzymali nagrody wędkarskie, najlepsi dyplomy, a zwycięzca Puchar Prezesa Bractwa Czarnej Wody.
Opiekunami zawodników byli ich bliscy (rodzice lub dziadkowie).
22 lipca w czasie festynu we Wdeckim Parku Krajobrazowym
Bractwo wraz z wędkarzami z koła w Osiu przeprowadziło egzamin na kartę wędkarską dla dzieci. Promowało też swoje działania poprzez telewizję regionalną (pokazywano nasze stoisko,
egzamin wędkarski oraz wywiad z prezesem Bractwa – zaprezentowano głównie fragment związany z obu programami „Działaj
lokalnie”). Dla najlepszego stoiska z rękodziełem ludowym
Bractwo ufundowało puchar.
14 sierpnia w związku z festynem organizowanym w Tleniu
przez GOK Osie przeprowadzono drugą wycieczkę autokarową
„Szlakiem profesora Hoffmanna”. Również w niej najliczniejszą grupę stanowili wypoczywający w Tleniu.
Od 12 do 15 sierpnia Koło Turystów Wodnych „Celuloza”
zorganizowało IX Ogólnopolski Maraton Kajakowy Turystów
„Zapora Żur 2006” połączony z Turystycznym Festiwalem Kajakowym „Rzeka Wda 2006”. Bractwo udostępniło uczestnikom
stanicę wodną (hangar) oraz ufundowało dwa puchary – dla
zdobywców 3.miejsca w klasyfikacji generalnej Maratonu i Festiwalu oraz dla najstarszego uczestnika.
2 i 3 września Bractwo zorganizowało spływ kajakowy rzeka
Wdą. Pierwszego dnia trasa prowadziła z łąki Sprawnia (powyżej
„zwalonego mostu”) przez Starą Rzekę i Tleń do Żura. Tam rozbiliśmy biwak i spotkaliśmy się przy ognisku. Następnego dnia popłynęliśmy przez Gródek, Leosię i Bedlenki do Wyrwy.
15 września odbył się złaz „Grzybobranie”. Niektórzy
uczestnicy zbierali grzyby w lesie, inni (w ramach „Sprzątania
świata”) śmieci i odpady po remoncie hangaru. Potem wszyscy
spotkali się przy ognisku.
23 września pożegnaliśmy lato tam, gdzie trzy miesiące
wcześniej je powitaliśmy, czyli w ośrodku Nadleśnictwa w
Grzybku. Szczególnym powodzeniem cieszyło się spotkanie i
dyskusje przy ognisku.
30 września odbyły się XVII Biegi Oskie. Pomysłodawcą i
organizatorem biegu głównego (7,5 km), prowadzącego z zapory
w Żurze przez Grzybek do Osia, było Bractwo. Nasze stowarzyszenie ufundowało też puchary dla zwycięzców w kategoriach do
39 lat i powyżej. Sfinansowaliśmy również część nagród rzeczowych, a wszyscy uczestnicy biegu otrzymali publikacje o profesorze Hofmannie.
W dniach 30 września - 1 października członkowie 7 Drużyny Harcerskiej z Osia zorganizowali biwak związany ze Świętem
Szarych Szeregów oraz Dniem Turystyki. W czasie jego trwania przeprowadzono wycieczkę rowerową do Żura z ogniskiem
przy hangarze i wycieczkę rowerową Osie - Brzeziny - Spławie Żur - Osie ze szkoleniem w zakresie terenoznawstwa. Trzech
członków drużyny złożyło Przyrzeczenie Harcerskie.
21 października w lasach nad Zalewem Żurskim rozegrano
Imprezę na Orientację. W zawodach wzięli udział gimnazjaliści
z Warlubia, Gródka i Osia oraz uczniowie SP Osie. Startowały pary dziewcząt i chłopców – razem 24 patrole. Najlepsi w poszczególnych kategoriach otrzymali puchary, za trzy pierwsze miejsca
wręczono dodatkowo medale, dyplomy i publikację o profesorze
Hoffmannie oraz szlaku turystycznym jego imienia. Pozostali zawodnicy dostali na pamiątkę zestaw widokówek „Gmina Osie na
dawnej fotografii”.
12 listopada, w 121 rocznicę urodzin profesora Hoffmanna,
przedstawiciele Bractwa oraz 7 Drużyny Harcerskiej im. Szarych
Szeregów z Osia uczestniczyli w półtoragodzinnej wycieczce autokarowej. Byliśmy w Tleniu i Gródku, gdzie pod tablicami upamiętniającymi Profesora złożyliśmy wiązanki kwiatów, odwiedziliśmy
też Żur.
W związku z dużym zapotrzebowaniem na przewodnik historyczno-turystyczny „Profesor Alfons Hoffmann – człowiek, który
oświetlił Pomorze”, będący głównym elementem poprzedniego projektu, doprowadziliśmy do wydania kolejnych 600 egzemplarzy tej
publikacji.
24 listopada podsumowujemy nasze prace m. in. wystawą
zdjęć historycznych związanych z osobą profesora Hoffmanna oraz
działalnością Klubu Kajakowego WDA, jak również fotografii obrazujących realizację projektu. Opracowaliśmy też folder mówiący o działalności rekreacyjno-kulturalnej Alfonsa Hoffmanna i jego
współpracowników oraz o naszym projekcie.
Nasi partnerzy w realizacji projektu
Wójt i Urząd Gminy w Osiu, Wójt Gminy Drzycim, Gminny
Ośrodek Kultury w Osiu, Zespół Szkół w Osiu, Szkoła Podstawowa
w Brzezinach, Zarząd Oddziału ZNP w Osiu, ZHP 7 Drużyna Harcerska im. Szarych Szeregów w Osiu, Spółka Elektrownie Wodne w
Samociążku, Elektrownia Żur, Elektrownia Gródek, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Toruniu, Nadleśnictwo Osie, Bank
Spółdzielczy w Osiu, Klub Turystów Wodnych „Celuloza” Świecie,
Ochotnicza Straż Pożarna w Osiu, Liga Kobiet Polskich Koło w
Osiu, Polski Związek Wędkarski Koło w Osiu, Zarząd Gminny LZS
w Osiu, Wdecki Park Krajobrazowy, Marek Malinowski, Anna i
Zbigniew Troka, mieszkańcy Żura i Wałkowisk.
Koszty projektu
Planowany budżet realizowanego projektu wynosił 14840 zł. W
rzeczywistości zamknie się on kwotą 26800 zł.
4800 zł wydaliśmy na zakup kajaków z wyposażeniem, prace
przy hangarze i w jego otoczeniu kosztowały 7350 zł, prawie 4900 zł
zapłaciliśmy za dodruk 600 egzemplarzy publikacji o profesorze
Hoffmannie, koszt przygotowania i przeprowadzenia imprez wyniósł
około 1500 zł, na materiały związane z promocją projektu i inne prace organizacyjne przeznaczyliśmy 1250 zł. Ponadto koszty przepracowanego społecznie przez członków i partnerów Bractwa czasu
(700 godzin) można szacować na 7000 zł.
Powyższe przedsięwzięcia zostały sfinansowane przez Lokalną
Organizację Grantową (Inkubator Przedsiębiorczości w Świeciu)
dotacją 5000 zł. Partnerzy Bractwa udzielili nam pomocy rzeczowej
i finansowej w kwocie prawie 8200 zł. Bractwo przekazało na cele
projektu około 6600 zł, częściowo z indywidualnych wpłat członków. Nasz wkład niefinansowy w postaci pracy wyniósł 7000 zł.
Osie, 24.11.2006
Zarys dziejów
Klubu Kajakowego „Wda” w Żurze
Klub Kajakowy „Wda” przy Elektrowni Żur utworzono w
1931 r. z inicjatywy Alfonsa Hoffmanna - dyrektora Pomorskiej
Elektrowni Krajowej „Gródek” SA. Do rejestru stowarzyszeń i
związków Urzędu Wojewódzkiego Pomorskiego został wpisany 9
października 1933 r. Był m.in. członkiem Polskiego Związku Kajakowego. Posiadał nawet swój sztandar, który 3 maja 1935 r. poświęcił w obecności przedstawicieli innych towarzystw ks. proboszcz Jan Bruski z Osia. Funkcję prezesa pełnił Jan Glama (kierownik Elektrowni Żur), sekretarza - Bronisław Januszewski,
skarbnika – Oskar Vogt (leśniczy Leśnictwa Wydry), kapitana turystycznego – Franciszek Flisikowski, instruktora oświatowego –
J. Lorek (nauczyciel Szkoły Podstawowej w Wałkowiskach).
Członkiem Honorowym Klubu od stycznia 1936 r. był inż. Alfons
Hoffmann. Klub liczył od 23 do 30 członków, którymi w większości byli pracownicy elektrowni. Jego przystań mieściła się początkowo przy zamku wodnym, nad kanałem. Później, przy zaporze,
wybudowano wraz z obszernym hangarem nową. Posiadał własny
sprzęt: kajaki, rowery wodne i łodzie. Członkowie Klubu uczestniczyli w wielu imprezach turystycznych, w tym organizowanych
przez Polski Związek Kajakowy. Spływano nie tylko Wdą, również Brdą, Wisłą, Drwęcą. Bronisław Januszewski zredagował w
połowie lat 30-tych jeden z pierwszych na Pomorzu (jeśli nie
pierwszy) przewodnik turystyczny nie tylko po Wdzie, ale także
jeziorach Szwajcarii Kaszubskiej. Zawierał on, oprócz szczegółowego opisu szlaku, m.in. cenniki noclegów i przewozu sprzętu, a
także zestaw mapek dróg wodnych wraz z kilometrażem. Organizatorem wycieczek i spływów był w okresie międzywojennym
głównie Franciszek Flisikowski, po wojnie zaś także Jan Miesała
(junior). Pierwszy z wymienionych, za zasługi położone nad rozwojem kajakarstwa w Polsce, odznaczony został w 1984 r. przez
Zarząd Polskiego Związku Kajakowego złotą odznaką honorową.
Warto dodać, iż nieco wcześniej - pod koniec lat dwudziestych
XX wieku - powstał bliźniaczy klub przy Elektrowni Gródek.
Na zaporze w Żurze corocznie organizowano uroczyste obchody Dni Morza. W ten sposób podkreślano szczególny związek
Elektrowni Żur z Gdynią. Ten największy w ówczesnej Polsce zakład wodno-elektryczny zbudowano przecież głównie w celu zaopatrywania tego portowego miasta i jego okolic w energię elektryczną. W 1934 r. Dni Morza rozpoczęły się od uroczystego nabożeństwa w kościele parafialnym w Osiu. Od 16.00 pływano łodziami, kajakami i rowerami wodnymi po Zalewie Żurskim. Wiele
emocji dostarczyły widzom i uczestnikom zawody kajakowe jedy-
nek i dwójek. Wieczorem puszczano wianki na wodę, podziwiano
pokazy sztucznych ogni, żywe obrazy w wykonaniu dzieci, rozmawiano przy ognisku. Później rozpoczęła się trwająca do rana
zabawa taneczna. W obchodach Dni Morza uczestniczyło około
2000 osób, które przyjechały do Żuru z terenu powiatu świeckiego. Dziesięć procent dochodu ze wstępów przekazano na Fundusz
Obrony Morza. Pozostałą część dochodu przeznaczono na zakup i
naprawę sprzętu wodnego oraz organizację imprez sportowokulturalnych. Zabawy z okazji Dni Morza odbywały się regularnie
do początku lat 80-tych.O ich popularności świadczy to, iż kiedy
pewnego roku, wyjątkowo, zabawy nie zorganizowano, mieszkańcy powiatu świeckiego przybyli na nią tłumnie mimo braku plakatów.
Alfons Hoffmann był entuzjastą turystyki. W krajobrazowo
najpiękniejszych zakątkach Zalewu zbudowano przystanie, zaś
wokół niego wytyczono, według projektu dyrektora PEK „Gródek”, trasę spacerową. Najatrakcyjniejsza jej część prowadziła z
Żura do Tlenia i przez miejscowych nazwaną została Promenadą
Hoffmanna. W Żurze pomyślano również o kajakarzach. W
przedwojennym przewodniku po Wdzie, autorstwa Marii Podhorskiej Okołów, czytamy: Szeroko rozlanym jeziorem dojeżdżamy do
kanału roboczego (w lewym końcu jeziora) i do elektrowni Żur.
Tutaj zrobiono wszystko, aby ułatwić życie kajakowca. Mechaniczna przenośnia spuszcza na wodę kajak po drugiej stronie
urządzeń elektrowni, a do rozporządzenia kajakowców jest mieszkanie z kuchnią elektryczną, gdzie każdemu wolno zanocować i
odpocząć. (…)Zarząd Żuru ustawił na Czarnej Wodzie poniżej jeż.
Wdzydze szereg tablic orientacyjnych, celowo pomyślanych; natomiast kilometraż umieszczony w kilku punktach na mostach jest
nieścisły. Alfons Hoffmann był wówczas nie tylko inicjatorem życia turystycznego, ale również kulturalnego, np. prowadził naukę
polskich tańców ludowych. Z jego inicjatywy przy elektrowni
czynna była w okresie międzywojennym także świetlica z czytelnią, gdzie można było przeczytać bieżącą prasę, wypożyczyć
książki.
Klub organizował również obchody świąt narodowych. Po
uchwaleniu przez Sejm RP latem 1938 r. Święta Niepodległości,
członkowie klubu przygotowali 11 listopada program artystyczny,
nawiązujący treścią do powstania Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego. Dwugodzinne przedstawienie sceniczne zawierało obrazy z życia legionowego, skecze, piosenki żołnierskie. Z kolei z
okazji 3 Maja wystawiono w 1939 r. sztukę obyczajową „Ciotka
Karola”. Została ona entuzjastycznie przyjęta przez widzów.
Wojna przerwała działalność Klubu. Po wojnie pracownicy
wyremontowali ocalały sprzęt, dokupiono kajaki, łodzie, namioty.
Klub działał w ramach istniejącego w Żurze Koła Sportowego
„Ogniwo”. Znowu organizowano spływy kajakowe. Często
uczestniczyło w nich 30-50 osób. Do największych imprez kajakowych, w których uczestniczyli członkowie Klubu, należał
Okręgowy Spływ Kajakowy Wdą oraz Ogólnopolski Spływ Wodny PTTK na Wiśle Bydgoszcz Brdyujście – Gdańsk. W obydwu
imprezach wzięło udział łącznie kilkaset osób. Od lat 70-tych
sprzęt był wykorzystywany indywidualnie przez pracowników i
członków ich rodzin. Podobnie jak przed wojną, działał też teatr
amatorski, którego członkami byli w większości członkowie Klubu Kajakowego „Wda”. Kiedy w 1950 r. wybudowano w Żurze
Dom Socjalny z obszerną salą widowiskową wyposażoną nawet w
scenę teatralną, aktorzy-amatorzy zyskali komfortowe warunki dla
swej działalności. W repertuarze dominował repertuar klasyczny.
Wystawiono m.in. „Zemstę” Aleksandra Fredry i „Dzieje grzechu”
Stefana Żeromskiego. Do najaktywniejszych członków zespołu należeli: Roman Rychlicki, Maksymilian Pająkowski Janusz Kotowicz,
Jan Miesała (junior), Kazimierz Gańcza, Irena Makowska. Przedstawienia reżyserował Maksymilian Chudecki. Z kółkiem teatralnym
współpracowała pani Elżbieta Gańcza – kierownik Szkoły Podstawowej w Wałkowiskach. Spektakle prezentowano nie tylko w Żurze.
Wyjeżdżano także do sąsiednich miejscowości np. Osia, Drzycimia.
Kiedy przegląda się dawne zdjęcia , zaskakuje ogromna ilość imprez
turystycznych, w tym kajakowych, a także kulturalnych. To w dużej
mierze zasługa prof. Alfonsa Hoffmanna, który w okresie międzywojennym zaszczepił swoim pracownikom zamiłowanie do czynnego
wypoczynku na łonie przyrody, doskonalenia umiejętności artystycznych – muzycznych, aktorskich.
Informacja o Bractwie
Bractwo Czarnej Wody jest stowarzyszeniem zarejestrowanym
w KRS pod numerem 0000003678 i istnieje od października 2000
roku. Wśród celów naszej działalności są m. in.: promowanie naszych terenów, działania na rzecz rozwoju turystyki, ochrona środowiska przyrodniczego i kulturowego oraz edukacja i działalność wydawnicza. Kontynuujemy działalność istniejącego poprzednio w
Osiu Koła Terenowego nr 1 Towarzystwa Miłośników Borów Tucholskich.
Nasze działania to m. in. uczestnictwo w pracach organów społecznych związanych z ekologią (m. in. w opracowywaniu i opiniowaniu dokumentów o charakterze strategii i programów na szczeblu
gminnym, powiatowym i regionalnym, członek Bractwa reprezentuje
organizacje ekologiczne województwa w Forum Rezerwatu Biosfery
„Bory Tucholskie”), organizacja i współorganizacja konkursów o
tematyce ekologicznej i regionalnej, organizowanie imprez turystycznych (w tym wycieczek po naszym terenie). Wydaliśmy zestaw
widokówek „Gmina Osie na dawnej fotografii”, publikację „Profesor
Alfons Hoffmann – człowiek, który oświetlił Pomorze”, pozyskaliśmy środki na sfinansowanie programu telewizyjnego o atrakcjach
naszych terenów oraz wydanie części nakładu mapy Wdeckiego Parku Krajobrazowego.
OPIS PROJEKTU
W maju 2006 roku opracowaliśmy projekt pn. „Wskrzeszamy
turystyczno-rekreacyjną
działalność
profesora
Alfonsa
Hoffmanna”. Jest on kontynuacją projektu wykonanego w 2005 roku w ramach programu „Działaj lokalnie IV”, a zatytułowanego
„Dziedzictwo profesora Alfonsa Hoffmanna – z chlubnej karty dziejów powiatu świeckiego”. Poprzednie działania zakończyliśmy wydaniem przewodnika historyczno-turystycznego opisującego życie i
działalność prof. Hoffmanna (głównie zawodową), elektrownie w
Żurze i Gródku oraz żółty szlak turystyczny im. Hoffmanna. Projekt
ten znalazł się w grupie 52 wyróżnionych (na 618 zrealizowanych w
Polsce) przez organizatorów programu „Działaj lokalnie IV”, tj. Polsko-Amerykańską Fundację Wolności oraz Akademię Rozwoju Filantropii w Polsce.
Obecny projekt uzyskał dotację od Stowarzyszenia Wspierania
Rozwoju Gospodarczego Ziemi Świeckiej „Inkubator Przedsiębiorczości” w Świeciu w ramach programu „Działaj lokalnie V” oraz
szerokie wsparcie samorządu, instytucji i zakładów pracy działających na terenie gminy i poza nią. Miał on na celu m. in. spopularyzować postać prof. Hoffmanna jako organizatora turystyki i rekreacji
oraz rozpocząć przywracanie terenowi przy zaporze elektrowni w
Żurze jego poprzedniego charakteru i znaczenia.
24 czerwca ze wspólnej inicjatywy samorządu gminy Osie
oraz Bractwa Czarnej Wody został odsłonięty w Tleniu obelisk z
tablicą upamiętniającą działalność profesora Alfonsa
Hoffmanna. Uroczystość była łącznikiem między projektem zeszłorocznym (zresztą w jego wyniku została podjęta) a obecnie realizowanymi pracami. Odsłonięcia tablicy dokonał syn profesora
Hoffmanna – Marian.
Prace związane z zagospodarowaniem terenu
koło zapory Elektrowni Wodnej w Żurze
Najważniejszym działaniem w ramach projektu było uratowanie
przed dalszym zniszczeniem budynku przed- i powojennej stanicy
wodnej (tzw. hangaru) koło zapory elektrowni w Żurze. W związku
z tym wymieniono część zniszczonych elementów dachu (elementy konstrukcyjne – belki i deski) oraz położono nową papę na całej powierzchni dachowej (dużego i małego hangaru) – około 200
m². Ze względu na konieczność fachowej naprawy prace te wykonali wynajęci cieśle. Wymienione zostały uszkodzone deski w ścianach bocznych stanicy.
Tzw. duży hangar został przygotowany zarówno do przechowywania sprzętu wodnego, jak i ewentualnego przeprowadzenia
imprez. Usunięto wszystkie niepotrzebne elementy oraz śmieci.
Przeprowadzono prace wokół stanicy wodnej. Wycięto i usunięto dziko rosnące krzewy, zebrano wszystkie śmieci. Zatrudniona
wcześniej przez Urząd Gminy w Osiu firma wykonała i ustawiła
(wmontowała na stałe) ławki dla wypoczywających na tym terenie.
Ta sama firma przeprowadziła rekultywację terenu – usunięcie
resztek pni i korzeni oraz wyrównanie terenu przy pomocy specjalistycznego sprzętu. Część końcowa prac została wykonana ręcznie.
Oczyściliśmy też teren, na którym można pozostawiać samochody i
inne pojazdy.
Bractwo zakupiło 4 kajaki oraz 12 kamizelek asekuracyjnych
i ratunkowych (w różnych rozmiarach) na potrzeby założonej w
stanicy wypożyczalni kajaków. Przygotowano uwzględniający
bezpieczne użytkowanie sprzętu regulamin wypożyczalni. Do
pracy w wypożyczalni zatrudniono (formalnie Urząd Gminy w
Osiu) bezrobotnego mieszkańca Żura.
Wykonano i zamontowano kraty zabezpieczające wejście i
otwór okienny małego hangaru, w którym planujemy przechowywanie kajaków. Pozwoli to na ubezpieczenie naszego sprzętu od
kradzieży i zniszczenia.
Związana z prowadzeniem wypożyczalni oraz turystyką działalność Bractwa została ubezpieczona od odpowiedzialności cywilnej
Odnowiona została i na nowy sezon zawiśnie w stanicy historyczna tablica przystani wodnej.
Imprezy promujące Żur i okolice
jako atrakcyjne miejsce turystyki i rekreacji
24 czerwca odbyła się impreza mająca promować nasze okolice – „Wianki świętojańskie” w Grzybku. W jej trakcie przeprowadzono konkurs na najpiękniejszy wianek. Czas spędzano przy
ognisku i na tańcach.W uroczystości, jako gość honorowy, uczestniczył syn prof. A. Hoffmanna – Marian, wraz z rodziną.
22 lipca zorganizowaliśmy pierwszą wycieczkę autokarową
„Szlakiem profesora Alfonsa Hoffmanna”. Prowadziła ona z
Osia i Tlenia do Żura (zwiedzanie zapory i elektrowni oraz stanicy
wodnej, oglądanie zawodów wędkarskich dla dzieci), Gródka (zapora i elektrownia) i Leosi (Diabelski Kamień). Uczestniczyły w