Caput 1 Rubricae generales
Transkrypt
Caput 1 Rubricae generales
Rubricae 25 iulii 1960 2 3 SACRA RITUUM CONGREGATIO DECRETUM ovo rubricarum corpore, a Summo Pontifice Ioanne XXIII, Motu proprio «Rubricarum instructum» diei 23 iulii anno 1960 approbato posteroque die a Sacra Rituum Congregatione promulgato, vix fieri non potuit quin eadem Sacra Rituum Congregatio novam Missalis romani editionem, ad dictum rubricarum codicem plane accommodatam, pararet. Itaque, uti moris est, Vaticana editorialis Domus, typis itidem Vaticanis, praefatam editionem imprimi fecit, quam antea Sacra Rituum Congregatio sedula recognovit attentione; hinc est quod praesens Vaticana Missalis romani editio uti «typica» declaratur, ab iis quibus iure competit, in omnibus et per omnia, integre et absolute, producenda, hac quidem concessa facultate, ut ea quae commoditatis causa alio quoque loco iteranda esse censeant, ibi exscribant, dummodo ea omnia proprio etiam loco serventur. In fidem, etc. N Romae, ex aedibus Sacrae Rituum Congregationis, die 23 iunii 1962. z A. M. Card. LARRAONA, S. R. C. Praefectus. L. z S. Henricus Dante, S. R. C. a secretis 4 Index I Rubricæ generales 13 1 Rubricae generales 15 1.1 Normae generales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 1.2 De die liturgico in genere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 1.3 De dominicis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 1.4 De feriis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 1.5 De vigiliis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 1.6 De festis et calendario . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 1.6.1 De natura et proprietate festorum . . . . . . . . . . . . . 19 1.6.2 De calendario et festis in eo inscribendis . . . . . . . . . . 21 1.6.3 De festorum die proprio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 1.7 De octavis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 1.7.1 De octavis in genere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 1.7.2 De octavis I classis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 1.7.3 De octavis II classis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 1.8 De anni temporibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 1.8.1 De tempore Adventus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 1.8.2 De tempore natalicio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 1.8.3 De tempore Septuagesimae . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 1.8.4 De tempore quadragesimali . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 1.8.5 De tempore paschali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 1.8.6 De tempore «per annum» . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 1.9 De sancta Maria in sabbato . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 1.10 De Litaniis maioribus et minoribus . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 1.10.1 De Litaniis maioribus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 1.10.2 De Litaniis minoribus seu de Rogationibus . . . . . . . . . 26 1.11 De praecedentia dierum liturgicorum . . . . . . . . . . . . . . . . 26 1.12 De dierum liturgicorum occurrentia . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 1.13 De dierum liturgicorum occurrentia accidentali eorumque translatione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 1.14 De [. . . ] occurrentia perpetua [. . . ] . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 1.15 De concurrentia dierum liturgicorum . . . . . . . . . . . . . . . . 29 1.16 De commemorationibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 1.17 De conclusione orationum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 1.18 De coloribus paramentorum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 1.18.1 De coloribus paramentorum in genere . . . . . . . . . . . 32 1.18.2 De colore albo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 1.18.3 De colore rubro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 5 6 INDEX 1.18.4 De colore viridi . . . . . . . 1.18.5 De colore violaceo . . . . . 1.18.6 De colore nigro . . . . . . . 1.19 De usu et qualitate paramentorum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 33 34 35 2 Rubricae generales breviarii romani 2.1 Normae generales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2 De tempore dicendi Horas canonicas . . . . . . . . . . . . 2.3 De calendario adhibendo in recitatione divini Officii . . . 2.4 De ordinando divino Officio . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.1 De ordinando divino Officio in genere . . . . . . . 2.4.2 De Officio dominicali . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.3 De Officio festivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.4 De Officio semifestivo . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.5 De Officio ordinario . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.6 De Officio feriali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.7 De quibusdam peculiaritatibus in ordinando Officio 2.5 De diversis Officii partibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.1 De initio et fine Horarum . . . . . . . . . . . . . . 2.5.2 De conclusione Officii . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.3 De invitatorio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.4 De hymnis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.5 De antiphonis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.6 De psalmis et canticis . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.7 De symbolo athanasiano . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.8 De versibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.9 De absolutionibus et benedictionibus ante lectiones 2.5.10 De lectionibus ad Matutinum . . . . . . . . . . . . 2.5.11 De responsoriis post lectiones ad Matutinum . . . 2.5.12 De hymno Te Deum . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.13 De capitulis, et de lectione brevi ad Primam . . . . 2.5.14 De responsoriis brevibus Horarum minorum . . . . 2.5.15 De orationibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.16 De commemorationibus . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.17 De precibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.6 De ratione signo crucis [. . . ] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . divino . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 37 37 38 39 39 40 41 41 41 42 42 43 43 44 44 44 45 45 46 46 46 46 48 49 50 50 51 51 52 52 3 Rubricae generales missalis romani 3.1 Notiones et normae generales . . . . . . . . . . 3.2 De calendario adhibendo in Missae celebratione 3.3 De Missa conventuali . . . . . . . . . . . . . . . 3.4 De Missa in dominicis et feriis . . . . . . . . . . 3.5 De Missis festivis . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.6 De Missis votivis . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.6.1 De Missis votivis in genere . . . . . . . 3.6.2 De Missis votivis I classis . . . . . . . . 3.6.3 De Missis votivis II classis . . . . . . . . 3.6.4 De Missis votivis III classis . . . . . . . 3.6.5 De Missis votivis IV classis . . . . . . . 3.7 De Missis defunctorum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 55 56 57 59 59 60 60 63 64 71 71 72 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . INDEX 3.8 3.9 4 De 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 7 3.7.1 De Missis defunctorum in genere . . . . . . . . . . . . . . 3.7.2 De Missis defunctorum I classis . . . . . . . . . . . . . . . 3.7.3 De Missis defunctorum II classis . . . . . . . . . . . . . . 3.7.4 De Missis defunctorum III classis . . . . . . . . . . . . . . 3.7.5 De Missis defunctorum IV classis, seu «cotidianis» . . . . De diversis Missae partibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.8.1 De psalmo ‘Iudica me, Deus’, confessione et altaris incensatione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.8.2 De antiphona ad Introitum, et ‘Kyrie, eleison’ . . . . . . . 3.8.3 De hymno ‘Gloria in excelsis’ . . . . . . . . . . . . . . . . 3.8.4 De orationibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.8.5 De lectionibus et aliis usque ad Evangelium . . . . . . . . 3.8.6 De symbolo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.8.7 De antiphona ad Offertorium et de orationibus secretis . . 3.8.8 De praefatione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.8.9 De Canone Missa et aliis usque ad postcommunionem . . 3.8.10 De conclusione Missce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De his quae clara voce aut secreto [. . . ] . . . . . . . . . . . . . . . 3.9.1 De ordine genuflectendi, sedendi et standi in Missa . . . . 3.9.2 De praeparatione altaris ad Missam . . . . . . . . . . . . 72 73 74 75 76 76 76 77 77 78 82 83 84 84 86 86 87 89 90 anno et eius partibus 91 De anni correctione, eiusque necessitate, ac calendario gregoriano 91 Quatuor Tempora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 De nuptiarum celebratione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 De cyclo decennovennali aurei numeri . . . . . . . . . . . . . . . 92 Modus [. . . ] cognoscendi aureum numerum . . . . . . . . . . . . 93 De epactis et noviluniis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 De indictione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 De festis mobilibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 5 Calendarium 6 Ritus servandus in celebratione Missae 6.1 De praeparatione sacerdotis celebraturi . . . . . . . . . . . . . . . 6.2 De ingressu sacerdotis ad altare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.3 De initio Missae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.4 De antiphona ad Introitum [. . . ] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.5 De oratione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.6 De Epistola graduali et aliis [. . . ] . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.7 De antiphona ad Offertorium [. . . ] . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.8 De Canone Missae usque ad Consecrationem . . . . . . . . . . . 6.9 De Canone post Consecrationem usque ad orationem dominicam 6.10 De oratione dominica et aliis [. . . ] . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.11 De antiphona ad Communionem [. . . ] . . . . . . . . . . . . . . . 6.12 De benedictione in fine Missae et Evangelio sancti Ioannis . . . . 6.13 De his quae omittuntur in Missa defunctorum . . . . . . . . . . . 6.14 De agendis, si sacerdos bis vel ter eodem die celebret . . . . . . . 99 113 113 114 115 117 118 119 121 124 126 127 131 131 133 134 8 INDEX 7 De defectibus in celebratione missae occurrentibus 7.1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.2 De defectibus materiae . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.3 De defectu panis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.4 De defectu vini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.5 De defectibus formae . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.6 De defectibus ministri . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.7 De defectu intentionis . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.8 De defectibus dispositions animae . . . . . . . . . . . 7.9 De defectibus dispositionis corporis . . . . . . . . . . 7.10 De defectibus in ministerio ipso occurrentibus . . . . . . . . . . . . . . 135 135 135 135 136 137 137 138 138 138 139 8 Appendices 8.1 Tabella occurrentiae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.2 Tabella concurrentiae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.3 Notanda in tabellas occurrentiae et concurrentiae . . . . . . . . . 141 141 142 142 II Propria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 9 Proprium de tempore 145 9.1 Tempus Adventus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 9.1.1 Dominicae Adventus (I classis) . . . . . . . . . . . . . . . 145 9.1.2 Feria quarta Quattuor Temporum Adventus (II classis) . 146 9.1.3 Sabbato Quattuor Temporum Adventus (II classis) . . . . 146 9.1.4 Die 24 decembris – In Vigilia Nativitatis Domini (I classis) 146 9.2 Tempus natalicium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 9.2.1 Tempus Nativitatis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 9.2.2 Tempus Epiphaniæ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 9.3 Tempus per annum ante Septuagesimam . . . . . . . . . . . . . . 150 9.3.1 Dominicæ secunda usque ad sextam post Epiphaniam (II classis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 9.4 Tempus Septuagesimæ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 9.4.1 Dominicæ in Septuagesima, Sexagesima et Quinquagesima (II classis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 9.5 Tempus Quadragesimale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 9.5.1 Tempus Quadragesimæ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 9.5.2 Tempus Passionis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 9.6 Tempus Paschale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157 9.6.1 Tempus Paschatis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157 9.6.2 Tempus Ascensionis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 9.6.3 Octava Pentecostes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160 9.7 Tempus per annum post Pentecosten . . . . . . . . . . . . . . . . 161 9.7.1 In Festo SS.mæ Trinitatis (I classis) . . . . . . . . . . . . 161 9.7.2 Missa dominicae primae post Pentecosten . . . . . . . . . 161 9.7.3 In Festo SS.mi Corporis Christi – Feria V post festum SS.mæ Trinitatis (I classis) . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 9.7.4 Dominicae secunda usque ad ultimam post Pentecosten (II classis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162 INDEX 9 9.7.5 9.7.6 9.7.7 9.7.8 Feria Sexta Post Dominicam II Post Pentecosten In Festo Sacratissimi Cordis Iesu (I classis) . . . . . . . . . . . . . Feria quarta Quattuor Temporum septembris (II classis) . Feria sexta Quattuor Temporum septembris (II classis) . Sabbato Quattuor Temporum septembris (II classis) . . . 10 Proprium sanctorum 10.1 Die 8 decembris – In Conceptione Immaculata BMV (I classis) . 10.2 Die 25 ianuarii – Conversionis S. Pauli Ap. (III classis) . . . . . . 10.3 Die 2 II – In Purificatione Beatae Mariae Virginis (II classis) . . 10.3.1 De benedictione et processione . . . . . . . . . . . . . . . 10.3.2 De Missa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.4 Die 22 februarii – Cathedrae S. Petri Ap. (II classis) . . . . . . . 10.5 Die 25 martii – In Annuntiatione BMV (I classis) . . . . . . . . . 10.6 Feria VI post dominicam I Passionis – Semptem Dolorum Beatae Mariae Virginis (commemoratio) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.7 Die 25 IV – S. Marci Evangelistae, Litaniae maiores (II classis) . 10.8 Die 1 V – Sancti Ioseph Opificis (I classis) . . . . . . . . . . . . . 10.9 Die 23 VI – Vigilia Nativitatis S. Ioannis Baptistae (II classis) . 10.10Die 24 VI – Nativitatis Sancti Ioannis Baptistae (I classis) . . . . 10.11Die 28 VI – In vigilia Ss. Petri et Pauli App. (II classis) . . . . . 10.12Die 29 VI – Ss. Petri et Pauli App. (I classis) . . . . . . . . . . . 10.13Die 30 VI – Commemoratio S. Pauli Apostoli . . . . . . . . . . . 10.14Die 1 VII – Pretiosissimi Sanguinis D. N. I. C. (I classis) . . . . . 10.15In Transfiguratione D. N. I. C. (II classis) . . . . . . . . . . . . . 10.16Die 9 VIII – Vigilia S. Laurentii (III classis) . . . . . . . . . . . . 10.17Die 14 VIII – Vigilia Assumptionis B. Mariae Virginis (II classis) 10.18Die 15 VIII – In Assumptione BMV (I classis) . . . . . . . . . . . 10.19Die 15 IX – Septem Dolorum BMV (II classis) . . . . . . . . . . 10.20Dominica ultima octobris – Festum Domini nostri Iesu Christi Regis (I classis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.21Die 1 XI – Omnium Sanctorum (I classis) . . . . . . . . . . . . . 10.22Die 2 XI – In Commemoratione Omnium Fidelium Defunctorum (I classis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162 162 162 163 165 165 165 165 165 166 166 166 166 167 167 167 167 167 167 167 168 168 168 168 168 168 168 169 169 10 INDEX Abbreviationes In textu adhibentur sequentes abbreviationes in marginibus paginarum: RG AP RS DF PR Rubricae generales De anno et eius partibus Ritus servandus De defectibus Propria In adnotationibus marginalibus pro Rubricis generalibus scribitur numerus rubricarum, eg. RG 123 referentia est ad numerum 123 Rubricarum. In caeteribus adnotationibus dantur numeri sectionum, eg. AP 4.2 referentia est ad sectionem 4.2; RS 6.7 n. 6 referentia est ad sectionem 6.7 in capite «Ritus servandus», et in eadem sectione ad numerum 6. 11 RG: 123 AP: 4.2 RS: 6.7, n. 6 12 INDEX Pars I Rubricæ generales 13 Caput 1 Rubricae generales 1.1 Normae generales 1. Rubricae quae sequuntur ritum romanum respiciunt. 2. Nomine calendarii veniunt tum calendarium in usum Ecclesiae universae, tum calendaria particularia. 3. Rubricae generales quae sequuntur, valent tam pro Breviario quam pro Missali. Ipsis tamen exceptiones dantur per particulares rubricas, quae aliquando in Breviario et in Missali ad normam harum rubricarum redactis occurrunt. 1.2 De die liturgico in genere 4. Dies liturgicus est dies sanctificatus actionibus liturgicis, praesertim Sacrificio eucharistico et publica Ecclesiae prece, id est Officio divino; et decurrit a media nocte ad mediam noctem. 5. Celebratio diei liturgici decurrit per se a Matutino ad Completorium. Sum tamen dies solemniores, quorum Officium inchoatur a I Vesperis, die precedenti. Habetur denique celebratio liturgica non plena seu sola commemoratio in Officio et Missa diei liturgici currentis. 6. Singulis diebus fit aut de dominica, aut de feria, aut de vigilia, aut de festo, aut de octava, iuxta calendarium et praecedentiam dierum liturgicorum. 7. Praecedentia inter singulos dies liturgicos unice per peculiarem tabellam (n. 91). 8. Dies liturgici sunt primae, secundae, tertiae aut quartae classis. 1.3 De dominicis 9. Nomine dominicae intellegitur dies Domini initio cuiusque hebdomadae occurrens. 15 RG: 91 16 CAPUT 1. RUBRICAE GENERALES 10. Dominicae sunt I aut II classis. 11. Dominica I classis sunt: PR: 9.1.1 PR: 9.5.1 PR: 9.5.2 PR: 9.5.2 PR: 9.6.1 PR: 9.6.1 PR: 9.6.3 (a) I – IV Adventus; (b) I – IV Quadragesimae; (c) I – II Passionis; (d) dominica Resurrectionis seu Paschatis; (e) dominica in albis; (f) dominica Pentecostes. Dominicae Paschatis et Pentecostes sunt pariter festa I classis cum octava. 12. Omnes aliae dominicae sunt II classis. 13. Officium dominicae incipit a I Vesperis, sabbato praecedenti, et explicit post Completorium dominicae. 14. Dominica celebratur suo die, iuxta rubricas. Officium et Missa dominicae impeditae nec anticipantur nec resumuntur. PR: 10.1 RG: 104 RG: 105 15. Dominica I classis, in occurrentia, festis quibuslibet praefertur. Festum tamen Immaculatae Conceptionis Beatae Mariae Virginis praefertur occurrenti dominicae Adventus. Ad concurrentiam vero quod attinet, servetur norma, quae nn. 104 – 105 traditur. 16. Dominica II classis, in occurrentia, festis II classis praefertur. Attamen: PR: 10.22 RG: 104 RG: 105 (a) festum Domini I aut II classis, in dominica II classis occurrens, locum tenet ipsius dominicae cum omnibus iuribus et privilegiis: de dominica, proinde, nulla fit commemoratio; (b) dominica II classis praefertur Commemorationi omnium Fidelium defunctorum. Ad concurrentiam vero quod attinet, servetur norma, quae nn. 104 – 105 traditur. 17. Dominica excludit, per se, assignationem perpetuam festorum. Excipiuntur: PR: 9.2.1 PR: 9.2.2 PR: 9.7.1 PR: 10.20 (a) festum Ssmi Nominis Iesu, celebrandum dominica quae occurrit a die 2 ad 5 ianuarii (secus die 2 ianuarii); (b) festum S. Familiae Iesu, Mariae, Ioseph, celebrandum dominica prima post Epiphaniam; (c) festum Sanctissimae Trinitatis, celebrandum dominica prima post Pentecosten; (d) festum D. N. Iesu Christi Regis, celebrandum dominica ultima mensis octobris; 1.4. DE FERIIS 17 (e) festa Domini I classis quae, in calendariis particularibus, dominicae II classis nunc assignantur. Haec festa locum tenent dominicae occurrentis cum omnibus iuribus et privilegiis; de dominica, proinde, nulla fit commemoratio. 18. Dominicae post Epiphaniam quae, superveniente Septuagesima, impediuntur, transferuntur post dominicam XXIII post Pentecosten, hoc ordine: (a) si dominicae post Pentecosten fuerint 25, dominica XXIV erit quae inscribitur dominica VI post Epiphaniam; (b) si dominicae fuerint 26, dominica XXIV erit quae inscribitur V post Epiphaniam; et XXV, quae inscribitur VI; (c) si dominicae fuerint 27, dominica XXIV erit quae inscribitur IV post Epiphaniam; XXV, quae inscribitur V; et XXVI, quae inscribitur VI; (d) si dominicae fuerint 28, dominica XXIV erit quae inscribitur III post Epiphaniam; XXV, quae inscribitur IV; XXVI, quae inscribitur V; et XXVII, quae inscribitur VI. Ultimo tamen loco semper ponitur ea quae in ordine est XXIV post Pentecosten, omissis, si opus sit, ceteris, quae aliquando locum habere non possunt. 19. Dominica prima mensis ea intellegitur, quae prima occurrit in mense, scilicet a die primo ad septimum mensis; dominica autem ultima, quae diem primum mensis sequentis proxime praecedit. Item ad computandam primam dominicam mensium augusti, septembris, octobris et novembris, ratione lectionum Scripturae occurrentis, ea dicitur prima dominica mensis, quae cadit a die primo ad septimum mensis. 20. Dominica I Adventus ea est, quae cadit die 30 novembris vel est ipsi proximior. 1.4 PR: 9.1.1 De feriis 21. Nomine feriae intelleguntur singuli dies hebdomadae, praeter dominicam. 22. Feriae sunt primae, secundae, tertiae aut quartae classis. 23. Feriae I classis sunt: (a) feria IV cinerum; (b) omnes feriae Hebdomadae sanctae. PR: 9.5.1 PR: 9.5.2 Hae feriae festis quibuslibet praeferuntur, et nullam admittunt commemorationem, nisi unam privilegiatam. 24. Feria II classis sunt: (a) feriae Adventus a die 17 ad diem 23 decembris; PR: 9.7.6 (b) feriae Quattuor Temporum Adventus, Quadragesimae et mensis septem- PR: 9.1.2 PR: 9.5.1 bris. 18 CAPUT 1. RUBRICAE GENERALES Hae feriae praeferuntur festis particularibus II classis; si vero impediuntur, commemorari debent. 25. Feria III classis sunt: (a) feriae Quadragesimae et Passionis, a feria V post cineres usque ad sabbatum ante dominicam II Passionis inclusive, superius non nominatae, quae praeferuntur festis III classis; PR: 9.5.2 (b) feriae Adventus usque ad diem 16 decembris inclusive, superius non nominatae, quae cedunt festis III classis. Has feriae, si impediuntur, commemorari debent. 26. Omnes feriae, numeris 23 – 25 non nominatae, sunt feriae IV classis; quae numquam commemorantur. 27. Officium feriae incipit a Matutino et explicit per se post Completorium; Officium vero sabbati, excepto Officio Sabbati sancti, explicit post Nonam. 1.5 PR: 9.6.1 De vigiliis 28. Nomine vigiliae intellegitur dies liturgicus, qui aliquod festum praecedit, et rationem habet praeparationis ad illud. Vigilia Paschatis vero, cum non sit dies liturgicus, modo sibi proprio, seu pervigilio, celebratur. 29. Vigiliae sunt primae, secundae aut tertiae classis. 30. Vigilia I classis sunt: PR: 9.1.4 PR: 9.6.2 (a) vigilia Nativitatis Domini quae, in occurrentia, locum tenet dominicae IV Adventus, de qua, proinde, nulla fit commemoratio; (b) vigilia Pentecostes. Hae vigiliae festis quibuslibet praeferuntur, et nullam admittunt commemorationem. 31. Vigilia II classis sunt: PR: 9.6.1 PR: 10.17 PR: 10.9 PR: 10.11 (a) vigilia Ascensionis Domini; (b) vigilia Assumptionis B. Mariae Virginis.; (c) vigilia Nativitatis S. Ioannis Baptistae; (d) vigilia Ss. Petri et Pauli Apostolorum. Hae vigiliae praeferuntur diebus liturgicis III et IV classis; et, si impediuntur, commemorantur, iuxta rubricas. PR: 10.16 32. Vigilia III classis est vigilia S. Laurentii. Haec vigilia praefertur diebus liturgicis IV classis; et, si impeditur, commemoratur, iuxta rubricas. 33. Vigilia II aut III classis penitus omittitur, si occurrat in dominica qua vis, aut in festo I classis, vel si festum cui praemittitur in alium diem transferri aut ad commemorationem reduci contingat. 1.6. DE FESTIS ET CALENDARIO 19 34. Officium vigiliae incipit a Matutino et explicit quando initium habet Officium festi subsequentis. 1.6 De festis et calendario 1.6.1 De natura et proprietate festorum 35. Nomine festi intellegitur dies liturgicus in quo cultus publicus Ecclesiae peculiari modo ad mysteria Domini recolenda, vel ad B. Mariam Virg., aut Angelos, aut Sanctos vel Beatos venerandos dirigitur. 36. Festa sunt primae, secundae aut tertiae classis. 37. Ratio celebrationis festorum haec est: (a) festa I classis inter dies solemniores adnumerantur, quorum Officium incipit a I Vesperis, die praecedenti; (b) festa II et III classis Officium habent quod per se decurrit a Matutino ad Completorium ipsius diei; (c) festa vero Domini II classis I Vesperas acquirunt, quoties, in occurrentia, locum tenent dominicae II classis. 38. Festa sunt universalia aut particularia; particularia autem sunt propria aut indulta. 39. Festa universalia ea sunt quae a Sancta Sede in calendario Ecclesiae universal inscribuntur. Haec festa ab omnibus, qui ritum romanum sequuntur, celebrari debent, iuxta rubricas. 40. Festa particularia ea sunt quae ex iure aut ex indulto Sanctae Sedis in calendariis particularibus inscribuntur. Haec festa ab omnibus, qui illo calendario tenentur, celebrari debent, iuxta rubricas, et nonnisi ex speciali Sanctae Sedis indulto e calendario expungi vel gradu mutari possum. 41. Festa particularia, ipso iure in calendario inscribenda, sunt festa propria: (a) cuiusque nationis et regionis seu provinciae sive ecclesiasticae sive civilis (n. 42); RG: 42 (b) cuiusque dioecesis seu territorii ecclesiastici cui praeficitur «Ordinarius loci» (n. 43); RG: 43 RG: 44 (c) cuiusque loci seu oppidi vel civitatis (n. 44); (d) cuiusque ecclesiae aut oratorii publici vel semipublici, quod locum tenet ecclesiae (n. 45); (e) cuiusque Ordinis seu Congregationis (n. 46). 42. Festa propria cuiusque nationis et regionis seu provinciae sive ecclesiasticae sive civilis sunt: RG: 45 RG: 46 20 CAPUT 1. RUBRICAE GENERALES (a) festum Patroni principalis rite constituti (I classis); (b) festum Patroni secundarii rite constituti (II classis). 43. Festa propria cuiusque dioecesis seu territorii ecclesiastici cui praficitur «Ordinarius loci» sunt: (a) festum Patroni principalis rite constituti (I classis); (b) anniversarium Dedicationis ecclesiae cathedralis (I classis); (c) festum Patroni secundarii rite constituti (II classis); (d) festa Sanctorum et Beatorum, qui in Martyrologio vel eius Appendice rite sunt inscripti, qui ad dioecesim peculiares habent relationes, ut sunt originis, commorationis longioris, obitus ( vel classis, aut commemoratio). 44. Festa propria cuiusque loci seu oppidi vel civitatis sunt: (a) festum Patroni principalis rite constituti (I classis); (b) festum Patroni secundarii rite constituti (II classis). 45. Festa propria cuiusque ecclesiae aut oratorii publici i vel semipublici quod locum tenet ecclesiae sunt: (a) anniversarium Dedicationis, si sint consecrata (I classis); (b) festum Tituli, si sint consecrata aut saltern solemniter benedicta (I classis); (c) festum Sancti, in Martyrologio vel eius Appendice rite descripti, cuius corpus ibi asservatur (II classis); (d) festum Beati, item in Martyrologio vel eius Appendice rite descripti, cuius corpus ibi asservatur (III classis). 46. Festa propria cuiusque Ordinis seu Congregationis sunt: (a) festum Tituli (I classis); (b) festum Fundatoris canonizati (I classis) vel beatificati (II classis); (c) festum Patroni principalis rite constituti totius Ordinis seu Congregationis, in universo Ordine vel Congregatione; aut Patroni principalis item rite constituti cuiusque provincial religiosae, in singulis provinciis (I classis); (d) festum Patroni secundarii, ut supra (II classis); (e) festa Sanctorum et Beatorum, qui illius Ordinis vel Congregationis sodales fuerunt (II vel III classis, aut commemoratio). 47. Festa particularia indulta sunt festa quae, ex indulto Sanctae Sedis, in calendariis particularibus inscribuntur. 1.6. DE FESTIS ET CALENDARIO 1.6.2 21 De calendario et festis in eo inscribendis 48. Calendarium est universale aut particular seu proprium. 49. Calendarium universale est calendarium in usum Ecclesiae universal quod Breviario ac Missali romano praeficitur. 50. Calendarium particulare seu proprium est dicecesanum aut religiosum; et conficitur inserendo calendario universali festa particularia. Huiusmodi autem calendarium particulare perpetuum conficiendum est respective ab Ordinario loci aut a supremo Religionis Moderatore de consilio sui Capituli vel Consilii generalis, et approbari debet a S. Rituum Congregatione. 51. Calendarium dicecesanum habet quaelibet dioecesis et quodlibet aliud territorium ecclesiasticum cui praeficitur «Ordinarius loci». 52. In calendario dicecesano, praeter festa universalia, inscribi debent: (a) festa propria (n. 42) et indulta universae nationi et regioni seu provinciae sive ecclesiasticae sive civili; (b) festa propria (n. 43) et indulta universae dioecesi. RG: 42 RG: 43 53. Super huiusmodi calendario dioecesano conicitur: (a) calendarium cuiusque loci, addendo festa propria (n. 44) et indulta; RG: 44 (b) calendarium cuiusque ecclesiae aut oratorii, tern addendo festa loci propria (n. 44) et indulta, atque festa ipsi ecclesiae propria (n. 45) et indulta; RG: 44 RG: 45 (c) calendarium Congregationum religiosarum seu Institutorum iuris pontificii, quae ad recitationem divini Officii non obligantur; et Congregationum iuris dioecesani, addendo festa loci propria (n. 44) et indulta; necnon et alia ipsis propria (nn. 45 et 46) et indulta. 54. Calendarium religiosum habent: RG: 44 RG: 45 RG: 46 (a) Ordines regulares, et Moniales ac Sorores eiusdem Ordinis, necnon Tertiarii eidem aggregati in communi viventes et vota simplicia emittentes; (b) Congregationes religiosae seu Instituta utriusque sexus, iuris pontificii, et sub regimine unius praesidis generalis constituta, si ad recitationem divini Officii, ex quovis capite, tenentur. 55. In calendario religioso, praeter festa universalia, inscribi debent festa propria (n. 46) et indulta ipsi Ordini seu Congregationi. RG: 46 56. Super huiusmodi calendario religioso conficitur: (a) calendarium cuiusque provincial religiosae, addendo festa propria (n. 46) et indulta; RG: 46 (b) calendarium cuiusque ecclesiae aut oratorii, item addendo festa propria (n. 45) et indulta, necnon et alia de quibus numero sequenti: quod calendarium vocatur etiam domus religiosae. RG: 45 22 CAPUT 1. RUBRICAE GENERALES 57. In singulis dioecesibus et locis, Religiosi, ii etiam qui alium ritum ac romanum sequuntur, celebrare tenentur, una cum clero dicecesano: (a) festum Patroni principalis nationis, regionis seu provinciae sive ecclesiasticae sive civilis, dieecesis, loci seu oppidi vel civitatis (I classis); (b) anniversarium Dedicationis ecclesiae cathedralis (I classis); (c) alia festa actu feriata, si quae sint, eodem gradu quo in calendario dicecesano inscribuntur. RG: 57a 58. Religiosi, in celebrandis festis Sanctorum Ordinis seu Congregationis quoad diem et Officium magis proprium, clero dicecesano se conformare tenentur, sicubi iidem Sancti tamquam Patroni principales (n. 57a) recoluntur. Item, si festa Sanctorum aut Beatorum alicuius Ordinis seu Congregationis gradu superiore aut Officio magis proprio a clero alicuius dioecesis vel loci celebrantur, ibidem etiam a Religiosis eiusdem Ordinis seu Congregationis eodem gradu superiore aut Officio magis proprio celebrari possunt, dummodo eadem festa, in utroque calendario, eodem die inscripta sint. 1.6.3 De festorum die proprio 59. Festa in calendaria iam inducta eo die celebrentur, quo nunc in calendariis inscripta inveniuntur. 60. Pro novis festis universalibus inducendis, haec serventur: (a) festa Sanctorum ordinarie diei natalicio assignentur, diei nempe quo Sanctus aeternae vitae natus est; hoc die ex qualibet causa impedito, eadem festa assignentur diei a S. Sede determinando, qui proinde habebitur tamquam dies quasi natalicius; (b) pro ceteris festis, dies a S. Sede assignabitur. 61. Pro novis festis particularibus inducendis, haec serventur: (a) festa propria Sanctorum vel Beatorum, ordinarie, diei natalicio assignentur, nisi sit impeditus aut aliter a S. Sede dispositum sit. Festa tamen alicuius loci vel ecclesiae propria, quae etiam in calendario universali vel dioecesano vel religioso gradu quidem inferiore inscribuntur, eodem die celebranda sunt ac in calendario universali vel dioecesano vel religioso; (b) si dies natalicius ignoretur, festa assignentur, cum approbatione S. Sedis, diei qui, in calendario perpetuo dicecesano vel religioso, sit IV classis; (c) si vero dies natalicius perpetuo impediatur pro universa dioecesi vel Religione vel ecclesia propria, festa in tali calendario particulari, si sint I vel II classis, assignentur proximiori diei sequenti qui non sit I vel II classis; si sint III classis, assignentur proximiori diei, qui ab aliis festis et Officiis paris aut superioris gradus liber exsistat; (d) festa particularia indulta inscribantur in calendario die a S. Sede in concessione assignato. 1.7. DE OCTAVIS 23 62. Sancti vel Beati qui in calendario, ex quavis ratione, unico festo inscribuntur, semper simul celebrantur prout in Breviario habetur, quoties eodem gradu sunt colendi, etsi unus aut aliqui eorum sint magis proprii. Proinde: (a) si unus aut aliqui ex his Sanctis festo I classis essent colendi, fit Officium de his tantum, omissis sociis; (b) si uniis aut aliqui ex his Sanctis vel Beatis essent magis proprii et gradu superiore essent colendi, fit integrum Officium de magis propriis, cum commemoratione sociorum. 1.7 1.7.1 De octavis De octavis in genere 63. Octava est celebratio sumniorum festorum per octo dies continuos protracta. 64. Celebrantur tantum octavae Nativitatis Domini, Paschatis et Pentecostes, exclusis omnibus aliis, sive in calendario universali sive in calendariis particularibus. PR: 9.2.1 PR: 9.6.1 PR: 9.6.3 65. Octavae sunt I aut II classis. 1.7.2 De octavis I classis 66. Octavae I classis sunt octavae Paschatis et Pentecostes. Dies infra has octavas sunt I classis. 1.7.3 PR: 9.6.1 PR: 9.6.3 De octavis II classis 67. Octava II classis est octava Nativitatis Domini. Dies infra octavam sunt II classis; dies autem octavus est I classis. PR: 9.2.1 68. Octava Nativitatis Domini modo peculiari ordinatur, scilicet: (a) die 26 decembris, fit festum S. Stephani Protomart. (II classis); (b) die 27 decembris, fit festum S. Ioannis Ap. et Evang. (II classis); (c) die 28 decembris, fit festum Ss. Innocentium Mm. (II classis); (d) die 29 decembris, fit commemoratio S. Thomae Episcopi et Mart.; (e) die 31 decembris, fit commemoratio S. Silvestri I Papae et Conf.; PR: 9.2.1 PR: 9.2.1 PR: 9.2.1 PR: 9.2.1 PR: 9.2.1 (f) ex festis particularibus ea tantum admittuntur quae sunt I classis et in honorem Sanctorum qui in calendario universali his diebus inscribuntur, etsi tantum ad modum commemorationis; cetera transferuntur post octavam. 69. De dominica infra octavam Nativitatis Domini, quae scilicet a die 26 ad 31 decembris occurrit, semper fit Officium cum commemoratione festi forte occurrentis, iuxta rubricas, nisi dominica incidat in festum I classis: quo in casu, fit de festo cum commemoratione dominicae. PR: 9.2.1 24 CAPUT 1. RUBRICAE GENERALES 70. Normae peculiares pro ordinandis Officio et Missa infra octavam Nativitatis Domini inveniuntur in rubricis Breviarii et Missalis. PR: 9.1 PR: 9.1.1 PR: 9.1.4 1.8 De anni temporibus 1.8.1 De tempore Adventus 71. Tempus sacri Adventus decurrit a I Vesperis dominicae I Adventus usque ad Nonam inclusive vigiliae Nativitatis Domini. 1.8.2 De tempore natalicio 72. Tempus natalicium decurrit a I Vesperis Nativitatis Domini usque ad diem 13 ianuarii inclusive. Huiusmodi autem temporis spatium comprehendit: PR: 9.2.1 (a) tempus Nativitatis, quod decurrit a I Vesperis Nativitatis Domini usque ad Nonam inclusive diei 5 ianuarii; PR: 9.2.2 PR: 9.2.2 (b) tempus Epiphaniae, quod decurrit a I Vesperis Epiphaniae Domini usque ad diem 13 ianuarii inclusive. 1.8.3 PR: 9.4 73. Tempus Septuagesimae decurrit a I Vesperis dominicae in Septuagesima usque post Completorium feriae III hebdomadae Quinquagesimae. 1.8.4 PR: 9.5.1 PR: 9.6.1 De tempore Septuagesimae De tempore quadragesimali 74. Tempus quadragesimale decurrit a Matutino feriae IV cinerum usque ad Missam Vigiliae paschalis exclusive. Huiusmodi autem temporis spatium comprehendit: PR: 9.5.1 PR: 9.5.1 PR: 9.5.2 PR: 9.5.2 PR: 9.5.2 PR: 9.6.1 PR: 9.5.2 PR: 9.5.2 (a) tempus Quadragesimae, quod decurrit a Matutino feriae IV cinerum usque ad Nonam inclusive sabbati ante dominicam I Passionis; (b) tempus Passionis, quod decurrit a I Vesperis dominicae I Passionis usque ad Missam Vigiliae paschalis exclusive. 75. Hebdomada a dominica II Passionis seu in palmis usque ad Sabbatum sanctum inclusive dicitur Hebdomada sancta; tres autem ultimi dies eiusdem hebdomadae nomine Tridui sacri designantur. 1.8.5 PR: 9.6.1 De tempore paschali 76. Tempus paschale decurrit ab initio Missae Vigiliae paschalis usque ad Nonam inclusive sabbati in octava Pentecostes. Huiusmodi autem temporis spatium comprehendit: PR: 9.6.1 PR: 9.6.1 PR: 9.6.1 (a) tempus Paschatis, quod decurrit ab initio Missae Vigiliae paschalis usque ad Nonam inclusive vigiliae Ascensionis Domini; 1.9. DE SANCTA MARIA IN SABBATO 25 (b) tempus Ascensionis, quod decurrit a I Vesperis Ascensionis Domini usque ad Nonam inclusive vigiliae Pentecostes; (c) octavam Pentecostes, quae decurrit a Missa vigiliae Pentecostes usque ad Nonam inclusive sabbati sequentis. 1.8.6 De tempore «per annum» 77. Tempus «per annum» decurrit a die 14 ianuarii usque ad Nonam sabbati ante dominicam in Septuagesima, et a I Vesperis festi Ssmae Trinitatis, id est dominicae I post Pentecosten, usque ad Nonam inclusive sabbati ante dominicam I Adventus. 1.9 PR: 9.6.2 PR: 9.6.2 PR: 9.6.2 PR: 9.6.3 PR: 9.3 PR: 9.4.1 PR: 9.7.1 PR: 9.1.1 De sancta Maria in sabbato 78. In sabbatis, in quibus occurrit Officium de feria IV classis, fit de sancta Maria in sabbato. 79. Officium sanctae Mariae in sabbato incipit a Matutino et explicit post Nonam. 1.10 De Litaniis maioribus et minoribus 1.10.1 De Litaniis maioribus 80. Litaniae maiores assignatae sunt diei 25 aprilis; si vero eo die occurrit dominica Paschatis vel feria II post Pascha, transferuntur in sequentem feriam III. 81. De Litaniis maioribus nihil fit in Officio, sed tantum in Missa. Earum autem commemoratio non est habenda commemoratio «de Tempore». 82. Iuxta ecclesiarum et locorum condiciones et consuetudines, cuius rei iudex est Ordinarius loci, hoc die fit processio, in qua dicuntur Litaniae Sanctorum (quae tamen non duplicantur) cum suis precibus. 83. Si autem processio fieri nequit, locorum Ordinarii instituant peculiares supplicationes, in quibus dicantur Litaniae Sanctorum et aliae preces in processione fieri solitae. 84. Omnes qui ad recitationem divini Officii obligantur, processioni vero aut aliis peculiaribus supplicationibus, de quibus numero praecedenti, non intersunt, tenentur dicere, hoc die, Litanias Sanctorum cum suis precibus, lingua latina. 85. Si Litaniae Sanctorum cum suis precibus, iuxta locorum consuetudinem, in processione vel aliis peculiaribus supplicationibus, lingua vernacula, una cum fidelibus dicuntur, ii qui ad recitationem divini Officii obligantur, et his supplicationibus rite intersunt, non tenentur has preces lingua latina iterare. PR: 9.6.1 PR: 9.6.1 26 RG: 346 RG: 347 CAPUT 1. RUBRICAE GENERALES 86. Missa de Rogationibus regulariter dicenda est expleta processione, iuxta ea quae in nn. 346-347 statuuntur. Convenit autem ut Missa de Rogationibus dicatur etiam post peculiares supplicationes, quae locum tenent processionis, etsi horis vespertinis peragantur. 1.10.2 PR: 9.6.2 De Litaniis minoribus seu de Rogationibus 87. Litaniae minores seu Rogationes, per se, assignantur feriis II, III et IV ante festum Ascensionis Domini. Ordinariis autem locorum facultas tribuitur eas transferendi ad alios tres dies continuos magis opportunos iuxta regionum diversitatem aut consuetudinem aut necessitatem. 88. De Litaniis minoribus nihil fit in Officio, sed tantum in Missa quae connectitur cum processione aut aliis peculiaribus supplicationibus. RG: 81 RG: 83 RG: 86 RG: 85 89. Ad processionem aut alias peculiares supplicationes et Missam aut commemorationem quod attinet, serventur quae supra de Litaniis maioribus statuta sunt (nn. 81 – 83 et 86). 90. Litaniae Sanctorum cum suis precibus, his diebus, dicuntur tantum in processione aut aliis supplicationibus (cfr. n. 85). Proinde, qui ad recitationem divini Officii obligantur, processioni vero aut aliis peculiaribus supplicationibus non intersunt, non tenentur dicere, his diebus, Litanias Sanctorum cum suis precibus. 1.11 De praecedentia dierum liturgicorum 91. Praecedentia dierum liturgicorum, sublatis quibuslibet aliis titulis vel normis, unice regitur ex sequenti TABELLA DIERUM LITURGICORUM SECUNDUM ORDINEM PRAECEDENTIAE DISPOSITA Dies liturgici I classis 1 2 3 4 5 6 7 Festum Nativitatis Domini, dominica Resurrectionis et dominica Pentecostes (I classis cum octava). Triduum sacrum. Festa Epiphaniae et Ascensionis Domini, Ssmae Trinitatis, Corporis Christi, Cordis Iesu et Christi Regis. Festa Immaculatae Conceptionis et Assumptionis B. Mariae Virg. Vigilia et dies octavus Nativitatis Domini. Dominicae Adventus, Quadragesimae et Passionis, et dominica in albis. Feriae I classis superius non nominatae, nempe: IV cinerum et II, III et IV Hebdomadae sanctae. 1.11. DE PRAECEDENTIA DIERUM LITURGICORUM 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 13 Commemoratio omnium Fidelium defunctorum, quae tamen locum cedit dominicae occurrenti. Vigilia Pentecostes. Dies infra octavas Paschatis et Pentecostes. Festa I classis Ecclesiae universal superius non nominata. Festa I classis propria, nempe: Festum Patroni principalis rite constituti: (a) nationis, (b) regionis seu provincial sive ecclesiasticae sive civilis, (c) dioecesis. Anniversarium Dedicationis ecclesiae cathedralis. Festum Patroni principalis rite constituti loci seu oppidi vel civitatis. Festum et anniversarium Dedicationis ecclesiae propriae, aut oratorii publici vel semipublici, quod locum tenet ecclesiae. Titulus ecclesiae propriae. Festum Tituli Ordinis seu Congregationis. Festum Fundatoris canonizati Ordinis seu Congregationis. Festum Patroni principalis rite constituti Ordinis seu Congregationis, et provinciae religiosae. Festa indulta I classis, primum mobilia, deinde fixa. Dies liturgici II classis 14 15 16 17 18 19 1 2 3 4 5 6 20 21 Festa Domini II classis, primum mobilia, deinde fixa. Dominicae II classis. Festa II classis Ecclesiae universae, quae non sunt Domini. Dies infra octavam Nativitatis Domini. Feriae II classis, nempe: Adventus a die 17 ad diem 23 decembris inclusive, et feriae Quattuor Temporum Adventus, Quadragesimae et mensis septembris. Festa propria II classis, nempe: Festum Patroni secundarii rite constituti: (a) nationis, (b) regionis seu provinciae sive ecclesiasticae sive civilis, (c) dioecesis, (d) loci seu oppidi vel civitatis. Festa Sanctorum aut Beatorum, de quibus n. 43 d. Festa Sanctorum alicui ecclesiae propria 45 c. Festum Fundatoris beatificati Ordinis seu Congregationis (n. 46 b). Festum Patroni secundarii rite constituti Ordinis seu Congregationis, et provinciae religiosae (n. 46 d). Festa Sanctorum aut Beatorum, de quibus n. 46 e. Festa indulta II classis, primum mobilia, deinde fixa. Vigiliae II classis. Dies liturgici III classis 27 28 CAPUT 1. RUBRICAE GENERALES 22 23 1 2 3 24 25 26 Feriae Quadragesimae et Passionis, a feria V post cineres usque ad sabbatum ante dominicam II Passionis inclusive, exceptis feriis Quattuor Temporum. Festa III classis, in calendariis particularibus inscripta, et quidem primum festa propria, nempe: Festa Sanctorum aut Beatorum, de quibus n. 43 d. Festa Beatorum alicui ecclesiae propria (n. 45 d). Festa Sanctorum aut Beatorum, de quibus n. 46 e; deinde festa indulta, primum mobilia, deinde fixa. Festa III classis, in calendario Ecclesiae universae inscripta, primum mobilia, deinde fixa. Feriae Adventus usque ad diem 16 decembris inclusive, exceptis feriis Quatuor Temporum. Vigilia III classis. Dies liturgici IV classis 27 28 1.12 Officium sanctae Mariae in sabbato. Feriae IV classis. De dierum liturgicorum occurrentia 92. Occurrentia dicitur occursus duorum vel plurium Officiorum uno eodemque die. Occurrentia autem dicitur accidentalis, quando dies liturgicus mobilis et dies liturgicus fixus certis solummodo annorum intervallis simul occurrunt; perpetua vero quando duo dies liturgici quotannis simul occurrunt. 93. Effectus occurrentiae est, ut Officium diei liturgici gradus inferioris Officio gradus superioris cedat: quod fieri potest per minus nobilis omissionem, aut commemorationem, aut translationem, aut repositionem prout numeris sequentibus indicatur. 94. Commemoratio die fixo statuta non transfertur vel reponitur cum festo transferendo vel reponendo, sed fit suo die vel omittitur, iuxta rubricas. 1.13 De dierum liturgicorum occurrentia accidentali eorumque translatione RG: 91 95. Ius translationis in alium diem ob occurrentiam accidentalem cum die liturgico, qui in tabella praecedentiae superiorem obtinet locum, competit solummodo festis I classis. Alia festa, ab Officio gradus superioris accidentaliter impedita, aut commemorantur aut, eo anno, penitus omittuntur, iuxta rubricas. RG: 91 Si vero duo festa eiusdem Divinae Personae aut duo festa eiusdem Sancti vel Beati simul occurrunt, fit de festo, quod in tabella praecedentiae superiorem obtinet locum, et aliud omittitur. 1.14. DE [. . . ] OCCURRENTIA PERPETUA [. . . ] 29 96. Festum I classis impeditum a die qui in tabella praecedentiae superiorem obtinet locum, transfertur in proximum sequentem diem qui non sit I vel II classis. RG: 91 Attamen: (a) festum Annuntiationis B. Mariae Virginis, quando est transferendum post Pascha, transfertur, tamquam in sedem propriam, in feriam II post dominicam in albis; (b) Commemoratio omnium Fidelium defunctorum, quando occurrit cum dominica, transfertur, tamquam in sedem propriam, in feriam II sequentem. PR: 10.5 PR: 10.22 97. Si eodem die plura festa I classis simul occurrant, ipso die celebratur festum, quod in tabella praecedentiae superiorem obtinet locum; et alia transferuntur secundum ordinem quo in eadem tabella praecedentiae inscripta sunt. RG: 91 98. Item, si plura festa I classis transferri contingat, quae diebus sub sequentibus occurrunt, servetur ordo quo in tabella praecedentiae inscribuntur; in paritate autem Officium prius impeditum praecedit. RG: 91 99. Festa translata sunt eiusdem gradus ac in sede propria. 1.14 De dierum liturgicorum occurrentia perpetua eorumque repositione 100. Ius repositionis in alium diem, ob occurrentiam perpetuam cum die liturgico, qui in tabella praecedentiae superiorem obtinet locum, competit omnibus festis I et II classis, necnon festis particularibus III classis extra Adventum et Quadragesimam occurrentibus, quae in tota dicecesi vel in toto Ordine seu Congregatione vel in propria ecclesia impediuntur. Festa autem III classis Ecclesiae universae, in aliquo calendario particulari, et festa III classis dioeceseos vel Ordinis seu Congregationis, in aliquibus tantum ecclesiis perpetuo impedita, perpetuo aut commemorantur aut penitus omittuntur, iuxta rubricas. 101. Festa reponenda, si sint I vel II classis, assignentur proximiori diei sequenti qui non sit I vel II classis; si sint III classis, assignentur proximiori diei sequenti, qui ab aliis Officiis paris aut superioris gradus liber exsistat. 102. Dies in quem festa perpetuo impedita reposita sunt, habetur tamquam dies proprius, in quo festum repositum celebratur sub eodem gradu ac in sede propria. 1.15 De concurrentia dierum liturgicorum 103. Concurrentia dicitur concursus Vesperarum diei liturgici currentis cum I Vesperis diei liturgici subsequentis. RG: 91 30 CAPUT 1. RUBRICAE GENERALES 104. In concurrentia praferuntur Vesperae diei liturgici classis superioris, et alterae commemorantur vel non, iuxta rubricas. 105. Quando vero dies liturgici, quorum Vesperae concurrunt, sunt eiusdem classis, dicuntur integrae secundae Vesperae de Officio currenti et fit commemoratio sequentis, iuxta rubricas. 1.16 De commemorationibus 106. Quae hic de commemorationibus statuuntur, valent tam pro Missa quam pro Officio, sive in occurrentia sive in concurrentia. 107. Commemorationes sunt aut privilegiatae aut ordinariae. 108. Commemorationes privilegiatae fiunt in Laudibus et in Vesperis necnon in omnibus Missis; commemorationes vero ordinaria fiunt tantum in Laudibus, in Missis conventualibus et in omnibus Missis lectis. 109. Commemorationes privilegiatae sunt commemorationes: (a) de dominica; PR: 9.2.1 PR: 9.7.6 PR: 9.5.1 PR: 9.6.1 (b) de die liturgico I classis; (c) de diebus infra octavam Nativitatis Domini; (d) de feriis Quattuor Temporum mensis septembris; (e) de feriis Adventus, Quadragesimae et Passionis; (f) de Litaniis maioribus, in Missa. Omnes aliae commemorationes sunt commemotiones ordinariae. 110. In Officio et Missa S. Petri semper fit commemoratio S. Pauli, et vicissim. Haec commemoratio dicitur inseparabilis; et duae orationes adeo in unam coalescere censentur ut, in numero orationum computando, pro unica habeantur. Proinde: (a) in Officio S. Petri aut S. Pauli, oratio alterius Apostoli additur, ad Laudes et ad Vesperas, sub unica conclusione, orationi diei, absque antiphona et versu; (b) in Missa S. Petri aut S. Pauli, oratio alterius Apostoli additur, sub unica conclusione, orationi diei; (c) quoties vero oratio unius Apostoli addenda est ad modum commemorationis, huic orationi additur altera immediate, ante omnes alias commemorationes. 111. Ratio admittendi commemorationes haec est: (a) in diebus liturgicis I classis et in Missis in cantu non conventualibus, nulla admittitur commemoratio, praeter unam privilegiatam; (b) in dominicis II classis, una tantum admittitur commemoratio, scilicet de festo II classis, quae tamen omittitur si commemoratio privilegiata facienda sit; 1.17. DE CONCLUSIONE ORATIONUM 31 (c) in aliis diebus liturgicis II classis, una tantum admittitur commemoratio, scilicet aut una privilegiata aut una ordinaria; (d) in diebus liturgicis III et IV classis, duae tantum admittuntur commemorationes. 112. Ad commemorationes et orationes quod attinet, haec insuper serventur: (a) Officium, Missa aut commemoratio de aliquo festo vel mysterio unius Divinae Personae excludit commemorationem aut orationem de alio festo vel mysterio eiusdem Divinae Personae; (b) Officium, Missa aut commemoratio de dominica excludit commemorationem aut orationem de festo vel mysterio Domini, et vicissim; (c) Officium, Missa aut commemoratio de Tempore excludit aliam commemorationem de Tempore; (d) item, Officium, Missa aut commemoratio de B. Maria Virg. aut de aliquo Sancto vel Beato excludit aliam commemorationem aut orationem in qua eiusdem B. Mariae Virg. vel Sancti aut Beati intercessio imploretur: quod tamen non valet de oratione dominical vel feriae, in qua fit invocatio eiusdem Sancti. 113. Commemoratio de Tempore fit primo loco. In admittendis et ordinandis aliis commemorationibus, servetur ordo tabellae praecedentiae. 114. Quaelibet commemoratio, quae numerum pro singulis diebus liturgicis statutum superet, omittitur. 1.17 De conclusione orationum 115. Conclusio orationum tam in Missa quam in Officio haec est: (a) si oratio dirigitur ad Patrem, concluditur: Per Dominum nostrum Iesum Christum, Filium tuum, qui tecum vivit et regnat in unitate Spiritus Sancti, Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen; (b) si oratio dirigitur ad Patrem, sed in eius principio fit mentio Filii, concluditur: Per eundem Dominum nostrum, etc. ut supra; (c) si oratio dirigitur ad Patrem, sed in fine ipsius fit mentio Filii, concluditur: Qui tecum vivit et regnat in unitate Spiritus Sancti, Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen; (d) si oratio dirigitur ad Filium, concluditur: Qui vivis et regnas cum Deo Patre in unitate Spiritus Sancti, Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen; (e) si in oratione facta est mentio Spiritus Sancti, in conclusione dicitur: . . . in unitate eiusdem Spiritus Sancti, etc. 116. Servandae sunt etiam aliae peculiares conclusiones in libris liturgicis quandoque notatae. RG: 91 32 CAPUT 1. RUBRICAE GENERALES 1.18 De coloribus paramentorum 1.18.1 De coloribus paramentorum in genere 117. Paramenta altaris, celebrantis et ministrorum debent esse coloris convenientis Officio et Missae diei aut alteri Missae celebrandae, secundum usum Romanae Ecclesiae, quae quinque coloribus uti consuevit: albo, rubro, viridi, violaceo et nigro. Indulta tamen et consuetudines legitimae circa usum aliorum colorum in suo robore manent. Sicubi vero in regionibus Missionum, ex probata et originali traditione gentis indigenae, significatio unius vel alterius coloris liturgici Ecclesiae Romanae cum significatione quae illis populis congenita est non congruit, Conferentiae episcopali eiusdem regionis, vel maioris territorii, si ita magis conveniat, facultas datur, ut in locum coloris inepti alium colorem magis aptum substituant; hoc tamen non fiat inconsulta S. Rituum Congregatione. RG: 323 118. Ad colorem paramentorum in Missis votivis lectis IV classis quod attinet, ea quae n. 323 traduntur, recolantur. 1.18.2 De colore albo 119. Colore albo utendum est in Officio et Missa de Tempore: PR: 9.2.1 PR: 9.6.1 PR: 9.6.2 (a) a festo Nativitatis Domini usque ad expletum tempus Epiphaniae; (b) a Missa Vigiliae paschalis usque ad Missam vigiliae Pentecostes exclusive. 120. Adhibetur color albus in Officio et Missa de festis: (a) Domini, exceptis festis de mysteriis et instrumentis Passionis; PR: 10.3 PR: 10.21 PR: 9.2.1 PR: 10.4 PR: 10.2 PR: 10.10 (b) B. Mariae Virg., etiam in benedictione et processione candelarum die 2 februarii; (c) Ss. Angelorum; (d) Omnium Sanctorum (1 novembris); (e) Sanctorum non Martyrum; (f) S. Ioannis Ap. et Ev. (27 decembris); Cathedrae S. Petri (22 februarii); Conversionis S. Pauli (25 ianuarii); Nativitatis S. Ioannis Baptistae (24 iunii). 121. Colorem album requirunt Missae votivae: (a) quae respondent festis, de quibus numero praecedenti; (b) de D. N. Iesu Christo, summo atque aeterno Sacerdote; (c) de coronatione Summi Pontificis, et de anniversariis Summi Pontificis et Episcopi dioecesani; (d) «Pro Sponsis». 1.18. DE COLORIBUS PARAMENTORUM 33 122. Demum adhibetur color albus, feria V Hebdomadae sanctae, in Missa chrismatis et in Missa in Cena Domini; necnon, a diacono, pro cantu praeconii paschalis et, a celebrante, ad renovationem promissionum Baptismatis in Vigilia paschali. 1.18.3 PR: 9.5.2 PR: 9.6.1 De colore rubro 123. Rubro colore utendum est in Officio et Missa de Tempore a Missa vigiliae Pentecostes usque ad Nonam sabbati sequentis. PR: 9.6.2 PR: 9.6.3 124. Item adhibetur color ruber in Officio et Missa de festis: (a) mysteriorum et instrumentorum Passionis Domini; (b) Sanctorum Apostolorum et Evangelistarum, in eorum die natalicio, excepto festo S. Ioannis (27 decembris); (c) Commemorationis S. Pauli Apostoli (30 iunii); RG: 120f PR: 10.13 (d) Commemorationis omnium Ss. Summorum Pontificum; (e) Sanctorum Martyrum, quorum colitur aut martyrium, aut inventio, aut translatio; (f) Sanctarum Reliquiarum. 125. Colorem rubrum requirunt Missae votivae: (a) de Passione Domini; (b) de Spiritu Sancto; (c) de Mysteriis et Sanctis, de quibus numero praecedenti; (d) pro eligendo Summo Pontifice. 126. Demum adhibetur color ruber, dominica II Passionis seu in palmis, ad benedictionem et processionem ramorum. 1.18.4 PR: 9.5.2 De colore viridi 127. Color viridis adhibetur in Officio et Missa de Tempore: (a) a die 14 ianuarii usque ad sabbatum ante Septuagesimam; (b) a feria II post dominicam I post Pentecosten, usque ad sabbatum ante Adventum. Excipiuntur feriae Quatuor Temporum mensis septembris et vigiliae II et III classis, extra tempus paschale. 1.18.5 RG: 128c RG: 128d De colore violaceo 128. Color violaceus adhibetur in Officio et Missa de Tempore: (a) a dominica I Adventus usque ad vigiliam Nativitatis Domini inclusive; (b) a dominica in Septuagesima usque ad Vigiliam paschalem, exceptis: PR: 9.1.1 PR: 9.1.4 PR: 9.4.1 PR: 9.6.1 34 CAPUT 1. RUBRICAE GENERALES PR: 9.5.2 PR: 9.5.2 benedictione et processione ramorum in dominica II Passionis; Missa sive chrismatis sive in Cena Domini feria V Hebdomadae sanctae; Actione liturgica feria VI in Passione et Morte Domini usque ad Communionem exclusive; necnon cantu praeconii paschalis, pro diacono, et renovatione promissionum Baptismatis, pro celebrante, in Vigilia paschali; (c) in feriis Quatuor Temporum mensis septembris; (d) in vigiliis II et III classis extra tempus paschale. 129. Missae votivae, quae colorem violaceum requirunt, sunt: (a) Pro Fidei propagatione; (b) Pro Ecclesiae defensione; (c) Pro unitate Ecclesiae; (d) Tempore belli; (e) Pro pace; (f) Pro vitanda mortalitate; (g) Pro remissione peccatorum; (h) Pro peregrinantibus et iter agentibus; (i) Pro infirmis; (l) Ad postulandam gratiam bene moriendi; (m) Pro quacumque necessitate. 130. Adhibetur color violaceus etiam: PR: 9.6.1 PR: 9.5.1 PR: 9.5.2 PR: 10.22 PR: 9.1.1 PR: 9.5.1 (a) ad processionem et Missam in Litaniis maioribus et minoribus; (b) ad benedictionem cinerum; (c) ad Communionem in Actione liturgica feriae VI in Passione et Morte Domini; (d) in Missis de Commemoratione omnium Fidelium defunctorum, quae celebrantur tempore expositionis Ssmi Sacramenti pro oratione Quadraginta Horarum. 131. Paramenta coloris rosacei adhiberi possum, dominica III Adventus et dominica IV Quadragesimae, sed in Officio et Missa diei dominici tantum. 1.18.6 De colore nigro 132. Nigro colore utendum est: PR: 9.5.2 RG: 130d (a) in Actione liturgica feriae VI in Passione et Morte Domini, usque ad Communionem exclusive; (b) in Officiis ac Missis defunctorum, excepto casu de quo supra, n. 130 d. 1.19. DE USU ET QUALITATE PARAMENTORUM 1.19 35 De usu et qualitate paramentorum 133. In Missa, sacerdos celebrans semper utitur planeta seu casula. 134. Episcopus, et alii qui usu Pontificalium gaudent, si solemniter celebrant, planetam induunt super dalmaticam et tunicellam. Item, planetam s uper dalmaticam et tunicellam induit Episcopus, etiam in Missa lecta: (a) in consecratione Episcopi; (b) in collatione sacrorum Ordinum; (c) in benedictione Abbatis; (d) in benedictione Abbatissae; (e) in benedictione et consecratione Virginum; (f) in consecratione ecclesiae et altaris. Attamen Episcopus aliique de quibus supra, ex rationabili causa, a sumenda tunicella et dalmatica subter planetam abstinere possunt. 135. Pluviale adhibetur: (a) in Officio Laudum et Vesperarum, quando solemniter dicuntur; (b) in benedictionibus quae fiunt ad altare; (c) in processionibus; (d) in absolutione super cadaver aut super tumulum; (e) in Missa pontificali, a presbytero assistente; (f) ad «orationes solemnes» in Actione liturgica feriae VI in Passione et Morte Domini; (g) in Vigilia paschali. 136. Cum celebrans utitur pluviali, numquam adhibet manipulum; et si pluviale haberi non potest, in benedictionibus quae fiunt ad altare, sacerdos stat in alba cum stola, sine planeta et manipulo. 137. Dalmatica et tunicella utuntur diaconus, respective subdiaconus, quando sacerdoti ministrant: (a) in Missa; (b) in benedictionibus ad altare; (c) in processionibus. Attamen cum sacerdos celebrans stat sine pluviali, etiam ministri stant sine dalmatica et tunicella. Planetae plicatae et stola latior amplius non adhibentur. PR: 9.5.2 PR: 9.6.1 36 CAPUT 1. RUBRICAE GENERALES Caput 2 Rubricae generales breviarii romani 2.1 Normae generales 138. Horae canonicae Breviarii romani sunt: Matutinum, Laudes, Prima, Tertia, Sexta, Nona, Vesperae et Completorium. Ex his Matutinum, Laudes et Vesperae dicuntur Horae maiores; Prima, Tertia, Sexta, Nona et Completorium Horae minores appellantur. Completorium vero a rubricis plerumque separatim consideratur. 139. Obligatio dicendi divinum Officium comprehendit omnes Horas canonicas cursus quotidiani. 140. Officium divinum absolvitur aut in choro, aut in communi, aut a solo. Dicitur autem in choro, si absolvitur a communitate per leges ecclesiasticas choro obligata; in communi vero, si idem fit a communitate, quae choro non est adstricta. 141. Normae quae sequuntur valent tam pro absolutione divini Officii in choro vel in communi (etsi fiat a duabus vel tribus personis tantum) quam pro absolutione a solo, nisi aliter expresse caveatur. 2.2 De tempore dicendi Horas canonicas 142. Horae canonicae Officii divini ordinantur, ex earum constitutione, ad sanctificationem diversarum horarum diei naturalis. Praestat, proinde, sive ad diem revera sanctificandum sive ad ipsas Horas cum fructu spiritualis recitandas, ut in earum absolutione, tempus servetur quod proxime accedat ad tempus verum uniuscuiusque Horae canonicae. 143. Attamen ad satisfaciendum obligationi divini Officii recitandi, sufficit ut omnes Horae canonicae intra spatium vigintiquatuor horarum diei dicantur. 37 38 CAPUT 2. RUBRICAE GENERALES BREVIARII ROMANI 144. Matutinum, ex iusta causa, horis pomeridianis diei praecedentis anticipare licet, non tamen ante horam quartamdecimam. 145. Laudes, cum sint precatio matutina, in choro et in communi primo mane dicuntur: quod convenienter servatur etiam in recitatione a solo facta.1 146. Vesperae, etiam tempore Quadragesimae et Passionis, in choro et in communi, horis pomeridianis dicuntur: quod convenienter servatur etiam in recitatione a solo facta. 147. Completorium, ab omnibus qui ad recitationem divini Officii obligantur, praesertim autem in familiis religiosis, valde opportune dicitur tamquam ultima precatio in fine diei, etiam si, ob iustam causam, Matutinum diei sequentis iam anticipatum fuerit. Hoc in casu, ‘Pater noster’, alias dicendum post versum ‘Adiutorium nostrum’, omittitur et eius loco, in choro et in communi, fit examen conscientiae per rationabile tempus protractum; deinde dicuntur ‘Confiteor’ et reliqua, more solito; quod convenienter servatur etiam in recitatione a solo facta. 2.3 De calendario adhibendo in recitatione divini Officii 148. Officium divinum absolvendum est iuxta calendarium proprium vel, eo deficiente, iuxta calendarium Ecclesiae universae, prout numeris sequentibus indicatur. RG: 53b 149. Beneficiarii sequi tenentur calendarium suae ecclesiae (n. 53 b). RG: 53b RG: 44 150. Clerici dioecesani sequi debent calendarium ecclesiae vel oratorii cui stabiliter sunt addicti (n. 53 b); vel, si nulli ecclesiae vel oratorio sint stabiliter addicti, aut si extra suam dioecesim diutius versentur, calendarium suae dioecesis, additis festis loci in quo domicilium habeant (n. 44), aut calendarium loci in quo commorantur. RG: 56b 151. Religiosi utriusque sexus choro adstricti servant calendarium suae domus (n. 56 b); aut, quando choro intersunt in alia domo sui Ordinis, calendarium illius domus in qua actu versantur. RG: 56b 152. Religiosi calendarium proprium habentes, sed choro non adstricti, servant calendarium suae domus (n. 56 b); aut, si in alia domo suae Congregationis seu Instituti Officium in communi recitant, calendarium illius domus in qua actu versantur. RG: 53b 153. Religiosi qui calendarium proprium non habent, servant calendarium suae ecclesiae (n. 53 b), additis tamen festis propriis et indultis. RG: 53a 154. In seminariis et collegiis clericorum dioecesanis, Religiosis commissis, pro absolutione divini Officii in communi, sive a clericis sive a Religiosis qui una cum clericis Officium in communi dicunt, adhibendum est calendarium loci (n. 53 a), additis festis ecclesiae seminarii vel collegii (n. 45), 2.4. DE ORDINANDO DIVINO OFFICIO 39 data insuper facultate adiungendi festa Tituli necnon sancti Fundatoris Religiosorum quibus regimen seminarii commissum est. 155. In seminariis et collegiis clericorum interdioecesanis, regionalibus, nationalibus et internationalibus, pro absolutione Officii divini in communi, adhibendum est calendarium Ecclesiae universae, additis festis Patroni principalis nationis, regionis seu provinciae sive ecclesiasticae sive civilis, dioecesis, oppidi vel civitatis, anniversario Dedicationis ecclesiae cathedralis dioecesis et aliis festis actu feriatis, si quae sint, necnon festis ecclesiae seminarii vel collegii (n. 45). RG: 45 RG: 45 Si autem huiusmodi seminariorum regimen Religiosis commissum sit, calendarium Ecclesiae universae adhibendum est etiam a Religiosis qui una cum clericis Officium in communi absolvunt, data tamen facultate addendi festa Tituli Ordinis seu Congregationis necnon sancti Fundatoris Religiosorum quibus regimen seminarii commissum est. 156. In collegiis et domibus interprovincialibus, nationalibus et internationalibus Religiosorum, pro absolutione divini Officii in choro vel in communi, adhibendum est calendarium proprium Ordinis seu Congregationis universae (n. 55), additis tantum festis propriae ecclesiae (n. 45) necnon festis de quibus n. 57. 157. Quivis tamen clericus dioecesanus, aut quivis religiosus utriusque sexus, Officio divino quolibet titulo adstrictus, qui Officio participat in choro vel in communi iuxta aliud calendarium aut alium ritum quam suum, hoc modo suo muneri, quoad hanc partem Officii, satisfacit. RG: 55 RG: 45 RG: 57 Item cum quis Vesperis votivis alicuius solemnitatis externae participat, suo muneri, quoad hanc partem Officii, satisfacit, dummodo praedictae Vesperae integrae et servatis rubricis celebratae fuerint. 2.4 2.4.1 De ordinando divino Officio De ordinando divino Officio in genere 158. De extensione divini Officii pro singulis diebus liturgicis, supra dictum est, numeris scilicet 13, 27, 34, 37. 159. De qualitate divini Officii recitandi, et de ratione sumendi singulas Horarum partes, iuxta dierum liturgicorum diversitatem, infra nn. 165 – 177 dicetur. 160. Ratio dicendi singulas Horas habetur in Ordinario divini Officii. 161. Matutinum cum tribus Nocturnis, scilicet novem psalmorum cum novem lectionibus habent: (a) festa I et II classis; 1 Laudes non possunt anticipari ne quidem in recitatione «a solo» (Declaratio S. R. C., die 28 dec. 1960). RG: 13 RG: 27 RG: 34 RG: 37 RG: 165 RG: 177 40 CAPUT 2. RUBRICAE GENERALES BREVIARII ROMANI (b) feriae Tridui sacri; (c) dies octavus Nativitatis Domini; (d) Commemoratio omnium Fidelium defunctorum. 162. Matutinum cum unico Nocturno novem psalmorum et trium lectionum habent: (a) dominicae omnes, praeter dominicas Paschatis et Pentecostes; (b) omnes feriae, exceptis feriis Tridui sacri; (c) omnes vigiliae; (d) festa III classis; (e) dies infra octavam Nativitatis Domini; (f) Officium sanctae Mariae in sabbato. 163. Matutinum cum unico Nocturno trium psalmorum et trium lectionum habent dominicae Paschatis et Pentecostes et dies infra earum octavas. 164. Festa quae non habent I Vesperas et, ob quamlibet causam, iuxta rubricas eas acquirunt, omnia sumunt e II Vesperis, iis tantum exceptis, quae forte pro I Vesperis propria ponuntur. 2.4.2 De Officio dominicali 165. Officium dominicale competit diebus dominicis, in quibus non occurrat festum quod ipsi dominicae praeferatur. Habent tamen peculiarem ordinationem Officii: (a) dominicae Paschatis et Pentecostes; (b) dominica infra octavam Nativitatis Domini. 166. Officium dominicale ordinatur hoc modo: (a) Ad I Vesperas: omnia ut in Ordinario et Psalterio, sabbato praecedenti, iis exceptis quae propria assignantur. (b) Completorium subsequens: de sabbato. RG: 220a RG: 220b RG: 197 (c) Ad Matutinum: invitatorium et hymnus ut in Ordinario vel Psalterio; antiphonae, psalmi et versus unici Nocturni, ut in Psalterio dominicae; absolutio Exaudi, benedictiones Ille nos, Divinum auxilium, Per evangelica dicta; lectiones prima et secunda, cum suis responsoriis, de Scriptura occurrenti (n. 220 a); lectio tertia de homilia in Evangelium diei (n. 220 b); hymnus ‘Te Deum’, qui omittitur in dominicis Adventus, et a dominica in Septuagesima usque ad dominicam II Passionis; quo in casu, dicitur tertium responsorium. (d) Ad Laudes: antiphonae, nisi propriae assignentur, de Psalterio; psalmi e Psalterio dominicae, e I vel II schemate, iuxta diversitatem temporum (n. 197); capitulum, hymnus et versus, ut in Ordinario vel Psalterio aut Proprio de Tempore; reliqua ut in Proprio de Tempore. 2.4. DE ORDINANDO DIVINO OFFICIO 41 (e) Ad Primam: antiphona, nisi propria habeatur, et psalmi e Psalterio de dominica; capitulum et reliqua ut in Ordinario; lectio brevis de Tempore. (f) Ad Tertiam, Sextam et Nonam: omnia ut in Ordinario et Psalterio, iis exceptis quae propria assignantur. (g) Ad II Vesperas: omnia ut in Ordinario et Psalterio, iis exceptis quae propria assignantur. (h) Completorium: de dominica. 2.4.3 De Officio festivo 167. Officium festivum competit festis I classis; et ordinatur hoc modo: (a) Ad I Vesperas: omnia e Proprio vel Communi. (b) Completorium subsequens: de dominica. (c) Ad Matutinum: omnia e Proprio vel Communi; et dicitur hymnus Te Deum. (d) Ad Laudes: omnia e Proprio vel Communi, cum psalmis de dominica, primo loco. (e) Ad Primam: antiphona prima e Laudibus; psalmi 53, 1181 et 1182 ; capitulum et reliqua, ut in Ordinario; lectio brevis de Tempore. (f) Ad Tertiam, Sextam et Nonam: antiphonae secunda, tertia et quinta e Laudibus, per ordinem; psalmi de dominica; reliqua e Proprio vel Communi. (g) Ad II Vesperas: omnia e Proprio vel Communi. (h) Completorium: de dominica. 2.4.4 De Officio semifestivo 168. Officium semifestivum competit festis II classis; et ordinatur hoc modo: (a) Ad Matutinum, Laudes et Vesperas: omnia ut in Officio festivo; (b) Ad Primam: antiphona et psalmi e Psalterio, de currenti hebdomadae die; capitulum et reliqua, ut in Ordinario; lectio brevis de Tempore. (c) Ad Tertiam, Sextam et Nonam: antiphonae et psalmi e Psalterio de currenti hebdomadae die; reliqua de festo, ut in Proprio vel Communi. (d) Completorium: de dominica. 2.4.5 De Officio ordinario 169. Officium ordinarium competit festis III classis necnon Officio sanctae Mariae in sabbato; et ordinatur hoc modo: (a) Ad Matutinum: invitatorium et hymnus e Proprio vel Communi; antiphonae, psalmi et versus unici Nocturni e Psalterio de currenti hebdomadae die, nisi propria aut de Communi assignentur (n. 177); RG: 177 42 CAPUT 2. RUBRICAE GENERALES BREVIARII ROMANI lectiones prima et secunda, cum suis responsoriis, de Scriptura, ut n. 221 a indicatur; Lectio tertia de festo (n. 221 b); et dicitur hymnus Te Deum. RG: 221 RG: 221b (b) Ad Laudes et ad Vesperas: antiphonae et psalmi ut in Psalterio de currenti hebdomadae die, nisi propria aut de Communi assignentur (n. 177); reliqua ut in Proprio vel Communi. RG: 177 (c) Ad Primam: antiphona et psalmi e Psalterio de currenti hebdomadae die; capitulum et reliqua, ut in Ordinario; lectio brevis de Tempore (d) Ad Tertiam, Sextam et Nonam: antiphonae et psalmi ut in Psalterio de currenti hebdomadae die; reliqua de festo, ut in Proprio vel Communi. (e) Completorium: de currenti hebdomadae die. 2.4.6 De Officio feriali 170. Officium feriale competit omnibus feriis et vigiliis, exceptis: (a) Triduo sacro; (b) vigilia Nativitatis Domini. 171. Officium feriale ordinatur hoc modo: (a) Ad Matutinum: invitatorium et hymnus e Psalterio vel Ordinario, iuxta diversitatem temporum; antiphonae, psalmi et versus unici Nocturni e Psalterio, de currenti hebdomadae die; in feriis, tres lectiones de Scriptura occurrenti vel de homilia in Evangelium diei cum suis responsoriis; in vigiliis, tres lectiones propriae de homilia cum responsoriis de feria currenti. Hymnus Te Deum dicitur tantum in feriis temporis natalicii et paschalis; aliis temporibus dicitur tertium responsorium. (b) Ad Laudes et ad Vesperas: omnia ut in Psalterio, de currenti hebdomadae die, et in Ordinario, iuxta diversitatem temporum, iis exceptis quae propria assignantur. In feriis, sumitur oratio propria si habeatur, secus de dominica praecedenti, nisi alia assignetur; in vigiliis autem dicitur oratio propria. (c) Ad Primam: antiphona, nisi propria assignetur, et psalmi e Psalterio, de currenti hebdomadae die; capitulum et reliqua, ut in Ordinario; lectio brevis de Tempore. (d) Ad Tertiam, Sextam et Nonam: antiphona, nisi propria assignetur, et psalmi e Psalterio de currenti hebdomadae die; capitulum et reliqua, ut in Ordinario, iuxta diversitatem temporum; oratio ut ad Laudes. (e) Completorium: de currenti hebdomadae die. 2.4.7 De quibusdam peculiaritatibus in ordinando Officio divino 172. In dominicis Paschatis et Pentecostes, et diebus infra earum octavas, ad Horas minores, dicuntur psalmi de dominica, ad Primam tamen ut in festis, scilicet psalmi 53, 1181 et 1182 . 2.5. DE DIVERSIS OFFICII PARTIBUS 43 173. In Triduo sacro, in vigilia Nativitatis Domini, et in Officiis defunctorum, Officium ordinatur iuxta speciales rubricas quae, suis locis, in Breviario inveniuntur. 174. In festis Domini II classis, quae in dominicis Septuagesimae, Sexagesimae aut Quinquagesimae occurrant, ad Horas minores sumuntur antiphonae e Laudibus, ut in Officio festivo, retentis tamen, ad Primam, psalmis de dominica, scilicet psalmis 117, 1181 et 1182 . 175. Diebus infra octavam Nativitatis Domini, liberis a festis Sanctorum, Officium ordinatur hoc modo: (a) Matutinum habet novem psalmos cum tribus lectionibus. Invitatorium, hymnus, antiphonae et psalmi dicuntur ut in festo Nativitatis; versus, ut in tertio Nocturno festi; tres vero lectiones de Scriptura occurrenti cum suis responsoriis, ut singulis diebus indicatur. (b) Ad Laudes: omnia ut in festo Nativitatis Domini. (c) Ad Horas minores dicuntur antiphonae et psalmi de die currenti, ut in Psalterio; reliqua ut in festo Nativitatis. (d) Ad Vesperas, excepto die 31 decembris, antiphonae et psalmi sumuntur e II Vesperis diei Nativitatis; a capitulo autem fit de octava, ut in festo, nisi faciendum sit de sequenti dominica aut de sequenti festo I classis. (e) Completorium: de dominica. 176. In dominica infra octavam Nativitatis Domini, Officium ordinatur eodem modo ac aliis diebus infra octavam (n. 175), retentis iis quae propria habentur. Ad lectiones vero Matutini quod attinet, haec serventur: (a) si dominica die 26, 27 aut 28 decembris occurrit, lectiones prima et secunda, cum suis responsoriis, sumuntur e primo Nocturno diei Nativitatis, modo in n. 221 indicato; tertia vero de homilia in Evangelium diei (n. 220 b); RG: 221 RG: 220b (b) si aliis diebus occurrit, lectiones prima et secunda dicuntur de Scriptura occurrenti, et tertia de homilia in Evengelium diei, ut in Officio dominicali (n. 220). RG: 220 177. In festis III classis, tam universalibus quam particularibus, quae ad certas Horas habent aut antiphonas proprias et psalmos de Communi, aut antiphonas proprias et psalmos specialiter assignatos, serventur rubricae particulares quae, in Breviario, suis locis occurrunt. 2.5 2.5.1 RG: 175 De diversis Officii partibus De initio et fine Horarum 178. Horae canonicae sive in choro, sive in communi, sive a solo, inchoantur absolute hoc modo: (a) Matutinum a versu ‘Domine, labia mea aperies’; 44 CAPUT 2. RUBRICAE GENERALES BREVIARII ROMANI (b) Laudes, Horae minores et Vesperae, a versu: ‘Deus, in adiutorium meum intende’; (c) Completorium a versu ‘Iube, domne (Domine), benedicere’. 179. Item Horae canonicae sive sive in choro, sive in communi, sive a solo, absolvuntur hoc modo: (a) Matutinum (si a Laudibus separetur), Laudes, Tertia, Sexta, Nona et Vesperae: versu ‘Fidelium animae’; (b) Prima, benedictione ‘Dominus nos benedicat’; (c) Completorium, benedictione ‘Benedicat et custodiat’. 180. In Officio Tridui sacri et defunctorum, Horae inchoantur et absolvuntur ut in Breviario notatur. Item, Matutinum festi Epiphaniae Domini modo proprio inchoatur. 2.5.2 De conclusione Officii 181. Cursus cotidianus divini Officii concluditur, post Completorium, antiphona B. Mariae Virg. cum suo versu ac oratione, et cum versu ‘Divinum auxilium’, exceptis Officiis Tridui sacri et defunctorum. 2.5.3 De invitatorio 182. Invitatorium cum psalmo 94, ‘Venite, exsultemus’, dicitur, modo in Ordinario descripto, in initio Matutini cuiusque Officii, exceptis Officiis Tridui sacri, et festi Epiphaniae Domini. 183. In fine invitatorii, tempore paschali, additur ‘Alleluia’, nisi iam habeatur. RG: 165 RG: 177 184. Ratio sumendi invitatorium, iuxta diversitatem dierum liturgicorum, habetur supra, ubi agitur de ordinando Officio divino (nn. 165 – 177). 2.5.4 De hymnis 185. Hymni dicuntur in qualibet Hora, loco Ordinario indicato. Omittuntur vero in Matutino Epiphaniae Domini, a Matutino feriae V in Cena Domini usque ad Nonam sabbati in albis, et in Officio defunctorum. 186. Ad Horas minores et ad Completorium semper dicuntur hymni in Ordinario pro iisdem Horis assignati, praeterquam in festo Pentecostes et infra octavam, ad Tertiam. 187. Hymni proprii, certis Horis assignati, nunquam ad aliam Horam transferuntur. 188. Quilibet hymnus semper dicitur sub conclusione quae ipsi in Breviario assignatur, exclusa quavis conclusionis mutatione ratione festi vel Temporis. 189. Officium commemoratum nunquam doxologiam propriam inducit in fine hymnorum Officii diei. 2.5. DE DIVERSIS OFFICII PARTIBUS 2.5.5 45 De antiphonis 190. Antiphonae dicuntur ad omnes Horas ante et post psalmos et cantica, una vel plures iuxta diversitatem Officii et Horarum, ut suis locis indicatur. Omittuntur vero, ad Horas minores et ad Completorium: in Triduo sacro, in dominica et per octavam Paschatis, et in Officio defunctorum diei 2 novembris. 191. Antiphonae dicuntur semper integrae ante et post psalmos et cantica, ad omnes Horas, tam maiores quam minores. Asteriscus, qui post prima antiphonae verba notatur, indicat eousque intonationem esse producendam. 192. Antiphonae propriae certis Horis assignatae, si dici nequeunt, non transferuntur, sed omittuntur. 193. Antiphona ad ‘Magnificat’ in I Vesperis dominicae primae mensis augusti, septembris, octobris et novembris ea est, quae in Breviario ante dominicam primam cuiusque mensis invenitur, et respondet libro sacrae Scripturae in dominica legendo. 194. Ad Vesperas feriae VI, tempore paschali, pro antiphona ad ‘Magnificat’ resumitur antiphona ad Magnificat e II Vesperis dominicae praecedentis. 195. In fine antiphonarum, tempore paschali, additur ‘Alleluia’, nisi iam habeatur. A Septuagesima autem usque ad Sabbatum sanctum, Alleluia, si forte in antiphonis occurrat, omittitur. 2.5.6 De psalmis et canticis 196. Psalmi, ad singulas Horas, sumuntur secundum normas de ordinando Officio iuxta diversitatem dierum liturgicorum (nn. 165 – 177). 197. Ad Matutinum feriae IV et, singulis hebdomadae diebus, ad Laudes, in Psalterio, duplex ponitur psalmorum schema. Alterum psalmorum schema adhibetur: (a) in dominicis temporis Septuagesimae, Quadragesimae et Passionis; (b) in omnibus feriis temporis Adventus, Septuagesimae, Quadragesimae et Passionis, Quatuor Temporum septembris, et in vigiliis II et III classis extra tempus paschale. Reliquis diebus, sumitur primum psalmorum schema. 198. Quando psalmus vel canticum incipit per eadem verba quibus constat antiphona, haec verba omittuntur, et psalmus vel canticum inchoatur ab eo verbo ante quod desinit antiphona, dummodo post antiphonam non sit addendum ‘Alleluia’. 199. Psalmus, qui in Hora cui specialiter assignatur dici nequit, non transfertur, sed omittitur. 200. Cantica ‘Benedictus’, ‘Magnificat’ et ‘Nunc dimittis’ dicuntur suo loco, ut in Ordinario indicatur. RG: 165 RG: 177 46 CAPUT 2. RUBRICAE GENERALES BREVIARII ROMANI 201. In fine psalmorum et canticorum, excepto cantico ‘Benedicite’, dicitur ‘Gloria Patri’, quod omittitur per Triduum sacrum. In Officio defunctorum tamen, loco versus ‘Gloria Patri’ dicitur versus ‘Requiem aeternam’, ut suo loco notatur. 202. Asteriscus in versibus psalmorum et canticorum denotat pausam cantus vel recitationis in choro et in communi servandam. 2.5.7 De symbolo athanasiano 203. Symbolum athanasianum dicitur solummodo in festo Ss.mae Trinitatis, ad Primam, expletis psalmis, ante antiphonae repetitionem. 2.5.8 De versibus 204. Versus dicuntur ad Matutinum post repetitam antiphonam ultimi psalmi cuiusque Nocturni. Ad Laudes vero et ad Vesperas versus dicitur post hymnum; ad Horas minores et ad Completorium post responsorium breve. 205. In Triduo sacro, versus dicitur in singulis Nocturnis et Laudibus tantum; in festo et per octavam Paschatis in solo Nocturno; in Officio defunctorum ad singulos Nocturnos, Laudes et Vesperas, ut suis locis notatur. 206. Tempore paschali versibus additur ‘Alleluia’, nisi iam habeatur. Excipiuntur versus qui in Ordinario sine ‘Alleluia’ ponuntur. RG: 165 RG: 177 207. Ratio sumendi versus, iuxta diversitatem Officiorum et Horarum, habetur supra, ubi agitur de ordinando divino Officio (nn. 165 – 177). 2.5.9 De absolutionibus et benedictionibus ante lectiones 208. Absolutio et benedictiones dicuntur, ad Matutinum, ante lectiones cuiusque Nocturni, prout in Ordinario indicatur. Omittuntur in Officiis Tridui sacri et defunctorum. 209. In Matutino Officii sanctae Mariae in sabbato ponuntur absolutio et benedictiones propriae; item exstant benedictiones propriae in III Nocturno Matutini Nativitatis Domini. 210. Benedictiones propriae invariabiles habentur ante lectionem ante lectionem brevem ad Primam et ad Completorium. 2.5.10 De lectionibus ad Matutinum De lectionibus in genere 211. In fine cuiusque Nocturni dicuntur tres lectiones. Proinde Officia cum tribus Nocturnis habent novem lectiones; Officia vero cum uno Nocturno tres. 212. Nomine «Scripturae occurrentis» designantur lectiones sacrae Scripturae primo vel unico Nocturno assignatae et certo ordine per singulos dies in Proprio de Tempore dispositae. 2.5. DE DIVERSIS OFFICII PARTIBUS 47 213. Lectiones de Scriptura occurrenti, si die assignato dici nequeunt, omittuntur, etsi agatur de initiis librorum, excepto initio Epistolae I ad Corinthios, quod, cum die 13 ianuarii occurrit dominica I post Epiphaniam, sabbato praecedenti legitur. 214. Officia commemorata non habent lectionem in Officio diei. 215. Lectiones de Scriptura leguntur cum titulo libri sacri e quo sumuntur, nisi aliter expresse notetur; item lectiones de sermone vel tractatu vel documento pontificio, cum titulo et nomine auctoris; similiter praeponitur nomen auctoris lectionibus de homilia in Evangelium diei. 216. In fine cuiusque lectionis dicitur: ‘Tu autem, Domine, miserere nobis’, cui respondetur ‘Deo gratias’: quae conclusio omittitur in Officiis Tridui sacri et defunctorum. De lectionibus Officii trium Nocturnorum 217. Tres lectiones primi Nocturni sunt de Scriptura, et quidem: (a) in Officio festivo et semifestivo, aut propriae aut specialiter assignatae aut de Communi; (b) in Officiis Tridui sacri, propriae. 218. Tres lectiones secundi Nocturni sunt: (a) in Officio festivo et semifestivo, de vita Sancti, aut de sermone vel tractatu diei assignato, ut in Proprio vel in Communi; Si vero una vel duae tantum lectiones propriae aut assignatae habeantur, numerus ternarius completur lectionibus de Communi. (b) in Officiis Tridui sacri, de sermone diei assignato. 219. Tres lectiones tertii Nocturni sunt: (a) in Officio festivo et semifestivo, de homilia in Evangelium diei; (b) in Officiis Tridui sacri, de Epistolis B. Pauli Apostoli, ut in Proprio. De lectionibus Officii unius Nocturni 220. In Officio dominicali, ordo trium lectionum hic est: (a) Lectio prima et secunda dicuntur de Scriptura occurrenti, ut in Proprio. Prima autem lectio Sacrae Scripturae ea est, quae in Breviario nunc ut prima notatur; altera vero efficitur ex secunda et tertia in unam coniunctis, omisso responsorio intermedio. (b) Lectio tertia dicitur de homilia in Evangelium diei; et sumitur ea quae nunc in Breviario ponitur tamquam prima tertii Nocturni. 221. In Officio ordinario, ordo trium lectionum hic est: 48 CAPUT 2. RUBRICAE GENERALES BREVIARII ROMANI (a) Lectio prima et secunda dicuntur de Scriptura; et quidem ordinarie de Scriptura occurrenti, nisi propriae vel specialiter assignatae habeantur. Prima autem Lectio Sacrae Scripturae ea est, quae in Breviario ut prima notatur; altera vero efficitur ex secunda et tertia in unam coniunctis, omisso responsorio intermedio. (b) Lectio tertia dicitur de festo, scilicet propria, quae antea communiter vocabatur «contracta»; qua deficiente, dicuntur lectiones propriae (olim secundi Nocturni) simul coniunctae. Si vero festum careat lectionibus propriis, pro tertia lectione sumitur quarta de Commune. 222. In Officio feriali, ordo trium lectionum hic est: (a) si agitur de Officio vigiliae vel feriae cum homilia, tres lectiones dicuntur de homilia in Evangelium diei; (b) si agitur de Officio feriae sine homilia, leguntur tres lectiones de Scriptura occurrenti, prout in Breviario exhibentur. De quibusdam peculiaritatibus circa lectiones 223. Lectiones Officii defunctorum modo proprio ordinantur, ut suis locis notatur. 224. Per octavas Paschatis et Pentecostes dicuntur tres lectiones de homilia in Evangelium diei. 225. Superveniente dominica in Septuagesima, lectiones dominicis et feriis post Epiphaniam assignatae, quae locum habere non possunt, eo anno penitus omittuntur. Idem valet de lectionibus dominicarum post Pentecosten, et de lectionibus feriarum, easdem dominicas sequentium, quae impediuntur superveniente prima dominica mensis augusti; necnon de lectionibus mensium augusti, septembris, octobris et novembris quae impediuntur superveniente prima dominica mensis sequentis, vel prima dominica Adventus. 2.5.11 De responsoriis post lectiones ad Matutinum De responsoriis in genere 226. Post quamlibet lectionem dicitur responsorium, praeterquam post ultimam, quando dicendus est hymnus Te Deum. 227. Responsoria adeo cum lectionibus connectuntur, ut eadem ratione ac lectiones sumenda sint, nisi aliter expresse caveatur. 228. Responsoria quae suo die dici nequeunt, non transferuntur, sed omittuntur. 229. Tempore paschali, in fine cuiuslibet responsorii, ante versum, additur Alleluia, nisi iam habeatur; minime vero additur Alleluia post versum. 2.5. DE DIVERSIS OFFICII PARTIBUS 49 230. In fine ultimi responsorii cuiusque Nocturni, post repetitam ultimam partem responsorii, dicitur Gloria Patri, et deinde iterum resumitur eadem ultima pars responsorii, nisi suo loco aliter notetur. Attamen, in Officio temporis Passionis, in ultimo responsorio cuiusque Nocturni omittitur Gloria Patri, et eius loco resumitur integrum responsorium ab initio usque ad versum exclusive. In Officio defunctorum autem, loco Gloria Patri, in ultimo responsorio cuiusque Nocturni, dicitur Requiem aeternam. 231. Peculiaritates in dicendis responsoriis forte occurrentes, suis locis indicantur. De responsoriis in Officiis trium Nocturnorum 232. Responsoria trium Nocturnorum hac ratione ordinantur: (a) in Officio festivo et semifestivo, dicuntur propria aut de Communi; (b) in Officiis Tridui sacri, dicuntur propria. De responsoriis in Officiis unius Nocturni 233. In Officio dominicali, responsoria hoc modo ordinantur: (a) primum, est responsorium quod ponitur post primam lectionem; (b) secundum, est responsorium quod post tertiam lectionem olim inveniebatur. In fine huius responsorii omittitur Gloria Patri et repetitio ultimae partis responsorii, quando dicendum est tertium responsorium; (c) tertium, quando dicendum occurrit, est responsorium quod post tertiam lectionem de homilia exstabat. 234. In Officio ordinario cum lectionibus de Scriptura occurrenti, responsoria hoc modo ordinantur: (a) primum, est responsorium quod ponitur post primam lectionem; (b) secundum, est responsorium quod post tertiam lectionem invenitur. 235. In Officio ordinario cum lectionibus de Scriptura propriis vel specialiter assignatis, responsoria dicuntur propria aut de Communi, eodem ordine ac supra (n. 234). 236. In Officio feriali, sive fiat de feria sive de vigilia, dicuntur responsoria de feria currenti, prout habentur in Proprio de Tempore. 2.5.12 De hymno Te Deum 237. Hymnus Te Deum dicitur ad Matutinum, post ultimam lectionem, loco noni vel tertii responsorii: (a) in dominica in albis, in dominica Pentecostes, et in Matutino dominicae Resurrectionis, quod recitatur ab iis qui Vigiliae paschali non interfuerunt; RG: 234 50 CAPUT 2. RUBRICAE GENERALES BREVIARII ROMANI (b) in dominicis II classis, exceptis dominicis in Septuagesima, in Sexagesima et in Quinquagesima; (c) in omnibus festis; (d) per octavas Nativitatis Domini, Paschatis et Pentecostes; (e) in Officio feriali temporis natalicii et temporis paschalis; (f) in vigiliis Ascensionis et Pentecostes; (g) in Officio sanctae Mariae in sabbato. 238. Omittitur vero hymnus Te Deum: (a) in Officiis de Tempore a dominica I Adventus usque ad vigiliam Nativitatis Domini inclusive; et a dominica in Septuagesima usque ad Sabbatum sanctum inclusive; (b) in vigiliis II et III classis, excepta vigilia Ascensionis Domini; (c) in omnibus feriis per annum; (d) in Officio defunctorum. 239. Quando hymnus Te Deum omittitur, eius loco dicitur nonum vel tertium responsorium. 2.5.13 De capitulis, et de lectione brevi ad Primam 240. Capitulum dicitur ad omnes Horas, Matutino excepto, expletis psalmis cum suis antiphonis; ad Completorium autem post hymnum. Omittitur a Laudibus feriae V in Cena Domini usque ad Nonam sabbati in albis et in Officio defunctorum. RG: 165 RG: 177 241. Ad Primam semper dicitur capitulum Regi saeculorum; et ad Completorium Tu autem in nobis. Ad alias Horas sumitur ex Ordinario vel Psalterio, e Proprio vel Communi, iuxta Officiorum diversitatem (nn. 165 – 177). 242. Lectio brevis ad Primam dicitur semper de Tempore, prout in Ordinario. 2.5.14 De responsoriis brevibus Horarum minorum 243. Responsoria brevia dicuntur ad Horas minores et ad Completorium post capitulum; omittuntur vero a feria V in Cena Domini usque ad Nonam sabbati in albis, et in Officio defunctorum. 244. Ad Primam, in responsorio Christe, Fili Dei vivi, versus Qui sedes mutatur iis in Officiis et anni temporibus pro quibus proprius assignatur; nunquam tamen dicitur versus proprius festi commemorati. Responsorium breve Completorii nunquam mutatur. Ad Tertiam, Sextam et Nonam responsoria brevia sumuntur ex eodem loco ac capitula. 245. Quomodo responsoria brevia dicenda sint, sive extra tempus paschale sive tempore paschali, sive in Officio feriali temporis Passionis, in Ordinario indicatur. Extra tempus paschale, quamvis in aliquibus festis addenda sint duo ‘Alleluia’ in fine responsorii brevis ante versum ad Tertiam, Sextam et Nonam, non ideo addenda sunt etiam ad Primam et ad Completorium. 2.5. DE DIVERSIS OFFICII PARTIBUS 2.5.15 51 De orationibus 246. Oratio dicitur in fine cuiuslibet Horae, loco in Ordinario notatur. Excipitur Matutinum, quando una cum Laudibus recitatur. 247. Orationi praemittitur, in recitatione in choro vel in communi, ‘Dominus vobiscum’, cui respondetur ‘Et cum spiritu tuo’. In recitatione a solo facta, et ab iis qui in ordine diaconatus non sunt constituti, dicitur, nisi iam praecedat, ‘Domine, exaudi orationem meam’, et respondetur ‘Et clamor meus ad te veniat’. Deinde dicitur ‘Oremus’, et subiungitur oratio. Et sic in recitatione a solo, loco ‘Dominus vobiscum’, semper dicitur ‘Domine, exaudi orationem meam’, ut supra. 248. Ad Primam et ad Completorium oratio nunquam mutatur, nisi in Officio Commemorationis omnium Fidelium defunctorum et, in Triduo sacro, ad Primam. Ad alias Horas, sumitur oratio quae ponitur ad Laudes; in feriis Quadragesimae et Passionis tamen, ad Vesperas, exstat oratio propria. 249. Oratio Officii diei semper dicitur sub sua conclusione, salvo praescripto n. 110 a. Orationes vero, quae ad commemorationes pertinent, concluduntur in ultima tantum; attamen Oremus dicitur ante quamlibet orationem. 2.5.16 De commemorationibus RG: 110a 250. Commemorationes fiunt iuxta normas in rubricis generalibus, nn. 106 – 114, datas. RG: 106 RG: 114 251. Commemorationes ponuntur post orationem Officii diei; et fiunt per antiphonam quae ponitur respective ad Benedictus vel ad ‘Magnificat’ in Officio commemorato, per versum qui eam praecedit et per orationem, salvo praescripto n. 110 c. RG: 110c 252. Ad faciendam commemorationem Officii dominicae, feriae et vigiliae Ascensionis, antiphona et versus sumuntur e Proprio de Tempore, Psalterio vel Ordinario, oratio autem e Proprio de Tempore; ad faciendam commemorationem vero octavae Nativitatis vel Officii Sanctorum, antiphona, versus et oratio sumuntur e Proprio vel Communi; ad faciendam demum commemorationem vigiliae II et III classis, antiphona et versus sumuntur e Psalterio, oratio autem e Proprio. 253. In faciendis commemorationibus, haec animadvertantur: (a) in eadem Hora nunquam bis repetatur eadem antiphona; (b) in eadem commemoratione antiphona et versus nunquam constent iisdem verbis. 254. Si in Laudibus una tantum facienda est commemoratio, et antiphona ac versus sumenda sunt ex eodem Communi unde sumpta sunt in Officio diei, pro commemoratione sumuntur antiphona ac versus e I Vesperis. 255. Si in Laudibus duae faciendae sunt commemorationes, et antiphona ac versus sumenda sunt ex eodem Communi: (a) pro prima commemoratione, sumuntur antiphona et versus e Laudibus; 52 CAPUT 2. RUBRICAE GENERALES BREVIARII ROMANI (b) pro altera, antiphona et versus e I Vesperis. 256. Si in Laudibus duae faciendae sunt commemorationes, et antiphona ac versus sumenda sunt ex eodem Communi unde sumpta sunt in Officio diei: (a) pro prima commemoratione, sumuntur antiphona et versus e I Vesperis; (b) pro altera, antiphona et versus e II Vesperis. RG: 253 RG: 256 257. Ad ea quae nn. 253 – 256 habentur, animadvertatur: (a) si antiphona eadem sit in I et II Vesperis, pro altera commemoratione sumitur antiphona e Laudibus, vel demum prima antiphona tertii Nocturni; (b) textus antiphonae adhiberi potest, in eadem Hora, tamquam versus pro altera commemoratione, sumenda ex eodem Communi; (c) antiphona ‘Euge, serve bone’, quae ponitur ad Laudes de Communi Confessoris Pontificis, censetur identica cum simili antiphona, quae habetur ad Laudes de Communi Confessoris non Pontificis. 258. Item, si eadem sit oratio festi de quo fit Officium et eius de quo fit commemoratio, oratio pro commemoratione mutatur in alteram de eodem vel simili Communi. 259. Antiphonae et versus propria, si in una Hora pro commemoratione adhiberi nequeunt, non transferuntur, sed omittuntur. 2.5.17 De precibus 260. Preces dicuntur tantum in Officiis de Tempore, et quidem: (a) in Laudibus et Vesperis feriae IV et VI temporis Adventus, Quadragesimae et Passionis; (b) in Laudibus et Vesperis feriae IV et VI Quatuor Temporum mensis septembris; (c) in Laudibus sabbatorum Quatuor Temporum, excepto sabbato infra octavam Pentecostes. 2.6 De ratione signo crucis se muniendi, standi, genuflectendi et sedendi in recitatione divini Officii 261. Quae hic dicuntur de signo crucis et de corporis situ in recitatione divini Officii, valent pro recitatione in choro vel in communi; convenit vero ut hi qui a solo divinum Officium recitant, iis quae de signo crucis dicuntur se conforment. 2.6. DE RATIONE SIGNO CRUCIS [. . . ] 53 262. Normae peculiares quae ad hebdomadarium et cantores spectant, in caeremoniarum libris inveniuntur; proinde hic ea tantum indicantur quae «chorales» in genere respiciunt. 263. Omnes signant se signo crucis a fronte ad pectus et ab humero sinistro ad dexterum: (a) in principio omnium Horarum, cum dicitur ‘Deus, in adiutorium’; (b) ad versum ‘Adiutorium nostrum’; (c) ad absolutionem ‘Indulgentiam’ post ‘Confiteor’ in Completorio; (d) in principio canticorum ‘Benedictus’, ‘Magnificat’ et ‘Nunc dimittis’; (e) ad benedictionem in fine Primae et Completorii; (f) ad versum ‘Divinum auxilium’, in fine divini Officii. 264. Signo crucis os sibi signant in principio Matutini, ad verba ‘Domine, labia mea aperies’. 265. Signo crucis pectus sibi signant ad verba ‘Converte nos’ in Completorio. 266. Omnes stant: (a) in principio cuiusque Horae, donec primus versus primi psalmi inchoatus sit; (b) dum dicuntur hymni, et cantica evangelica; (c) ad Matutinum etiam ad invitatorium cum suo psalmo et ab expleta ultima antiphona cuiusque Nocturni usque ad primam benedictionem ante lectiones inclusive; et dum legitur textus Evangelii ante homiliam; (d) ad Laudes et Vesperas etiam ab expleta antiphona post ultimum psalmum usque ad finem, nisi genuflectendum sit ad preces aut ad orationem, iuxta rubricas; (e) ad Primam, ab expleta antiphona usque ad finem, praeterquam ad lecionem Martyrologii, nisi genuflectendum sit ad orationes; (f) ad Tertiam, Sextam et Nonam, ab expleta antiphona usque ad finem, nisi genuflectendum sit ad orationem; (g) ad Completorium, ab expleta antiphona post psalmos usque ad finem, nisi genuflectendum sit ad orationem; (h) ad intonationem antiphonarum in Matutino, Laudibus et Vesperis cantatis, iuxta consuetudinem; (i) ad antiphonam finalem B. Mariae Virg., post Completorium, sabbato et dominica, etiam si non fit Officium de dominica, et toto tempore paschali. 267. Omnes genua flectunt: (a) ad verba ‘Venite, adoremus et procidamus’, etc. in psalmo ‘Venite, exsultemus’ in initio Matutini; (b) ad versum ‘Te ergo quaesumus’ in hymno Te Deum; 54 CAPUT 2. RUBRICAE GENERALES BREVIARII ROMANI (c) ad preces, quando dicendae sunt; (d) in Officio feriali Adventus, Quadragesimae et Passionis necnon Quatuor Temporum mensis septembris, et de vigiliis II et III classis, excepta vigilia Ascensionis, in omnibus Horis ad orationem et commemorationes forsan sequentes; hebdomadarius autem stat; (e) ad antiphonam finalem B. Mariae Virg. post Completorium, praeterquam sabbato et dominica et toto tempore paschali; hebdomadarius autem stat dum dicit orationem; (f) in quibusdam aliis peculiaribus adiunctis, quae suis locis notantur. 268. Omnes sedent: (a) in omni Hora, incepto primo versu primi psalmi, donec antiphona ultimi psalmi repetita est; (b) ad lectiones cum suis responsoriis ad Matutinum, praeterquam dum legitur textus Evangelii ante homiliam; (c) dum legitur Martyrologium, ad Primam, nisi aliter statuatur. Caput 3 Rubricae generales missalis romani 3.1 Notiones et normae generales 269. Sacrosanctum Missae Sacrificium, iuxta canones et rubricas celebratum, est actus cultus publici, nomine Christi et Ecclesiae Deo redditi. Denominatio proinde «Missae privatae» vitetur. 270. Missa cum Officio divino summum totius christiani cultus constituit; Missa proinde per se cum Officio diei concordare debet. Dantur tamen etiam Missae extra ordinem Officii, scilicet votivae aut defunctorum. 271. Missarum species duae sunt: Missa in cantu et Missa lecta. Missa dicitur in cantu, si sacerdos celebrans partes ab ipso iuxta rubricas cantandas revera cantu profert; secus dicitur lecta. Missa in cantu porro, si celebratur cum assistentia ministrorum sacrorum, appellatur Missa solemnis; si celebratur absque ministris sacris, vocatur Missa cantata. Missa solemnis demum, quae ab Episcopo vel ab aliis facultatem habentibus celebratur cum solemnitatibus in libris liturgicis statutis, dicitur Missa pontificalis. 272. Missa natura sua postulat, ut omnes adstantes, secundum modum sibi proprium, eidem participent. Varios autem modos, quibus fideles sacrosancto Missae Sacrificio actuose participare possunt, ita oportet moderari, ut periculum cuiusvis abusus amoveatur, et praecipuus eiusdem participationis finis obtineatur, plenior scilicet Dei cultus et fidelium aedificatio. De hac fidelium actuosa participatione fusius actum est in Instructione de Musica sacra et sacra Liturgia a S. Rituum Congregatione data die 3 septembris anni 1958. 55 56 CAPUT 3. RUBRICAE GENERALES MISSALIS ROMANI 273. Rubricae quae sequuntur valent tam pro Missis in cantu quam pro Missis lectis, nisi aliter expresse caveatur. 3.2 De calendario adhibendo in Missae celebratione 274. Missa dicenda est iuxta calendarium aut ecclesiae vel oratorii in quo Missa celebratur, aut loci, aut ipsius sacerdotis celebrantis, aut Ecclesiae universae, prout infra exponitur. 275. In ecclesia vel oratorio publico, quilibet sacerdos, tam dioecesanus quam religiosus, celebrare tenetur iuxta calendarium ipsius ecclesiae vel oratorii publici. Idem servetur in oratorio semipublico principali seminarii, domus religiosae, collegii, nosocomii, carceris et similium. 276. In oratoriis secundariis seminarii, domus religiosae, collegii, nosocomii, carceris et similium, quilibet sacerdos sequi potest aut calendarium ipsius oratorii aut proprium. RG: 53a 277. In oratoriis privatis, et cum celebrat super altare portatile extra locum sacrum, quilibet sacerdos sequi potest aut calendarium loci (n. 53 a) aut proprium. 278. De festis Patroni principalis nationis, regionis seu provinciae sive ecclesiasticae sive civilis, dioecesis, oppidi seu civitatis, necnon de anniversario Dedicationis ecclesiae cathedralis et aliis festis actu feriatis, si quae sint, quilibet sacerdos Missam celebrare debet, etiamsi secus calendarium proprium sequi posset. 279. Oratorium fixe constitutum in navibus est oratorium publicum; et in eo adhiberi debet calendarium Ecclesiae universae. Cum autem quis celebrat extra huiusmodi oratorium, super altare portatile, adhibere potest vel calendarium Ecclesiae universae vel calendarium proprium. Idem facere potest qui legitime celebrat in itinere aereo, fluviali vel viae ferreae. 280. In seminariis et collegiis clericorum dicecesanis, Religiosis commissis; necnon in seminariis et collegiis clericorum interdioecesanis, regionalibus, nationalibus et internationalibus, etiam Religiosis commissis, idem adhibetur calendarium, quod praecipitur pro recitatione divini Officii in communi (nn. 154-155 rubricarum Breviarii romani). RG: 55 RG: 57 281. In collegiis et domibus interprovincialibus, nationalibus et internationalibus Religiosorum, adhibendum est calendarium proprium Ordinis seu Congregationis universae (n. 55), additis tantum festis de quibus n. 57. 282. Calendarium dicecesanum, additis festis loci et ecclesiae vel oratorii propriis, adhiberi debet: (a) in ecclesiis cathedralibus, etsi Religiosis sint commissae; 3.3. DE MISSA CONVENTUALI 57 (b) in ecclesiis et oratoriis propriis cleri dicecesani, etsi chorum Religiosorum adnexum habeant, qui cum ecclesia per crates tantum communicat; (c) in ecclesiis et oratoriis Religiosorum utriusque sexus, qui calendarium proprium non habent, additis tamen festis ipsis propriis et indultis; (d) in ecclesiis et oratoriis Religiosorum, quae clero dioecesano commissa sunt, aut adnexum habent chorum Canonicorum; non autem si ecclesia vel oratorium alicui sacerdoti in particulari est commissum; (e) in ecclesia et oratorio principali seminarii, etsi Religiosis sit commissum, data tamen facultate addendi festa de quibus n. 154 rubricarum Breviarii romani. 283. Calendarium religiosum, additis festis de quibus n. 57 atque festis ecclesiae vel oratorii propriis adhiberi debet: RG: 57 (a) in ecclesiis et oratoriis principalibus Religiosorum, qui calendarium proprium habent, etsi sint parcecialia; (b) in ecclesiis et oratoriis cleri dicecesani, quae Religiosis commissa sunt, aut ipsis Religiosis inserviunt pro publica divini Officii recitatione, etsi sint parcecialia; non autem si ecclesia vel oratorium alicui Religioso in particulari est commissum; (c) in ecclesiis et oratoriis Tertiariorum utriusque sexus, etsi solum Officium parvum B. Mariae Virg. recitent; (d) in oratoriis secundariis seminarii Religiosis commissis, si haec oratoria ipsis Religiosis tantum inserviunt. 284. Sacerdos qui celebrat in ecclesia vel oratorio ubi ritus diversus viget, stare debet calendario ipsius ecclesiae vel oratorii quoad festa eorumque gradum, commemorationes et collectam imperatam. In ordinanda autem Missa, sumere debet partes variabiles proprias illius ritus, retentis caeremoniis et Ordinario proprii ritus. 3.3 De Missa conventuali 285. Nomine Missae conventualis intellegitur Missa quae ab iis, qui per leges Ecclesiae choro adstringuntur, in coniunctione cum Officio divino cotidie celebranda est. 286. Singulis diebus una tantum dicenda est Missa conventualis, quae cum Officio in choro recitato concordare debet, exceptis diebus de quibus infra nn. 289-294. Obligatio tamen alias Missas in choro celebrandi ex piis fundationibus vel alia legitima causa, firma manet. 287. Missa conventualis dicenda est post Tertiam, nisi communitatis moderator, gravi de causa, eam post Sextam vel Nonam dicendam esse censuerit. In vigilia Pentecostes, Missa conventualis dicitur post Nonam. 288. Missa conventualis per se solemnis esse debet, vel saltem cantata. Ubi vero per leges particulares vel per peculiaria indulta a solemnitate Missae in choro dispensatum fuerit, convenit ut Missae conventuali lectae RG: 289 RG: 294 58 CAPUT 3. RUBRICAE GENERALES MISSALIS ROMANI chorales participationem liturgicam directam praestent, partes saltem Ordinarii Missae recitando. Porro iidem chorales prohibentur quominus, inter Missam conventualem, Horas canonicas choraliter prosequantur. 289. In omnibus feriis IV classis, nisi aliter praescribatur, loco Missae conventualis Officio conformis, dici potest, sine commemoratione feriae: (a) aut Missa quae respondet commemorationi in Officio diei forte occurrenti; (b) aut Missa de Mysterio, Sancto vel Beato, cuius elogium eo die habetur in Martyrologio vel eius Appendice pro respectivis Ecclesiis approbata; (c) aut una ex Missis votivis quae in Missali, pro Missa conventuali, per hebdomadam disponuntur; (d) aut quaelibet alia Missa, quae tamquam votiva celebrari permittitur. 290. Missa conventualis pro defunctis sacerdotibus, benefactoribus et aliis, excepto tempore natalicio et paschali: (a) dici debet, quolibet mense, excepto mense novembri, prima feria IV classis; (b) dici potest, qualibet hebdomada, prima feria IV classis. Sumitur Missa «cotidiana» cum oratione ‘Deus, veniae largitor’. RG: 346 RG: 347 RG: 362 RG: 363 PR: 10.22 291. In diebus Litaniarum tam maiorum quam minorum, ubi fit processio, aut fiunt aliae peculiares supplicationes, Missa conventualis dici debet de Rogationibus (nn. 346-347). 292. In die coronationis Summi Pontificis, et in anniversariis eiusdem Summi Pontificis et Episcopi dioecesani, in ecclesiis cathedralibus et collegiatis, pro Missa conventuali dicitur Missa de ipsis anniversariis, iuxta nn. 362363. 293. In anniversario Episcopi proxime defuncti, necnon in anniversario quod infra octiduum omnium Fidelium defunctorum celebratur pro animabus omnium Episcoporum et ecclesiae cathedralis Canonicorum defunctorum, in ipsa ecclesia cathedrali pro Missa conventuali dicitur Missa de iisdem anniversariis. 294. In anniversariis omnium defunctorum alicuius Capituli aut Ordinis seu Congregationis ad chorum obligatae, pro Missa conventuali dicitur Missa de iisdem anniversariis. PR: 10.22 PR: 9.2.1 295. In Commemoratione omnium Fidelium defunctorum, pro Missa conventuali adhibenda est Missa quae prima inscribitur hoc die; et chorales illi soli interesse tenentur. 296. In festo Nativitatis Domini, in choro dicuntur duae Missae conventuales, scilicet una in nocte et altera in die. 3.4. DE MISSA IN DOMINICIS ET FERIIS 59 297. Cum Episcopus Missam solemniter celebrat, vel eidem assistit; aut cum in choro canitur Missa Officio non conformis, ratione alicuius solemnitatis externae, chorales huic Missae tantum interesse tenentur, etsi pro benefactoribus non applicetur, servata tamen lege de applicanda alia Missa per eum ad quem spectat. 3.4 De Missa in dominicis et feriis 298. Omnes dominicae, sive I sive II classis, propriam Missam habent. Attamen dominicae post Epiphaniam, quae transferuntur inter dominicam XXIII et XXIV post Pentecosten, sumunt antiphonas ad Introitum, ad Offertorium et ad Communionem, necnon graduale et Alleluia cum suo versu a dominica XXIII post Pentecosten, retentis orationibus, Epistola et Evangelio propriis. 299. Item propriam Missam habent omnes feriae temporis Quadragesimas et Passionis necnon Quatuor Temporum Adventus et septembris. In reliquis feriis dicitur Missa dominicae praecedentis, nisi a rubricis aliter provisum sit. 300. In sabbatis Quatuor Temporum et in sabbato «Sitientes», Missa in qua Ordines sacri conferuntur dicenda est de sabbato, etiam festo I vel II classis occurrente. 3.5 De Missis festivis 301. Missa de festo, sensu proprio, intellegitur Missa de Mysterio, Sancto vel Beato quae celebratur secundum ordinem Officii. 302. Sensu autem latiore, dicuntur quoque Missae de festo: (a) Missa de festo III classis ab alio festo eiusdem gradus impedito; (b) Missa de commemoratione in Officio diei occurrente; (c) Missa de Mysterio, Sancto vel Beato, cuius elogium eo die habetur in Martyrologio vel eius Appendice pro respectivis Ecclesiis approbata. 303. Missae festivae numero praecedenti recensitae omnibus iuribus liturgicis gaudent, ac si festum cum integro Officio celebraretur. Attamen: (a) Missa de festo III classis impedito dici potest suo die, solummodo si etiam festum impediens sit III classis; (b) Missa de commemoratione in Officio diei occurrente, et Missa de Mysterio, Sancto vel Beato, cuius elogium eo die habetur in Martyrologio vel eius Appendice pro respectivis Ecclesiis approbata, dici potest tantum si occurrit dies liturgicus IVclassis. 304. Missae quae dicuntur festivae sensu latiore prohibentur in ecclesiis unam tantum Missam habentibus: RG: 18 60 CAPUT 3. RUBRICAE GENERALES MISSALIS ROMANI (a) quoties urgeat onus Missae conventualis cui per alium sacerdotem satisfied nequeat, nisi Missa, iuxta n. 289, tamquam conventualis dici possit; RG: 289 (b) quoties diebus Litaniarum dicenda sit, iuxta rubricas, Missa de Rogationibus. 305. Ad formulam autem Missae festivae eligendam extra Missam conventualem, haec serventur: (a) pro festis quae in Proprio Sanctorum habentur, sumitur Missa quae, suo die, in Missali indicatur. Attamen, loco Missae de Communi, sumi potest, ad libitum sacerdotis celebrantis, Missa propria de eodem festo, si habetur, inter Missas pro aliquibus locis; (b) pro festis quae in Proprio Sanctorum non habentur, sumitur Missa de Communi. Quoties in eodem Communi plures exstant formulae, electio fit ad libitum sacerdotis celebrantis. In singulis autem Communibus Epistolae et Evangelia, quae habentur sive in ipsis Missis sive ad calcem totius Communis, sumi possunt in qualibet Missa de eodem Communi. 3.6 3.6.1 De Missis votivis De Missis votivis in genere 306. Nomine Missae votivae intellegitur Missa quae dicitur extra ordinem Officii vel commemorationum diei currentis, aut non est de Mysterio, vel Sancto eo die in Martyrologio elogium habente. 307. Missa votiva potest esse: (a) de mysteriis Domini; (b) de beata Maria Virgine; (c) de Angelis; (d) de Sanctis; (e) ad diversa. 308. Tamquam Missae votivae, de mysteriis Domini, celebrari possunt: (a) in Ecclesia universa: i. ii. iii. iv. v. vi. vii. viii. ix. de de de de de de de de de Ss.ma Trinitate; Ss.mo Nomine Iesu; Ss.mo Corde Iesu; pretiosissimo Sanguine D. N. I. C; Christo Rege; Ss.mo Eucharistiae Sacramento; D. N. Iesu Christo, summo atque aeterno Sacerdote; sancta Cruce; Passione Domini; 3.6. DE MISSIS VOTIVIS 61 x. de sancta Familia Iesu, Mariae, Ioseph; xi. de Spiritu Sancto; (b) in singulis ecclesiis, prseter Missas supra memoratas, omnes Missae de festis Domini quae in calendariis particularibus inscribuntur, et aliae Missae votivae specialiter concessae. Celebrari tamen nequeunt, tamquam votivae, Missae quae referuntur ad mysteria vitae Domini. 309. De beata Maria Virgine celebrari possunt, tamquam votivae: (a) in Ecclesia universa, Missae quae pro sancta Maria in sabbato, iuxta temporum diversitatem, in Missali assignantur, necnon omnes Missae de festis B. Mariae Virg. quae in calendario universali inscribuntur; (b) in singulis ecclesiis, praeter Missas supra memoratas, omnes Missae de festis B. Mariae Virg. quae in calendariis particularibus inscribuntur, et aliae Missae votivae specialiter concessae. Partes variandae iuxta di versa anni tempora, in his Missis deficientes, sumuntur e Communi festorum B. Mariae Virg. Celebrari tamen nequeunt, tamquam votivae, Missae quae referuntur ad mysteria vitae eiusdem B. Mariae Virginis, excepta Missa de eiusdem Immaculata Conceptione. 310. De Angelis celebrari possunt, tamquam votivae: (a) Missae de singulis festis Ss. Angelorum; (b) Missa votiva de Ss. Angelis feriae III assignata. 311. De Sanctis celebrari possunt, tamquam votivae, Missae de quolibet Sancto canonizato elogium habente in Martyrologio romano, vel eius Appendice pro respectivis Ecclesiis approbata. 312. Missa votiva de Beatis permittuntur, ex Apostolico Indulto, unice in triduo quod in eorum honorem celebratur intra annum a beatificatione. 313. Missa votiva «ad diversa» habentur in Missali, vel eius Appendice pro aliqua ecclesia approbata, pro peculiaribus circumstantiis vel necessitatibus celebrandae. 314. Pro Missa votiva de mysteriis Domini sumitur Missa de respectivo festo, nisi expresse indicetur aliamesse adhibendam; aut peculiaris Missa votiva. 315. Pro Missa votiva de B. Maria Virg., de Angelis et de Sanctis sumitur Missa de respectivo festo, si in Missali habetur, sive in Proprio Sanctorum sive inter Missas pro aliquibus locis, nisi alia Missa tamquam votiva in Missali expresse indicetur. Quodsi festum in Missali desit, sumitur Missa de Communi. Quoties in eodem Communi plures exstant formulae, electio fit ad libitum sacerdotis celebrantis. In singulis autem Communibus, Epistolae et Evangelia, quae habentur sive in ipsis Missis sive ad calcem totius Communis, sumi possunt in qualibet Missa de eodem Communi. 62 CAPUT 3. RUBRICAE GENERALES MISSALIS ROMANI Serventur tamen rubricae de mutandis nonnullis partibus vel verbis, iuxta anni tempora et iuxta qualitatem mere votivam huius Missae. 316. Pro aliqua peculiari necessitate, sumitur Missa votiva propria, si habetur in Missali; ea vero deficiente, sumitur «Missa pro quacumque necessitate», adhibitis, loco orationum huius Missae, orationibus necessitati occurrenti convenientibus, si inter «Orationes diversas» inveniuntur. 317. Quaevis Missa votiva de mysteriis Domini, de B. Maria Virg. vel Sancto, prohibetur quoties occurrit dies liturgicus I vel II classis in quo fit Officium de eadem Persona. Tunc, loco Missae votivae, dicenda est Missa de Officio occurrenti. Occurrente vero die liturgico III vel IV classis, eligi potest aut Missa de Officio diei aut Missa votiva, exclusa alterius commemoratione. RG: 91 318. Oratio Missae votivae impeditae additur, sub unica conclusione, orationi Missae diei, solummodo si Missa votiva est I aut II classis, et modo ne occurrat dies sub nn. 1, 2, 3, et 8 in tabella praecedentiae recensitus. De Missa votiva III classis impedita nihil fit in Missa de Officio occurrenti. RG: 330b RG: 343b RG: 386b RG: 389b RG: 431 RG: 432 RG: 475 RG: 476 319. In admittendis et ordinandis orationibus in Missis votivis, serventur ea quae infra pro singulis Missarum votivarum classibus statuuntur (nn. 330 b, 343 b, 386 b, 389 b). 320. De hymno angelico et de symbolo in Missis votivis dicitur suis locis, cum agitur de singulis Missarum votivarum classibus, et infra, nn. 431 – 432, et 475 – 476. 321. Sequentia, si qua habetur, in Missis votivis omittitur. 322. Praefatio dicitur quae cuique Missae votivae propria est; qua deficiente, dicitur praefatio de Tempore aut communis, iuxta normas generales. 323. Color paramentorum, in Missis votivis, debet esse cuique Missae conveniens; sed in Missis votivis lectis IV classis non conventualibus, adhiberi potest etiam color Officii diei, servato tamen colore violaceo et nigro unice pro Missis quibus per se competit. 324. Nisi in rubricis particularibus aliud statuetur, Missa votiva potest esse aut in cantu aut lecta. 325. Missae votivae sunt I, II, III aut IV classis; de singulis agitur numeris sequentibus. 326. Quaevis Missa votiva prohibetur in ecclesiis unam tantum Missam habentibus: RG: 289 RG: 290 RG: 294 PR: 10.3 PR: 9.6.1 RG: 346 (a) quoties urgeat onus Missae conventualis, cui per alium sacerdotem satisfieri nequeat, exceptis Missis votivis, quae certis diebus pro Missa conventuali diei possunt (n. 289) aut debent (nn. 290 – 294); (b) die 2 februarii, si fiat benedictio candelarum; (c) in Litaniis maioribus et minoribus, si dicenda sit Missa de Rogationibus (n. 346). 3.6. DE MISSIS VOTIVIS 63 327. Quoties, in rubricis aut in peculiari indulto, aliqua Missa indicatur tamquam votiva alicuius classis, ordinanda est iuxta normas et privilegia, quae pro eadem classe Missarum votivarum statuuntur. 3.6.2 De Missis votivis I classis De Missis votivis I classis in genere 328. Nomine Missae votivae I classis intellegitur Missa votiva quae celebrari permittitur omnibus diebus liturgicis, iis tantum exceptis qui sub nn. 1 – 8 in tabella praecedentiae recensentur, salvo praescripto n. 332. 329. Missae votivae I classis, a rubricis generalibus praevisas, sunt: RG: 91 RG: 332 (a) Missae de Dedicatione, in actu consecrationis ecclesiae (nn. 331 – 334); RG: 331 RG: ?? (b) Missae in cantu de Sanctissimo Eucharistiae Sacramento, in solemnioribus celebrationibus Congressus eucharistici (n. 335); RG: 335 (c) Missae in cantu de mysteriis Domini, B. Maria Virg., Sancto vel Beato, occasione celebrationis extraordinariae (n. 340 a). RG: 340a 330. Privilegia Missarum votivarum I classis sunt: (a) dicuntur cum Gloria et Credo; (b) excludunt omnes commemorationes non privilegiatas, et collectam ab Ordinario loci imperatam; (c) oratio Missae votivae impeditae additur sub unica conclusione orationi Missae diei currentis, modo ne occurrat dies sub nn. 1, 2, 3 et 8 in tabella praecedentiae recensitus; RG: 91 (d) si in cantu celebrantur, adhibetur tonus solemnis. De Missis Dedicationis in actu consecrationis ecclesiae 331. Ecclesiarum consecratio, quamvis omni die de iure fieri possit, opportunius tamen fit dominicis et festis diebus. Prohibetur vero in vigilia et festo Nativitatis Domini, in festis Epiphaniae et Ascensionis Domini, Corporis Christi, diebus a dominica II Passionis seu in palmis usque ad dominicam Resurrectionis inclusive, in dominica Pentecostes, necnon die Commemorationis omnium Fidelium defunctorum. 332. Missa de Dedicatione in actu consecrationis ecclesiae vel oratorii est pars totius ritus consecrationis; proinde celebrari debet quoties ecclesia vel oratorium consecratur, etiam diebus quibus reliquae Missae votivae I classis prohibentur. PR: 9.1.4 PR: 9.2.1 PR: 9.2.2 PR: 9.6.2 PR: 9.7.3 PR: 9.5.2 PR: 9.6.1 PR: 9.6.3 PR: 10.22 64 CAPUT 3. RUBRICAE GENERALES MISSALIS ROMANI 333. In Missa de Dedicatione in actu consecrationis ecclesiae additur, sub unica conclusione, oratio de Mysterio vel Sancto in cuius honorem ecclesia vel oratorium est consecratum, et nulla alia admittitur commemoratio, ne privilegiata quidem. 334. Aliae Missae quae in ecclesia vel oratorio, die consecrationis, expleto ritu, celebrantur, diei possunt de Dedicatione, tamquam votivae I classis. De Missis in Congressibus eucharisticis 335. Singulis diebus Congressus eucharistici dioecesani, regionalis, nationalis et internationalis, Missa principalis, dummodo sit in cantu, celebrari potest de Ss.mo Eucharistiae Sacramento, tamquam votiva I classis. 336. In ceteris publicis celebrationibus eorundem Congressuum, Missa de Ss.mo Eucharistiae Sacramento celebrari potest tamquam votiva II classis. 337. Singuli sacerdotes qui Congressui eucharistico intersunt, celebrare possunt Missam de Ss.mo Eucharistiae Sacramento, tamquam votivam III classis. De Missis votivis in quibusdam celebrationibus extraordinariis 338. Privilegia hac paragrapho indicata spectant ad Missas: (a) in triduo vel octiduo quod in honorem alicuius Sancti vel Beati, intra annum a canonizatione vel beatificatione, celebratur; (b) in quibusdam celebrationibus extraordinariis, per triduum vel octiduum perductis, occasione v. gr. saecularis recurrentiae. Excluduntur tamen celebrationes extraordinariae in honorem Beatorum. 339. Ad celebrationes peragendas, de quibus numero praecedenti, requiritur peculiare indultum Sanctae Sedis. 340. Singulis diebus harum celebrationum permittitur: (a) unica Missa in cantu de mysterio Domini, B. Maria Virg., Sancto vel Beato in cuius honorem celebrationes peraguntur, tamquam votiva I classis; (b) omnes Missa lectae, ut supra, tamquam votivae II classis. 3.6.3 De Missis votivis II classis De Missis votivis II classis in genere 341. Nomine Missas votivae II classis intellegitur Missa votiva quae celebrari permittitur omnibus diebus liturgicis II III et IV classis. Missa tamen pro Sponsis et Missa pro gratiarum actione in 25 vel 50 anniversario a celebratione matrimonii prohibentur omnibus diebus dominicis. 342. Missae votivae II classis, a rubricis generalibus praevisae, sunt: 3.6. DE MISSIS VOTIVIS 65 (a) Missa in solemni benedictione ecclesiae vel oratorii, et in consecratione altaris (n. 345); RG: 345 (b) Missa Rogationum in Litaniis tam maioribus quam minoribus (nn. 346 – 347); RG: 346 RG: 347 RG: 348 RG: 355 RG: 356 RG: 361 RG: 362 RG: 365 RG: 366 RG: 368 RG: 369 RG: 370 RG: 372 RG: 373 RG: 377 RG: 378 RG: 382 (c) Missae votivae occasione orationis Quadraginta Horarum aut alterius expositionis Sanctissimi Sacramenti (nn. 348 – 355); (d) Missae de solemnitate externa festorum (nn. 356 – 361); (e) Missa in die coronationis Summi Pontificis et in anniversariis Papae et Episcopi dioecesani (nn. 362 – 365); (f) Missa pro re gravi et publica simul causa (nn. 366 – 368); (g) Missa «Pro Fidei propagatione» (nn. 369); (h) Missae in quibusdam occasionibus peculiaribus (nn. 370— 372); (i) Missae votivae in sanctuariis (nn. 373-377); (l) Missa votiva pro Sponsis et Missa pro gratiarum actione in 25 et 50 anniversario a celebratione matrimonii (nn. 378 – 382). 343. Privilegia Missarum votivarum II classis sunt: (a) dicuntur cum Gloria, nisi adhibeatur color violaceus paramentorum; sed sine Credo, nisi ratione dominicae aut octavae occurrentis dicendum sit; (b) admittunt unam tantum commemorationem, et excludunt collectam ab Ordinario loci imperatam; (c) oratio Missae votivae impeditae additur, sub unica conclusione, orationi Missae diei, modo ne occurrat dies sub nn. 1, 2, 3 et 8 in tabella praecedentiae recensitus, salvo praescripto n. 380; (d) si in cantu celebrantur, adhibetur tonus solemnis. 344. Missae votivae II classis reguntur normis generalibus n. 343 memoratis; quae autem sunt cuique Missae propria, infra indicantur. RG: 91 RG: 380 RG: 343 De Missa votiva in solemni benedictione ecclesiae vel oratorii, et in consecratione altaris 345. In solemni benedictione ecclesiae vel oratorii, et in consecratione altaris, expleto ritu, dicitur, tamquam votiva II classis, Missa de Mysterio vel Sancto in cuius honorem ecclesia vel oratorium est benedictum, vel altare est consecratum. De Missa Rogationum in Litaniis tarn maioribus quam minoribus 346. In Litaniis tam maioribus quam minoribus (nn. 80 – 90), in ecclesiis in quibus fit processio vel, de mandato Ordinarii loci, peculiares celebrantur supplicationes (nn. 83), dicitur, tamquam votiva II classis, Missa de Rogationibus (cfr. n. 86). 347. Missa Rogationum, vel Missa diei quae locum tenet Missae votivae impeditae, habetur tamquam pars totius actionis liturgicae; et dicitur regulariter expleta processione, vel expletis aliis peculiaribus supplicationibus. RG: 80 RG: 90 RG: 83 RG: 86 66 CAPUT 3. RUBRICAE GENERALES MISSALIS ROMANI De Missis votivis occasione orationis Quadraginta Horarum aut alterius expositionis Ss.mi Sacramenti 348. Ad exponendum et reponendum Sanctissimum Sacramentum pro oratione Quadraginta Horarum, sive continua sive interrupta, in ipso altari expositionis celebratur, in cantu, tamquam votiva II classis, Missa de Sanctissimo Eucharistiae Sacramento. 349. Die medio expositionis, in altari ubi Sanctissimum Sacramentum non est expositum, celebrari potest in cantu, tamquam votiva II classis, aut Missa de Sanctissimo Eucharistiae Sacramento, aut alia Missa votiva peculiaribus necessitatibus loci accommodata. 350. Diebus quibus Missae votivae IV classis a rubricis permittuntur, convenit ut Missae quae celebrantur in ecclesia in qua habetur oratio Quadraginta Horarum, sint de Sanctissimo Eucharistiae Sacramento. PR: 10.22 351. In Commemoratione omnium Fidelium defunctorum: (a) expositio Sanctissimi Sacramenti sequatur, repositio vero praecedat Missam in cantu, vel principalem; (b) tempore expositionis, Missae de Officio diei dicuntur cum paramentis violaceis, et extra altare expositionis. PR: 10.3 PR: 9.5.1 PR: 9.5.2 PR: 10.22 352. Die 2 februarii, feria IV cinerum et in dominica II Passionis seu in palmis, si fit benedictio candelarum, aut respective cinerum vel palmarum, Sanctissimum Sacramentum, pro adoratione Quadraginta Horarum expositum, tempore benedictionis et processionis vel impositionis cinerum, aut transfertur ad aliud altare in quo adoratio continuari possit absque detrimento pietatis fidelium, aut deponitur, et adoratio resumitur, expleta benedictione et processione vel cinerum impositione cum Missa. Quod convenienter servatur etiam in Commemoratione omnium Fidelium defunctorum, pro Missa principali diei et sequenti absolutione ad tumulum. 353. Ad exponendum Sanctissimum Sacramentum pro publica adoratione, quae per unum diem protrahitur, diei potest, tamquam votiva II classis, Missa de Sanctissimo Eucharistiae Sacramento. 354. Ad exponendum vero Sanctissimum Sacramentum pro publica adoratione, quae per aliquas tantum horas protrahitur, dicitur Missa de die, sine commemoratione Sanctissimi Sacramenti. Diebus tamen, quibus permittuntur Missae votivae IV classis, convenientius dicitur Missa de Sanctissimo Eucharistiae Sacramento. 355. In Missis quae durante adoratione, ex indulto, ad altare expositionis celebrantur, additur, sub unica conclusione, oratio de Sanctissimo Eucharistiae Sacramento, modo ne occurrat dominica, nec Officium, Missa aut commemoratio fiat de Christo Domino. 3.6. DE MISSIS VOTIVIS 67 De Missis votivis in solemnitate externa festorum 356. Nomine solemnitatis externae alicuius festi intellegitur celebratio ipsius festi absque Officio, in bonum fidelium, vel die quo festum impeditur, vel in dominica quando ipsum festum occurrit infra hebdomadam, vel alio statuto die. 357. Solemnitas externa alicui festo aut ipso iure competit, aut peculiari indulto conceditur. 358. Solemnitas externa ipso iure competit dumtaxat: (a) festo Ss.mi Cordis Iesu; (b) festo B. Mariae Virg. a Rosario, in dominica I mensis octobris; (c) festo Purificationis B. M. V., si actio liturgica huic diei propria, approbante Sancta Sede, in dominicam transferatur, pro ea tantum Missa, quae candelarum benedictionem et processionem sequitur PR: 10.3 (d) festo Patroni principalis, rite constituti nationis, regionis seu provinciae sive ecclesiasticae sive civilis, dioecesis, loci seu oppidi vel civitatis (e) festo Patroni principalis, rite constituti, Ordinis seu Congregationis, et religiosae provinciae; (f) festo Patroni, rite constituti, coetuum vel institutionum, in ecclesiis vel oratoriis, quo fideles ad Patronum celebrandum conveniunt; (g) festis anniversarii Dedicationis necnon Tituli propriae ecclesiae; (h) festis Tituli necnon Fundatoris canonizati Ordinis seu Congregationis; (i) festis aut commemorationibus, in calendario Ecclesiae universae vel in calendario proprio inscriptis, quae cum peculiari populi concursu celebrantur: cuius rei iudex est loci Ordinarius. 359. Solemnitas externa, si ipso iure competat, nec supra, n. 358, pro quibusdam solemnitatibus externis aliter statuatur, fieri potest aut ipso die quo iestum impeditur, aut in dominica immediate praecedenti vel immediate sequenti Officium festi impediti, aut alio die ab Ordinario loci determinando, uxta rubricas. RG: 358 Si vero peculiari indulto conceditur, solemnitas externa diei definito assignatur. 360. De festo cuius fit solemnitas externa, celebrari potest una Missa in cantu et altera lecta, vel duae Missae lectae, tamquam votivae II classis, excepto casu de quo n. 358 c. 361. Solemnitates externae per peculiare indultum quibusdam dicecesibus, ecclesiis vel familiis religiosis iam antea concessae, in vigore manent, ea tamen restrictione quod diebus liturgicis I classis prohibeantur, et numquam plures quam duae Missae de eadem solemnitate celebrari possint. RG: 358c 68 CAPUT 3. RUBRICAE GENERALES MISSALIS ROMANI De Missa votiva in die coronationis Summi Pontificis et in anniversariis Papae et Episcopi dioecesani 362. In die coronationis Summi Pontificis; in anniversario coronationis Summi Pontificis; in anniversario aut electionis aut consecrationis aut translationis Episcopi dicecesani (semel scilicet, die ab ipso Episcopo eligendo), pro Missa conventuali, in ecclesiis cathedralibus et collegiatis, dicitur Missa votiva propria, ad modum Missae votivae II classis. 363. Si autem haec Missa votiva impeditur, haec serventur: RG: 91 RG: 362 RG: 449 (a) si anniversarium coronationis Summi Pontificis perpetuo impeditur pro universa Ecclesia; aut si anniversarium Episcopi perpetuo impeditur pro universa dioecesi, fixe reponitur in proximiorem diem similiter non impeditum. Pariter reponitur anniversarium Episcopi dicecesani, si eodem die occurrat dies coronationis Summi Pontificis vel eiusdem anniversarium; (b) si accidentaliter tantum impediuntur a die sub nn. 1, 2, 3 et 8 in tabella praecedentiae recensito, transferuntur in proximum diem qui non sit I classis. 364. Iisdem diebus, supra n. 362, recensitis, in omnibus ecclesiis et in omnibus Missis, praeter quam defunctorum, additur oratio pro Papa aut pro Episcopo, prout infra, n. 449, indicatur. Attamen haec oratio transfertur, quoties transfertur Missa votiva in ecclesiis cathedralibus et collegiatis. 365. Una Missa «In anniversario coronationis Papae» permittitur, de consensu Ordinarii loci, tamquam votiva II classis, in singulis ecclesiis, die quo peculiares aguntur celebrationes in honorem Summi Pontificis. De Missa votiva pro re gravi et publica simul causa 366. Nomine Missae votivae pro re gravi et publica simul causa intellegitur Missa quae, de mandato vel consensu Ordinarii loci, cum populi concursu celebratur, pro aliqua gravi necessitate vel utilitate spirituali vel temporali, quae communitatem vel notabilem ipsius partem afficit. RG: 366 367. Missa votiva pro re gravi est unica in qualibet ecclesia; et sumitur Missa quae necessitati convenit, aut, ea deficiente, «Missa pro quacumque necessitate», iuxta ea quae supra, n. 366, indicantur. RG: 366 368. Cum occurrit gravis necessitas aut publica calamitas, tempus autem Ordinarium loci adeundi non suppetit, parochus Missam votivam, ut supra, n. 366, in sua paroecia statuere potest. De Missa «Pro Fidei propagatione» 369. Una Missa «Pro Fidei propagatione» celebrari permittitur, tamquam votiva II classis, in singulis ecclesiis, die quo peculiares habentur celebrationes pro Missionibus, et occasione Congressus missionalis. 370. Missae de quibus agitur hac paragrapho, peculiares respiciunt celebrationes, ccetibus quibusdam particularibus aut parti tantum fidelium proprias. Peculiares autem huiusmodi celebrationes sunt: 3.6. DE MISSIS VOTIVIS 69 (a) pro parceciis: initium et finis sacrae Missionis ad populum; iubilaea maiora paroeciae et parochi vel alterius sacerdotis in parcecia degentis; solemnes celebrationes extraordinariae, et similia; (b) pro scholis, collegiis, seminariis et aliis institutis huitts generis: initium et finis anni scholaris; iubilaea extraordinaria, ut sunt quinquagesimum vel centesimum anniversarium ab eorum institutione; (c) pro domibus religiosis: solemnia vestitionis aut professionis; initium et finis Capituli generalis, provincialis; iubilaea maiora Religionis, provinciae, domus; vigesimum quintum vel quinquagesimum anniversarium a professione vel ordinatione sacerdotali sodalium; (d) pro diversis coetibus, uti sunt confratemitates, societates piae, uniones professionales et similia: conventus generates annui conventus extraordinarii plurium coetuum eiusdem generis: iubilaea maiora et similia; (e) pro domibus exercitiorum: initium et finis cursus exercitiorum vel conventus extraordinarii; (f) pro nosocomiis, castris, carceribus et institutis similibus: celebrationes extraordinariae religiosae, et aliae festivitates modo vel tempore extraordinario celebrandae. 371. Huiusmodi Missa, unica pro singulis occasionibus, est votiva II classis, et celebratur aut de mandato aut de consensu respectivi Ordinarii. 372. Missa, his occasionibus celebranda, seligatur conveniens, iuxta occasionum diversitatem, ex. gr. de Spiritu Sancto, pro gratiarum actione, de aliquo mysterio Domini, de B. Maria Virg., aut Sancto, aut inter Missas votivas ad diversa. De Missis votivis in sanctuariis 373. Sanctuarii nomine venit ecclesia seu aedes sacra divino cultui publice exercendo dicata, quae ob peculiarem pietatis causam (ex. gr. ob imaginem sacram ibi veneratam, ob reliquiam ibi conditam, ob miraculum quod Deus ibi operatus sit, ob peculiarem indulgentiam ibi lucrandam) a fidelibus constituitur meta peregrinationum ad gratias impetrandas vel vota solvenda. 374. Missas votivae, ex indulto Sanctae Sedis, sanctuariis vel aliis piis locis concessae vel concedendae, sunt Missae votivae II classis. 375. Ad omnia altaria sanctuarii, Missa votiva celebrari potest singulis diebus quibus Missae votivae II classis permittuntur, sed solummodo a sacerdotibus peregrinis, aut quoties Missa dicitur in favorem peregrinantium. 376. Similiter, in piis locis, Missa votiva celebrari potest, ut votiva II classis, a sacerdotibus ipsum pium locum visitantibus. 377. Praeter casus nn. 375 et 376 recensitos, Missa votiva celebrari potest tantum ut votiva IV classis. RG: 375 RG: 376 70 CAPUT 3. RUBRICAE GENERALES MISSALIS ROMANI De Missa votiva «Pro Sponsis» et de Missa pro gratiarum actione in 25 et 50 anniversario a celebratione matrimonii 378. Missa votiva «Pro Sponsis», vel saltem eius oratio in Missa diei impedientis, permittitur quoties nuptiae celebrantur, sive extra tempus clausum, sive etiam tempore clauso, si loci Ordinarius, ex iusta causa, solemnem nuptiarum benedictionem permiserit. RG: 381c 379. Praeter dies quibus Missae votivae II classis prohibentur, Missa «Pro Sponsis» prohibetur etiam dominicis diebus et quoties, iuxta n. 381 c, benedictio nuptialis dari nequit. RG: 343c 380. Quoties Missa «Pro Sponsis», non autem benedictio nuptialis, prohibetur, dicitur Missa de Officio diei, cuius orationi additur, sub unica conclusione, oratio Missae votivae impeditae iis etiam diebus quibus, iuxta n. 343 c, commemoratio Missae votivae II classis impeditae prohibetur; et in ea datur benedictio nuptialis more solito. Cum vero tam Missa «Pro Sponsis» quam benedictio nuptialis prohibentur, Missa una cum benedictione transferri potest in opportuniorem diem non impeditum, post celebratum matrimonium. 381. Quoad Missam «Pro Sponsis» et benedictionem nuptialem, haec insuper serventur: (a) benedictio nuptialis a Missa inseparabilis est. Proinde extra Missam dari nequit, nisi ex Apostolico Indulto; quo in casu, impertienda est iuxta formulam, qua; invenitur in Rituali romano, tit. VIII, cap. III; (b) benedictio nuptialis infra Missam dari debet a sacerdote qui Missam celebrat, etiamsi alius sacerdos matrimonio adstiterit; PR: 10.22 (c) benedictio nuptialis omittitur, si sponsi non sunt praesentes; et si uterque vel alteruter benedictionem iam acceperit, servata nihilominus, sicubi vigeat, consuetudine benedictionem impertiendi, si hanc vir tantum obtinuerit; (d) in Commemoratione omnium Fidelium defunctorum et in Triduo sacro, prohibetur et Missa votiva et eius commemoratio in Missa diei, et benedictio nuptialis infra Missam. 382. Pro gratiarum actione in 25 vel 50 anniversario a celebratione matrimonii, dici potest, ut votiva II classis, aut Missa de Ss.ma Trinitate aut de B. Maria Virg., addita oratione pro gratiarum actione sub unica conclusione cum prima. Missa finita, super coniuges dicuntur preces quae inveniuntur in Rituali romano, tit. VIII, cap. VII. De aliis quibusdam Missis votivis II classis RG: 336 RG: 340b 383. Praeter Missas votivas II classis, numeris praecedentibus recensitas, revocare oportet Missas votivas lectas, quae permittuntur, tamquam votivae II classis, in celebrationibus Congressus eucharistici (n. 336), et in quibusdam celebrationibus extraordinariis (n. 340 b). 3.6. DE MISSIS VOTIVIS 3.6.4 71 De Missis votivis III classis 384. Nomine Missae votivae III classis intellegitur Missa votiva quae celebrari potest diebus liturgicis III et IV classis. 385. Missae votivae III classis, a rubricis generalibus praevisae, sunt: (a) una Missa de D. N. Iesu Christo, summo atque aeterno Sacerdote, prima feria V vel primo sabbato cuiusque mensis, in ecclesiis et oratoriis in quibus peculiaria pietatis exercitia pro cleri sanctificatione, eo die, peraguntur; (b) duae Missae de Ss.mo Corde Iesu, prima feria sexta cuiusque mensis, in ecclesiis et oratoriis in quibus peculiaria pietatis exercitia in honorem eiusdem Ss.mi Cordis, eo die, peraguntur; (c) una Missa de Immaculato Corde B. Mariae Virginis, primo sabbato cuiusque mensis, in ecclesiis et oratoriis, in quibus peculiaria pietatis exercitia in honorem eiusdem Immaculati Cordis B. Mariae Virginis, eo die, peraguntur. His addi debet Missa de Ss.mo Eucharistiae Sacramento, quae singulis sacerdotibus permittitur, diebus Congressus eucharistici (n. 337). 386. Ratio ordinandi Missas votivas III classis haec est: (a) dicuntur cum Gloria; sed semper sine Credo; (b) admittunt duas commemorationes, aut unam commemorationem et collectam ab Ordinario loci imperatam; (c) si in cantu celebrantur, adhibetur tonus solemnis; (d) quoties prohibentur, non commemorantur in Missa diei. 3.6.5 De Missis votivis IV classis 387. Missa votiva IV classis est Missa votiva quae celebrari potest tantum diebus liturgicis IV classis. 388. Pro Missa votiva IV classis sumi potest quaelibet Missa, quae a rubricis tamquam votiva permittitur. Requiritur tamen iusta causa, scilicet sacerdotis celebrantis vel fidelium necessitas, utilitas aut devotio. 389. In ordinanda Missa votiva IV classis, haec serventur: (a) non dicitur Gloria, nisi in Missis de Angelis, quocumque die, et in Missis de B. Maria Virg., in sabbato; (b) praeter orationem Missae, dici possunt duae aliae orationes, inter quas adnumerandae sunt sive commemorationes de Officio diei aut in Officio diei occurrentes, sive collecta ab Ordinario loci imperata, sive oratio votiva; (c) Credo semper omittitur; (d) si in cantu celebrantur, adhibetur tonus ferialis. RG: 337 72 3.7 3.7.1 PR: 10.22 CAPUT 3. RUBRICAE GENERALES MISSALIS ROMANI De Missis defunctorum De Missis defunctorum in genere 390. Missae pro defunctis, quae celebrantur in Commemoratione omnium Fidelium defunctorum, sunt iuxta ordinem Officii; omnes aliae Missae pro defunctis sunt extra ordinem Officii. 391. In Missis defunctorum nulla fit commemoratio de Officio diei currentis. 392. Missae defunctorum sunt I, II, III aut IV classis; de singulis agitur numeris sequentibus. 393. Quaevis Missa defunctorum, etiam exsequialis, prohibetur: RG: 352 PR: 10.3 PR: 9.5.1 PR: 9.6.1 (a) in ecclesiis et oratoriis ubi, quavis ratione, habeatur expositio Ss.mi Sacramenti, toto expositionis tempore. Excipiuntur Missae in die Commemorationis omnium Fidelium defunctorum (n.352); (b) in ecclesiis unam tantum Missam habentibus, quoties urgeat onus Missae conventualis, cui per alium sacerdotem satisfieri nequeat; nisi ipsa Missa conventualis dici debeat aut possit pro defunctis; (c) in ecclesiis unam tantum Missam habentibus, die 2 februarii, et feria IV cinerum, si respective fit benedictio candelarum aut cinerum; et in Litaniis maioribus et minoribus, si dicenda sit Missa de Rogationibus. 394. Prima Missa ex iis quae habentur in Commemoratione omnium Fidelium defunctorum, adhibitis orationibus propriis in Missali inter orationes diversas pro defunctis assignatis, sumitur: (a) pro defunctis Summo Pontifice, Cardinalibus, Episcopis, et Sacerdotibus, in omnibus Missis I, II et III classis; (b) in anniversariis omnium defunctorum alicuius Ordinis vel Congregationis clericalis. 395. Missa quae inscribitur «In die obitus seu depositionis defuncti» dicitur pro defunctis non sacerdotibus: (a) in Missa exsequiali; (b) in Missis pro die obitus; (c) in Missis post acceptum mortis nuntium; (d) in ultima defuncti sepultura; (e) in die III, VII et XXX, adhibitis tamen orationibus propriis. 396. Missa quae inscribitur «In anniversario defunctorum» sumitur in anniversariis defunctorum qui non sunt sacerdotes. 397. Missa «cotidiana» sumitur pro omnibus defunctis cuiusque ordinis vel gradus, extra dies supra recensitos. 398. Quoad orationes in Missis defunctorum, haec serventur: 3.7. DE MISSIS DEFUNCTORUM 73 (a) omnes Missae defunctorum, sive in cantu sive lectae, per se dicuntur cum unica oratione, nisi oratio imperata pro defunctis, iuxta n. 458, addi debeat, vel oratio votiva pro defunctis, iuxta n. 464, addi possit; (b) in Missis defunctorum IV classis, si pro certis defunctis applicentur, dicitur oratio conveniens, ut in Missali inter orationes diversas pro defunctis; si applicentur pro defunctis in genere, vel designatio ignoretur, dicitur oratio Fidelium; (c) in Missis defunctorum prohibetur quaevis oratio, quae non est pro defunctis. RG: 458 RG: 464 399. Sequentia ‘Dies irae’: (a) dici debet tantum in Missis defunctorum I classis. Attamen in Commemoratione omnium Fidelium defunctorum, cum quis tres Missas sine intermissione celebrat, sequentiam dicere debet tantum in Missa principali, secus in prima Missa; in aliis Missis, nisi sint in cantu, eam omittere potest; (b) omitti potest in Missis defunctorum II, III et IV classis. PR: 10.22 400. Quxlibet Missa defunctorum potest esse aut in cantu aut lecta. 401. Absolutio super cadaver aut super tumulum: (a) fieri debet post Missam exsequialem; (b) fieri potest post ceteras Missas defunctorum; (c) fieri potest, ex rationabili causa, etiam post Missas quae non sunt defunctorum. 3.7.2 De Missis defunctorum I classis De Missis defunctorum I classis in genere 402. Missae defunctorum I classis sunt: (a) Missae in die Commemorationis omnium Fidelium defunctorum; (b) Missa exsequialis. De Missis in die Commemorationis omnium Fidelium defunctorum 403. In die Commemorationis omnium Fidelium defunctorum, quilibet sacerdos tres Missas celebrare potest, ut in Missali hoc die. 404. Indicendis Missis huius diei, haec serventur: (a) qui unam dumtaxat Missam celebrat, primam adhibet; qui vero duas, primam et secundam; (b) qui Missam in cantu vel conventualem celebrat, primam adhibet, facta ei potestate anticipandae secundae et tertiae; (c) qui plures Missas in cantu celebrat, in diversis ecclesiis, semper primam adhibere debet; (d) si vero plures Missae, in eadem ecclesia, in cantu celebrantur, primum adhibeatur prima, deinde secunda et denique tertia. PR: 10.22 74 CAPUT 3. RUBRICAE GENERALES MISSALIS ROMANI De Missa exsequiali 405. Nomine Missae exsequialis intellegitur unica Missa pro defunctis, quae directe connectitur cum exsequiis alicuius defuncti. Haec Missa, per se, celebranda est praesente cadavere; celebrari vero potest etiam, rationabilem ob causam, absente vel iam sepulto. 406. Missa exsequialis prohibetur: RG: 91 RG: 91 (a) diebus sub nn. 1, 2, 3, 4, 5 et 6 in tabella praecedentiae recensitis; (b) diebus festis de praecepto, inter festa sub n. 11 in tabella praecedentiae comprehensis; (c) in anniversario Dedicationis et in festo Tituli ecclesiae, in qua funus peragitur; (d) in festo Patroni principalis oppidi vel civitatis; (e) in festo Tituli et Sancti Fundatoris Ordinis seu Congregationis, ad quam pertinet ecclesia in qua funus peragitur. RG: 406 407. Si Officium alicuius festi, de quo n. 406, iuxta rubricas, in alium diem accidentaliter transferendurri sit, Missa exsequialis prohibetur die quo festum impeditur ac permittitur die in quem transfertur Officium; si vero solemnitas externa alicuius festi fit in dominica, Missa exsequialis prohibetur die quo fit solemnitas externa, non autem die festo. 408. Quoties Missa exsequialis prohibetur, vel, ob rationabilem causam, in ipso actu funeris celebrari nequit, transferri potest in proximiorem diem similiter non impeditum. 409. In Commemoratione omnium Fidelium defunctorum pro Missa exsequiali sumitur prima Missa diei cum orationibus pro respectivo defuncto in Missa exsequiali dicendis. Si vero prima Missa celebratur pro Officio diei, pro Missa exsequiali sumitur secunda, aut denique tertia. 3.7.3 De Missis defunctorum II classis De Missis defunctorum II classis in genere 410. Missae defunctorum II classis sunt: (a) Missae pro die obitus; (b) Missa post acceptum mortis nuntium; (c) Missa in ultima defuncti sepultura. 411. Omnes Missae defunctorum II classis dicuntur ut in die obitus; permittuntur autem dummodo: (a) pro ipso defuncto applicentur; (b) non occurrat dies liturgicus I classis aut dominica quaevis. Si Missa in die obitus dicitur ultra octiduum a die obitus seu sepulturae defuncti, in oratione et postcommunione omittitur adverbium ‘hodie’. 3.7. DE MISSIS DEFUNCTORUM 75 De Missis pro die obitus 412. Nomine « Missas pro die obitus » intelleguntur Missae quae pro aliquo defuncto celebrantur a die obitus usque ad diem sepulturae: (a) sive in oratorio privato ipsius defuncti, dummodo cadaver sit physice praesens in domo; (b) sive in ecclesia vel oratorio loci ubi defunctus obiit, sepelitur vel habuit domicilium; (c) sive in ecclesia vel oratorio in quo celebratur Missa exsequialis, etsi a funere defuncti seiuncta. De Missa post acceptum mortis nuntium 413. Nomine «Missae post acceptum mortis nuntium» intellegitur unica Missa quae pro aliquo defuncto dici potest in qualibet ecclesia vel oratorio, opportuniore die post acceptum mortis nuntium. De Missa in ultima defuncti sepultura 414. Nomine Missae in ultima defuncti sepultura intellegitur unica Missa, quae dici potest in ecclesia vel oratorio illius loci, ubi corpus defuncti iam humatum ad definitivam sepulturam defertur, eo ipso die eiusdem definitivae sepulturae. 3.7.4 De Missis defunctorum III classis De Missis defunctorum III classis in genere 415. Missae defunctorum III classis sunt: (a) (b) (c) (d) Missa in die III, VII et XXX ab obitu vel sepultura defuncti; Missa «in anniversario»; Missa defunctorum in ecclesiis et sacellis coemeterii; Missae defunctorum intra octiduum Commemorationis omnium Fidelium defunctorum. 416. Missae defunctorum III classis prohibentur diebus liturgicis I et II classis; et adhibetur formula quae infra pro singulis Missis indicatur, nisi iuxta n. 394 prima Missa ex iis quae habentur in Commemoratione omnium Fidelium defunctorum sumenda sit. De Missa in die III, VII et XXX ab obitu vel sepultura 417. In die III, VII et XXX ab obitu vel sepultura defuncti computando, in qualibet ecclesia vel oratorio dici potest pro ipso defuncto unica Missa ut in die obitus, adhibitis orationibus propriis, quae in fine huius Missae inveniuntur. Quoties haec Missa a rubricis impeditur, transferri potest in proximiorem diem similiter non impeditum. Huiusmodi Missae plures esse possum diebus quibus Missae defunctorum IV classis permittuntur. RG: 394 PR: 10.22 76 CAPUT 3. RUBRICAE GENERALES MISSALIS ROMANI De Missa «in anniversario» 418. Anniversarium stricte sumptum intellegitur annuus recursus diei obitus aut sepulturae alicuius defuncti; late sumptum vero intellegitur aut anniversarium ex fundatione extra diem obitus vel sepulturae semel quolibet anno celebrandum, aut celebratio quae pro omnibus defunctis alicuius ccetus, item semel quolibet anno, habetur, die aut ex fundatione vel consuetudine ccetus statuto aut a ccetu vel sacerdote celebrante statuendo. 419. His diebus, in qualibet ecclesia vel oratorio, permittitur una Missa quae dicenda est ut in anniversario; et quoties a rubricis prohibetur, transferri potest in proximiorem diem similiter non impeditum. Huiusmodi Missae plures esse possum diebus quibus Missae defunctorum IV classis permittuntur. De Missis in ecclesiis et sacellis coemeterii 420. Nomine ecclesiae vel sacelli coemeterii intellegitur: (a) ecclesia vel oratorium publicum principale coemeterii, in quo actu cadavera sepeliuntur, dummodo huiusmodi ecclesia vel oratorium adnexum non habeat onus chorale aut curam animarum; (b) sacellum alicuius particulars sepulcreti rite erecti intra fines ccemeterii. 421. Missae quae his locis celebrantur, dummodo pro defunctis applicentur, dici possunt de requie, adhibita «Missa cotidiana» cum oratione convenienti. De Missis defunctorum intra octiduum Commemorationis omnium Fidelium defunctorum 422. Intra octiduum a die Commemorationis omnium Fidelium defunctorum inclusive computandum, omnes Missae, quae applicantur pro omnibus vel quibusdam defunctis, dici possunt de requie, adhibita Missa «cotidiana» cum oratione convenienti. 3.7.5 De Missis defunctorum IV classis, seu «cotidianis» 423. Missae defunctorum IV classis sunt aliae Missae defunctorum «cotidianae», quae celebrari possunt, loco Missae Officio diei respondentis, in feriis IV classis tantum, extra tempus natalicium. Maxime convenit ut hae Missae defunctorum IV classis tunc tantum dicantur cum revera pro defunctis, aut in genere aut certo designatis, applicantur. 3.8 3.8.1 RS: 6.3, n. 6 RS: 6.3, n. 12 De diversis Missae partibus De psalmo ‘Iudica me, Deus’, confessione et altaris incensatione 424. Psalmus ‘Iudica me, Deus’, cum sua antiphona, et confessio cum absolu- 3.8. DE DIVERSIS MISSAE PARTIBUS 77 tione dicuntur, ante gradus altaris, in qualibet Missa sive in cantu sive lecta; omittuntur autem una cum sequentibus versibus et orationibus ‘Aufer a nobis’ et ‘Oramus Te, Domine’, in: (a) Missa festi Purifications B. Mariae Virg., quae sequitur benedictionem et processionem candelarum; (b) Missa feriae IV cinerum, quae dicitur post benedictionem et impositionem cinerum; (c) Missa dominicae II Passionis seu in palmis, quae sequitur benedictionem et processionem ramorum; PR: 10.3 PR: 9.5.1 PR: 9.5.2 PR: 9.6.1 (e) Missa Rogationum, quae sequitur processionem Litaniarum tam maio- PR: 9.6.1 (d) Missa Vigiliae paschalis; rum quam minorum; (f) certis Missis, quae sequuntur quasdam consecrationes, ex rubricis Pontificalis romani. 425. Psalmus ‘Iudica me, Deus’ omittitur: (a) in Missis de Tempore, a dominica I Passionis usque ad feriam V in Cena Domini; RG: 74b (b) in Missis defunctorum. 426. Incensationes quae in Missa solemni fieri debent, fieri possum etiam in omnibus Missis cantatis. 3.8.2 De antiphona ad Introitum, et ‘Kyrie, eleison’ 427. Ad Introitum dicitur antiphona cum versu psalmi et ‘Gloria Patri’; atque, his expletis, repetitur antiphona. Deest vero antiphona ad Introitum cum psalmo et ‘Gloria Patri’ in Missa Vigiliae paschalis. 428. Gloria Patri ad Introitum omittitur in Missis de Tempore, a dominica I Passionis usque ad feriam V in Cena Domini, et in Missis defunctorum. 429. Tempore paschali antiphonae ad Introitum duplex additur ‘Alleluia’, nisi iam habeatur. E contra, in qualibet antiphona ad Introitum, ‘Alleluia’ omittitur quoties Missa dicitur extra tempus paschale, nisi in quibusdam Missis aliter indicetur. PR: 9.6.1 RG: 74b RG: 76 430. ‘Kyrie, eleison’ dicitur novies post repetitam antiphonam ad Introitum, id est ter ‘Kyrie, eleison’, ter ‘Christe, eleison’, et ter ‘Kyrie, eleison’. 3.8.3 De hymno ‘Gloria in excelsis’ 431. Hymnus ‘Gloria in excelsis’ dicitur: (a) in Missis quse respondent Officio diei, quotiescumque ad Matutinum dictus est hymnus ‘Te Deum’; (b) in Missis festivis de quibus n. 302; RG: 237 RG: 302 78 PR: 9.5.2 PR: 9.6.1 CAPUT 3. RUBRICAE GENERALES MISSALIS ROMANI (c) in Missis feriae V in Cena Domini, et in Missa Vigiliae paschalis; (d) in Missis votivis I, II et III classis, nisi adhibeatur color violaceus paramentorum; (e) in Missis votivis IV classis de Angelis, quocumque die, et de Beata Maria Virgine quae in sabbato celebrantur. 432. Hymnus Gldria in excelsis omittitur: (a) in Missis quae respondent Officio diei, quando ad Matutinum omittitur hymnus ‘Te Deum’; RG: 128 – 130 RG: 431e (b) in omnibus Missis in quibus adhibetur color violaceus paramentorum; (c) in Missis votivis IV classis, iis except is de quibus n. 431 e; (d) in Missis defunctorum. 3.8.4 De orationibus De orationibus in genere 433. Nomine orationum, in Missa, intellegi debent: (a) oratio Missae quae celebratur; RG: 447 RG: 453 RG: 454 RG: 460 RG: 461 RG: 465 RG: 333 (b) orationes Officii commemorati et alicuius commemorationis occurrentis; (c) aliae orationes a rubricis praescriptae (nn. 447 – 453); (d) oratio ab Ordinario loci imperata (nn. 454 – 460); (e) oratio votiva, quae certis diebus liturgicis diei potest ad libitum sacerdotis celebrantis (nn. 461 – 465). 434. Numero orationum pro singulis diebus liturgicis statuto complectuntur tam oratio Missae et commemorationes quam aliae orationes sive a rubricis praescriptae sive ab Ordinario imperatae sive votivae. Proinde, post orationem Missae: (a) in diebus liturgicis I classis, in Missis votivis I classis, et in Missis in cantu non conventualibus, nulla alia admittitur oratio, praeter orationem sub unica conclusione dicendam et unam commemorationem privilegiatam, salvo praescripto n. 333; (b) in dominicis II classis, nulla alia admittitur oratio, praeter commemorationem festi II classis, quae tamen omittitur si commemoratio privilegiata facienda sit; (c) in aliis diebus liturgicis II classis et in Missis votivis II classis una tantum alia admittitur oratio, scilicet aut una privilegiata aut una ordinaria; (d) in diebus liturgicis III et IV classis et in Missis votivis III et IV classis duae tantum admittuntur orationes. 435. Quaelibet oratio, quae numerum pro singulis diebus liturgicis statutum superet, omittitur; profecto numerum ternarium orationum nullo praetextu excedere licet. 3.8. DE DIVERSIS MISSAE PARTIBUS 79 436. Oratio propria Missae semper dicitur sub sua conclusione, nisi ipsi alia oratio, sub eadem conclusione, iungenda sit, ut infra nn. 444 – 445 dicetur. 437. Sub altera conclusione semper dicuntur: RG: 444 RG: 445 (a) commemorationes faciendae; (b) oratio ab Ordinario loci imperata; (c) oratio votiva. 438. Si duae orationes in prima aut in altera parte sint iisdem fere verbis compositae, oratio posterior: (a) si est de Tempore, mutatur in aliam de sequenti dominica vel feria; (b) si agitur de Sancto, mutatur in aliam de eodem vel simili Communi; (c) si agitur de oratione imperata, omittitur. 439. In orationibus Officii translati vel repositi non sunt mutanda verba hanc vel hodiernam vel praesentem diem, aut similia. 440. Quoties in Missali dicenda occurrunt verba ‘Flectamus genua’, ‘Levate’, in Missa solemni a diacono, in ceteris Missis a celebrante proferenda sunt; et post ‘Flectamus genua’, omnes, una cum celebrante, flexis genibus, per aliquod temporis spatium in silentio orant; dicto ‘Levate’, omnes surgunt, et celebrans dicit orationem. 441. Ad qualitatem et numerum orationum in Missis defunctorum quod attinet, serventur ea quae n. 398 tradita sum. RG: 398 De orationibus in Missis cum pluribus lectionibus 442. In Missis cum pluribus lectionibus (nn. 467 – 468) commemorationes et alise orationes ponuntur post orationem quae praecedit ultimam lectionem seu Epistolam; et haec tantum oratio computatur ad mini erum orationum definiendum. RG: 467 RG: 468 443. Ad commemorandam feriam cuius Missa plures habet lectiones, sumitur prima oratio, scilicet ea quae dicta est in Laudibus. De orationibus sub unica conclusione cum oratione Missae dicendis 444. Orationi Missae additur, sub unica conclusione, altera oratio, solummodo si agitur: (a) de oratione rituali (n. 447); (b) de oratione Missae votivae I aut II classis impeditae (nn. 330 c, 343 c); (c) de alia oratione a rubricis expresse indicata aut concessa uti dicenda sub unica conclusione cum oratione Missae (nn. 110, 355, 449, 451, 453). RG: 447 RG: 330c RG: 343c RG: 110 RG: 355 RG: 449 RG: 451 RG: 453 80 CAPUT 3. RUBRICAE GENERALES MISSALIS ROMANI 445. Sub unica conclusione cum oratione Missae una tantum dici potest alia oratio. RG: 444 Si vero plures orationes, iuxta rubricas, sub unica conclusione cum oratione Missae essent dicendae, una tantum retinetur, secundum ordinem supra, n. 444, descriptum; reliquae omittuntur. 446. Oratio dicenda sub unica conclusione cum oratione Missae una cum ilia computatur; et dicenda est etiam in Missis in cantu. De orationibus ritualibus 447. Nomine «orationis ritualis» intellegitur oratio dicenda in Missa quae cum sequentibus benedictionibus vel consecrationibus connectitur: (a) consecratione Episcopi, (b) collatione sacrorum Ordinum, (c) benedictione Abbatis, (d) benedictione Abbatissae, (e) benedictione et consecratione Virginum, (f) benedictione coemeterii, (g) reconciliatione ecclesiae, (h) reconciliatione ccemeterii. Hae orationes, quae exstant inter Missas votivas ad diversa, semper addendae sunt, sub unica conclusione, orationi Missae. 448. In Missis in quibus additur oratio ritualis, excluduntur omnes aliae orationes, praeter commemorationes privilegiatas. De orationibus in die coronationis Summi Pontincis et in anniversariis Papae et Episcopi dioecesani RG: 91 RG: 363 449. In die coronationis Summi Pontificis et in anniversario eiusdem, necnon in anniversario aut electionis aut consecrationis aut translationis Episcopi dioecesani (semel scilicet, die ab ipso Episcopo eligendo), in omnibus Missis, praeterquam defunctorum, additur, sub unica conclusione cum oratione Missae, oratio pro Papa aut pro Episcopo, modo ne occurrat dies liturgicus sub nn. 1, 2, 3 et 8 in tabella praecedentiae recensitus (cfr. n. 363). RG: 364 450. Quoties impeditur, oratio pro Papa aut pro Episcopo transfertur in proximiorem diem similiter non impeditum, eodem modo ac transfertur Missa conventualis pro iisdem anniversariis, in ecclesiis cathedralibus et collegiatis (n. 364). 3.8. DE DIVERSIS MISSAE PARTIBUS 81 De oratione pro seipso sacerdote in anniversario propriae Ordinationis sacerdotalis 451. In anniversario propriae Ordinationis sacerdotalis, quilibet sacerdos orationi Missae sub unica conclusione, orationem pro seipso addere potest, modo ne occurrat dies liturgicus sub nn. 1, 2, 3 et 8 in tabella praecedentiae recensitus. RG: 91 452. Quoties impeditur, oratio pro seipso sacerdote transferri potest in proximiorem diem similiter non impeditum. De oratione «Pro Fidei propagatione» 453. Paenultima dominica mensis octobris, aut alia ab Ordinario loci statuta «pro Missionibus», in omnibus Missis, orationi Missae additur, sub unica conclusione, oratio pro Fidei propagatione, exceptis diebus sub nn. 1, 2, 3 et 8 in tabella praecedentiae recensitis. RG: 91 De oratione imperata 454. Nomine orationis imperatae intellegitur oratio, quam Ordinarius loci imperare potest, occurrente gravi et publica necessitate aut calamitate. 455. Tamquam imperata, ab Ordinario loci praescribi potest quaelibet oratio e Missis, quae tamquam votivae celebrari permittuntur, aut ex orationibus ad diversa, aut ex Missis et orationibus pro defunctis. 456. Maxime convenit ut Ordinarius loci orationem imperatam non modo stabili imponat, sed tantum ex causa revera gravi et per spatium quod tempus verae necessitatis non excedat. 457. Oratio imperata: (a) una tantum esse potest; (b) dici debet ab omnibus sacerdotibus Sacrum facientibus in ecclesiis et oratoriis, etiam exemptis, dioecesis; (c) numquam dicitur sub unica conclusione cum oratione Missae, sed post commemorationes privilegiatas; (d) prohibetur omnibus diebus liturgicis I et II classis, in Missis votivis I et II classis, in Missis in cantu et quoties commemorationes privilegiatae numerum pro singulis diebus liturgicis statutum compleverint. 458. Oratio imperata pro defunctis dicitur tantum in feriis IV classis, et in Missis votivis aut defunctorum lectis IV classis. 459. In publica calamitate aut necessitate, natura sua per longius tempus persistente (v. gr. bello, pestilentia et similibus), Ordinarius loci imponere quidem potest orationem imperatam convenientem pro toto tempore infausti eventus; sed haec oratio: (a) dicitur tantummodo feriis secunda, quarta et sexta; (b) prohibetur iisdem diebus et in Missis de quibus supra, n. 457 d. RG: 457d 82 RG: 457d CAPUT 3. RUBRICAE GENERALES MISSALIS ROMANI 460. Occurrente urgentiore, gravi et publica necessitate aut calamitate, nee tempus suppetat adeundi Ordinarium loci, parochus, intra fines suae parceciae, etiam pro ecclesiis et oratoriis exemptis, statuere potest orationem convenientem dicendam per tres dies continuos. Haec oratio iisdem diebus et in iisdem Missis prohibetur ac oratio ab Ordinario loci imperata (n. 457 d); quae, si dicenda esset, omittitur. De oratione votiva 461. Quilibet sacerdos addere potest unam orationem ad libitum in omnibus Missis lectis non conventualibus diebus liturgicis IV classis. 462. Oratio votiva eligi potest aut ex Missis, quae tamquam votivae celebrari permittuntur, aut ex orationibus ad diversa, aut ex Missis et orationibus pro defunctis. 463. Haec oratio ponitur ultimo loco, post alias orationes, non autem excedere debet numerum ternarium orationum. 464. Oratio votiva pro defunctis addi potest in Missis lectis non conventualibus defunctorum IV classis. 465. In oratione ‘A cunctis’, nominari potest sive Titularis propriae ecclesiae, sive quilibet Patronus principalis, sive Fundator aut Titulus Ordinis seu Congregationis. Ceterum serventur rubricae quae, pro hac oratione, in Missali inveniuntur. 3.8.5 De lectionibus et aliis usque ad Evangelium 466. Post orationes dicitur Epistola; qua finita, respondetur ‘Deo gratias’. 467. Epistolae praemittitur una lectio (a) in feriis IV Quatuor Temporum; (b) in feria IV hebdomadae IV Quadragesimae; (c) in feria IV Hebdomadae sanctae. In fine huius lectionis respondetur ‘Deo gratias’. 468. Quinque lectiones praemittuntur Epistolae in sabbatis Quatuor Temporum; et in fine cuiusque lectionis, praeter quam post lectionem Danielis prophetae, respondetur ‘Deo gratias’. In Missis conventualibus, et in Missis in quibus sacri Ordines conferuntur, semper dici debent omnes lectiones cum suis orationibus et versibus; in ceteris Missis, sive in cantu sive lectis, dici potest tantum prima oratio, quae respondet Officio, cum ‘Flectamus genua’, si dicendum est, et prima lectio cum suis versibus, deinde, dictis more solito ‘Dominus vobiscum’, ‘Et cum spiritu tuo’ et ‘Oremus’, secunda oratio sine ‘Flectamus genua’, quam sequuntur aliae commemorationes forte occurrentes, et, omissis sequentibus lectionibus cum suis versibus et orationibus, statim subiungitur ultima lectio seu Epistola cum sequenti tractu et, sabbato post Pentecosten, cum sequentia. 3.8. DE DIVERSIS MISSAE PARTIBUS 83 469. Post Epistolam, dicitur graduale, ‘Alleluia’ cum suis versibus, aut tractus, prout in Missali suo loco indicatur. 470. Sequentia dicitur ante ultimum ‘Alleluia’ vel post tractum. Omittitur in Missis votivis. Ad sequentiam ‘Dies irae’ quod attinet, serventur normae n. 399 traditae. RG: 399 471. In principio Evangelii dicitur ‘Dominus vobiscum’, cui respondetur ‘Et cum spiritu tuo’; deinde ‘Sequentia (vel Initium) sancti Evangelii secundum N.’, cui respondetur ‘Gloria tibi, Domine’; et in fine respondetur ‘Laus tibi, Christe’. 472. In Hebdomada sancta, ante lectionem historiae Passionis Domini non dicitur ‘Dominus vobiscum’, neque ‘Sequentia sancti Evangelii’, ‘Gloria tibi, Domine’, sed ‘Passio Domini nostri Iesu Christi secundum N.’, et in fine non respondetur ‘Laus tibi, Christe’. 473. In Missis in cantu, ea omnia, quae diaconus vel subdiaconus aut lector, vi proprii offlcii cantant vel legunt, a celebrante omittuntur. 474. Post Evangelium, praesertim in dominicis et diebus festis de praecepto, habeatur, iuxta opportunitatem, brevis homilia ad populum. Homilia vero, si fiat ab alio sacerdote ac celebrante, non superimponatur Missae celebrationi, impediendo fidelium participationem; proinde, hoc in casu, Missae celebratio suspendatur, et tantummodo expleta homilia resumatur. 3.8.6 De symbolo 475. Post Evangelium aut homiliam, dicitur symbolum: (a) in qualibet dominica, etsi eius Officium alicui festo locum cedat, vel Missa votiva II classis celebretur; (b) in festis I classis et in Missis votivis I classis; (c) in festis II classis Domini et B. Mariae Virg.; (d) per octavas Nativitatis Domini, Paschatis et Pentecostes, etiam in festis occurrentibus et in Missis votivis; (e) in festis nataliciis Apostolorum et Evangelistarum, necnon in festis Cathedrae S. Petri et S. Barnabae Ap. 476. Non dicitur symbolum: (a) in Missis sive chrismatis sive in Cena Domini, feria V Hebdomadae sanctae, et in Missa Vigiliae paschalis; (b) in festis II classis, iis exceptis quae supra, n. 475 c et e, recensentur; (c) in Missis votivis II classis; (d) in Missis festivis et votivis III et IV classis; (e) ratione alicuius commemorationis in Missa occurrentis; (f) in Missis defunctorum. RG: 475c RG: 475e 84 3.8.7 CAPUT 3. RUBRICAE GENERALES MISSALIS ROMANI De antiphona ad Offertorium et de orationibus secretis 477. Post symbolum vel, si non est dicendum, post Evangelium aut homiliam, dicitur ‘Dominus vobiscum’, cui respondetur ‘Et cum spiritu tuo’, et ‘Oremus’; deinde antiphona ad Offertorium, quae deest tantum in Missa Vigiliae paschalis. 478. Tempore paschali, antiphonae ad Offertorium additur ‘Alleluia’, nisi iam habeatur. Retinetur vero ‘Alleluia’, quod aliquando invenitur in fine antiphonae ad Offertorium, extra tempus paschale, praeter quam a Septuagesima ad Pascha. 479. Oblatio hostiae et calicis, et quae sequuntur, fiunt ut in Ordine Missae. 480. Oratio «secreta» dicitur secreto, absque ‘Dominus vobiscum’ et ‘Oremus’. Tot vero dicuntur orationes secretae, quot dictae sunt orationes in initio Missae. Dicuntur eodem ordine et concluduntur ac aliae orationes. 481. Conclusio ultimae orationis secretae dicitur secreto usque ad verba ‘Per omnia saecula saeculorum’, qua clara voce proferuntur. 3.8.8 De praefatione 482. Praefatio dicitur quae cuique Missae propria est; qua deficiente, dicitur praefatio de Tempore, secus communis. 483. Nulla commemoratio, in Missa occurrens, praefationem propriam inducit. 484. Praefatio de Nativitate Domini dicitur: (a) tamquam propria in Missis de Nativitate Domini et de eiusdem octava, necnon in festo Purificationis B. Mariae Virg.; (b) tamquam de Tempore, infra octavam Nativitatis Domini, etiam in Missis qua: secus praefationem propriam haberent, exceptis iis Missis quae praefationem propriam de divinis mysteriis vel Personis habent; et a die 2 ad 5 ianuarii. (c) 485. Prafatio de Epiphania Domini dicitur: (a) tamquam propria in Missis de festo Epiphaniae et de Commemoratione Baptismatis D. N. Iesu Christi; (b) tamquam de Tempore diebus a 7 ad 13 ianuarii. 486. Prafatio de Quadragesima dicitur: (a) tamquam propria in Missis de Tempore a feria IV cinerum usque ad sabbatum ante dominicam I Passionis; (b) tamquam de Tempore in ceteris Missis quae celebrantur eodem tempore, et praefatione propria carent. 487. Prafatio de saneta Cruce dicitur: 3.8. DE DIVERSIS MISSAE PARTIBUS 85 (a) tamquam propria in Missis de tempore a dominica I Passionis usque ad feriam V in Cena Domini; in Missis tam festivis quam votivis de sancta Cruce, de Passione Domini et instrumentis Passionis Domini, de pretiosissimo Sanguine D. N. Iesu Christi, de Ss.mo Redemptore; (b) tamquam de Tempore in omnibus Missis a dominica I Passionis usque ad feriam IV Hebdomadae sanctae, quae praefatione propria carent. 488. Prafatio de Missa chrismatis dicitur feria V in Cena Domini, in sua Missa. 489. Prafatio paschalis dicitur: (a) tamquam propria in Missis de Tempore a Missa Vigiliae paschalis usque ad vigiliam Ascensionis Domini; (b) tamquam de Tempore in ceteris Missis quae celebrantur eodem tempore, et praefatione propria carent. 490. Praefatio de Ascensione Domini dicitur: (a) tamquam propria in festo Ascensionis Domini; (b) tamquam de Tempore in omnibus Missis a feria VI post Ascensionem usque ad feriam VI ante vigiliam Pentecostes, quae praefatione propria carent 491. Praefatio de Ss.mo Corde Iesu dicitur in Missis festivis et votivis de Ss.mo Corde Iesu. 492. Prafatio de D. N. Iesu Christo Rege dicitur in Missis festivis et votivis de D. N. Iesu Christo Rege. 493. Prafatio de Spiritu Sane to dicitur: (a) tamquam propria in Missis de Tempore a Vigilia Pentecostes usque ad subsequens sabbatum; et in Missis festivis et votivis de Spiritu Sancto; (b) tamquam de Tempore in ceteris Missis quae celebrantur eodem tempore, et praefatione propria carent. 494. Prafatio de Ss.ma Trinitate dicitur: (a) tamquam propria in Missis de festo et votivis Ss.mae Trinitatis; (b) tamquam de Tempore in dominicis Adventus, et in omnibus dominicis II classis, extra tempus natalicium et paschale. 495. Prafatio de beata Maria Virgine dicitur in Missis festivis et votivis beatae Mariae Virginis, praeterquam in festo Purificationis B. Mariae Virg. 496. Prafatio de S. loseph dicitur in Missis festivis et votivis S. loseph. 497. Prafatio de Apostolis dicitur in Missis festivis et votivis Apostolorum et Evangellstarum. 498. Prafatio communis dicitur in Missis quae praefatione propria carent, nee sumere debent praefationem de Tempore. 499. Prafatio defunctorum dicitur in Missis defunctorum. 86 CAPUT 3. RUBRICAE GENERALES MISSALIS ROMANI 3.8.9 De Canone Missa et aliis usque ad postcommunionem 500. Post praefationem et Sanctus dicitur Canon Missae secreto, ut in Ordine Missae. 501. Quoties infra Actionem ‘Communicantes’, ‘Hanc igitur’ et ‘Qui pridie’ variari contingit, suo loco in propriis Missis adnotatur. Infra octavas Nativitatis Domini, Paschatis et Pentecostes ‘Communicantes’ et ‘Hanc igitur’ propria dicuntur quoque in Missis quae non sunt de octava, etiamsi praefatione propria gaudeant. 502. Tempus proprium sanctae Communionis fidelibus distribuendae est infra Missam, post Communionem sacerdotis celebrantis, qui ipsemet eam petentibus distribuat, nisi propter grandem communicantium numerum conveniat, ut ab alio vel aliis sacerdotibus adiuvetur. Dedecet vero omnino, ut in eodem altari, in quo actu Missa celebratur, ab alio sacerdote sancta Communio distribuatur, extra tempus Communionis proprium. Ex rationabili porro causa permittitur quoque, sanctam Communionem distribuere, immediate ante vel post Missam, imo etiam, extra Missam, quibus in casibus adhibetur forma in Rituali Romano praescripta, tit. V, cap. II, nn. 1 – 10. 503. Quoties sancta Communio infra Missam distribuitur, celebrans, sumpto sacratissimo Sanguine, omissis confessione et absolutione, dictis tamen ‘Ecce Agnus Dei’ et ter ‘Domine, non sum dignus’, immediate ad distributionem sanctae Eucharistiae procedit. 504. Expleto Canone et omnibus aliis usque ad Communionem, dicitur antiphona ad Communionem, cuius in fine, tempore paschali, additur ‘Alleluia’, nisi iam habeatur; retinetur vero ‘Alleluia’, quod aliquando invenitur in fine huius antiphonae, extra tempus paschale, praeter quam a Septuagesima ad Pascha. 505. Orationes post Communionem dicuntur eodem numero, modo et ordine ac orationes in principio Missae. 506. In Missis de feriis Quadragesimae et Passionis, excepto Triduo sacro, expleta ultima oratione post Communionem, additur Oratio super populum, quae dicitur semper sub sua conclusione, et cui praemittitur ‘Oremus’. ‘Humiliate capita vestra Deo’. Haec oratio dicenda est etiam cum tres orationes post Communionem iam praecesserint. 3.8.10 De conclusione Missce 507. In fine Missae dicitur ‘Ite, Missa est’, cui respondetur ‘Deo gratias’. Attamen: (a) in Missa vespertina in Cena Domini quam sequitur solemnis repositio Ss.mi Sacramenti, et in aliis Missis quas sequitur aliqua processio, dicitur ‘Benedicamus Domino’, cui respondetur ‘Deo gratias’; 3.9. DE HIS QUAE CLARA VOCE AUT SECRETO [. . . ] 87 (b) infra octavam Paschatis, in Missis de Tempore, ad ‘Ite, Missa est’ et ad sequens ‘Deo gratias’ duplex additur ‘Alleluia’; (c) in Missis defunctorum dicitur ‘Requiescant in pace’, cui respondetur ‘Amen’. 508. Dicto ‘Placeat’, datur benedictio, quae omittitur tantum cum dictum est ‘Benedicamus Domino’ aut ‘Requiescant in pace’. 509. Pro ultimo Evangelio, in quavis Missa, regulariter sumitur initium Evangelii secundum Ioannem. Attamen in dominica II Passionis seu in palmis, in omnibus Missis quae non sequuntur benedictionem et processionem ramorum dicitur ultimum Evangelium proprium. 510. Ultimum Evangelium penitus omittitur: (a) in Missis in quibus dictum est ‘Benedicamus Domino’, iuxta n. 507 a; (b) in festo Nativitatis Domini, ad tertiam Missam; (c) in dominica II Passionis seu in palmis, in Missa quae sequitur benedictionem et processionem ramorum; (d) in Missa Vigiliae paschalis; (e) in Missis defunctorum, cum sequitur absolutio super tumulum; (f) in certis Missis, quae sequuntur quasdam consecrationes, ex rubricis Pontificalis romani. 3.9 De his quae clara voce aut secreto dicenda sunt in Missa 511. In Missa lecta, dicuntur clara voce: (a) verba ‘In nomine Patris’, etc.; psalmus ‘Iudica me, Deus’, cum sua antiphona; confessio et ea quae sequuntur usque ad ‘Oremus’ inclusive; orationes vero ‘Aufer a nobis’ et ‘Oramus Te, Domine’ dicuntur secreto; (b) antiphona ad Introitum cum suo versu et ‘Gloria Patri’ necnon ‘Kyrie, eleison’; (c) hymnus ‘Gloria in excelsis’; (d) ‘Dominus vobiscum’, ‘Oremus’, ‘Flectamus genua’, ‘Levate’, orationes; (e) lectiones, Epistola, graduate, tractus, ‘Alleluia’cum suo versu, sequentia et Evangelium; (f) symbolum; (g) ‘Dominus vobiscum’, ‘Oremus’et antiphona ad Offertorium, necnon verba ‘Orate, fratres’; (h) praefatio et ‘Sanctus’, ‘Benedictus’; RG: 507a 88 CAPUT 3. RUBRICAE GENERALES MISSALIS ROMANI (i) verba ‘Nobis quoque peccatoribus’; oratio dominica cum sua praefatione; ‘Per omnia saecula saeculorum’ et ‘Pax Domini sit semper vobiscum’; ‘Agnus Dei’, etc.; verba ‘Domine, non sum dignus’ ante Communionem sacerdotis celebrantis; formulae ad Communionem fidelium; antiphona ad Communionem; ‘Dominus vobiscum’ et postcommuniones; necnon verba ‘Humiliate capita vestra Deo’ et oratio super populum; (l) ‘Ite, Missa est’ vel ‘Benedicamus Domino’ aut ‘Requiescant in pace’; benedictio et ultimum Evangelium. Cetera dicuntur secreto. 512. Sacerdos autem maxime curare debet ut ea quae clara voce dicenda sunt, distincte et apposite proferat, non admodum festinanter, ut advertere possit quae legit, nee nimis morose, ne audientes taedio afficiat; neque etiam voce nimis elata, si in altari secundario celebrat, ne perturbet alios, qui fortasse in eadem ecclesia tunc temporis celebrant; neque tarn submissa, ut a circumstantibus audiri non possit. Quae vero secreto dicenda sunt, ita pronuntiet, ut ipsemet se audiat, et a circumstantibus non audiatur. 513. In Missa solemni, celebrans: (a) dicit in cantu: ‘Dominus vobiscum’, quoties occurrit, praeter quam in versibus post confessionem; orationes; ‘Oremus’ ante antiphonam ad Offertorium, ‘Per omnia saecula saeculorum’ cum praefatione; ‘Per omnia saecula saeculorum’ cum ‘Pater noster’ et sua praefatione; ‘Per omnia saecula saeculorum’ cum ‘Pax Domini’; (b) incipit in cantu: ‘Gloria in excelsis’ et ‘Credo’, quando sunt dicenda; (c) dicit clara voce formulas ad Communionem fidelium et verba benedictionis in fine Missae; (d) dicit voce convenienti partes quibus ministri sacri respondere debent; (e) dicit secreto alia quae in Missa lecta dicuntur clara voce; (f) omittit ea quae a ministris sacris vel a lectore proferuntur. 514. In Missis cant at is, scilicet sine ministris sacris, celebrans tenetur servare ea quae numero praecedenti dicta sunt, et insuper tenetur partes ministris sacris proprias cantu proferre. Epistola a lectore cani potest. Quod si non cantetur a lectore, satius erit quod legatur sine cantu ab ipso celebrante, qui tamen potest Epistolam more solito cantare. 515. Tonus solemnis, in cantu orationum, praefationis et orationis dominicae, adhibetur: (a) in dominicis; (b) in Missis festivis et in Missa de Officio S. Mariae in sabbato; (c) in vigiliis I classis; (d) feria V in Cena Domini et in Missa Vigiliae paschalis; (e) per octavas; (f) in Missis votivis I, II et III classis. 3.9. DE HIS QUAE CLARA VOCE AUT SECRETO [. . . ] 89 516. Tonus ferialis vero adhibetur: (a) in feriis; (b) in vigiliis II et III classis; (c) in Missis votivis IV classis; (d) in Missis defunctorum. 3.9.1 De ordine genuflectendi, sedendi et standi in Missa 517. In Missa lecta, sacerdos celebrans genuflectit: (a) quoties aut in Ritu servando in celebratione Missae, aut in Ordine Missae, aut in Proprio cuiusque Missae, adnotatur ipsum genuflectere debere; (b) quando Sacramentum in altari discoopertum apparet, quoties ad medium altaris accedit vel e medio discedit. 518. In Missis in cantu, sacerdos celebrans genuflectit: (a) quoties ipsi genuflectendum est in Missa lecta. Sed ad verba quae ab aliis cantanda sunt, non genuflectit dum ipse ilia verba legit, sed dum aut a ministris aut a choro, iuxta rubricas, cantu proferuntur; (b) ad verba autem ‘Et incarnatus est’, in symbolo, sacerdos celebrans semper genuflectit, cum haec verba recitat; cum vero cantantur, si non sedet, iterum genua flectit; si autem sedet, non genuflectit sed caput tantum profunde inclinat apertum, praeter quam in tribus Missis Nativitatis Domini et in Missa Annuntiationis B. Mariae Virg., in quibus, dum haec verba cantantur, omnes genua flectunt. 519. Ministri, in Missis in cantu, semper genuflectunt cum sacerdote celebrante, praeterquam subdiaconus tenens librum ad Evangelium, et acolythi tenentes candelabra, qui tunc non genuflectunt. Et cum diaconus cantat ilia verba, ad quae est genuflectendum, ipse versus librum, celebrans et omnes alii versus altare genuflectunt. Ad Consecrationem vero ministri utrumque genu flectunt. 520. In choro, qui non sunt Praelati genua flectunt ad confessionem cum suo psalmo et ad benedictionem celebrantis in hue Missae. Praelati autem et Canonici, ad benedictionem, caput profunde inclinant. 521. Insuper omnes, etiam Praelati, in choro genua flectunt: (a) ad Consecrationem; (b) ad Communionem fidelium; (c) in Missis feriarum Adventus, Quadragesimae et Passionis, Quatuor Temporum mensis septembris, vigiliarum II et III classis extra tempus paschale, et in Missis defunctorum: ad orationes ante Epistolam, dicto Dominus vobiscum; ab expleto Sanctus usque ad Pater noster cum sua praefatione exclusive; et ad orationes post Communionem et super populum; 90 CAPUT 3. RUBRICAE GENERALES MISSALIS ROMANI (d) quoties cantantur a ministris vel a choro verba quae genuflexionem requirunt. 522. Item in choro omnes unum genu flectunt: (a) dum celebrans recitat verba symboli ‘Et incarnatus est’ etc.; (b) dum dicit verba ultimi Evangelii ‘Et Verbum caro factum est’. 523. In Missa solemni celebrans, medius inter diaconum et subdiaconum, sedere potest ad latus Epistolae, iuxta altare, dum cantantur ‘Kyrie, eleison’, ‘Gloria in excelsis’, sequentia et ‘Credo’; alio tempore stat ad altare, vel genuflectit, ut supra. Haec valent quoque in Missa cantata. 524. In choro non sedent qui actu cantant, reliqui autem sedere possunt: (a) quando celebrans sedet; (b) dum cantantur lectiones et Epistola, graduale, tractus et ‘Alleluia’ cum suo versu, et sequentia; (c) ab Offertorio usque ad incensationem chori vel, si chorus non incensatur, usque ad praefationem; (d) ab expleta Communione usque ad ‘Dominus vobiscum’ ante postcommunionem. Ad alia stant vel genuflectunt, ut supra. 3.9.2 De praeparatione altaris ad Missam 525. Altare, in quo sacrosanctum Missae Sacrificium celebrandum est, debet esse totum lapideum, rite consecratum; vel saltem habere debet tabulam lapideam, seu petram sacram, item rite consecratam, quae tam ampla sit ut hostiam et maiorem partem calicis capiat; aut etiam, ex Indulto Apostolico, antimensium, rite benedictum. 526. Altare cooperiatur tribus tobaleis, rite benedictis, quarum una ita oblonga sit ut, ad latera, usque ad terram pertingat. 527. Super altare adsit in medio Crux satis magna cum Cruciflxo, et candelabra quae iuxta qualitatem Missae requiruntur, cum candelis accensis, hinc et inde in utroque eius latere. Ponantur insuper sic dictae «tabellae secretarum», sed pro tempore Missae tantum; et, ad latus Epistolae, cussinus, seu legile, Missali supponendum. 528. Ad latus Epistolae, super mensa ad hoc praeparata, parentur ampullae vini et aquae cum pelvicula et manutergio, necnon parva campanula, et patina pro fidelium Communione. 529. Super altare nihil omnino ponatur, quod ad Missae sacrificium vel ipsius altaris ornatum non pertineat. 530. Usus accendendi cereum, prope altare, a Consecratione ad Communionem, ubi viget, servetur. Caput 4 De anno et eius partibus Annus menses habet duodecim, hebdomadas duas et quinquaginta, et diem unum: dies veto trecentos sexaginta quinque, et fere sex horas; tanto enim temporis intervallo sol zodiacum perlustrat. Quater autem sex horae singulis quaternis annis diem constituunt: hinc annus ille intercalaris, bissextus vel bissextilis dicitur. 4.1 De anni correctione, eiusque necessitate, ac calendario gregoriano Quod dictum est, annum continere trecentos et sexaginta quinque dies, et fere sex horas, intellegendum est sex horas non esse integras, cum ad earum complementum aliqua minuta deficiant. Ex quorum minutorum neglectu progressum est, ac si annus ultra dies 365 contineret integras sex horas: et factum est, ut minuta, quae ultra debitam quantitatem annis singulis tribuebantur, tractu temporis ita excreverint, ut invicem iuncta constituerint dies decem: qui causam dederunt ut aequinoctium vernum sedem suam mutaverit. Cui malo occurrens Gregorius XIII non solum aequinoctium vernum restituit in pristinam sedem, a qua iam a Concilio Nicaeno, decem circiter diebus in anno correctionis 1582 praecedendo recesserat, quod a Concilio ad XII kalendas aprilis fuerat constitutum, et XIV lunam paschalem suo in loco reposuit; sed viam quoque tradidit et rationem, qua caveretur ut in posterum et aequinoctium vernum, et XIV luna paschalis a propriis sedibus numquam removerentur. Ut enim aequinoctium vernum ad XII kalendas aprilis restitueretur, statuit ut dicti decem dies in mense octobri ipsius anni 1582 eximerentur; ut post quartam diem octobris sancto Francisco sacram, sequens dies non esset quinta, sed decima quinta octobris. Et ita error, qui in praeteritum tot annorum circulis irrepserat, in momento temporis fuit correctus. Ut autem in posterum idem error vitaretur, ne a XII kalendas aprilis aequinoctium vernum recederet, statuit idem Gregorius, bissextum quarto quoque anno (ut mos est) continuari debere, praeterquam in centesimis annis: qui quamvis bissextiles, antea semper fuerint, qualem etiam esse voluit annum 1600 anno correctionis proximum, post eum tamen, qui deinceps consequentur, centesimi non omnes bissextiles essent, sed in quadringentis quibusque annis primi 91 92 CAPUT 4. DE ANNO ET EIUS PARTIBUS quique tres centesimi sine bissexto transigerentur; quartus vero quisque centesimus esset bissextilis, ita ut anni 1700, 1800, 1900 bissextiles non sint, anno vero 2000 more consueto dies bissextus intercaletur, februario dies 29 continente; idemque ordo intermittendi intercalandique bissextum diem in quadringentis quibusque annis perpetuo conservaretur. 4.2 Quatuor Tempora Quatuor Tempora celebrantur quarta et sexta feria ac sabbato post tertiam dominicam Adventus, post primam dominicam Quadragesimae, post dominicam Pentecostes, post dominicam tertiam septembris. 4.3 De nuptiarum celebratione 1. Matrimonium quolibet anni tempore contrahi potest. 2. Solemnis tantum nuptiarum benedictio vetatur a dominica I Adventus usque ad diem Nativitatis Domini inclusive, et a feria IV cinerum usque ad dominicam Paschatis inclusive. 3. Ordinarii tamen locorum possunt, sal vis legibus liturgicis, etiam praedictis temporibus, eamn permittere ex iusta causa, monitis sponsis, ut a nimia pompa abstineant. 4.4 De cyclo decennovennali aurei numeri Cyclus decennovennalis aurei numeri est revolutio numeri 19 annorum ab 1 usque ad 19, qua revolutione peracta, iterum ad unitatem reditur. Verbi gratia: Anno 1577 numerus cycli decennovennalis, qui dicitur aureus, est 1; anno sequenti 1578 est 2; et ita deinceps in sequentibus annis, uno semper amplius, usque ad 19, qui aureus numerus cadet in annum 1595, post quem iterum ad unitatem redeundum est, ita ut anno 1596 aureus numerus sit rursus 1, et anno 1597 sit 2, etc. Igitur ut aureus numerus quolibet anno proposito inveniatur, composita est sequens tabella aureorum numerorum, cuius usus incipit ab anno correctionis 1582 inclusive, duratque in perpetuum. Ex ea enim aureus numerus cuiuslibet anni post annum 1582 reperietur hoc modo: 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 1 2 3 4 5 Anno 1582 tribuatur primus numerus tabellae, qui est 6, secundus autem qui est 7, sequenti anno 1583, et ita deinceps in infinitum, donec ad annum, cuius aureum numerum quaeris, perveniatur, redeundo ad principium tabellae quotiescumque eam percurreris. Nam numerus in quem annus propositus cadit, dabit aureum numerum quaesitum. 4.5. MODUS [. . . ] COGNOSCENDI AUREUM NUMERUM 4.5 93 Modus brevis cognoscendi aureum numerum cuiusque anni Numero anni de quo quaeris, adde unicam unitatem 1. Exempli gratia: 1833 adde 1; summam inde conflatam divide per 19; quod superest, erit aureus numerus ipsius anni; si nihil superest, erit aureus numerus 19. 4.6 De epactis et noviluniis Epacta nihil aliud est, quam numerus dierum quibus annus Solaris communis dierum 365 annum communem lunarem dierum 354 superat: ita ut epacta primi anni sit 11, cum hoc numero annus Solaris communis lunarem annum communem excedat; atque adeo sequenti anno novilunia contingant 11 diebus prius quam anno primo. Ex quo fit epactam secundi anni esse 22, cum eo anno rursum annus Solaris lunarem annum superet 11 diebus, qui additi ad 11 dies primi anni efficiunt 22: ac proinde, finito hoc anno, novilunia contingere 22 diebus prius quam primo anno: epactam autem tertii anni esse 3, quia si rursus 11 dies ad 22 adiciantur, efficietur numerus 33; a quo si reiciantur 30 dies, qui unam lunationem embolismalem constituunt, relinquentur 3, atque ita deinceps. Progrediuntur enim epactae omnes per continuum augmentum 11 dierum, abiectis tamen 30, quando reici possunt. Solum quando perventum erit ad ultimam epactam aureo numero 19 respondentem, quae est 29, adduntur 12, ut abiectis 30, ex composito numero 41, habeatur rursus epacta 11, ut in principio. Quod ideo fit, ut ultima lunatio embolismica, currente aureo numero 19, sit tantum 29 dierum. Si enim 30 dies contineret, ut aliae sex lunationes embolismicae, non redirent novilunia post 19 annos solares ad eosdem dies, sed versus calcem mensium prolaberentur, contingerentque uno die tardius quam ante 19 annos. De qua re plura invenies in libro novae rationis restituendi calendarii romani. Sunt autem novemdecim epactae, quot et aurei numeri, respondebantque ipsis aureis numeris ante calendarii correctionem eo modo, quo in hac tabella dispositae sunt. Tabella epactarum respondentium aureis numeris ante calendarii correctionem aur. num. epactae 1 XI 2 XXII 3 III 4 XIV 5 XXV 6 VI 7 XVII 8 XXVIII 9 IX 10 XX 11 I 12 XII 13 XXIII 14 IV 15 XV 16 XXVI 17 VII 18 XVIII 19 XXIX Quia vero cyclus decennovennalis aurei numeri imperfectus est, cum novilunia post 19 annos solares non praecise ad eadem loca redeant, ut dictum est, imperfectus etiam erit hie cyclus 19 epactarum. Quam ob rem ita emendatus est, ut in posterum loco aurei numeri, et dictarum 19 epactarum, utamur 30 numeris epactalibus ab 1 usque ad 30 ordine progredientibus, quamvis ultima epacta, sive quae ordine est trigesima, notata numero non sit, sed signo hoc F, propterea quod nulla epacta esse possit 30. Variis autem temporibus ex his 30 epactis respondent decem et novem aureis numeris variae decem et novem epactae, prout Solaris anni ac lunaris aequatio exposcit; quae quidem decem et novem epactae progrediuntur, ut olim per eundem numerum 11, addunturque 94 CAPUT 4. DE ANNO ET EIUS PARTIBUS semper 12 illi epactae, quae respondet aureo numero 19, ut habeatur sequens epacta respondens aureo numero 1, ob rationem paulo ante dictam. Id quod sequens tabella perspicuum faciet, quae continet aureos numeros, et epactas inter se respondentes ab anno correctionis 1582, post detractionem decem dierum, usque ad annum 1700 exclusive. Quamvis autem vulgares epactae mutentur in martio, re ipsa tamen in principio anni mutandae sunt, una cum aureo numero, in cuius locum hae nostrae epactae succedunt. Tabella epactarum respondentium aureis numeris ab idibus octobris anni correctionis 1582 (detractis prius decem diebus) inclusive, usque ad annum 1700 exclusive aur. num. epactae 6 XXVI 7 VII 8 XVIII 9 XXIX 10 X 11 XXI 12 II 13 XIII 14 XXIV 15 V 16 XVI 17 XXVII 18 VIII 19 XIX 1 I 2 XII 3 XXIII 4 IV 5 XV Itaque si epacta quocumque anno proposito invenienda sit, quaerendus est aureus numerus illius anni in superiori ordine illius tabellae, quae illi tempori, in quo propositus annus continetur, congruit. Mox enim sub aureo numero in inferiori ordine tabellae reperietur epacta anni propositi, vel certe hoc signum F. Ubi ergo ilia epacta vel signum F in calendario inventum fuerit, eo die novilunium net. Invenietur autem aureus numerus vel ex antecedente canone, vel ex tabella epactarum proposito tempori congruente, tribuendo primum aureum numerum illius tabellae illi anno, a quo usus tabellae incipit, et secundum aureum numerum sequenti anno, etc. Eodem modo reperietur epacta sine aureo numero, si prima epacta tabellae tribuatur illi anno, a quo eius usus incipit, et secunda epacta sequenti anno, etc. Exemplum: Anno correctionis 1582 aureus numerus est 6, nempe primus primae tabellae, cuius usus incipit ab idibus octobris dicti anni 1582, detractis prius decem diebus. Erit ergo tunc epacta XXVI, quae sub aureo numero 6 collocatur, fietque novilunium die 27 octobris, et 26 novembris, et 25 decembris. Item anno 1583 iam correcto aureus numerus est 7, cui in eadem tabella supposita est epacta vii, quae toto eo.anno in calendario novilunia, indicabit: ut in ianuario die 24, in februario die 22, in martio die 24, etc. Alia tabella epactarum respondentium aureis numeris ab anno 1700 inclusive usque ad annum 1900 exclusive aur. num. epactae 10 IX 11 XX 12 I 13 XII 14 XXIII 15 IV 16 XV 17 XXVI 18 VII 19 XVIII 1 F 2 XI 3 XXII 4 III 5 XIV 6 XXV 7 VI 8 XVII 9 XXVIII Alia tabella epactarum respondentium aureis numeris ab anno 1900 inclusive, usque ad annum 2200 exclusive aur. num. epactae 1 XXIX 2 X 3 XXI 4 II 5 XIII 6 XXIV 7 V 8 XVI 9 XXVII 10 VIII 11 XIX 12 F 13 XI 14 XXII 15 III 16 XIV 17 25 18 VI 19 XVII Ad tollendam dubitationem de usu huius novas tabellae epactarum, ostendemus rem exemplis. Anno 1901 tribuatur epacta X, quae sub aureo numero 4.6. DE EPACTIS ET NOVILUNIIS 95 2 collocatur; fietque novilunium 21 ianuarii, 19 februarii, 21 martii. Item anno 1902 tribuatur epacta XXI sub aureo numero 3 collocata, quae toto eo anno in calendario novilunia monstrabit; ut in ianuario die 10, in februario die 8, in martio die 10. Et sic deinceps per ordinem annis progredientibus, redeundo ad principium tabellae quotiescumque eam percurreris. Rursus anno 1911, epacta non signatur numero, sed hoc signo F, quod collocatur sub aureo numero 12, et in calendario toto eo anno novilunia indicabit, nimirum in ianuario die 1 et 31, in martio (nam in februario nullum tunc novilunium, cum in eo signum hoc F non reperiatur) die 1 et 31, in aprili die 29, etc. Postremo: anno 1916 aureus numerus est 17, sub quo in ordine epactarum quartae tabellae, quae proposito anno congruit, reperitur epacta 25 non antiquo numero, ut aliae epactae, sed vulgari numero scripta. Ubicumque ergo anno 1916 in calendario epacta 25 vulgari numero scripta reperitur, ibi novilunium fit, ut in ianuario die 6, in februario die 4, in martio die 6, in aprili die 4, etc. Quotiescumque enim epacta 25 respondet aureis numeris maioribus quam 11, quales sunt posteriores octo a 12 usque ad 19, sumenda est in calendario epacta 25 vulgari numero scripta; quando vero eadem epacta respondet minoribus numeris quam 12, quales sunt priores undecim ab 1 ad 11 inclusive, accipienda est in calendario epacta XXV antiquo numero scripta: atque hoc solum contingit in epacta 25, in aliis numquam; quod ideo fit, ut anni lunares solaribus annis perfectius respondeant. Ob quam etiam causam in sex locis calendarii duae epactae, scilicet XXV et XXIV, sunt adscriptae. Tabella litterarum dominicalium ab idibus octobris anni corrections 1582 (detractis prius decem diebus) usque ad annum 1700 exclusive c b A g f e d c b A g f e d c b A g f e d c b A g f e d c b A g f e d Usus huius tabellae hie est: Anno correctionis 1582 post idus octobris (detractis prius decem diebus) tribuatur littera c primae cellulae, et sequenti anno 1583 littera b secundae, et anno 1584 dentur litterae A g tertiae cellulae, et sic deinceps aliis annis ordine aliae cellulae tribuantur, donee ad annum propositum perventum sit, redeundo ad principium tabellae, quotiescumque eam percurreris. Nam cellula, in quam annus propositus cadit, dummodo minor sit quam annus 1700, dabit litteram dominicalem propositi anni. Quae si unica occurrerit, annus erit communis; si vero duplex, bissextilis; et tunc superior littera dominicam diem ostendet in calendario a principio anni usque ad festum sancti Matthias Apostoli, inferior autem ab hoc festo usque ad finem anni. Exempli gratia: Sit invenienda littera dominicalis anno 1587. Numera ab anno 1582, quern tribue primae litterae c, usque ad annum 1587, tribuendo singulis cellulis singulos annos (computando geminas litteras quascumque, superiorem et inferiorem, pro una cellula), cadetque annus 1587 in litteram d, quae sextum locum in tabella occupat. Est ergo toto eo anno littera dominicalis d, annusque communis est, cum littera simplex occurrat. Rursus sit investiganda littera dominicalis anni 1616. Numera ab anno 1582, ut dictum est, usque ad annum 1616, redeundo ad principium tabellae, postquam eam percurreris, perveniesque ad duas hasce litteras c b, septimo loco positas. Est ergo annus ille bissextilis, cum duplex littera occurrat, superiorque littera c dominicam diem 96 CAPUT 4. DE ANNO ET EIUS PARTIBUS indicabit a principio anni illius usque ad festum sancti Matthiae, inferior autem b in reliqua parte anni. Alia tabella litterarum dominicalium ab anno 1901 inclusive, usque ad annum 2100 exclusive f e d c b A g f e d c b A g f e d c b A g f e d c b A g f e d c b A g Usus autem huius tabellae hie est: Anno 1901 tribuatur littera f primae cellulae, et sequenti anno 1902 littera e, et sic deinceps ceteris annis ordine aliae cellulae tribuantur, donee ad annum propositum perventum sit, redeundo ad principium tabellae, quotiescumque eam percurreris; nam cellula, in quam annus propositus cadit, dabit litteram dominicalem propositi anni; quae si unica occurrerit, annus erit communis: si vero duplex, bissextilis: et tunc superior littera dominicam diem ostendet in calendario a principio anni usque ad festum sancti Matthiae Apostoli, inferior autem ab hoc festo usque ad finem anni. 4.7 De indictione Indictio est revolution annorum, ab 1 usque ad 15, qua revolutione peracta, iterum reditur ad unitatem, initiumque sumit quilibet annus huius cycli a ianuario in Bullis pontificiis. Et quoniam indictionum frequens usus est in diplomatibus et scripturis publicis, facile annum indictionis currentem quolibet anno proposito inveniemus ex sequenti tabella, cuius usus perpetuus est: initium tamen sumit ab anno correctionis 1582. Tabella indictionis ab anno correctionis 1582 10 2 11 3 12 4 13 5 6 14 7 15 8 1 9 Nam si anno 1582 tribuas primum numerum, qui est 10, et sequenti anno 1583 secundum numerum, qui est 11, et sic deinceps usque ad annum propositum, redeundo ad principium tabellae, quotiescumque eam percurreris, cadet annus propositus in indictionem quae quaeritur. 4.8 De festis mobilibus Quoniam ex decreto sacri Concilii Nicaeni Pascha, ex quo reliqua festa mobilia pendent, celebrari debet die dominico, qui proxime succedit XIV lunae primi mensis (is vero apud Hebraeos vocatur primus mensis, cuius XIV luna vel cadit in diem verni aequinoctii, quod die 21 mensis martii contingit, vel propius ipsum sequitur), efficitur, ut si epacta cuiusvis anni inveniatur, et ab ea in calendario notata inter diem octavum martii inclusive, et quintum aprilis inclusive (huius enim epactae XIV luna cadit vel in diem aequinoctii verni, id est, in diem 21 martii, vel eum propius sequitur) numerentur inclusive deorsum versus dies quatuordecim; proximus dies dominicus diem hunc XIV sequens (ne 4.8. DE FESTIS MOBILIBUS 97 cum Iudaeis conveniamus, si forte dies XIV lunae caderet in diem dominicum) sit dies Paschae. Exemplum: Anno 1605, epacta est X et littera dominicalis b. Et quoniam invenimus epactam X inter diem 8 martii et 5 aprilis inclusive positam esse e regione diei 21 martii, a quo inclusive, si deorsum versus numerentur 14 dies, inveniemus XIV lunam die 3 aprilis, quae est dominica, cum e regione illius sit littera dominicalis b. Ne igitur cum Iudaeis conveniamus, qui Pascha celebrant die XIV lunae, sumenda est littera dominicalis b, quae sequitur XIV lunam, nempe ea quae e regione diei 10 aprilis collocatur: atque eo anno Pascha celebrandum erit die 10 aprilis. Item anno 1604, epacta est XXIX et duplex littera dominicalis d c, cum annus ille sit bissextilis. Si igitur ab epacta XXIX, quae e regione diei 1 aprilis ponitur inter diem 8 martii et 5 aprilis inclusive, numerentur dies 14, cadet XIV luna in diem 14 aprilis. Et quia tunc currit posterior littera dominicalis, nempe c, quae post diem 14 aprilis, id est, post XIV lunam collocata est e regione diei 18 aprilis, celebrabitur eo anno Pascha die 18 aprilis. Ceterum ut facilius omnia festa mobilia inveniantur, composite sunt duae sequentes tabulae paschales, una antiqua, et nova altera. Ex antiqua ita festa mobilia reperientur: In latere sinistro tabulae accipiatur epacta currens, et in linea litterarum dominicalium sumatur littera dominicalis currens, infra tamen epactam currentem; ita ut si littera dominicalis currens reperiatur e regione epactae currentis, assumenda sit eadem littera dominicalis proxime inferior. Nam e regione huius litterae dominicalis omnia festa mobilia continentur. Exemplum: Anno 1606, epacta est XXI et littera dominicalis A. Si igitur in tabula antiqua sumatur littera dominicalis A, quae primo infra epactam XXI occurrit, reperietur e regione huius litterae dominica Septuagesimae die 22 ianuarii, dies cinerum 8 februarii, Pascha 26 martii, Ascensio Domini 4 maii, Pentecostes 14 maii, et festum Corporis Christi 25 maii. Dominicae autem inter Pentecosten et Adventum eo anno erunt 28, et Adventus celebrabitur die 3 decembris; et sic de ceteris. Item anno 1605, epacta est X, et littera dominicalis b, quae in tabula reperitur e regione epactae X. Quare sumenda est alia littera b, quae proxime infra epactam invenitur, e regione cuius invenies Septuagesimam die 6 februarii, diem cinerum 23 februarii, Pascha 10 aprilis, etc. Notandum autem est, quod quemadmodum in anno communi, cadente littera dominicali e regione epactae in tabula antiqua, sumitur eadem littera proxima infra epactam, ut diximus; ita quoque in anno bissextili, si alterutra duarum litterarum dominicalium tunc currentium e regione epactae reperiatur, assumendae sunt aliae duae similes litterae proxime inferiores, ut festa mobilia inveniantur. Ex tabula vero paschali nova ita eadem festa mobilia reperientur: In cellula litterae dominicalis currentis quaeratur epacta currens. Nam e directo omnia festa mobilia deprehendentur. Ut anno 1609 in cellula litterae dominicalis d, tunc currentis, e regione epactae XXIV, quae eodem anno currit, habetur Septuagesima die 15 februarii, dies cinerum 4 martii, Pascha 19 aprilis, etc. Sed sive antiqua, sive nova tabula paschali utamur, invenienda sunt omnia festa mobilia in annis bissextilibus per litteram dominicalem posteriorem, quae nimirum currit post festum sancti Matthiae Apostoli, ne scilicet ambigamus, utra duarum litterarum pro hoc aut illo festo indagando accipienda sit; ita tamen, ut Septuagesimae et diei cinerum inventae in ianuario aut februario addatur unus dies. Quod ideo fit, quia ante diem sancti Matthiae currit prior littera dominicalis, quae in calendario posteriorem semper sequitur; post festum 98 CAPUT 4. DE ANNO ET EIUS PARTIBUS autem sancti Matthiae, in februario, licet posterior littera currat, additur tamen tunc dies intercalaris, ita ut dies 24 februarii dicatur 25, et dies 25 dicatur 26, etc. Quod si dies cinerum cadat in martium, nihil addendum est, quia tunc et littera posterior currit, et dies mensis propriis numeris respondent, cum dies intercalaris februario sit additus. Immo nisi per posteriorem litteram investigarentur, non inveniietur recte Septuagesima in anno bissextili currente epacta XXIV vel XXV, et littera dominicali d c, ut in secundo ac tertio exemplo perspicuum net pro annis 4088 et 3784. Exempli gratia: Anno 2096 bissextili epacta erit V et litterae dominicales A g. Si igitur per posteriorem litteram, quae est g, festa mobilia investigentur, reperietur Septuagesima die n februarii, et dies cinerum 28 februarii. Si autem addatur unus dies, cadet Septuagesima in diem 12 februarii, quae est dominica, et dies cinerum in diem 29 februarii, quae est feria iv; Pascha autem et reliqua festa in eos dies cadent qui in tabula expressi sunt. Item anno 4088 bissextili, epacta erit xxiv, et litterae dominicales d c. Si igitur per litteram c, quae posterior est, inquirantur festa mobilia, invenietur Septuagesima die 21 februarii, et si addatur unus dies, cadet in diem 22 februarii, quae est dominica. Dies autem cinerum cadet in diem 10 martii: quare nihil additur, etc. Rursus anno 3784 bissextili, epacta erit XXV et litterae dominicales d c. Ergo iterum per posteriorem c reperietur Septuagesima die 21 februarii, hoc est, addita 1 die, 22. Quod si per priorem litteram d in utroque horum duorum annorum agendum esset, nihil efficeretur, cum infra epactas XXIV et XXV littera d indicet Septuagesimam die 15 februarii, quod falsum esset, cum eo anno posterior littera c Pascha offerat die 25 aprilis, ac proinde Septuagesima die 22 februarii celebranda sit, ut liquido constat, si a die Paschae dominicae retro numerentur usque ad Septuagesimam. In priori porro tabula paschali antiqua reformata, epactis ad sinistram praeposuimus aureos numeros eodem ordine quo ante emendationem calendarii collocari solebant, ut ex iis festa mobilia invenirentur. Hoc autem idcirco a nobis factum est, ut Pascha ceteraque festa mobilia a Concilio Nicaeno usque ad annum 1582 quilibet indagare possit. Eodem autem prorsus artificio ex aureis numeris ita distributis festa mobilia eruuntur, quo ex epactis. Sit enim explorandum, exempli causa, quando festa haec celebrata fuerint anno 1450. Quoniam eo anno aureus numerus fuit 7, et littera dominicalis d, si aureus numerus 7 in sinistro latere accipiatur, et prima littera d infra eum occurrens, reperietur e regione huius litterae d, Septuagesima die 1 februarii, dies cinerum 18 februarii, Pascha die 5 aprilis, etc. Adventus Domini celebratur semper die dominico, qui propinquior est festo sancti Andreas Apostoli, nempe a die 27 novembris inclusive usque ad diem 3 decembris inclusive; ita ut littera dominicalis currens, quae reperitur in calendario a die 27 novembris usque ad diem 3 decembris, indicet dominicam Adventus. Ut, verbi gratia, si littera dominicalis est g, dominica Adventus cadet in diem 2 decembris, quia ibi est littera g in calendario, etc. Ad finem tandem tabellarum paschalium apposita est tabula temporaria multorum annorum, e regione quorum omnia festa mobilia inveniuntur; quae quidem tabula, ex tabulis paschalibus excerpta est, ex quibus infinitae aliae erui possunt pro quibuscumque annis. Caput 5 Calendarium cyclus epactarum L. D. D. M. Mensis Ianuarius F XXIX XXVIII XXVII XXVI A b c d e Kal. IV III Prid. Non. 1 2 3 4 5 25 XXV XXIV XXIII XXII XXI XX f g A b c d VIII VII VI V IV III 6 7 8 9 10 11 XIX XVIII e f Prid. Idib. 12 13 XVII g XIX 14 XVI A XVIII 15 XV XIV XIII b c d XVII XVI XV 16 17 18 XII e XIV 19 Octava Nativitatis Domini, I classis Commemoratio S. Telesphori Papa et Mart., Comm. In Epiphania Domini, I classis Commemoratio S. Hygini Papae et Mart., Comm. In Commemoratione Baptismatis D. N. I. C., II classis S. Hilarii Ep., Conf. et Eccl. Doct., III classis Commemoratio S. Felicis Presb. et Mart. S. Pauli primi Eremitae, Conf., III classis Commemoratio S. Mauri Abb. S. Marcelli I Papae et Mart., III classis S. Antonii Abb., III classis Commemoratio S. Prisca Virg. et Mart., Comm. Commemoratio Ss. Marii, Martha, Audifacis et Abachum Mm., Comm. Commemoratio S. Canuti Regis, Mart. 99 100 cyclus epactarum CAPUT 5. CALENDARIUM L. D. D. M. XI f XIII 20 X IX VIII g A b XII XI X 21 22 23 VII VI c d IX VIII 24 25 V IV e f VII VI 26 27 III g V 28 II A IV 29 I F b c III Prid. 30 31 Mensis Ss. Fabiani Papae et Sebastiani Mm., III classis S. Agnetis Virg. et Mart., III classis Ss. Vincentii et Anastasii Mm., III classis S. Raymundi de Penafort Conf., III classis Commemoratio S. Emerentiana Virg. et Mart. S. Timothei Ep. et Mart., III classis In Conversione S. Pauli Ap., III classis Commemoratio S. Petri Ap. S. Polycarpi Ep. et Mart., III classis S. Ioannis Chrysostomi Ep., Conf. et Eccl. Doct., III classis S. Petri Nolasci Conf., III classis Commemoratio S. Agnetis Virg. et Mart, secundo. S. Francisci Salesii Ep., Conf. et Eccl. Doct., III classis S. Martinae Virg. et Mart., III classis S. Ioannis Bosco Conf., III classis Dominica inter octavam Nativitatis Domini et Epiphaniam, vel, ea deficiente, die 2 ianuarii: Sanctissimi Nominis Iesu, II classis Dominica I post Epiphaniam: S. Familiae, Iesu, Mariae, Ioseph, II classis Februarius XXIX XXVIII d e Kal. IV 1 2 XXVII f III 3 25 XXVI XXV XXIV XXIII g A b Prid. Non. VIII 4 5 6 XXII XXI XX c d e VII VI V 7 8 9 XIX f IV 10 S. Ignatii Ep. et Mart., III classis In Purificatione B. Mariae Virg., II classis Commemoratio S. Blasii Ep. et Mart.,, Comm. S. Andreae Corsini Ep. et Conf., III classis S. Agathae Virg. et Mart., III classis S. Titi Ep. et Conf., III classis Commemoratio S. Dorothea Virg. et Mart. S. Romualdi Abb., III classis S. Ioannis de Matha Conf., III classis S. Cyrilli Ep. Alex., Conf. et Eccl. Doct., III classis Commemoratio S. Apollonia Virg. et Mart. S. Scholasticae Virg., III classis 101 cyclus epactarum L. D. D. M. XVIII g III 11 XVII A Prid. 12 XVI XV b c Idib. XVI 13 14 XIV d XV 15 XIII XII XI e f g XIV XIII XII 16 17 18 X IX VIII VII VI A b c d e XI X IX VIII VII 19 20 21 22 23 V IV III II f g A b VI V IV III 24 25 26 27 I c Prid. 28 Mensis In Apparitione B. Mariae Virg. Immaculatae, III classis Ss. septem Fundatorum Ordinis Servorum B. Mariae Virg., Confessorum, III classis Commemoratio S. Valentini Presb. et Mart., Comm. Commemoratio Ss. Faustini et Iovitae Mm., Comm. Commemoratio S. Simeonis Ep. Comm. Commemoratio S. Pauli Ap. et Mart., Cathedrae S. Petri Ap., II classis S. Petri Damiani Ep., Conf. et Eccl. Doct., III classis S. Matthise Ap., II classis S. Gabrielis a Virgine Perdolente, Conf., III classis In anno bissextili mensis februarius est dierum 29, et festum S. Matthiae celebratur die 25 februarii ac festum S. Gabrielis a Virg. Perdolente die 28 februarii, et bis dicitur Sexto Kalendas, id est die 24 et die 25; et littera dominicalis, quae assumpta fuit in mense ianuario, mutetur in praecedentem: ut, si in ianuario littera dominicalis fuerit A, mutetur in praecedentem, quae est g, etc., et littera f bis servit, 24 et 25. Martius F XXIX XXVIII XXVII d e f g Kal. VI V IV 1 2 3 4 XXVI 25 XXV A b III Prid. 5 6 S. Casimiri Conf., III classis Commemoratio S. Lucii I Papa et Mart. Ss. Perpetuae et Felicitatis Mm., III classis 102 CAPUT 5. CALENDARIUM cyclus epactarum L. D. D. M. XXIV c Non. 7 XXIII XXII XXI XX XIX d e f g A VIII VII VI V IV 8 9 10 11 12 XVIII XVII XVI XV XIV XIII b c d e f g III Prid. Idib. XVII XVI XV 13 14 15 16 17 18 XII A XIV 19 XI X IX VIII VII VI V IV b c d e f g A b XIII XII XI X IX VIII VII VI 20 21 22 23 24 25 26 27 III II I F c d e f V IV III Prid. 28 29 30 31 Mensis S. Thomas de Aquino Conf. et Eccl. Doct., III classis S. Ioannis a Deo Conf., III classis S. Franciscae Romanae Vid., III classis Ss. Quadraginta Martyrum, III classis S. Gregorii I Papae, Conf. et Eccl. Doct., III classis S. Patricii Ep. et Conf., III classis S. Cyrilli Ep. Hierosolymitani, Conf. et Eccl. Doct., III classis S. Ioseph, Sponsi B. Mariane Virg., Conf. et Eccl. univ. Patroni, I classis S. Benedicti Abb., III classis S. Gabrielis Archang., III classis Annuntiatio B. Marine Virg., I classis S. Ioannis Damasceni Conf. et Eccl. Doct., III classis S. Ioannis de Capistrano Conf., III classis Feria VI post dominicam I Passionis: Commemoratio septem Dolorum B. Maria Virg., Comm. Aprilis XXIX XXVIII XXVII 25 XXVI XXV XXIV XXIII XXII XXI XX XIX g A b c d e f g A b Kal. IV III Prid. Non. VIII VII VI V IV 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 S. Francisci de Paula Conf., III classis S. Isidori Ep., Conf. et Eccl. Doct., III classis S. Vincentii Ferrerii Conf., III classis 103 cyclus epactarum L. D. D. M. XVIII c III 11 XVII XVI XV d e f Prid. Idib. XVIII 12 13 14 XIV XIII XII g A b XVII XVI XV 15 16 17 XI X IX VIII c d e f XIV XIII XII XI 18 19 20 21 VII VI V IV g A b c X IX VIII VII 22 23 24 25 III II d e VI V 26 27 I F XXIX f g A IV III Prid. 28 29 30 Mensis S. Leonis I Papae, Conf. et Eccl. Doct., III classis S. Hermenegildi Mart., III classis S. Iustini Mart., III classis Commemoratio Ss. Tiburtii, Valeriani et Maximi Mm. Commemoratio S. Aniceti Papae et Mart., Comm. S. Anselmi Ep., Conf. et Eccl. Doct., III classis Ss. Soteris et Caii Pp. et Mm., III classis Commemoratio S. Georgii Mart., Comm. S. Fidelis de Sigmaringa Mart., III classis Litania maior – S. Marci Evangelistae, II classis Ss. Cleti et Marcellini Pp. et Mm., III classis S. Petri Canisii Conf. et Eccl. Doct., III classis S. Pauli a Cruce Conf., III classis S. Petri Mart, III classis S. Catharinae Senensis Virg., III classis Maius XXVIII b Kal. 1 XXVII c VI 2 XXVI d V 3 25 XXV XXIV XXIII XXII XXI XX e f g A b c IV III Prid. Non. VIII VII 4 5 6 7 8 9 XIX d VI 10 S. Ioseph Opificis, Sponsi B. Mariae Virg., Conf., I classis S. Athanasii Ep., Conf. et Eccl. Doct., III classis Commemoratio Ss. Alexandri, Eventii et Theodult Mm., ac S. Iuvenalis Ep. et Conf., Comm. S. Monicas Vid., III classis S. Pii V Papse et Conf., III classis S. Stanislai Ep. et Mart., III classis S. Gregorii Nazianzeni Ep., Conf. et Eccl. Doct., III classis S. Antonini Ep. et Conf., III classis Commemoratio Ss. Gordiani et Epimachi Mm. 104 CAPUT 5. CALENDARIUM cyclus epactarum L. D. D. M. XVIII XVII e f V IV 11 12 XVI g III 13 XV XIV A b Prid. Idib. 14 15 XIII XII XI X c d e f XVII XVI XV XIV 16 17 18 19 IX VIII VII VI V IV g A b c d e XIII XII XI X IX VIII 20 21 22 23 24 25 III f VII 26 II g VI 27 I F A b V IV 28 29 XXIX c III 30 XXVIII d Prid. 31 Mensis Ss. Philippi et Iacobi App., II classis Ss. Nerei, Achillei et Domitillae Virg., atque Pancratii, Mm., III classis S. Roberti Bellarmino Ep., Conf. et Eccl. Doct., III classis Commemoratio S. Bonifatii Mart., Comm. S. Ioannis Baptistae de la Salle Conf., III classis S. Ubaldi Ep. et Conf., III classis S. Paschalis Bay Ion Conf., III classis S. Venantii Mart., III classis S. Petri Caelestini Papae et Conf., III classis Commemoratio S. Pudentianae Virg. S. Bernardini Senensis Conf., III classis S. Gregorii VII Papae et Conf., III classis Commemoratio S. Urbani I Papae et Mart. S. Philippi Nerii Conf., III classis Commemoratio S. Eleutherii Papa et Mart. S. Bedae Venerabilis Conf. et Eccl. Doct., III classis Commemoratio S. Ioannis I Papa et Mart. S. Augustini Ep. et Conf., III classis S. Mariae Magdalenae de Pazzis Virg., III classis Commemoratio S. Felicis I Papa et Mart., III classis B. Mariae Virg. Reginae, II classis Commemoratio S. Petronilla Virg. Iunius XXVII 25 XXVI e f Kal. IV 1 2 XXV XXIV XXIII XXII XXI XX XIX XVIII g A b c d e f III Prid. Non. VIII VII VI V 3 4 5 6 7 8 9 XVII g IV 10 S. Angelae Mericiae Virg., III classis Commemoratio Ss.. Marcellini, Petri atque Erasmi Ep., Mm., Comm. S. Francisci Caracciolo Conf., III classis S. Bonifatii Ep. et Mart., III classis S. Norberti Ep. et Conf., III classis Commemoratio Ss. Primi et Feliciani Mm.,, Comm. S. Margaritae Reg., III classis 105 cyclus epactarum L. D. D. M. XVI XV A b III Prid. 11 12 XIV c Idib. 13 XIII d XVIII 14 XII e XVII 15 XI X IX f g A XVI XV XIV 16 17 18 VIII b XIII 19 VII c XII 20 VI V IV III d e f g XI X IX VIII 21 22 23 24 II I F XXIX XXVIII XXVII A b c d e f VII VI V IV III Prid. 25 26 27 28 29 30 Mensis S. Barnabas Ap., III classis S. Ioannis de S. Facundo Conf., III classis Commemoratio Ss. Basilidis, Cyrini, Naboris et Nazarii Mm. S. Antonii de Padua Conf. et Eccl. Doct., III classis S. Basilii Magni Ep., Conf. et Eccl. Doct., III classis Commemoratio Ss. Viti, Modesti atque Crescentia Mm., Comm. S. Gregorii Barbadici Ep. et Conf., III classis S. Ephraem Syri Diaconi, Conf. et Eccl. Doct., III classis Commemoratio Ss. Marci et Marcelliani Mm. S. Iulianae de Falconeriis Virg., III classis Commemoratio Ss. Gervasii et Protasii Mm. Commemoratio S. Silvestri Papae et Mart., Comm. S. Aloisii Gonzagae Conf., III classis S. Paulini Ep. et Conf., III classis Vigilia, II classis In Nativitate S. Ioannis Baptistae, I classis S. Gulielmi Abb, III classis Ss. Ioannis et Pauli Mm, III classis Vigilia, II classis Ss. Petri et Pauli App., I classis In Commemoratione S. Pauli Ap., III classis Commemoratio S. Petri Ap. Iulius XXVI g Kal. 1 25 XXV A VIV 2 XXIV XXIII XXII XXI XX XIX XVIII b c d e f g A IV III II Prid. Non. VIII VII 3 4 5 6 7 8 9 Pretiosissimi Sanguinis D. N. I. C., I classis In Visitatione B. Mariae Virg., II classis Commemoratio Ss. Processi et Martiniani Mm. S. Irenaei Ep. et Mart., III classis S. Antonii Mariae Zaccaria Conf., III classis Ss. Cyrilli et Methodii Epp. et Cc., III classis S. Elisabeth Reg., Vid., III classis 106 CAPUT 5. CALENDARIUM cyclus epactarum L. D. D. M. XVII b VI 10 XVI c V 11 XV d IV 12 XIV XIII e f III Prid. 13 14 XII XI g A Idib. XVII 15 16 X IX b c XVI XV 17 18 VIII VII d e XIV XIII 19 20 VI f XII 21 V IV g A XI X 22 23 III b IX 24 II c VIII 25 I d VII 26 F XXIX e f VI V 27 28 XXVIII g IV 29 XXVII A III 30 25 XXVI b Prid. 31 Mensis Ss. septem Fratrum Mm., ac Ss. Rufinae et Secundae Vv. et Mm., III classis Commemoratio S. Pii I Papae et Mart., Comm. S. Ioannis Gualberti Abb., III classis Commemoratio Ss. Naboris et Felicis Mm. S. Bonaventurae Ep., Conf. et Eccl. Doct., III classis S. Henrici Imperatoris, Conf., III classis Commemoratio B. Maria Virg. de Monte Carmelo, Comm. Commemoratio S. Alexii Conf., Comm. S. Camilli de Lellis Conf., III classis Commemoratio Ss. Symphorosa et septem eius filiorum Mm. S. Vincentii a Paulo Conf., III classis S. Hieronymi Aemiliani Conf., III classis Commemoratio S. Margarita Virg. et Mart. S. Laurentii de Brundusio Conf. et Eccl. Doct., III classis Commemoratio S. Praxedis Virg. S. Mariae Magdalenae Paenitentis, III classis S. Apollinaris Ep. et Mart., III classis Commemoratio S. Liborii Ep. et Conf. Commemoratio S. Christina Virg. et Mart., Comm. S. Iacobi Ap., II classis Commemoratio S. Christophori Mart. S. Annae Matris B. Mariae Virg., II classis Commemoratio S. Pantaleonis Mart., Comm. Ss. Nazarii et Celsi Mm., Victoris I Papae et Mart., ac Innocentii I Papse et Conf., III classis S. Marthae Virg., III classis Commemoratio Ss. Felicis, Simplicii, Faustini et Beatricis Mm. Commemoratio Ss. Abdon et Sennen Mm., Comm. S. Ignatii Conf., III classis Augustus XXV c Kal. 1 Commemoratio Ss. Comm. Machabaeorum Mm., 107 cyclus epactarum L. D. D. M. XXIV d IV 2 XXIII XXII XXI XX e f g A III Prid. Non. VIII 3 4 5 6 XIX b VII 7 XVIII c VI 8 XVII d V 9 XVI XV e f IV III 10 11 XIV XIII g A Prid. Idib. 12 13 XII b XIX 14 XI X c d XVIII XVII 15 16 IX VIII VII VI V e f g A b XVI XV XIV XIII XII 17 18 19 20 21 IV c XI 22 III II F XXIX d e f g X IX VIII VII 23 24 25 26 XXVIII XXVII A b VI V 27 28 XXVI c IV 29 Mensis S. Alfonsi Mariae de Ligorio Ep., Conf. et Eccl. Doct., III classis Commemoratio S. Stephani I Papae et Mart. S. Dominici Conf., III classis In Dedicatione S. Mariae ad Nives, III classis In Transfiguratione D. N. I. C., II classis Commemoratio Ss. Xysti II Papa, Felicissimi et Agapiti Mm. S. Caietani Conf., III classis Commemoratio S. Donati Ep. et Mart. S. Ioannis Mariae Vianney Conf., III classis Commemoratio Ss. Cyriaci, Largi et Smaragdi Mm. Vigilia, III classis Commemoratio S. Romani Mart. S. Laurentii Mart., II classis Commemoratio Ss. Tiburtii et Susanna Virg., Mm., Comm. S. Clarae Virg., III classis Commemoratio Ss. Hippolyti et Cassiani Mm, Comm. Vigilia, III classis Commemoratio S. Eusebii Conf. In Assumptione B. Marine Virg., I classis S. Ioachim, Patris B. Mariae Virg., Conf., II classis S. Hyacinthi Conf., III classis Commemoratio S. Agapiti Mart.,, Comm. S. Ioannis Eudes Conf., III classis S. Bernardi Abbatis et Eccl. Doct., III classis S. Ioannae Franciscae Frémiot de Chantal Vid., III classis Immaculati Cordis B. Mariae Virg., II classis Commemoratio Ss. Timothei et Soc. Mm. S. Philippi Benitii Conf., III classis S. Bartholomaei Ap., II classis S. Ludovici Regis, Conf., III classis Commemoratio S. Zephyrini Papa et Mart., Comm. S. Iosephi Calasanctii Conf., III classis S. Augustini Ep., Conf. et Eccl. Doct., III classis Commemoratio S. Hermetis Mart. In Decollatione S. Ioannis Bapt., III classis Commemoratio S. Sabina Mart. 108 CAPUT 5. CALENDARIUM cyclus epactarum L. D. D. M. 25 XXV d III 30 XXIV e Prid. 31 Mensis S. Rosae Limanae Virg., III classis Commemoratio Ss. Felicis et Adaucti Mm. S. Raymundi Nonnati Conf., III classis September XXIII f Kal. 1 XXII XXI XX XIX XVIII XVII XVI g A b c d e f IV III Prid. Non. VIII VII VI 2 3 4 5 6 7 8 XV XIV XIII g A b V IV III 9 10 11 XII c Prid. 12 XI X IX d e f Idib. XVIII XVII 13 14 15 VIII g XVI 16 VII A XV 17 VI V IV b c d XIV XIII XII 18 19 20 III e XI 21 II f X 22 I g IX 23 F A VIII 24 XXIX b VII 25 Commemoratio S. Aegidii Abb., Comm. Commemoratio Ss. duodecim Fratrum Mm. S. Stephani Regis, Conf., III classis S. Pii X Papae et Conf., III classis S. Laurentii Iustiniani Ep. et Conf., III classis In Nativitate B. Mariae Virg., II classis Commemoratio S. Hadriani Mart. Commemoratio S. Gorgonii Mart., Comm. S. Nicolai de Tolentino Conf., III classis Commemoratio Ss. Proti et Hyacinthi Mm. Sanctissimi Nominis B. Mariae Virg., III classis In Exaltatione S. Crucis, II classis Septem Dolorum B. Mariae Virg., II classis Commemoratio S. Nicomedis Mart. Ss. Cornelii Papae et Cypriani Ep., Mm., III classis Commemoratio Ss. Euphemia, Virg., Lucia et Geminiani Mm. Commemoratio Impress. Ss. Stigma turn S. Francisci Conf., Comm. S. Iosephi de Cupertino Conf., III classis Ss. Ianuarii Ep. et Sociorum Mm., III classis Commemoratio Ss. Eustachii et Sociorum Mm., Comm. S. Matthaei Ap. et Evangelistae, II classis S. Thomae de Villanova Ep. et Conf., III classis Commemoratio Ss. Mauritii et Soc. Mm. S. Lini Papae et Mart., III classis Commemoratio S. Theclae Virg. et Mart. Commemoratio B. Maria Virg. a Mercede 109 cyclus epactarum L. D. D. M. XXVIII c VI 26 XXVII 25 XXVI XXV XXIV d e f V IV III 27 28 29 XXIII g Prid. 30 Mensis Commemoratio Ss. Cypriani et Iustina Virg., Mm., Comm. Ss. Cosmae et Damiani Mm., III classis S. Wenceslai Ducis, Mart., III classis In Dedicatione S. Michaëlis Arch., I classis S. Hieronymi Presb., Conf. et Eccl. Doct., III classis October XXII A Kal. 1 XXI XX XIX XVIII b c d e VI V IV III 2 3 4 5 XVII XVI f g Prid. Non. 6 7 XV A VIII 8 XIV b VII 9 XIII XII XI X IX VIII VII VI c d e f g A b c VI V IV III Prid. Idib. XVII XVI 10 11 12 13 14 15 16 17 V IV III II d e f g XV XIV XIII XII 18 19 20 21 I F A b XI X 22 23 XXIX c IX 24 Commemoratio S. Remigii Ep. et Conf., Comm. Ss. Angelorum Custodum, III classis S. Teresiae a Iesu Infante Virg., III classis S. Francisci Conf., III classis Commemoratio Ss. Placidi et Sociorum Mm., Comm. S. Brunonis Conf., III classis B. Mariae Virg. a Rosario, III classis Commemoratio S. Marci Papae et Conf. S. Birgittae Vid., III classis Commemoratio Ss. Sergii, Bacchi, Marcelli et Apuleii Mm. S. Ioannis Leonardi Conf., III classis Commemoratio Ss. Dionysii Ep., Rustici et Eleutherii Mm. S. Francisci Borgiae Conf., III classis Maternitatis B. Mariae Virg., II classis S. Eduardi Regis, Conf., III classis S. Callisti I Papae et Mart., III classis S. Teresiae Virg., III classis S. Hedwigis Vid., III classis S. Margaritae Mariae Alacoque Virg., III classis S. Lucae Evangelistae, II classis S. Petri de Alcantara Conf., III classis S. Ioannis Cantii Conf., III classis Commemoratio S. Hilarionis Abb., Comm. Commemoratio Ss. Ursula ac Soc. Vv. et Mm. S. Antonii Mariae Claret Ep. et Conf., III classis S. Raphaëlis Archang., III classis 110 CAPUT 5. CALENDARIUM cyclus epactarum L. D. D. M. XXVIII d VIII 25 XXVII e VII 26 XXVI XXV 25 XXIV XXIII XXII f g A b c VI V IV III Prid. 27 28 29 30 31 Mensis Commemoratio Ss. Chrysanthi et Daria Mm., Comm. Commemoratio S. Evaristi Papa et Mart., Comm. Ss. Simonis et Iudae App., II classis Dominica ultima octobris: D. N. Iesu Christi Regis, I classis November XXI XX d e Kal. IV 1 2 XIX XVIII f g III Prid. 3 4 XVII XVI XV XIV A b c d Non. VIII VII VI 5 6 7 8 XIII e V 9 XII f IV 10 XI g III 11 X IX VIII VII A b c d Prid. Idib. XVIII XVII 12 13 14 15 VI V e f XVI XV 16 17 IV g XIV 18 III A XIII 19 II I b c XII XI 20 21 Omnium Sanctorum, I classis In Commemoratione Omnium Fidelium Defunctorum, I classis Caroli Ep. et Conf., III classis Commemoratio Ss. Vitalis et Agricolae Mm. Commemoratio Ss. Quatuor Coronatorum Mm., Comm. In Dedicatione Archibasilicae Ss.mi Salvatoris, II classis Commemoratio S. Theodori Mart. S. Andreae Avellini Conf., III classis Commemoratio Ss. Tryphonis, Respicii et Nymphce Virg., Mart. S. Martini Ep. et Conf., III classis Commemoratio S. Mennae Mart S. Martini I Papae et Mart., III classis S. Didaci Conf., III classis S. Iosaphat Ep. et Mart., III classis S. Alberti Magni Ep., Conf. et Eccl. Doct., III classis S. Gertrudis Virg., III classis S. Gregorii Thaumaturgi Ep. et Conf., III classis In Dedicatione Basilicarum Ss. Petri et Pauli App., III classis S. Elisabeth Vid., III classis Commemoratio S. Pontiani Papa et Mart. S. Felicis de Valois Conf., III classis In Praesentatione B. Marine Virg., III classis 111 cyclus epactarum L. D. D. M. F XXIX d e X IX 22 23 XXVIII f VIII 24 XXVII 25 XXVI g A VII VI 25 26 XXV XXIV XXIII XXII XXI b c d e V IV III Prid. 27 28 29 30 Mensis S. Caeciliae Virg. et Mart., III classis S. Clementis I Papae et Mart., III classis Commemoratio S. Felicitatis Mart. S. Ioannis a Cruce Conf. et Eccl. Doct., III classis Commemoratio S. Chrysogoni Mart. S. Catharinae Virg. et Mart., III classis S. Silvestri Abb., III classis Commemoratio S. Petri Alexandrini Ep. et Mart. Commemoratio S. Saturnini Mart., Comm. S. Andreae Ap., II classis December XX XIX XVIII XVII f g A b Kal. IV III Prid. 1 2 3 4 XVI XV XIV c d e Non. VIII VII 5 6 7 XIII f VI 8 XII XI g A V IV 9 10 X IX VIII VII VI V IV III II I F XXIX XXVIII XXVII XXVI b c d e f g A b c d e f g A b III Prid. Idib. XIX XVIII XVII XVI XV XIV XIII XII XI X IX VIII 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 S. Bibianae Virg. et Mart., III classis S. Francisci Xaverii Conf., III classis S. Petri Chrysologi Ep., Conf. et Eccl. Doct., III classis Commemoratio S. Barbara Virg. et Mart. Commemoratio S. Sabbae Abb., Comm. S. Nicolai Ep. et Conf., III classis S. Ambrosii Ep., Conf. et Eccl. Doct., III classis In Conceptione Immaculata B. Mariae Virg., III classis Commemoratio S. Melchiadis Papa et Mart., Comm. S. Damasi I Papae et Conf.,, III classis S. Luciae Virg. et Mart., III classis , III classis , III classis S. Eusebii Ep. et Mart., III classis , III classis , III classis , III classis S. Thomae Ap., II classis , III classis , III classis Vigilia, I classis In Nativitate Domini, I classis 112 cyclus epactarum CAPUT 5. CALENDARIUM L. D. D. M. 25 XXV c VII 26 XXIV d VI 27 XXIII e V 28 XXII f IV 29 XXI g III 30 19 XX A Prid. 31 Mensis In secunda Missa: Commemoratio S. Anastasiae Mart. II dies infra octavam Nativitatis Domini: S. Stephani Protomart., II classis III dies infra octavam Nativitatis Domini: S. Ioannis Ap. et Evangelistae, II classis IV dies infra octavam Nativitatis Domini: Ss. Innocentium Martyrum, II classis De V die infra octavam Nativitatis Domini, II classis Commemoratio S. Thomae Ep. et Mart. De VI die infra octavam Nativitatis Domini, II classis De VII die infra octavam Nativitatis Domini, II classis Commemoratio S. Silvestri I Papae et Conf. Haec epacta 19 nigra numquam est in usu, nisi quando eodem anno concurrit cum aureo numero XIX. Caput 6 Ritus servandus in celebratione Missae 6.1 De praeparatione sacerdotis celebraturi 1. Sacerdos Missam celebraturus orationi aliquantulum vacet, precibus inferius positis ad libitum adhibitis. Deinde accedit ad locum in sacristia vel alibi praeparatum, ubi paramenta, aliaque ad celebrationem necessaria habentur, accipit missale, perquirit Missam, perlegit, et signacula ordinat ad ea quae dicturus est. Postea lavat manus, dicens orationem inferius positam. Deinde praeparat calicem (qui debet esse vel aureus vel argenteus, aut saltem habere cuppam argenteam intus inauratam, et simul cum patena itidem inaurata, ab Episcopo consecratus), super eius os ponit purificatorium mundum, et super illud patenam cum hostia integra, quam leviter extergit, si opus est, a fragmentis, et eam tegit parva palla linea, tum velo serico; super velo ponit bursam coloris paramentorum intus habentem corporale plicatum, quod ex lino tantum esse debet, nec serico, vel auro in medio intextum, sed totum album, et ab Episcopo, vel alio habente facultatem, simul cum palla benedictum. 2. Quibus ita dispositis, accedit ad paramenta, quae non debent esse lacera, aut scissa, sed integra, et decenter munda, ac pulchra, et ab Episcopo itidem, vel alio facultatem habente, benedicta; ubi calceatus pedibus, et indutus vestibus sibi convenientibus, quarum exterior saltem talum pedis attingat, induit se, dicens ad singula singulas orationes inferius positas. 3. Ac primum accipiens amictum circa extremitates et chordulas, osculatur illud in medio, ubi est crux, et ponit super caput, et mox declinat ad collum, et eo vestium collaria circumtegens, ducit chordulas sub bracchiis, et circumducens per dorsum, ante pectus reducit, et ligat. Tum alba induitur, caput submittens, deinde manicam dexteram bracchio dextero, et sinistram sinistro imponens. Albam ipsam corpori adaptat, elevat ante, et a lateribus hinc inde, et cingulo, per ministrum a tergo sibi porrecto, se cingit. Minister elevat albam super cingulum circumcirca, ut honeste dependeat, et tegat vestes; ac eius fimbrias diligenter aptat, ut ad latitudinem digiti, vel circiter, super terram aequaliter fluat. Sacerdos accipit manip113 114 CAPUT 6. RITUS SERVANDUS IN CELEBRATIONE MISSAE ulum, osculatur crucem in medio, et imponit bracchio sinistro. Deinde ambabus manibus accipiens stolam, simili modo deosculatur, et imponit medium eius collo, ac transversando eam ante pectus in modum crucis, ducit partem a sinistro humero pendentem, ad dexteram, et partem a dextero humero pendentem, ad sinistram. Sicque utramque partem stolae extremitatibus cinguli hinc inde ipsi cingulo coniungit. Postremo sacerdos accipit planetam et, convenienter, caput tegit. 4. Si celebrans sit Episcopus, vel Abbas benedictus habens usum pontificalium, non ducit stolam ante pectus in modum cruecis, sed sinit hinc inde utrasque extremitates pendere; et antequam accipiat stolam, accipit parvam crucem pectoralem, quam osculatur, et collo impositam sinit ante pectus chordulis pendere. Manipulum quoque non accipit ante stolam, nisi in Missis defunctorum, sed accipit ad altare, cum in confessione dicit ‘Indulgentiam’, illumque prius osculatur. 5. Si sit Episcopus, vel abbas, ut supra, et solemniter celebret, accipit paramenta et alia, ut in Pontificali et Caeremoniali. 6.2 De ingressu sacerdotis ad altare 1. Sacerdos, omnibus paramentis indutus, accipit manu sinistra calicem, ut supra praeparatum, quem portat elevatum ante pectus, bursam manu dextera super calicem tenens, et facta reverentia Cruci, vel imagini illi, quae in sacristia erit, accedit ad altare, ministro cum missali et aliis ad celebrandum necessariis (nisi ante fuerint praeparata) praecedente, superpelliceum induto. Procedit autem oculis demissis, incessu gravi, erecto corpore. Si vero contigerit eum transire ante altare maius, faciat ad illud reverentiam. Si ante locum Sacramenti, genuflectat. Si ante altare ubi celebretur Missa, in qua elevatur, vel tunc ministratur Sacramentum, similiter genuflectat, et detecto capite illud adoret, nec ante surgat quam celebrans deposuerit calicem super corporale. 2. Cum pervenerit ad altare, stans ante illius infimum gradum, caput detegit, biretum ministro porrigit, et altari, seu imagini Crucifixi desuper positae, profunde se inclinat. Si autem in eo sit tabernaculum sanctissimi Sacramenti, genuflectens debitam facit reverentiam. Tunc ascendit ad medium altaris, ubi ad latus Evangelii sistit calicem, extrahit corporale de bursa, quod extendit in medio altaris, et super illud calicem velo coopertum collocat, bursam autem ad latus Evangelii. Si in altari paramenta accipit, hoc idem facit antequam descendat ab altari, ut Missam inchoët. 3. Si est consecraturus plures hostias pro Communione facienda, quae ob quantitatem super patenam manere non possint, locat eas super corporale ante calicem, aut in aliquo calice consecrato, vel vase mundo benedicto, ponit eas retro post calicem, et alia patena seu palla cooperit. 4. Collocato calice in altari, accedit ad latus Epistolae, et missale super cussino aperit. Deinde rediens ad medium altaris, facta primum Cruci reverentia, vertens se ad latus Epistolae, descendit post infimum gradum altaris, ut ibi faciat confessionem. 6.3. DE INITIO MISSAE 115 5. In Missa solemni missale apertum super altare, calix vero, et alia necessaria praparentur in credentia cooperta linteo, antequam sacerdos veniat ad altare. Ipse autem procedit cum diacono et subdiacono, qui capite cooperto simul cum eo tenent manus iunctas ante pectus; acolythi vero ante eos deferunt candelabra cum candelis accensis, qua deinde collocantur super credentia: et cum pervenerit ante infimum gradum altaris, ibi medius inter diaconum a dexteris, et subdiaconum a sinistris, antequam ascendat ad altare, facit cum ipsis (ut infra) confessionem. 6. In Missa pontificali omnia serventur, ut in Pontificali et Caeremoniali romano ordinantur: cuius Pontificalis ordinem Episcopus, sive abbas, ut supra, numquam praetermittat, quandocumque cum diacono et subdiacono paratis celebrat. 6.3 De initio Missae 1. Sacerdos cum primum descenderit sub infimum w gradum altaris, convertit se ad ipsum altare, ubi stans in medio, iunctis manibus ante pectus, extensis et iunctis pariter digitis, et pollice dextero super sinistrum posito in modum crucis (quod semper servatur quando iunguntur manus, praeterquam post Consecrationem), detecto capite, facta prius Cruci vel altari profunda reverentia, vel si in eo sit tabernaculum sanctissimi Sacramenti, facta genuflexione, erectus incipit Missam. 2. Si celebraturus sit coram Summo Pontifice, sistit se ante infimum gradum altaris a latere Evangelii ante ipsum Pontificem, ubi genuflexus exspectat: accepta benedictione, erigit se, et stans aliquantulum versus ad altare, incipit Missam. Si autem sit coram Cardinali, Legato Sedis Apostolicae, aut Patriarcha, Archiepiscopo, et Episcopo in eorum residentiis, vel loco iurisdictionis, stans ante infimum gradum a latere Evangelii ut supra, exspectat: dato signo, facit profundam reverentiam Praelato, et versus ad altare incipit Missam. 3. Si autem solemniter celebrat coram Summo Pontifice aut alio ex Praelatis praedictis in ecclesiis eorum iurisdictionis, stans a sinistris Praelati, facit cum eo confessionem, et alia servat, ut in Pontificali et Caremoniali romano ordinatur. 4. Stans igitur celebrans ante infimum gradum altaris, ut supra, producens manu dextera a fronte ad pectus signum crucis, dicit intellegibili voce: ‘In nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti. Amen.’ Et postquam id dixerit, non debet advertere quemcumque in alio altari celebrantem, etiamsi Sacramentum elevet, sed continuate prosequi Missam suam usque ad finem. Quod item observatur in Missa solemni, et simul etiam a ministris. 5. Cum seipsum signat, semper sinistram ponit infra pectus: in aliis benedictionibus cum est ad altare, et benedicit oblata, vel aliquid aliud, ponit eam super altare, nisi aliter notetur. Seipsum benedicens, vertit ad se palmam manus dexterae, et omnibus illius digitis iunctis et extensis, a fronte ad pectus, et ab humero sinistro ad dexterum, signum crucis format. Si vero alios, vel rem aliquam benedicit, parvum digitum vertit ei cui benedicit, 116 CAPUT 6. RITUS SERVANDUS IN CELEBRATIONE MISSAE ac benedicendo totam manum dexteram extendit, omnibus illius digitis pariter iunctis et extensis: quod in omni benedictione observatur. RG: 424 RG: 425 6. Postquam dixerit: ‘In nomine Patris’, etc. ut supra, iungens iterum manus ante pectus, pronuntiat clara voce antiphonam: ‘Introibo ad altare Dei’. Minister retro post eum ad sinistram genuflexus, et in Missa solemni ministri him inde stantes prosequuntur: ‘Ad Deum, qui laetificat iuventutem meam’. Deinde sacerdos eodem modo stans incipit, et prosequitur cum ministro, vel ministris alternatim psalmum: ‘Iudica me, Deus’, usque ad finem, cum ‘Gloria Patri’. Quo finito, repetit antiphonam ‘Introibo’ cum ministris, ut supra. Qui psalmus numquam praetermittitur, nisi in Missis defunctorum, et in Missis de Tempore a dominica I Passionis usque ad feriam V in Cena Domini inclusive, in quibus semel tantum dicta antiphona ‘Introibo’ cum ministris, ut supra, sacerdos statim subiungit V. ‘Adiutorium nostrum, etc’. ut infra. Cum in fine psalmi dicit ‘Gloria Patri’, etc. caput Cruci inclinat. 7. Repetita antiphona ‘Introibo’, dextera manu producens signum crucis a fronte ad pectus, dicit V. ‘Adiutorium nostrum in nomine Domini’. R. ‘Qui fecit caelum et terram’. Deinde altari se profunde inclinans, iunctis manibus dicit: ‘Confiteor Deo’, ut in Ordine Missae: et prosequitur eodem modo stans inclinatus, donec a ministro, vel ministris dictum sit ‘Misereatur’. Cum incipitur a ministris ‘Confiteor’, se erigit. Cum dicit: ‘mea culpa’, ter pectus dextera manu percutit, sinistra infra pectus posita. 8. Si est coram Pontifice, Cardinali, Legato Sedis Apostolicae, vel Patriarcha, Archiepiscopo et Episcopo in eorum provincia, civitate vel dioecesi constitutis, ubi dicit: ‘vobis, fratres’, dicat: ‘tibi, pater’; similiter in fine ubi dicit: ‘vos’, fratres, dicat: ‘te, pater’; quod dicens Summo Pontifici genuflectit, aliis Pralatis profunde se inclinat. 9. Cum minister, et qui intersunt (etiamsi ibi fuerit Summus Pontifex), respondent ‘Confiteor’, dicunt ‘tibi, pater’, et ‘te, pater’, aliquantulum conversi ad celebrantem. 10. Facta a circumstantibus confessione, celebrans stans respondet: ‘Misereatur vestri’, etc. Deinde producens manu dextera a fronte ad pectus signum crucis, dicit: ‘Indulgentiam, etc.’; et si est Episcopus, vel abbas, ut supra, accipit manipulum osculando ilium in medio. Et stans inclinatus iunctis manibus prosequitur: ‘Deus, tu conversus’, et quae sequuntur in Ordine Missae, clara voce usque ad orationem ‘Aufer a nobis’, etc.; et cum dicit: ‘Oremus’, extendit et iungit manus. 11. Et tunc si coram Summo Pontifice, aut aliis Pralatis, ut supra, celebret, facta Summo Pontifici genuflexione, aliis Pralatis profunda reverentia, accedit ad medium altaris ante infimum gradum, et ibi incipit secreto: ‘Aufer a nobis’, ut in Ordine Missa. RG: 424 12. Aliquando psalmus ‘Iudica me, Deus’, cum sua antiphona, confessio cum absolutione, versus sequentes atque orationes ‘Aufer a nobis’ et ‘Oramus te, Domine’, omittenda sunt, ad normam n. 424 rubricarum. His in casibus, celebrans, facta altari debita reverentia, illud ascendit nihil dicens, 6.4. DE ANTIPHONA AD INTROITUM [. . . ] 117 et disposito calice, altate osculatur, item nihil dicens; deinde, nisi fiat incensatio altaris, in latere Epistolae incipit antiphonam ad Introitum, ut infra. 6.4 De antiphona ad Introitum, ‘Kyrie, eleison’ et ‘Gloria in excelsis’ 1. Dum dicit: ‘Aufer a nobis’, etc., celebrans iunctis manibus ascendit ad medium altaris, et ibi inclinatus, manibusque item iunctis super eo positis, ita ut digiti parvi dumtaxat frontem, seu medium anterioris partis tabulae, seu mensae altaris tangant, residuo manuum inter altare et se retento, pollice dextero super sinistrum in modum crucis posito (quae omnia semper observantur, cum manus iunctae super altare ponuntur), secreto dicit: ‘Oramus te, Domine’, etc., et cum dicit: ‘Quorum reliquiae hice sunt’, osculatur altare in medio, manibus extensis aequaliter hinc inde super eo positis: quod semper servatur, quando osculatur altare, sed post Consecrationem pollices ab indicibus non disiunguntur. In omni etiam deosculatione sive altaris, sive libri, sive alterius rei, non producitur signum crucis pollice, vel manu super id quod osculandum est. 2. Osculato altari, accedit ad latus eius sinistrum, id est Epistolae: ubi stans versus altare, et producens a fronte ad pectus signum crucis, incipit intellegibili voce antiphonam ad Introitum et prosequitur iunctis manibus. Cum dicit: ‘Gloria Patri’, tenens iunctas manus, caput inclinat. Cum repetit antiphonam ad Introitum, non signat se, ut prius, et ea repetita, iunctis manibus ante pectus accedit ad medium altaris, ubi stans versus illud similiter manibus iunctis, dicit eadem voce ter ‘Kyrie, eleison’, ter ‘Christe, eleison’, et iterum ter ‘Kyrie, eleison’ alternatim cum ministro. Si minister, vel qui intersunt, celebranti non respondeant, ipse solus novies dicit. 3. Dicto ultimo ‘Kyrie, eleison’, sacerdos stans in medio altaris et manus extendens, elevansque usque ad humeros (quod in omni manuum elevatione observatur), voce praedicta incipit, si dicendum sit, ‘Gloria in excelsis’. Cum dicit ‘Deo’, iungens manus, caput Cruci inclinat: quo erecto, stans iunctis manibus ante pectus, prosequitur usque ad finem. Cum dicit ‘Adoramus te’, ‘Gratias agimus tibi’, et ‘Iesu Christe’, ‘Suscipe deprecationem nostram’, et iterum ‘Iesu Christe’, caput Cruci inclinat. Cum dicit in fine ‘Cum Sancto Spiritu’, seipsum a fronte ad pectus signat, interim absolvens: ‘in gloria Dei Patris. Amen.’ 4. In Missa solemni sacerdos facta confessione ascendit cum ministris ad medium altaris: ubi dicto ‘Oramus te, Domine’, et osculato altari, ponit incensum in thuribulo, ministrante diacono naviculam, et thuriferario thuribulum; diaconus, parum inclinatus versus celebrant em, dicit: ‘Benedicite, pater reverende’, et osculatur cochlear, et manum celebrantis ante et post. Celebrans ter incensum ponit in thuribulo, dicens interim: ‘Ab illo benedicaris’, etc., et deposito cochleari producens manu dexter a signum crucis super thus in thuribulo, illud benedicit. Postea diaconus dimissa navicula 118 CAPUT 6. RITUS SERVANDUS IN CELEBRATIONE MISSAE accipit thuribulum, et dat celebranti, osculata prius catenularum summitate, et manu illius dextera: qui, facta Cruci profunda reverentia, eam ter incensat, nihil dicens: et, facta iterum Cruci reverentia, incensat altare, ter ducens thuribulum aquali distantia, prout distribuuntur candelabra, a medio eius usque ad latus Epistola: ubi, demissa manu, thurificat illius postremam partem inferiorem, mox superiorem, bis ducto thuribulo: et conversus ad altare, elevans manum incensat eius planitiem, seu mensam in parte anteriori, ter ducens thuribulum usque ad medium: ubi facta Cruci reverentia, procedendo thurificat aliud latus altaris triplici ductu usque ad latus Evangelii: et pariter incensata inferiori et superiori parte ipsius lateris Evangelii duplici ductu, adhuc stans ibidem, elevat thuribulum, et ter incensat superiorem tabula partem versus medium altaris, ut fecit in latere Epistola: deinde, manu aliquantulum demissa, incensat anteriorem eius partem, seu frontem, ter ducens thuribulum, dum procedit a latere Evangelii usque ad medium altaris, et facta Cruci reverentia, incensat similiter triplici ductu reliquam partem anteriorem usque ad latus Epistolae: ubi reddito thuribulo ipsi diacono, ab eo ipse solus incensatur. 5. Si vero in altari fuerint reliquiae, seu imagines Sanctorum, incensata Cruce, et facta ei reverentia, antequam discedat a medio altaris, primum incensat eas quae a dexteris sunt, idest a parte Evangelii prope Crucem, bis ducens thuribulum, et iterum facta Cruci reverentia, similiter incensat bis alias, qua sunt a sinistris, hoc est a parte Epistola: deinde prosequitur incensationem altaris ut supra, ter ducens thuribulum in unoquoque latere, etiamsi in eo essent plures reliquiae, vel imagines, seu etiam plura, vel pauciora candelabra. 6. Si in altari fuerit tabernaculum sanctissimi Sacramenti, accepto thuribulo, antequam incipiat incensationem, genuflectit, quod item facit quotiescumque transit ante medium altaris. 7. Diaconus et sub diaconus hinc inde assistunt celebranti cum incensat, et cum transeunt ante Crucem, semper genuflectunt. Deinde celebrans, diacono a dexteris eius, subdiacono a dexteris diaconi stantibus in latere Epistola, legit antiphonam ad Introitum et ‘Kyrie, eleison’. Cum vero intonat hymnum ‘Gloria in excelsis Deo’, diaconus et subdiaconus, unus post alium, stant a tergo celebrantis: postea ascendunt ad altare, et hinc inde, diaconus a dexteris, subdiaconus a sinistris, cum celebrante hymnum submissa voce prosequuntur usque ad finem. Quod etiam servatur cum dicitur ‘Credo’; et cum dicitur ‘Dominus vobiscum’, oratio, praefatio, et ‘Pater noster’, diaconus et subdiaconus similiter stant unus post alterum a tergo celebrantis. 8. In Missis cantatis, si incensationes fiant, celebrans se gerit ut supra pro Missa solemni dictum est; in fine a ministrante incensatur. 6.5 De oratione 1. Dicto hymno ‘Gloria in excelsis’, vel, si non sit dicendus, eo omisso, celebrans osculatur altare in medio, manibus hinc inde super eo, ut supra, extensis: tum illis ante pectus iunctis, et demissis ad terram oculis, vertit 6.6. DE EPISTOLA GRADUALI ET ALIIS [. . . ] 119 se a sinistro latere ad dexterum versus populum, hoc est, per eam partem quae respicit latus Epistolae, et extendens, ac iungens manus ante pectus, ut prius, dicit clara voce: ‘Dominus vobiscum’, ‘vel si sit Episcopus: ‘PaxVobis’ (quod dicitur tantum hoc loco, quando dictus est hymnus ‘Gloria in excelsis’)’. R. ‘Et cum spiritu tuo’, et iunctis, ut prius, manibus, revertitur per eandem viam ad librum, ubi eas extendens, et iungens ante pectus, caputque inclinans, dicit: ‘Oremus’: tum manus ante pectus extendit, digitis simul iunctis, et orationem dicit. Cum dicit ‘Per Dominum’, manus iungit, easque usque ad finem iunctas tenet. Si oratio concludatur ‘Qui tecum’ vel ‘Qui vivis’, manus iungit cum dicit ‘in unitate’. 2. Cum in oratione, vel alibi in Missa, pronuntiatur nomen IESU vel MARIAE, itemque cum exprimitur nomen Sancti vel Beati de quo dicitur Missa aut fit commemoratio, vel Summi Pontificis, sacerdos caput inclinat. Si plures orationes sint dicendae, idem in eis, in voce, extensione manuum, et capitis inclinatione, quod supra dictum est, observatur. 3. Si altare sit ad orientem, versus populum, celebrans versa facie ad populum, non vertit humeros ad altare, cum dicturus est ‘Dominus vobiscum’, ‘Orate, fratres’, ‘Ite, Missa est’, vel daturus benedictionem; sed osculato altari in medio, ibi, expansis et iunctis manibus, ut supra, salutat populum, et dat benedictionem. 4. Quoties in Missa dicenda occurrunt verba ‘Flectamus genua’ – ‘Levate’, sacerdos, dicto in medio altaris ‘Kyrie, eleison’, revertitur ad latus Epistolae, ubi stans ante librum, extensis et iunctis ante pectus manibus, caput inclinans, dicit ‘Oremus’, ac deinde: ‘Flectamus genua’; et illico, manibus super altare extensis, ut seipsum sustineat, utrumque genu flectit ac, iunctis manibus, per aliquod temporis spatium in silentio orat; deinde dicit: ‘Levate’, surgit et, manibus extensis, dicit orationem. Lectionem sequentem eodem modo legit, ut infra de Epistola dicetur. 5. In Missa solemni cum dicitur ‘Dominus vobiscum’ et oratio, diaconus et subdiaconus stant retro post celebrantem. ‘Flectamus genua’ et ‘Levate’ cantantur a diacono; celebrans omnesque alii utrumque genu fleclunt atque orant, ut supra dictum est. Diaconus cantat ‘Flectamus genua’ antequam genua flectat, ‘Levate’autem priusquam surgat. 6.6 De Epistola, graduali et aliis usque ad Offertorium 1. Dictis orationibus, celebrans, positis super librum vel super altare manibus, ita ut palmae librum tangant, vel (ut placuerit) librum tenens, legit Epistolam intellegibili voce, et respondetur a ministro: ‘Deo gratias’, et similiter, stans eodem modo, prosequitur graduate, ‘Alleluia’, et tractum, ac sequentiam, si dicenda sint. Quibus dictis, sacerdos, in Missis lectis, ipsemet, seu minister portat librum missalis ad alteram partem altaris in latere Evangelii, et dum transit ante medium altaris, caput Cruci inclinat, et missale sic locat, ut posterior pars libri respiciat ipsum latus altaris, et non ad parietem, sive ad partem eius contra se directam. 120 CAPUT 6. RITUS SERVANDUS IN CELEBRATIONE MISSAE 2. Locato missali in altari, celebrans redit ad medium altaris, ibique stans iunctis manibus ante pectus, levatisque ad Deum oculis, et statim demissis, tum profunde inclinatus, dicit secreto: ‘Munda cor meum’, et ‘Iube, Domine, benedicere’. ‘Dominus sit in corde meo’, ut in Ordinario. Quibus dictis, vadit ad librum missalis, ubi stans versus ilium, iunctis manibus ante pectus, dicit intellegibili voce: ‘Ddminus vobiscum’. R. ‘Et cum spiritu tuo’. Deinde pollice dexterae manus signo crucis signat primo librum super principio Evangelii, quod est lecturus, postea seipsum in fronte, ore, et pectore, dicens: ‘Sequentia’, vel ‘Initium sancti Evangelii’, etc., R. ‘Gloria tibi, Domine’. Tum iunctis iterum manibus ante pectus, stans, ut supra, prosequitur Evangelium usque ad finem. Quo finito, minister, stans in latere Epistolae post infimum gradum altaris, respondet: ‘Laus tibi, Christe’, et sacerdos, elevans parumper librum, osculatur principium Evangelii, dicens: ‘Per evangelica dicta’, etc., praeterquam in Missis defunctorum, et nisi celebret coram Summo Pontifice, Cardinali et Legato Sedis Apostolicae, vel Patriarcha, Archiepiscopo et Episcopo in eorum residentiis, quo casu defertur cuilibet praedictorum osculandus liber, et celebrans tunc non osculatur ilium, nec dicit: ‘Per evangelica dicta’. Cum autem nominatur IESUS, caput versus librum inclinat; et eodem modo versus librum genuflectit, cum in Evangelio est genuflectendum. 3. Dicto Evangelio, stans in medio altaris versus Crucem, elevans et extendens manus, incipit (si dicendum sit) ‘Credo’; cum dicit: ‘in unum Deum’, iungit manus, et caput Cruci inclinat; quo erecto, stans ibidem iunctis ante pectus manibus, ut prius, prosequitur usque ad finem. Cum dicit: ‘Iesum Christum’, caput Cruci inclinat. Cum dicit: ‘Et incarnatus est’, usque ad et ‘Homo factus est’ inclusive, genuflectit. Cum dicit: ‘simul adoratur’, caput Cruci inclinat. Cum dicit: ‘Et vitam venturi saeculi’. ‘Amen’, producit sibi manu dextera signum crucis a fronte ad pectus. 4. In Missa solemni subdiaconus circa finem ultima orationis accipit ambabus manibus librum Epistolarum, deferens ilium supra pectus, et, facta altari genuflexione in medio, vadit ad partem Epistolae contra altare, et cantat Epistolam, quam celebrans sedens auscultat. Epistola cantata, celebrans redit ad librum, et subdiaconus facit iterum genuflexionem in medio ac vadit ad celebrantem, et genuflectens osculatur eius manum, et ab eo benedicitur, praterquam in Missis defunctorum. Deinde celebrans legit, sub missa voce, graduale, etc., usque ad ‘Munda cor meum’ exclusive. 5. Postea celebrans in medio altaris exspectat donec subdiaconus missale in latere Evangelii collocaverit et diaconus librunt Evangeliorum in medio altaris deposuerit; deinde incensum imponit et benedicit more solito. Postea diaconus, genuflexus in supremo gradu, inclinatus dicit ‘Munda cor meum’, et accipiens librum Evangeliorum de altari, petit benedictionem a celebrante similiter genuflexus in superiori gradu altaris; et osculata illius manu, praecedentibus thuriferario, et duobus acolythis cum candelabris accensis de credentia sumptis, vadit cum subdiacono a sinistris ad locum Evangelii contra altare versus populum, ubi, subdiacono librum tenente, medio inter duos acolythos tenentes candelabra accensa, dicit: ‘Dominus vobiscum’, iunctis manibus. Cum dicit: ‘Sequentia’, etc. signat librum in principio Evangelii, frontem, os et pectus: postea ter librum incensat, 6.7. DE ANTIPHONA AD OFFERTORIUM [. . . ] 121 hoc est, in medio, a dexteris, et a sinistris, et prosequitur Evangelium, iunctis manibus. Interim celebrans post datam diacono benedictionem, retrahens se ad latus Epistola, ibi stat, iunctis manibus. Et cum diaconus dicit: ‘Sequentia sancti Evangelii’, sacerdos etiam signat se: et cum nominatur IESUS, caput inclinat. Finito Evangelio sacerdos osculatur librum a subdiacono sibi delatunt, dicens: ‘Per evangelica dicta’, etc., et a diacono ter incensatur. Si sit coram Praelato in sua residentia, liber defertur ad Praelatum, ut supra, et ille incensatur, ut in Caeremoniali. Postea, stans in medio altaris versus ad Crucem, incipit, si dicendum sit, ‘Credo’, stantibus post eum diacono et subdiacono, deinde ad altare accedentibus et cum eo prosequentibus, ut dictum est ad ‘Gloria in excelsis’. 6. Si autem sit praedicandum, concionator, finito Evangelio, praedicet, et sermone, sive concione expleta, dicatur ‘Credo’ vel, si non sit dicendum, cantetur antiphona ad Offertorium. 7. Cum vero in symbolo cantatum fuerit: ‘Et incarnatus est’, diaconus, accepta bursa de credentia, ambabus manibus eam defert elevatam cum solitis reverentiis ad medium altaris, in quo explicat corporate, et revertitur ad celebrantem. Cum non dicitur ‘Credo’, subdiaconus defert bursam simul cum calice, ut infra dicetur. 8. In Missis cantatis Epistola a ministrante cani potest; secus sufficit ut legatur a celebrante, qui tamen potest Epistolam more solito canere. Si incensationes fiant, celebrans antequam dicat ‘Munda cor meum’, in medio altaris incensum ponit et benedicit, et post verba ‘Sequentia’ vel ‘Initium sancti Evangelii’, etc. ter missale incensat; post quant autem Evangelium cantaverit, celebrans non incensatur. 6.7 De antiphona ad Offertorium et aliis usque ad Canonem 1. Dicto symbolo, vel, si non sit dicendum, post Evangelium vel homiliam, celebrans altare osculatur in medio, et iunctis manibus ante pectus ibidem a manu sinistra ad dexteram (ut dictum est supra), vertit se ad populum, et extendens ac iungens manus dicit: ‘Dominus vobiscum’, et iunctis manibus revertitur per eandem viam ad medium altaris, ubi extendens et iungens manus, caputque Cruci inclinans, dicit ‘Oremus’: tum iunctis, ut prius, manibus, dicit antiphonam ad Offertorium, et omnia quae usque ad finem Missae in medio altaris dicenda sunt, dicit ibidem stans versus ad altare, nisi ubi aliter ordinatur. 2. Antiphona ad Offertorium absoluta, discooperit calicem et ad latus Epistole sistit, et manu dextera amovet parvam pallam desuper hostiam, accipit patenam cum hostia, et ambabus manibus usque ad pectus eam elevatam tenens, oculis ad Deum elevatis, et statim demissis, dicit: ‘Suscipe, sancte Pater’, etc. 3. Si fuerint aliae hostiae non super patenam, sed super corporale, vel in alio calice, seu vase pro Communione populi consecrandae, calicem ilium, seu 122 CAPUT 6. RITUS SERVANDUS IN CELEBRATIONE MISSAE vas dextera discooperit, et intentionem suam etiam ad illas offerendas et consecrandas dirigens, dicit ut supra: ‘Suscipe’, etc. ut in Ordine Missae. Quo dicto, patenam utraque manu tenens, cum ea facit signum crucis super corporale, et deponit hostiam circa medium anterioris partis corporalis ante se, et patenam ad manum dexteram aliquantulum subtus corporale; quam, exterso calice, ut dicetur, cooperit purificatorio. Si autem adsit vas seu calix cum aliis hostiis, ipsum cooperit alia patena, vel palla. 4. Deinde in latere Epistolae accipit calicem, purificatorio extergit, et sinistra tenens illius nodum, accipit ampullam vini de manu ministri (qui osculatur ipsam ampullam, non autem manum celebrantis) et ponit vinum in calicem. Deinde, eodem modo tenens calicem, producit signum crucis super ampullam aquae, et dicit: ‘Deus, qui humanae substantiae’, et infundens parum aquae in calicem prosequitur: ‘Da nobis per huius aquae et vini mysterium’, etc. Si vero celebrat pro defunctis, non facit signum crucis super aquam, sed imponit absque benedictione, dicens orationem ut supra. 5. Imposita aqua in calice et finita oratione praedicta, accipit manu dextera calicem discoopertum; et stans ante medium altaris, ipsum ambabus manibus elevatum tenens, videlicet cum sinistra pedem, cum dextera autem nodum infra cuppam, intentis ad Deum oculis offert, dicens: ‘Offerimus tibi, Domine’, etc. Qua oratione dicta, facit signum crucis cum calice super corporale, et ipsum in medio post hostiam collocat, et palla cooperit. Deinde, iunctis manibus super altare positis, aliquantulum inclinatus dicit secreto: ‘In spiritu humilitatis’, etc. Postea erectus, elevans oculos, manusque expandens, easque, in altum porrectas, statim iungens ante pectus (quod semper facit quando aliquid est benedicturus) dicit: ‘Veni, sanctificator’, etc. Cum dicit: ‘et benedic’, signat manu dextera communiter super hostiam et calicem, sinistra posita super altare. 6. Tum, iunctis ante pectus manibus, accedit ad latus Epistolae, ubi stans, ministro aquam fundente, lavat manus, idest, extremitates digitorum pollicis et indicis, dicens psalmum: ‘Lavabo inter innocentes’, cum ‘Gloria Patri’, etc.; qui versus ‘Gloria Patri’ praetermittitur in Missis defunctorum, et in Missis de Tempore a dominica I Passionis usque ad feriam V in Cena Domini inclusive. 7. Celebrans, lotis manibus, eas tergit, et, illis ante pectus iunctis, revertitur ad medium altaris, ubi stans, oculosque ad Deum elevans, et statim demittens, manibus iunctis super altare aliquantulum inclinatus, dicit secreto orationem: ‘Suscipe, sancta Trinitas’, etc. Qua dicta, manibus hinc inde extensis et super altare positis, osculatur illud in medio; tum, iunctis manibus ante pectus, demissisque oculis ad terram, a sinistra manu ad dexteram vertit se ad populum, et versus eum extendens et iungens manus, dicit voce aliquantulum elata: ‘Orate, fratres’, et secreto prosequens: ‘ut meum ac vestrum sacrificium’, etc., perficit circulum, revertens, iunctis manibus ante pectus, a manu dextera ad medium altaris. Et responso a ministro, vel a circumstantibus: ‘Suscipiat Dominus sacrificium de manibus tuis’, etc. (alioquin per seipsum, dicens: ‘Sacrificium de manibus meis’), ipse celebrans submissa voce dicit: ‘Amen’. Et manibus ante pectus extensis, ut fit ad orationem, stans in medio altaris versus librum, 6.7. DE ANTIPHONA AD OFFERTORIUM [. . . ] 123 dicit absolute sine ‘Oremus’ et sine alia interpositione orationem, vel orationes secretas. Cum dicit ‘Per Dominum’, iungit manus: cum dicit ‘Iesum Christum’, caput inclinat: quod facit in prima oratione, et in ultima, si plures sint dicendae. 8. In conclusione autem ultimae secretae ad verba ilia: ‘Per omnia specula saeculorum’ exclusive, sacerdos stans in medio altaris, depositis super eo manibus hinc inde extensis, dicit convenienti et intellegibili voce praefationem. Cum dicit: ‘Sursum corda’, manus elevat hinc inde ante pectus extensas. Cum dicit: ‘Gratias agamus’, manus iungit; cum dicit: ‘Domino Deo nostro’, oculos elevat, et statim Cruci caput inclinat. Responso: ‘Dignum et iustum est’, elevatis et extensis ut prius manibus, prosequitur praefationem. Cum dicit: ‘Sanctus’, iunctis ante pectus manibus, et inclinatus, eadem voce prosequitur, ministro interim parvam campanulam pulsante. Cum dicit: ‘Benedictus qui venit in nomine Domini’, etc., erigit se, et signum crucis sibi producit a fronte ad pectus. 9. In Missa solemni, dicto ‘Oremus’, diaconus et subdiaconus accedunt ad altare in latus Epistolae; diaconus amovet calicem, si est in altari, vel, si est in credentia, ut magis decet, accipit eum de manu subdiaconi, qui ilium cum patena et hostia, coopertum palla et velo a collo sibi pendente manu sinistra tenens, et alteram manum superponens velo, ne aliquid decidat, de credentia detulit, comitatus ab acolytho ampullas vini et aqua portante; ipse diaconus calicem detegit, et dat patenam cum hostia celebranti, osculando eius manum: subdiaconus ex tergit calicem purificatorio; diaconus, accepta ampulla vini de manu subdiaconi, imponit vinum in calice; subdiaconus interim ampullam aqua ostendens celebranti, dicit: ‘Benedicite, pater reverende’; qui, facto versus eam signo crucis, dicit orationem: ‘Deus, qui humanae’, etc., interim subdiaconus infundit paululum aqua in calicem; diaconus ilium celebranti dat, et pedem calicis tangens, seu bracchium dexterum celebrantis sustentans, cum eo dicit: ‘Offerimus tibi, Domine’, etc., quem postea positum in altari, ut supra, palla cooperit. Subdiacono deinde stanti in latere Epistolae ponit in dextera manu patenam, quam cooperit extremitate veli ab eius humero pendentis: qui vadit post celebrantem ante medium altaris, et, facta genufiexione, ibi stat, sustinens eam elevatam usque ad finem orationis dominica, ut dicetur. In Missis autem defunctorum patena non tenetur a subdiacono. 10. Dicto ‘Veni, sanctificator’, ut supra, celebrans, ministrante diacono naviculam, et dicente: ‘Benedicite, pater reverende’, ponit incensum in thuribulo, dicens: ‘Per intercessionem’, etc., ut in Ordine Missae. Deinde accepto thuribulo per manum diaconi, nullam tunc faciens Cruci reverentiam incensat oblata, ter ducens thuribulum super calicem et hostiam simul in modum crucis, et ter circum calicem et hostiam, scilicet bis a dextera ad sinistram, et semel a sinistra ad dexteram (diacono interim pedem calicis tenente manu dextera), dispensans verba in qualibet incensatione hoc modo. In prima incensatione: ‘Incensum istud’. In secunda: ‘a te benedictum’. In tertia: ‘ascendat ad te, Domine’. In quarta: ‘et descendat super nos’. In quinta et sexta: ‘misericordia tua’. Deinde facta reverentia, incensat Crucem et altare, ut dictum est supra, assistente eodem diacono, interim dicens: ‘Dirigatur, Domine, oratio mea’, etc.; et cum incensatur 124 CAPUT 6. RITUS SERVANDUS IN CELEBRATIONE MISSAE Crux, diaconus amovet calicem ad partem Epistolae, et, incensata Cruce, reponit in loco suo. Cum reddit thuribulum diacono, dicit: ‘Accendat in nobis’, etc. Et incensatur ab eo: deinde diaconus incensat chorum, et postremo subdiaconum tenentem patenam, et ipse diaconus incensatur a thuriferario, et thuriferarius postea incensat acolythos et populum. Celebrans, postquam incensatus fuerit, lavat manus, ministrantibus acolythis ampullam aqua, cum pelvicula et manutergio. In Missa cantata, si incensationes fiant, celebrans se gerit ut in Missa solemni, et in fine incensatur a ministrante, qui postea incensat clerum quoque et populum. 11. Cum dicitur prafatio, diaconus et subdiaconus stant retro post celebrantem: et paulo antequam dicatur ‘Sanctus’, accedunt ad altare, ubi cum celebrante hinc inde dicunt ‘Sanctus’, et qua sequuntur usque ad Canonem. Deinde diaconus accedit ad sinistram celebrantis, ei assistens dum dicitur Canon, nisi alius sacerdos assistat, quia tunc ipse staret ad dexteram aliquantulum post celebrantem. Subdiaconus vero tunc stat post celebrantem. 6.8 De Canone Missae usque ad Consecrationem 1. Finita praefatione, ut supra, sacerdos, stans ante medium altaris versus ad illud, extendit et aliquantulum elevat manus, oculisque elevatis ad Deum, et sine mora devote demissis, ac manibus iunctis et super altare positis, profunde inclinatus incipit Canonem, secreto dicens: ‘Te igitur’, etc., ut in Ordine Missae. Cum dicit: ‘Ut accepta habeas et benedicas’, etc., prius osculatur altare in medio, deinde erigit se, et stat iunctis manibus ante pectus. Cum dicit: ‘Haec z dona, haec z munera, haec sancta z sacrificia’, dextera manu signat ter communiter super hostiam et calicem. Deinde, extensis manibus ante pectus, prosequitur: ‘In primis quae tibi offerimus’, etc. 2. Ubi dicit: ‘una cum famulo tuo Papa nostro N.’, exprimit nomen Papae: Sede autem vacante verba praedicta omittuntur. Ubi dicitur: ‘et Antistite nostro N.’, specificatur nomen Patriarchae, Archiepiscopi, vel Episcopi Ordinarii dioecesis in qua Sacrum facit, et non alterius Superioris, etiamsi celebrans sit omnino exemptus, vel sub alterius Episcopi iurisdictione. Si vero Episcopus Ordinarius illius loci, in quo Missa celebratur, sit vita functus, praedicta verba omittuntur, quae etiam omittuntur ab iis qui Romae celebrant. Si celebrans est Episcopus, Archiepiscopus vel Patriarcha, omissis praedictis verbis, eorum loco dicit: ‘et me indigno servo tuo’. Summus autem Pontifex cum celebrat, omissis verbis: ‘una cum famulo tuo Papa nostro N. et Antistite nostro N.’, dicit: ‘una cum me indigno famulo tuo, quem gregi tuo praeesse voluisti’. Et continuant omnes, ut sequitur: ‘et omnibus orthodoxis’, etc. 3. Cum dicit: ‘Memento, Domine’, elevans et iungens manus usque ad faciem vel pectus, sic iunctis manibus stat paulisper in quiete, demisso aliquantulum capite, faciens commemorationem vivorum Christi fidelium ad suam voluntatem, quorum nomina, si vult, secreto commemorat: non tamen necesse est ea exprimere, sed mente tantum eorum memoriam habeat. Potest etiam celebrans, si pro pluribus orare intendit, ne circumstantibus 6.8. DE CANONE MISSAE USQUE AD CONSECRATIONEM 125 sit morosus, ante Missam in animo proponere sibi omnes illos, tam vivos quam defunctos, pro quibus in ipsa Missa orare intendit, et hoc loco generaliter unico contextu ipsorum vivorum commemorationem agere, pro quibus ante Missam orare proposuit in Missa. 4. Commemoratione vivorum facta, demissis et extensis, ut prius, manibus, continuat: ‘Et omnium circumstdntium’, etc. Similiter stans prosequitur: ‘Communicantes’. Cum dicit: ‘Iesu Christi’, caput inclinat: in conclusione, quando dicit: ‘Per eundem, iungit manus’. Cum dicit: ‘Hanc igitur oblatidnem’, expandit manus simul super oblata, ita ut palmae sint apertae versus ac supra calicem et hostiam, quas sic tenet usque ad ilia verba: ‘Per Christum Dominum nostrum’. Tunc enim iungit manus, et sic prosequitur: ‘Quam oblationem tu, Deus, in omnibus, quaesumus’: et cum dicit: ‘benezdictam, adscripzam, raztam’, communiter signat ter super hostiam et calicem simul: deinde cum dicit: ‘ut nobis Corzpus’, separatim signat semel super hostiam tantum; et cum dicit: ‘et Sanzguis’, semel super calicem tantum: deinde elevans et iungens manus ante pectus, prosequitur: ‘fiat dilectissimi Filii tui Domini nostri Iesu Christi’, et inclinans caput Cruci, extergit, si opus fuerit, pollices et indices super corporale, et dicit secreto, ut prius: ‘Qui pridie quam pateretur’: et accipiens pollice et indice dexterae manus hostiam, et eam cum illis ac indice et pollice sinistrae manus tenens, stans erectus ante medium altaris, dicit: ‘accepit panem in sanctas ac venerabiles manus suas’, elevansque ad caelum oculos et statim demittens, dicit: ‘et elevatis oculis in caelum ad te Deum Patrem suum omnipotentem’, caputque aliquantulum inclinans, dicit: ‘tibi gratias agens’, et tenens hostiam inter pollicem et indicem sinistrae manus, dextera producit signum crucis super eam, dicens: ‘benezdixit, fregit, deditque discipulis suis, dicens: Accipite et manducate ex hoc omnes.’ 5. Si adsit vas cum aliis hostiis consecrandis, antequam accipiat hostiam, discooperit manu dextera calicem, seu vas aliarum hostiarum. Cum autem finierit supradicta verba, cubitis super altare positis, distincte et reverenter profert verba consecrationis super hostiam et simul super omnes, si plures sint consecrandae; et hostiam suam pollicibus et indicibus tantum tenens dicit: ‘Hoc est enim Corpus meum’. Quibus prolatis, celebrans tenens hostiam inter pollices et indices praedictos super altare, reliquis manuum digitis extensis, et simul iunctis (et hostiis, si plures sint consecratae, in loco, in quo a principio Missae positae sunt, super corporale vel in alio vase aut calice demissis) genuflexus eam adorat. Tunc se erigens, quantum commode potest, elevat in altum hostiam, et intentis in eam oculis (quod et in elevatione calicis facit) populo reverenter ostendit adorandam; et mox sola manu dextera ipsam reverenter reponit super corporale in eodem loco unde eam levavit, et deinceps pollices et indices non disiungit, nisi quando hostiam consecratam tangere vel tractare debet, usque ad ablutionem digitorum post Communionem. 6. Reposita hostia consecrata super corporale, genuflexus ipsam veneratur; si adsit vas aliarum hostiarum, patena vel palla cooperit, ut supra. Minister paulo ante Consecrationem campanulas signo fideles moneat. Deinde, dum celebrans elevat hostiam, manu sinistra elevat fimbrias posteriores planetae, ne ipsum celebrantem impediat in elevatione bracchiorum; quod 126 CAPUT 6. RITUS SERVANDUS IN CELEBRATIONE MISSAE et facit in elevatione calicis; et manu dextera pulsat campanulam ter ad unamquamque elevationem, vel continuate quousque sacerdos deponat hostiam super corporale, et similiter postmodum ad elevationem calicis. 7. Celebrans, adorato Sacramento, surgit, et discooperit calicem, in quem, si opus sit, extergit digitos, quod semper faciat si aliquod fragmentum digitis adhaereat; et stans erectus dicit: ‘Simili modo postquam cenatum est’, et ambabus manibus accipiens calicem iuxta nodum infra cuppam, et aliquantulum ilium elevans, ac statim deponens, dicit: ‘accipiens et hunc praeclarum Calicem in sanctas ac venerabiles manus suas’, etc. Cum dicit: ‘item tibi gratias agens’, caput inclinat; cum dicit: ‘benedixit’, sinistra calicem infra cuppam tenens, dextera signat super eum; et prosequens: ‘deditque discipulis suis’, etc., et ambabus manibus tenens calicem, videlicet sinistra pedem, dextera nodum infra cuppam, cubitis super altare positis, profert attente et continuate, ut supra, verba consecrationis Sanguinis: ‘Hic est enim Calix’, etc. Quibus dictis, reponit calicem super corporale, dicens secreto: ‘Haec quotiescumque feceritis’, etc., genuflexus Sanguinem reverenter adorat. Tum se erigit, et accipiens calicem discoopertum cum Sanguine ambabus manibus, ut prius, elevat eum, et erectum quantum commode potest, ostendit populo adorandum: mox ipsum reverenter reponit super corporale in locum pristinum, et manu dextera palla cooperit, ac genuflexus Sacramentum veneratur. 8. In Missa solemni ad finem prafationis accenduntur duo saltem intorticia ab acolythis, qua exstinguuntur post elevationem calicis, nisi aliqui sint communicandi, et tunc exstinguuntur post Communionem. In diebus etiam ieiuniorum et in Missis defunctorum tenentur accensa usque ad Communionem. Cum autem celebrans dicit: ‘Quam oblationem’, etc., diaconus accedit ad eius dexteram, et ibi in superiori gradu altaris genuflexus, cum Sacramentum elevatur, fimbrias planeta elevat, et quando opus est, se erigens, calicem discooperit et cooperit, et cum celebrante genuflectit. Subdiaconus genuflectit in loco suo. Thuriferarius genuflexus in latere Epistolae ter incensat hostiam, cum elevatur, et similiter calicem, posito incenso in thuribulo absque benedictione; quod servatur etiam in Missis cantatis in quibus incensationes fiunt. Deposito calice, diaconus redit ad librum, nisi alius assistat. Ceteri surgunt et stant in locis suis. 6.9 De Canone post Consecrationem usque ad orationem dominicam 1. Reposito calice et adorato, sacerdos stans ante altare, extensis manibus ante pectus, dicit secreto: ‘Unde et memores’, etc. Cum dicit: ‘de tuis donis ac datis’, iungit manus ante pectus: et cum dicit: ‘Hostiam z puram, Hostiam z sanctam, Hostiam z immaculatam’, manu sinistra posita super altare intra corporale, dextera signat ter communiter super hostiam et calicem, et semel super hostiam tantum, et semel super calicem tantum, dicens: ‘Panem z sanctum vitae aeternae, et Calicem z salutis perpetuae’; deinde, stans ut prius extensis manibus, prosequitur: ‘Supra quae propitio’, etc. Cum dicit: ‘Supplices te rogamus’, etc., inclinat se ante 6.10. DE ORATIONE DOMINICA ET ALIIS [. . . ] 127 medium altaris, manibus iunctis super illo positis. Cum dicit: ‘ex hac altaris participatione’, osculatur altare, manibus hinc inde super corporale positis. Cum dicit: ‘sacrosanctum Filii tui’, iungit manus; et dextera signans semel super hostiam tantum, et semel super calicem, sinistra super corporale posita, dicit: ‘Corzpus et Sanzguinem sumpserimus’, et cum dicit: ‘omni benedictione z caelesti’, seipsum signat a fronte ad pectus signo crucis, sinistra posita infra pectus, et prosequitur: ‘et gratia repleamur’. Cum dicit: ‘Per eundem’, iungit manus. 2. Cum dicit: ‘Memento etiam, Domine, famu- lorum famularumque tuarum’, etc., extensis et iunctis manibus ante pectus, et usque ad faciem elevatis, et intentis oculis ad Sacramentum super altare, facit commemorationem Fidelium defunctorum, de quibus sibi videtur, eodem modo ut dictum est de commemoratione vivorum. Qua commemoratione facta, stans ut prius extensis manibus, prosequitur: ‘Ipsis, Domine, et omnibus in Christo’, etc., et in fine ad: ‘Per eundem’, iungit manus, et caput inclinat. 3. Cum dicit: ‘Nobis quoque peccatoribus’, vocem aliquantulum elevat et dextera manu pectus sibi percutit, sinistra posita super corporale, et prosequitur secreto: ‘famulis tuis’, etc., stans manibus extensis, ut prius. Cum dicit: ‘Per Christum Dominum nostrum. Per quem haec omnia, Domine, semper bona creas’, iungit manus ante pectus: deinde, manu dextera ter signans communiter super hostiam et calicem, dicit: ‘sanctiz ficas, vivizficas, benezdicis, et praestas nobis’. Postea discooperit manu dextera calicem, et genuflexus Sacramentum adorat: tum se erigit, et reverenter accipit hostiam inter pollicem et indicem dexterae manus, et cum ea super calicem, quem manu sinistra tenet circa nodum infra cuppam, signat ter a labio ad labium, dicens: ‘Per ipzsum, et cum ipzso, et in ipzso’. Et similiter cum hostia signat bis inter calicem et pectus, incipiens a labio calicis, et dicit: ‘est tibi Deo Paztri omnipotenti, in unitate Spiritus z Sancti’. Deinde tenens manu dextera hostiam super calicem, sinistra calicem, elevat eum aliquantulum simul cum hostia, dicens: ‘omnis honor et gloria’, et statim utrumque deponens, hostiam collocat super corporale, et si opus sit, digitos extergit, ut supra; ac pollices et indices ut prius iungens, calicem palla cooperit, et genuflexus Sacramentum adorat. 4. In Missa solemni, cum celebrans dicit: ‘Per quem haec omnia’, etc., diaconus, facta Sacramento genuflexione, accedit ad dexteram celebrantis, et quando opus est discooperit calicem, et cum celebrante adorat, similiter cooperit, et iterum genuflectit. Cum incipit: ‘Pater noster’, idem vadit retro post celebrantem, facta prius Sacramento genuflexione, ubi stat, dum dicitur oratio dominica. 6.10 De oratione dominica et aliis usque ad factam Communionem 1. Clebrans, cooperto Calice adoratoque Sacramento, erigit se, et manibus extensis hinc inde super altare intra corporale positis, dicit intellegibili voce: ‘Per omnia saecula saeculorum’, et cum dicit: ‘Oremus’, iungit 128 CAPUT 6. RITUS SERVANDUS IN CELEBRATIONE MISSAE manus, caput Sacramento inclinans. Cum incipit: ‘Pater noster’, extendit manus, et stans oculis ad Sacramentum intentis, prosequitur usque ad finem. Responso a ministro: ‘Sed libera nos a malo’, et a celebrante, submissa voce: ‘Amen’, manu dextera, pollice et indice non disiunctis, patenam aliquantulum purificatorio extergens, eam accipit inter indicem et medium digitos; quam tenens super altare erectam, sinistra super corporale posita, dicit secreto: ‘Libera nos, qusesumus’, etc. 2. Antequam celebrans dicat: ‘Da propitius pacem’, elevat manu dextera patenam de altari, et seipsum cum ea signat signo crucis, dicens: ‘Da propitius pacem in diebus nostris’. Cum signat se, manum sinistram ponit infra pectus; deinde patenam ipsam osculatur, et prosequens: ‘ut, ope misericordiae tuae’, etc., submittit patenam hostiae, quam indice sinistro accommodat super patenam, discooperit calicem, et genuflexus Sacramentum adorat; tum se erigens, accipit hostiam inter pollicem et indicem dexterae manus, et cum illis ac pollice et indice sinistrae manus eam super calicem tenens reverenter frangit per medium, dicens: ‘Per eundem Dominum nostrum Iesum Christum, Filium tuum’, et mediam partem, quam inter pollicem et indicem dexterae manus tenet, ponit super patenam; de alia media, quam sinistra manu tenet, frangit cum pollice et indice dexterae manus particulam, prosequens: ‘Qui tecum vivit et regnat’, et eam inter ipsos dexterae manus pollicem et indicem retinens, partem maiorem, quam sinistra tenet, adiungit mediae super patenam positae, interim dicens: ‘in unitate Spiritus Sancti Deus’; et particulam hostiae, quam in dextera manu retinuit, tenens super calicem, quem sinistra per nodum infra cuppam retinet, intellegibili voce dicit: ‘Per omnia saecula saeculorum’. R. ‘Amen’, et cum ipsa particula signans ter a labio ad labium calicis, dicit: ‘Pax z Domini sit z semper vobis z cum’. Responso per ministrum: ‘Et cum spiritu tuo’, particulam, quam dextera manu tenet, immittit in calicem dicens secreto: ‘Haec commixtio et consecratio Corporis’, etc. Deinde pollices et indices super calicem aliquantulum tergit et iungit, calicem palla cooperit, et genuflexus Sacramentum adorat, surgit, et stans iunctis manibus ante pectus, inclinatus versus Sacramentum, dicit intellegibili voce: ‘Agnus Dei, qui tollis peccata mundi’: et dextera percutiens sibi pectus, sinistra super corporate posita, dicit: ‘miserere nobis’, et deinde non iungit manus, sed iterum percutit sibi pectus, cum dicit secundo: ‘miserere nobis’, quod et tertio facit, cum dicit: ‘dona nobis pacem’. 3. Tune manibus iunctis supra altare positis, oculisque ad Sacramentum intentis, inclinatus dicit secreto: ‘Domine Iesu Christe’, etc. Qua oratione finita, si est daturus pacem, osculatur altare in medio et instrumentum pacis ei porrectum a ministro iuxta ipsum ad dexteram, hoc est, in latere Epistolae, genuflexo, et dicit: ‘Pax tecum’. Minister respondet: ‘Et cum spiritu tuo’. Si non adsit qui huiusmodi instrumento pacem recipiat a celebrante, pax non datur, etiamsi illius datio Missae conveniat; nec osculatur altare, sed, dicta praemissa oratione, statim subiungit alias orationes ut in Ordine Missae. 4. Si vero celebret pro defunctis, non percutit pectus ad ‘Agnus Dei’, quia dicit: ‘Dona eis requiem’ nec dicit primam orationem: ‘Domine Iesu Christe, 6.10. DE ORATIONE DOMINICA ET ALIIS [. . . ] 129 qui dixisti Apostolis tuis’, etc., non dat pacem sed dicit alias duas sequentes orationes: ‘Domine Iesu Christe, Fili Dei vivi’, etc., ‘et Perceptio Corporis tui’, etc. Quibus orationibus dictis, genuflectens Sacramentum adorat, et se erigens dicit secreto: ‘Panem caelestem accipiam’, etc.; quo dicto, dextera manu accipit de patena reverenter ambas partes hostiae, et collocat inter pollicem et indicem sinistrae manus, quibus patenam inter eundem indicem et medium digitos supponit, et eadem manu sinistra tenens partes huiusmodi super patenam inter pectus et calicem, parum inclinatus, dextera tribus vicibus percutit pectus suum, interim etiam tribus vicibus dicens voce aliquantulum elevata: ‘Domine, non sum dignus’: et secreto prosequitur: ‘ut intres’, etc. Quibus tertio dictis, ex sinistra accipit ambas partes praedictas hostiae inter pollicem et indicem dexterae manus, et cum ilia supra patenam signat seipsum signo crucis, ita tamen ut hostia non egrediatur limites patenae, dicens: ‘Corpus Domini nostri Iesu Christi custodiat animam meam in vitam aeternam. Amen’: et se inclinans, cubitis super altare positis, reverenter easdem ambas partes sumit: quibus sumptis, deponit patenam super corporate, et erigens se, iunctis indicibus et pollicibus, ambas quoque manus ante faciem iungit, et aliquantulum quiescit in meditatione sanctissimi Sacramenti. Deinde depositis manibus dicit secreto: ‘Quid retribuam Domino pro omnibus quae retribuit mihi’ et interim discooperit calicem, genuflectit, surgit, accipit patenam, inspicit corporale, colligit fragmenta cum patena, si qua sint in eo, patenam quoque diligenter cum pollice et indice dexterae manus super calicem extergit et ipsos digitos, ne quid fragmentorum in eis remaneat. 5. Post extersionem patenae, iunctis pollicibus et indicibus, calicem dextera manu infra nodum cuppae accipit, sinistra patenam, dicens: ‘Calicem salutaris’, etc., et signans se signo crucis cum calice, dicit: ‘Sanguis Domini nostri’, etc., et manu sinistra supponens patenam calici, stans reverenter, sumit totum Sanguinem cum particula in calice posita. Quibus sumptis, dicit secreto: ‘Quod ore sumpsimus’, etc., et super altare porrigit calicem ministro in latere Epistolae, quo vinum fundente, se purificat: deinde vino et aqua abluit pollices et indices super calicem, quos abstergit purificatorio, interim dicens: ‘Corpus tuum, Domine, quod sumpsi’, etc. Ablutionem sumit, et extergit os et calicem purificatorio: quo facto purificatorium extendit super calicem et desuper patenam ac super patenam parvam pallam; et, plicato corporali, quod reponit in bursam, cooperit calicem velo, et bursam desuper ponit, et collocat in medio altaris, ut in principio Missae. 6. Si qui sum communicandi in Missa, paulo antea ministrans campanulas signo eos moneat. Sacerdos autem, post sumptionem Sanguinis, calicem parum ad latus Evangelii collocat, intra tamen corporale, et palla tegit. Deinde, si particulae super corporale consecratae sint, facta genuflexione, eas super patenam ponit; si particulae in eadem Missa intra pyxidem consecratae sunt, pyxidem collocat in medio corporali, eam discooperit et genuflectit; si vero administrandae sunt particulae iam antea consecratae, aperto tabernaculo, genuflectit, pyxidem extrahit et discooperit. Postea accipit manu sinistra pyxidem seu patenam cum Sacramento, dextera vero sumit unam particulam, quam inter pollicem et indicem tenet aliquantulum elevatam super pyxidem seu patenam, et, conversus ad communican- 130 CAPUT 6. RITUS SERVANDUS IN CELEBRATIONE MISSAE dos in medio altaris, dicit: ‘Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi’. Deinde dicit: ‘Domine, non sum dignus, ut intres sub tectum meum, sed tantum dic verbo, et sanabitur anima mea’. Quibus verbis tertio repetitis, accedit ad eorum dexteram, hoc est, ad latus Epistolae, et unicuique porrigit Sacramentum faciens cum eo signum crucis super pyxidem vel patenam, et simul dicens: ‘Corpus Domini nostri Iesu Christi custodiat animam tuam in vitam aeternam. Amen.’ 7. Fidelibus communicatis, celebrans ad altare revertitur. Deinde: si particulae super corporale positae erant, extergit illud cum patena, et si qua in eo fuerint fragmenta, in calicem immittit; si particulae in pyxide inveniuntur, eam super corporale deponit, cooperit, in tabernaculo reponit, genuflectit et ostiolum claudit. Postea in calicem immittit fragmenta quae forte inveniuntur in patina sub mento communicantium apposita. Deinde dicit secreto: ‘Quod ore sumpsimus, Domine’, etc., et se purificat dicens: ‘Corpus tuum, Domine, quod sumpsi’, etc., et alia facit ut supra. Si in altari desit tabernaculum, et pyxis cum particulis consecratis super altare maneat usque ad finem Missae, ea serventur quae feria V in Cena Domini praescribuntur versus finem Missae. 8. In Missa solemni diaconus stans retro post celebrantem cum in oratione dominica dicitur: ‘Et dimitte nobis debita nostra’, facta ibidem genuflexione, vadit ad dexteram celebrantis, et subdiaconus circa finem orationis dominicae, facta itidem genuflexione, revertitur ad altare, et stans in latere Epistolae porrigit patenam diacono, qui eam discooperit, et purificatorio abstergens dat celebranti, illius manum osculando, et quando opus est, discooperit et cooperit calicem, et cum celebrante adorat. Subdiaconus, reddita patena et deposito velo, quod ab humeris eius pendebat, genuflectit, et descendit retro post celebrantem, et cum dicitur: ‘Pax Domini’, iterum genuflectens, accedit ad sinistram celebrantis, et simul dicunt: ‘Agnus Dei’. Deinde, facta ibidem Sacramento genuflexione, redit post celebrantem. Diaconus vero a dextris genuflexus exspectat pacem: et cum celebrans osculatur altare, ipse se erigens simul osculatur illud extra corporale, et a celebrante dicente: ‘Pax tecum’, complexus accipit pacem sinistris genis sibi invicem appropinquantibus, et ei respondet: ‘Et cum spiritu tuo’. Postea, iterum Sacramento in altari adorato, vertit se ad subdiaconum retro post celebrantem, et similiter dat ei pacem. Subdiaconus, accepta pace a diacono et facta altari genuflexione, comitatus ab acolytho vadit ad chorum, et dat pacem primo cuiusque ordinis, dignioribus prius, deinde minus dignis; et reversus ad altare, facta genuflexione, dat pacem acolytho qui ipsum comitaverat, qui et aliis acolythis circa altare dat pacem: deinde subdiaconus vadit ad dexteram celebrantis, et quando opus est, discooperit calicem, accipit ampullam vini, et infundit, quando celebrans vult purificare. Diaconus post datam pacem subdiacono vadit ad librum: et, dum celebrans se communicat, stant ipse et subdiaconus profunde inclinati versus altare. 9. In Missa pontificali, assistens accipit et defert pacem, ut in Caeremoniali habetur. Si in Missa solemni fiat Communio, omnia serventur, ut supra, sed prius communicet diaconum et subdiaconum, deinde alios per ordinem. Interim a choro canitur antiphona ad Communionem. 6.11. DE ANTIPHONA AD COMMUNIONEM [. . . ] 6.11 131 De antiphona ad Communionem et orationibus post Communionem 1. Celebrante purificato, dum calicem collocat in altari, liber Missalis defertur per ministrum ad latus Epistolae, et collocatur ut in Introitu. Ipse autem minister genuflectit iuxta latus Evangelii, ut in principio Missae. Deinde celebrans, stans iunctis manibus, legit antiphonam ad Communionem, qua lecta, iunctis itidem manibus ante pectus, vadit ad medium altaris, et eo osculato, vertit se ad populum a manu sinistra ad dexteram, et dicit: ‘Dominus vobiscum’, et per eandem viam redit ad librum, dicit orationes post Communionem, eisdem modo, numero et ordine, ut dictae sunt orationes initio Missae. Quibus finitis, claudit librum, et iungens manus ante pectus, revertitur ad medium altaris, ubi, eo osculato, vertit se ad populum, et dicit, ut supra: ‘Dominus vobiscum’, quo dicto, stans iunctis manibus ante pectus versus populum, dicit, si dicendum est: ‘Ite, Missa est’, et per eandem viam revertitur ad altare. Si vero non sit dicendum, dicto ‘Dominus vobiscum’, revertitur eodem modo per eandem viam ad medium altaris, ubi stans versus ad illud, iunctis ante pectus manibus, dicit: ‘Benedicamus Domino’. In Missis autem defunctorum, eodem modo stans versus altare, dicit: ‘Requiescant in pace’. 2. In Quadragesima autem a feria IV cinerum usque ad feriam IV Hebdomadae sanctae, in Missa feriae, postquam celebrans dixit orationes post Communionem cum suis solitis conclusionibus, antequam dicat: ‘Dominus vobiscum’, stans in eodem loco ante librum dicit: ‘Oremus. Humiliate capita vestra Deo’, caput inclinans, et, extensis manibus, subiungit eadem voce orationem super populum ibidem positam, qua finita, osculatur altare, et vertens se ad populum dicit: ‘Dominus vobiscum’, et alia ut supra. 3. In Missa solemni diaconus defert librum Missalis ad latus Epistolae, deinde vadit retro post celebrantem, subdiaconus vero vadit ad latus Evangelii, ubi calicem mundat, aptat cum purificatorio, patena et palla cooperit, plicat corporale, reponit in bursam, et illam ponit super calicem coopertum velo, quem collocat in altari, vel super credentia ut prius: postea redit ad locum suum retro post diaconum: qui cum dicit: ‘Ite, Missa est’, cum celebrante vertit se ad populum: et in Quadragesima, dicto per celebrantem ‘Oremus’, diaconus in latere Epistola vertens se ad populum, iunctis manibus dicit ut supra: ‘Humiliate’, etc.; quo dicto vertit se versus altare a tergo celebrantis, et celebrans dicit orationem super populum. In Missis cantatis ‘Ite, Missa est’ vel ‘Benedicamus Domino’ vel ‘Requiescant in pace’ ab ipso celebrante canuntur. 6.12 De benedictione in fine Missae et Evangelio sancti Ioannis 1. Dicto ‘Ite, Missa est’, vel ‘Benedicamus Domino’, vel ‘Requiescant in pace’, celebrans, ante medium altaris stans iunctis manibus super eo, inclinatus dicit secreto: ‘Placeat tibi, sancta Trinitas’, etc. Quo dicto, extensis 132 CAPUT 6. RITUS SERVANDUS IN CELEBRATIONE MISSAE manibus hinc inde super altare positis, ipsum in medio osculatur: tum erigens se, adhuc stans versus illud, elevat ad caelum oculos et manus, quas extendit et iungit, caputque Cruci inclinans, dicit voce intellegibili: ‘Benedicat vos omnipotens Deus’, et iunctis manibus, ac demissis ad terram oculis, vertens se ad populum a sinistro latere ad dexterum, extensa manu dextera iunctisque digitis, et manu sinistra infra pectus posita, semel benedicit populo dicens: ‘Pater, et Filius, z et Spiritus Sanctus’. R. ‘Amen’; et circulum perficiens accedit ad latus Evangelii, ubi dicto ‘Dominus vobiscum’, et R. ‘Et cum spiritu tuo’, pollice dextero signans primum signo crucis altare seu librum in principio Evangelii, deinde frontem, os et pectus, dicit: ‘Initium sancti Evangelii secundum Ioannem’, vel ‘Sequentia sancti Evangelii’, ut dictum est in rubricis generalibus, et R. ‘Gloria tibi, Domine’, iunctis manibus legit Evangelium: ‘In principio’, vel aliud ut convenit. Cum dicit: ‘Et Verbum caro factum est’, genuflectit versus latus Evangelii, et surgens prosequitur ut prius: quo finito, minister stans a parte Epistolae respondet: ‘Deo gratias’. 2. Si celebrans in altari vertit faciem ad populum, non vertit se, sed, stans ut erat, benedicit populo, ut supra, in medio altaris; deinde accedit ad latus Evangelii, et dicit Evangelium S. Ioannis. 3. Si celebravit coram Summo Pontifice, Cardinali, et Legato Sedis Apostolicae, vel Patriarcha, Archiepiscopo et Episcopo in provincia, civitate, vel dioecesi sua exsistente, celebrans, dicto ‘Placeat tibi, sancta Trinitas’, etc., dicit: ‘Benedicat vos omnipotens Deus’, et convertens se ad Summum Pontificem genuflexus, ad Cardinalem vero, et Legatum, vel alium ex supradictis Praelatis, capite inclinato, quasi licentiam benedicendi petens, prosequitur: ‘Pater, et Filius, z et Spiritus Sanctus’, benedicens adstantes a parte ubi non adest Pontifex, Cardinalis, Legatus aut Praelatus praedicti. Si autem celebravit coram Patriarcha, Archiepiscopo et Episcopo extra eorum provinciam, civitatem, vel dicecesim constitutis, eis absque alio respectu, ut ceteris qui intersunt, more consueto benedicit. 4. In Missis, in quibus dictum est ‘Benedicamus Domino’ vel ‘Requiescant in pace’, celebrans non dat benedictionem, sed, dicto ‘Placeat tibi, sancta Trinitas’, ut supra, et altari osculato, si dicendum sit ultimum Evangelium, accedit ad latus Evangelii, ibique dicit initium Evangelii secundum Ioannem ‘In principio’. 5. Si vero ultimum Evangelium omittendum sit, iuxta rubricas, celebrans, data benedictione, vel si etiam benedictio omittenda sit, osculato altari, recedit. Finito Evangelio in fine Missae, si celebravit coram Summo Pontifice, Cardinali, et Legato Sedis Apostolicae, vel Patriarcha, Archiepiscopo et Episcopo, convertit se ad ilium coram quo ex praedictis celebravit, et facit reverentiam convenientem. Si non celebravit coram aliquo praedictorum, huiusmodi reverentiam praetermittit. 6. Quibus omnibus absolutis, sacerdos accipit sinistra calicem, dexteram ponens super bursam, ne aliquid cadat, descendit ante infimum gradum altaris, et, ibi in medio vertens se ad illud, se profunde inclinat (vel, si in eo est tabernaculum sanctissimi Sacramenti, genuflectit); et, facta reverentia, accipit biretum a ministro, caput cooperit, ac praecedente eodem 6.13. DE HIS QUAE OMITTUNTUR IN MISSA DEFUNCTORUM 133 ministro, eo modo quo venerat, redit ad sacristiam, interim dicens antiphonam Trium puerorum et canticum ‘Benedicite’ vel alias preces quas maluerit. Postquam paramenta deposuerit, gratiarum actionem per temporis spatium conveniens protrahit, preces infrascriptas persolvens, vel alias pro sua devotione. 7. In Missa solemni celebrans, eadem voce et modo quo in Missis lectis, semel tantum benedicit populo, nisi sit Episcopus vel abbas, ut infra: et dicto Evangelio secundum Ioannem, discedit cum ministris or dine et modo quo venerat. 8. Episcopus autem, vel Abbas benedictus habens usum pontificalium, ter benedicit populo, etiam in Missis lectis. 6.13 De his quae omittuntur in Missa defunctorum 1. In Missa defunctorum ante confessionem non dicitur psalmus ‘Iudica me, Deus’, sed, pronuntiata antiphona: ‘Introibo ad altare Dei’, et responso a ministro: ‘Ad Deum, qui laetificat’, etc., dicitur V. ‘Adiutorium nostrum’, et confessio, cum reliquis ut supra. Cum celebrans ad altare incipit antiphonam ad Introitum, non signat se, sed, manu dextera extensa, facit signum crucis super librum, quasi aliquem benedicens, sinistra super altare posita. Non dicitur: ‘Gloria Patri’, sed post psalmum repetitur: ‘Requiem seternam’; nec dicitur ‘Gloria in excelsis’, nec ‘Alleluia’, nec ‘Iube, Domine, benedicere’, nec ‘Dominus sit in corde meo’; nec osculatur librum in fine, nec dicit ‘Per evangelica dicta’. Non dicitur ‘Credo’, non benedicitur aqua in calicem fundenda; dicitur tamen oratio: ‘Deus, qui humanae substantiae’, etc. Cum lavat manus, in fine psalmi ‘Lavabo inter innocentes’, non dicitur ‘Gloria Patri’. Ad ‘Agnus Dei’ non dicitur: ‘miserere nobis’, cuius loco dicitur: ‘dona eis requiem’; nec tertio: ‘dona nobis pacem’, cuius loco dicitur: ‘dona eis requiem sempiternam’; neque percutitur pectus. Non dicitur prima oratio ante Communionem, scilicet: ‘Domine Iesu Christe, qui dixisti Apdstolis tuis’, etc., nec datur pax. In fine non dicitur: ‘Ite, Missa est’, nec ‘Benedicamus Domino’, sed: ‘Requiescant in pace’. Et non datur benedictio: sed dicto ‘Placeat’, et osculato altari, dicitur, ut supra: ‘In principio erat Verbum’, etc. Alia omnia ut in aliis Missis. 2. In Missa solemni non incensatur altare ad Introitum, et subdiaconus, finita Epistola, non osculatur manum celebrantis, nec benedicitur: diaconus non petit benedictionem, nec osculatur celebrantis manum: non tenentur luminaria ad Evangelium, nec portatur incensum, sed duo tantum acolythi sine candelabris stant unus a dextris et alter a sinistris subdiaconi tenentis librum Evangeliorum. Non incensatur liber, nec in fine celebrans: nec defertur liber Evangeliorum osculandus. Oblata et altare incensantur ut supra: incensatur solus celebrans, et non incensantur alii. Subdiaconus non tenet patenam post celebrantem; sed tempore elevationis Sacramenti genuflexus in latere Epistolae, illud incensat. Ministri, cum aliquid porri- 134 CAPUT 6. RITUS SERVANDUS IN CELEBRATIONE MISSAE gunt celebranti, in hac Missa non osculantur eius manum, neque rem quae porrigitur. 3. Si distribuendae sunt candelae, distribuantur post Epistolam, et accendantur ad Evangelium, ad elevationem Sacramenti, et post Missam, dum fit absolutio. Si habendus est sermo, habeatur, finita Missa, ante absolutionem. 6.14 De agendis, si sacerdos bis vel ter eodem die celebret 1. Sacerdos, qui in festo Nativitatis Domini vel in Commemoratione omnium Fidelium defunctorum, duas vel tres Missas sine intermissione, id est quin ab altari discedat, celebrat: (a) In prima et secunda Missa, si aliam sit immediate celebraturus, sumpto divino Sanguine, calicem nec purificat nec abstergit, sed eum ponit super corporale et palla tegit. Deinde iunctis manibus dicit: ‘Quod ore sumpsimus’, et postea in vase cum aqua parato digitos abluit dicens: ‘Corpus tuum, Domine’, et abstergit. His peractis, calicem super corporale adhuc manentem, deducta palla, iterum disponit et cooperit, uti moris est, scilicet purificatorio linteo, deinde patena cum hostia consecranda, et palla, ac demum velo. Calix vero extra corporale ne statuatur. Si per inadvertentiam ablutiones cum vino sumpserit, celebrare nihilominus potest secundam et tertiam Missam etiam ante tres horas, si necessarium sit. De cetero Missa more solito completur. (b) In secunda et tertia Missa, si aliam Missam immediate antea celebraverit, ad Offertorium, ablato velo a calice, hunc parumper versus latus Epistola collocat, intra tamen corporale; factaque hostiae oblatione, calicem purificatorio non abstergit, sed eum intra corporale relinquens, leviter elevat, vinumque et aquam eidem infundit, ipsumque calicem, nullatenus ab intus abstersum, offert. Cetera omnia more solito peraguntur. 2. Sacerdos, qui plures Missas cum intermissione celebrat, prioribus in Missis suas ablutiones a rubricis praescriptas sumere debet. Si sequentem Missam ante tres horas celebraturus sit, aqua tantum in ablutionibus adhibenda est; si vero per inadvertentiam vinum quoque sumpserit, sequentem Missam nihilominus etiam ante tres horas celebrare potest, si necesse sit. Caput 7 De defectibus in celebratione missae occurrentibus 7.1 Sacerdos celebraturus omnem adhibeat diligentiam, ne desit aliquid ex requisitis ad Sacramentum Eucharistiae conficiendum. Potest autem defectus contingere ex parte materiae consecrandae, et ex parte formae adhibendae, et ex parte ministri conficientis. Quidquid enim horum deficit, scilicet materia debita, forma cum intentione, et Ordo sacerdotalis in conficiente, non conficitur Sacramentum. Et his exsistentibus, quibuscumque aliis deficientibus, veritas adest Sacramenti. Alii vero sunt defectus, qui, in Missae celebratione occurrentes, etsi veritatem Sacramenti non impediant, possunt tamen aut cum peccato, aut cum scandalo contingere. 7.2 De defectibus materiae Defectus ex parte materiae possunt contingere, si aliquid desit ex iis quae ad ipsam requiruntur. Requiritur enim, ut sit panis triticeus et vinum de vite: et ut huiusmodi materia consecranda, in actu Consecrationis, sit coram sacerdote. 7.3 De defectu panis 1. Si panis non sit triticeus, vel, si triticeus, admixtus sit granis alterius generis in tanta quantitate ut non maneat panis triticeus, vel sit alioqui corruptus, non conficitur Sacramentum. 2. Si sit confectus de aqua rosacea, vel alterius distillationis, dubium est an conficiatur. 135 136CAPUT 7. DE DEFECTIBUS IN CELEBRATIONE MISSAE OCCURRENTIBUS 3. Si coeperit corrumpi, sed non sit corruptus; similiter si non sit azymus, secundum morem Ecclesiae Latinae, conficitur, sed conficiens graviter peccat. 4. Si celebrans ante Consecrationem advertit hostiam esse corruptam, aut non esse triticeam; remota ilia hostia, aliam ponat, et facta oblatione, saltern mente concepta, prosequatur ab eo loco ubi desivit. 5. Si id advertit post Consecrationem, etiam post illius hostiae sumptionem, posita alia, faciat oblationem, ut supra, et a Consecratione incipiat, scilicet ab illis verbis: ‘Qui pridie quam pateretur’; et illam priorem, si non sumpsit, sumat post sumptionem Corporis et Sanguinis, vel alicubi reverenter conservet. Si autem sumpserit, nihilominus sumat eam, quam consecravit: quia praeceptum de perfectione Sacramenti, maioris est ponderis, quam quod a ieiunis sumatur. 6. Quod si hoc contingat post sumptionem Sanguinis, apponi debet rursus novus panis et vinum cum aqua; et, facta prius oblatione, ut supra, sacerdos consecret, incipiendo ab illis verbis: ‘Qui pridie’; ac statim sumat utrumque, et prosequatur Missam, ne Sacramentum remaneat imperfectum, et ut debitus servetur ordo. 7. Si hostia consecrata dispareat, vel casu aliquo, ut vento, vel ab aliquo animali accepta, et nequeat reperiri; tunc altera consecretur ab eo loco incipiendo: ‘Qui pridie quam pateretur’, facta eius prius oblatione, ut supra. DF: 7.3, n. 5 DF: 7.3, n. 7 8. Casibus de quibus supra 5 – 7, elevatio Sacramenti omittatur, et omnia fiant vitando, quantum fieri potest, fidelium scandalum vel admirationem. 7.4 De defectu vini 1. Si vinum sit factum penitus acetum, vel penitus putridum, vel de uvis acerbis seu non maturis expressum, vel ei admixtum tantum aquae ut vinum sit corruptum, non conficitur Sacramentum. 2. Si vinum coeperit acescere, vel corrumpi, vel fuerit aliquantum acre, vel mustum de uvis tunc expressum, vel non fuerit admixta aqua, vel fuerit admixta aqua rosacea seu alterius distillationis, conficitur Sacramentum, sed conficiens graviter peccat. 3. Si celebrans ante Consecrationem Sanguinis, quam vis post Consecrationem Corporis, advertat aut vinum, aut aquam, aut utrumque non esse in calice; debet statim apponere vinum cum aqua, et facta oblatione, ut supra, consecrare: incipiendo ab illis verbis: ‘Simili modo’, etc. 4. Si post verba Consecrationis advertat vinum non fuisse positum, sed aquam; deposita aqua in aliquod vas, iterum vinum cum aqua ponat in calice, et consecret, resumendo a verbis praedictis: ‘Simili modo’, etc. 5. Si hoc advertat post sumptionem Corporis, vel huiusmodi aquae, apponat aliam hostiam iterum consecrandam, et vinum cum aqua in calice, offerat utrumque, et consecret, et sumat, quamvis non sit ieiunus. 7.5. DE DEFECTIBUS FORMAE 137 6. Casibus de quibus supra 3 – 5, elevatio Sacramenti omittatur, et omnia fiant vitando, quantum fieri potest, fidelium scandalum vel admirationem. 7. Si quis percipiat ante Consecrationem, vel post Consecrationem, totum vinum esse acetum, vel alias corruptum: idem servetur quod supra, ac si deprehenderet non esse positum vinum, vel solam aquam fuisse appositam in calice. 8. Si autem celebrans ante Consecrationem calicis advertat, non fuisse appositam aquam: statim ponat eam, et proferat verba Consecrationis. Si id advertat post Consecrationem calicis: nullo modo apponat, quia non est de necessitate Sacramenti. 9. Si materia quae esset apponenda, ratione defectus vel panis vel vini, non posset ullo modo haberi: si id sit ante Consecrationem Corporis, ulterius procedi non debet: si post Consecrationem Corporis, aut etiam vini, deprehenditur defectus alterius speciei, altera iam consecrata: tunc, si nullo modo haberi possit, procedendum erit, et Missa absolvenda, ita tamen, ut praetermittantur verba et signa, quae pertinent ad speciem deficientem. Quod si exspectando aliquamdiu haberi possit: exspectandum erit, ne sacrificium remaneat imperfectum. 7.5 De defectibus formae 1. Defectus ex parte formae possum contingere, si aliquid desit ex iis quae ad integritatem verborum in ipsa consecratione requiruntur. Verba autem Consecrationis, quae sunt forma huius Sacramenti, sunt haec: ‘Hoc est enim Corpus meum’. Et: ‘Hic est enim Calix Sanguinis mei, novi et aeterni testamenti: mysterium fidei: qui pro vobis et pro multis effundetur in remissidnem peccatorum’. Si quis autem aliquid diminueret, vel immutaret de forma Consecrationis Corporis et Sanguinis, et in ipsa verborum immutatione verba idem non significarent, non conficeret Sacramentum. Si vero aliquid adderet vel detraheret, quod significationem non mutaret, conficeret quidem, sed gravissime peccaret. 2. Si celebrans non recordetur se dixisse ea quae in Consecratione communiter dicuntur, non debet propterea turbari. Si tamen certo ei constet, se omisisse aliquid eorum quae sunt de necessitate Sacramenti, id est, formam Consecrationis, seu partem: resumat ipsam formam, et cetera prosequatur per ordinem. Si vero valde probabiliter dubitet, se aliquid essentiale omisisse: iteret formam saltem sub tacita condicione. Si autem non sunt de necessitate Sacramenti, non resumat, sed procedat ulterius. 7.6 De defectibus ministri Defectus ex parte ministri possunt contingere quoad ea quae in ipso requiruntur. Haec autem sunt: in primis intentio, deinde dispositio animae, dispositio corporalis, dispositio vestimentorum, dispositio in ministerio ipso quoad ea quae in ipso possunt occurrere. DF: 7.4, n. 3 DF: 7.4, n. 5 138CAPUT 7. DE DEFECTIBUS IN CELEBRATIONE MISSAE OCCURRENTIBUS 7.7 De defectu intentionis 1. Si quis non intendit conficere, sed delusorie aliquid agere: item si aliquae hostiae ex oblivione remaneant in altari, vel aliqua pars vini, vel aliqua hostia lateat, cum non intendat consecrare nisi quae super corporale sunt: item si quis habeat coram se undecim hostias, et intendat consecrare solum decem, non determinans quas decem intendit: in his casibus non consecrat, quia requiritur intentio. Secus, si putans quidem esse decem, tamen omnes voluit consecrare quas coram se habebat: nam tunc omnes erunt consecratae: atque ideo quilibet sacerdos talem semper intentionem habere deberet, scilicet consecrandi eas omnes quas ante se super corporale ad consecrandum positas habet. 2. Si sacerdos, putans se tenere unam hostiam, post Consecrationem invenerit fuisse duas simul iunctas, in sumptione sumat simul utramque. Quod si deprehendat post sumptionem Corporis et Sanguinis aut etiam post ablutionem, reliquias aliquas relictas consecratas, eas sumat, sive parvae sint sive magnae, quia ad idem sacrificium spectant. 3. Si vero relicta sit hostia integra consecrata, eam in tabernaculo cum aliis reponat: si hoc fieri nequit, eam sumat. 4. Si intentio non sit actualis in ipsa Consecratione propter evagationem mentis, sed virtualis, cum accedens ad altare intendat facere quod facit Ecclesia, conficitur Sacramentum, etsi curare debet sacerdos, ut etiam actualem intentionem adhibeat. 7.8 De defectibus dispositions animae Si quis in peccato mortali aut aliqua poena ecclesiastica impeditus, celebret, conficit quidem Sacramentum, sed gravissime peccat. 7.9 De defectibus dispositionis corporis 1. Si sacerdos ante Missam non sit ieiunus per tres saltem horas quoad cibum solidum et potum alcoholicum, et per unam saltem horam quoad potum non alcoholicum, non potest celebrare. Aquae tamen sumptione ieiunium non frangitur. 2. Infirmi, quamvis non decumbant, potum non alcoholicum, et veras ac proprias medicinas, sive liquidas sive solidas, ante Missae celebrationem sine temporis limite sumere possunt. 3. Enixe invitantur sacerdotes, qui id praestare valeant, ut venerandam ac vetustam eucharistici ieiunii formam ante Missam servent. 7.10. DE DEFECTIBUS IN MINISTERIO IPSO OCCURRENTIBUS 7.10 139 De defectibus in ministerio ipso occurrentibus 1. Possunt etiam defectus occurrere in ministerio ipso, si aliquid ex requisitis ad illud desit: ut si celebretur in loco non sacro, vel legitime non deputato, vel in altari non consecrato, vel tribus mappis non cooperto; si non adsint luminaria cerea; si non sit tempus debitum celebrandi, quod est ab una hora ante auroram usque ad unam horam post meridiem communiter, nisi pro quibusdam Missis aliud tempus statutum sit, vel Ordinarius loci quasdam Missas etiam horis vespertinis permiserit; si omittat aliquid ex vestibus sacerdotalibus; si vestes sacerdotales et mappae non sint ab Episcopo, vel ab alio hanc habente potestatem benedictae; si non adsit clericus, vel alius deserviens in Missa, vel adsit qui deservire non debet, ut mulier; si non adsit calix cum patena conveniens, cuius cuppa debet esse aurea vel argentea vel stannea, non aerea vel vitrea; si corporalia non sint munda, quae debent esse ex lino, nec serico in medio ornata, et ab Episcopo vel ab alio hanc habente potestatem benedicta, ut etiam superius dictum est: si celebret capite cooperto sine dispensatione: si non adsit Missale, licet memoritet sciret Missam, quam intendit dicere. 2. Si, sacerdote celebrante, violetur ecclesia ante Canonem, dimittatur Missa: si post Canonem, non dimittatur. Si timeatur incursus hostium, vel alluvionis, vel ruina loci ubi celebratur, ante Consecrationem dimittatur Missa; post Consecrationem vero sacerdos accelerare poterit sumptionem Sacramenti, omissis omnibus aliis. 3. Si sacerdos ante Consecrationem graviter infirmetur, vel in syncopen incident aut moriatur, praetermittitur Missa. Si post Consecrationem Corporis tantum, ante Consecrationem Sanguinis, vel utroque consecrato id accidit, Missa per alium sacerdotem expleatur ab eo loco ubi ille desiit, et in casu necessitatis etiam per non ieiunum. Si autem non obierit, sed fuerit infirmus, adeo tamen ut possit communicare, et non adsit alia hostia consecrata, sacerdos, qui Missam supplet, dividat hostiam, et unam partem praebeat infirmo, aliam ipse sumat. Si autem semiprolata forma Corporis obiit sacerdos, quia non est facta Consecratio, non est necesse ut Missa per alium suppleatur. Si vero obierit semiprolata forma Sanguinis, tunc alter prosequatur Missam, et super eundem calicem repetat integram formam ab eo loco: ‘Simili modo, postquam cenatum est’; vel posset super alium calicem praeparatum integram formam proferre, et hostiam primi sacerdotis, et Sanguinem a se consecratum sumere, ac deinde calicem relictum semiconsecratum. 4. Si quis extra huiusmodi casus necessitatis integra Sacramenta non sumpserit, gravissime peccat. 5. Si musca, vel aranea, vel aliquid aliud ceciderit in calicem ante Consecrationem, proiciat vinum in locum decentem, et aliud ponat in calice, misceat parum aquae, offerat, ut supra, et prosequatur Missam: si post Consecrationem ceciderit musca aut aliquid eiusmodi, extrahat eam, et lavet cum vino, finita Missa comburat, et combustio ac lotio huiusmodi in sacrarium proiciatur. 140CAPUT 7. DE DEFECTIBUS IN CELEBRATIONE MISSAE OCCURRENTIBUS 6. Si aliquid venenosum ceciderit in calicem, vel quod provocaret vomitum, vinum consecratum reponendum est in alio calice aqua pleno, ita ut species vini dissolvantur; et huiusmodi aqua in sacrarium proiciatur. Aliud autem vinum cum aqua apponendum est, denuo consecrandum. DF: 7.10, n. 6 7. Si aliquid venenatum contigerit hostiam consecratam, tunc alteram consecret, et sumat eo modo quo dictum est, et ilia mittatur in calicem aqua plenum, ut supra n. 6 de Sanguine dictum est. 8. Si sumendo Sanguinem, particula remanserit in calice, digito ad labium calicis eam adducat, et sumat ante purificationem, vel infundat aquam et sumat. 9. Si hostia ante Consecrationem inveniatur fracta, nisi populo evidenter appareat, talis hostia consecretur: si autem scandalum populo esse possit, alia accipiatur et offeratur: quod si illius hostiae iam erat facta oblatio, eam post ablutionem sumat. Quod si ante oblationem hostia appareat confracta, accipiatur altera integra, si citra scandalum aut longam moram fieri poterit. 10. Si hostia consecrata dilabatur in calicem, propterea nihil est reiterandum; sed sacerdos Missam prosequatur, faciendo caeremonias et signa consueta cum residua parte hostiae quae non est madefacta Sanguine, si commode potest. Si vero tota fuerit madefacta, non extrahat eam, sed omnia dicat, omittendo signa, et sumat pariter Corpus et Sanguinem, signans se cum calice, et dicens: ‘Corpus et Sanguis Domini nostri’, etc. 11. Si in hieme Sanguis congeletur in calice, involvatur calix pannis calefactis: si id non proficeret, ponatur in ferventi aqua prope altare, dummodo in calicem non intret, donec liquefiat. 12. Si aliquid de Sanguine Christi ceciderit, si aliqua tantum gutta effusa est, sufficit ut super eas parum aquae fundatur, purificatorio postea abstergenda; secus vero corporale vel tobalea vel locus, meliore quo fieri potest modo, lavetur, et aqua postea in sacrarium mittatur. 13. At si contingat totum Sanguinem post Consecrationem effundi, si quidem aliquid vel parum remansit, illud sumatur, et de effuso reliquo Sanguine, fiat, ut dictum est. Si vero nihil omnino remansit, ponat iterum vinum et aquam, et consecret ab eo loco: ‘Simili modo, postquam cenatum est’, etc., facta prius tamen calicis oblatione, ut supra. 14. Si quis evomat Eucharistiam, vomitus colligatur et in aliquem decentem locum mittatur. 15. Si hostia consecrata, vel aliqua eius particula dilabatur in terram, reverenter accipiatur, et parum aquae in locum ubi cecidit fundatur et purificatorio abstergatur. Si cadat super vestes, non est necesse ut indumentum abluatur. Si super vestes mulieris cadat, ipsa particulam accipiat et sumat. 16. Possum etiam defectus in ministerio ipso occurrere, si sacerdos ignoret ritus et caeremonias ipsas in eo servandas, de quibus omnibus in superioribus rubricis copiose dictum est. Caput 8 Appendices ↓ 1◦ et 2◦ → dies octavae I classis festum III cl. particulare festum III cl. universale festum II cl. particulare festum II cl. universale festum I cl. particulare festum I cl. universale vigilia II classis vigilia I classis feria III cl. Quadr. et Pass. feria III cl. Adventus feria II classis feria I classis dominica II classis dominica I classis Tabella occurrentiae dies octavae II classis 8.1 Festum I cl. univ. Festum I cl. part. Festum II cl. univ. Festum II cl. part. Festum III cl. univ. Festum III cl. part. Vigilia II cl. Vigilia III cl. 0 3 3 0 0 0 0 0 7 7 2 2 2 2 0 0 1 1 4 4 5 9 4 5 1 1 4 4 0 4 4 0 1 1 4 9 5 5 5 5 1 1 0 5 5 5 5 0 6 8 2 2 2 2 2 2 8 7 2 2 2 2 2 0 1 1 4 4 5 5 0 0 7 7 2 2 2 2 0 0 3 3 3 3 5 5 0 0 3 3 3 3 3 3 0 0 3 3 3 5 5 5 0 0 7 7 2 2 2 2 0 0 3 3 5 5 2 2 2 2 7 7 2 2 2 2 0 0 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Officium Officium Officium Officium Officium Officium Officium Officium Officium de de de de de de de de de 1◦ , nihil de 2◦ . 2◦ , nihil de 1◦ . 1◦ , comm. de 2◦ in Ld. et Vp. 1◦ , comm. de 2◦ in Ld. 2◦ , comm. de 1◦ in Ld. 1◦ , translatio de 2◦ 2◦ , translatio de 1◦ nobiliori, translatio de alio. festo mobili, comm. de alio in Ld. 141 142 cum dominica I classis Dominica I classis Dominica II classis Feria I classis Feria II classis Feria III classis Feria IV classis Festum I classis Festum II classis Festum III classis Dies octavae II classis cum dominica II classis Tabella concurrentiae cum festo I classis 8.2 CAPUT 8. APPENDICES 1 2 1 2 2 3 1 3 3 2 0 0 0 0 0 0 1 1 3 3 0 0 0 0 0 0 1 3 3 0 1. Vesperae de Officio currenti, comm. sequentis. 2. Vesperae de Officio sequenti, comm. currentis. 3. Vesperae de sequenti, nihil de currenti. 8.3 RG: 16a RG: 91 Notanda in tabellas occurrentiae et concurrentiae 1. Festum Domini I aut II classis, in dominica II classis occurrens, locum tenet ipsius dominicae cum omnibus iuribus et privilegiis: de dominica, proinde, nulla fit commemoratio. 2. Si duo festa eiusdem divinae Personae aut duo festa eiusdem Sancti vel Beati simul occurrunt, fit de festo quod in tabella praecedentiae superiorem obtinet locum, et aliud omittitur. 3. Si festum Domini I vel II classis concurrat cum quavis dominica, vel vicissim, Vesperae ordinantur iuxta tabellam concurrentiae, sed nunquam fit commemoratio dominicae concurrentis in Vesperis festi Domini, nec vicissim. Pars II Propria 143 Caput 9 Proprium de tempore Præfatio de Sanctissima Trinitate dicitur tamquam de Tempore in dominicis Adventus et in omnibus dominicis II classis, extra tempus natalicium et paschale; non vero in feriis, quando adhibetur Missa harum dominicarum, sed tunc dicitur præfatio communis. ‘Credo’, quod dicitur in qualibet dominica etsi eius Officium alicui festo locum cedat, vel Missa votiva II classis celebretur; non dicitur autem in feriis quando adhibetur Missa dominicæ præcedentis. Per totum annum, si dicenda sit infra hebdomadam Missa de feria, adhibetur Missa dominicæ præcedentis, nisi propria Missa assignetur; et similiter sumuntur orationes de dominica, quando de feria, quæ Missam propriam non habeat, facienda sit commemoratio iuxta rubricas. 9.1 RG: 498 RG: 109e Tempus Adventus De Tempore Adventu vide Rubricae Generales n. 71. Tempore Adventus non dicitur ‘Gloria in excelsis’ in Missis de Tempore ab dominica prima Adventus usque ad vigiliam Nativitatis Domini inclusive. In feriis Adventus, quando per hebdomadam adhibetur Missa de dominica, non dicitur ‘Alleluia’, nec versus sequens, sed tantum graduale. In feriis dicitur praefatio communis, dominicis de SS. Trinitate. De feriis Adventus fit commemoratio in omnibus Missis, tam in cantu quam lectis. Solemnis tantum nuptiarum benedictio vetatur a dominica I Adventus usque ad diem Nativitatis Domini inclusive. 9.1.1 RG: 494 RG: 71 RG: 432b RG: 498 RG: 494 RG: 109e AP: 4.3 Dominicae Adventus (I classis) Adhibetur color violaceus. Color rosaceus adhiberi potest dominica III Adventus. Non dicitur ‘Gloria in excelsis’, dicitur ‘Credo’, praefatio de Sanctissima Trinitate. Si vigilia Nativitatis Domini venerit in dominica IV Adventus, totum Officium Missæ fit de vigilia, sine commemoratione dominicæ. 145 RG: 128a RG: 131 RG: 432b RG: 475a RG: 494a RG: 30a 146 9.1.2 AP: 4.2 RS: 6.5, n. 4 CAPUT 9. PROPRIUM DE TEMPORE Feria quarta Quattuor Temporum Adventus (II classis) Quattuor Tempora Adventus celebrantur IV, VI et sabbato post tertiam dominicam Adventus. Quoties dicenda sunt verba ‘Flectamus genua’, ‘Levate’, proferenda sunt in Missa solemni a diacono, in ceteris Missis a celebrante; et post ‘Flectamus genua’ omnes, una cum celebrante, flexis genibus, per aliquod temporis spatium in silentio orant; dicto ‘Levate’, omnes surgunt, et celebrans dicit orationem. Prima oratio sine ‘Flectamus genua’ sumitur ad commemorationem feriam IV Quattuor Temporum. 9.1.3 Sabbato Quattuor Temporum Adventus (II classis) Forma Missæ longior RG: 468 Hæc forma adhibenda est in Missis conventualibus et in Missa, in qua Ordines conferuntur; in ceteris Missis adhiberi potest forma brevior. In sabbato Quattuor Temporum Missa, in qua Ordines conferuntur, dicenda est de sabbato, etiam festo I vel II classis occurente, et in ea additur oratio ritualis «In collatione Ordinum» sub unica conclusione cum oratione quæ sequitur ‘Dominus vobiscum’, et omittuntur omnes commemorationes, nisi sint privilegiatæ. Prima oratio sine ‘Flectamus genua’ sumitur ad commemorationem sabbati Quattuor Temporum. RG: 468 Forma Missæ brevior Hæc forma adhiberi potest extra Missam conventualem et Missam, in qua Ordines conferuntur. Prima oratio sine ‘Flectamus genua’ sumitur ad commemorationem feriam IV Quattuor Temporum. 9.1.4 RG: 475a RG: 498 RG: 494 Non dicitur ‘Alleluia’ cum sequenti versu, nisi hæc vigilia venerit in dominica. Si venerit in dominica, dicitur ‘Credo’. Præfatio communis; sed si venerit in dominica, dicitur de Sanctissima Trinitate. 9.2 RG: 72 PR: 9.2.1 PR: 9.2.2 PR: 9.2.2 Die 24 decembris – In Vigilia Nativitatis Domini (I classis) Tempus natalicium Tempus natalicium decurrit a I Vesperis Nativitatis Domini usque ad diem 13 ianuarii inclusive. Huiusmodi autem temporis spatium comprehendit: 1. tempus Nativitatis, quod decurrit a I Vesperis Nativitatis Domini usque ad Nonam inclusive diei 5 ianuarii; 2. tempus Epiphaniae, quod decurrit a I Vesperis Epiphaniae Domini usque ad diem 13 ianuarii inclusive. 9.2. TEMPUS NATALICIUM 9.2.1 147 Tempus Nativitatis A festo Nativitatis Domini usque ad expletum Tempus Epiphaniae adhibetur color paramentorum albus. Præfatio de Nativitate, quae dicitur: RG: 119a RG: 484 1. tamquam propria in Missis de Nativitate Domini et de eiusdem octava; et 2. tamquam de Tempore, infra octavam Nativitatis Domini, etiam in Missis, quæ secus præfationem propriam haberent, exceptiis iis Missis, quæ præfationem propriam de divinis mysteriis vel Personis habent; et insuper a die 2 ad 5 ianuarii in Missis, quæ præfatione propria carent. Per octavam Nativitatis Domini dicitur ‘Credo’. RG: 475d RG: 475d Die 25 decembris – In Nativitate Domini (I classis cum octava II classis) In Festo Nativitatis Domini quivis sacerdos tres Missas celebrare potest. De agendis, si sacerdos eodem die duas vel tres Missas celebret, vide Ritum servandum in celebratione Missae. Infra octavam ‘Communicantes’ et ‘Hanc igitur’ propria dicuntur quoque in Missis quae non sunt de octava, etiamsi praefatione propria gaudeant. Ad genuflectendum in omnibus tribus Missis confer n. 518 b. Ad primam Missam in nocte ‘Credo’ per totam octavam. Præfatio de Nativitate. Infra Actionem: ‘Communicantes et noctem sacratissimam celebrantes’. Et dicitur cotidie usque ad octavam Nativitatis inclusive: sed in hac Missa tantum dicitur ‘noctem’, deinceps vero ‘diem’. RS: 6.14 RG: 501 RG: 518b RG: 475d Ad secundam Missam in aurora Et fit commemoratio S. Anastasiæ Mart., etiam in Missis in cantu. Præfatio de Nativitate. Infra Actionem: ‘Communicantes et diem sacratissimam celebrantes’. Ad tertiam Missam in die Nativitatis Domini Præfatio. Infra Actionem: ‘Communicantes et diem sacratissimam celebrantes’. In fine huius Missæ non dicitur ultimum Evangelium. Si qua, infra octavam Nativitatis Domini, dicenda sit Missa votiva de Christo Domino, sumitur Missa ‘Puer natus est nobis’, quæ habetur infra post diem 28 decembris. RG: 510b Dominica infra Octavam Nativitatis Domini (II classis) Et fit commemoratio occurentis festi II classis, iuxta rubricas, non vero octavæ. Præfatiode Nativitate. Infra Actionem: ‘Communicantes et diem sacratissimam celebrantes’. RG: 69 148 CAPUT 9. PROPRIUM DE TEMPORE Die 26 decembris – S. Stephani Protomartytis (II classis) RG: 109c RG: 68a RG: 475d Et fit commemoratio octavæ Nativitatis. ‘Credo’ ratione octavæ Nativitatis. Præfatio et ‘Communicantes’ (‘Communicantes et diem sacratissimam celebrantes’) de Nativitate ratione octavæ. Die 27 decembris – S. Ioannis Ap. et Ev. (II classis) RG: 68b RG: 475d RG: 109c Missa ‘In medio Ecclesiæ’. ‘Credo’. Fit commemoratio octavæ Nativitatis. Præfatio et ‘Communicantes’ de Nativitate (‘Communicantes et diem sacratissimam celebrantes’). In Missis votivis extra octavam Nativitatis, præfatio de Apostolis. Die 28 decembris – Ss. Innocentium Mm. (II classis) RG: 68c RG: 109c RG: 475d Missa ‘Ex ore infantium’. Et fit commemoratio octavæ Nativitatis. ‘Credo’ ratione octavæ Nativitatis. Præfatio et ‘Communicantes’ (‘Communicantes et diem sacratissimam celebrantes’) de Nativitate ratione octavæ. Diebus infra octavam Nativitatis Domini (II classis) RG: 475d RG: 68d RG: 109c RG: 475d Missa ‘Puer natus est nobis’. ‘Credo’. Præfatio et ‘Communicantes’ (‘Communicantes et diem sacratissimam celebrantes’) de Nativitate. Die 29 decembris – De V die infra octavam Nativitatis Domini (II classis) Missa ‘Puer natus est nobis’. Et fit commemoratio S. Thomæ Ep. et Mart. e Missa sequenti. Ubi festum S. Thomæ celebratur gradu I classis, dicitur Missa de S. Thoma (‘Gaudeamus omnes’) cum commemoratione octavæ Nativitatis, ‘Credo’ et præfatione et ‘Communicantes’ (‘Communicantes et diem sacratissimam celebrantes’) de Nativitate ratione octavæ. Pro Missa votiva dicitur Missa in festo I classis die 29 decembris, sed antiphona ad Introitum, et post Septuagesimam etiam tractus sumuntur e Missa ‘Statuit’, de Communi unius Martyris 1; tempore autem paschali antiphona ad Introitum item sumitur e Missa ‘Protexisti’ de Communi Martyrum 1 et post Epistolam, ommisso graduali dicitur versus ‘Alleluia’. RG: 475d Die 30 decembris – De VI die infra octavam Nativitatis Domini (II classis) Missa ‘Puer natus est nobis’ ut supra (die 29 XII). ‘Credo’ RG: 68e Die 31 decembris – De VII die infra octavam Nativitatis Domini (II classis) Missa ‘Puer natus est nobis’ ut supra (die 29 XII). Et fit commemoratio S. Silvestri I Papæ et Conf. e Missa sequenti. Ubi festum S. Silvestri I Papæ et Conf. celebratur gradu I classis, dicitur Missa ‘Si diligis me’ de Communi unius aut plurium Summorum Pontificum 9.2. TEMPUS NATALICIUM 149 et dicitur ‘Credo’, ac præfatio et ‘Communicantes’ (‘Communicantes et diem sacratissimam celebrantes’) de Nativitate, ratione octavæ. RG: 475d Die 1 ianuarii – In Octava Nativitatis Domini (I classis) ‘Credo’, Præfatio et ‘Communicantes’ (‘Communicantes et diem sacratissimam celebrantes’) de Nativitate. RG: 475d Diebus ferialibus a 2 ad 5 ianuarii Diebus ferialibus a 2 ad 5 ianuarii Missa dicitur ut die 1 ianuarii, cum ‘Gloria in excelsis’ et præfatione de Nativitate, sine ‘Credo’ et ‘Communicantes’ proprio. Dominica a die 2 ad diem 5 ianuarii occurrenti vel, si hæc defecerit, die 2 ianuarii – Sanctissimi Nominis Iesu (II classis) Præfatio de Nativitate, ratione tempore. De dominica, si occurrat a die 2 ad diem 5 ianuarii, nihil fit; eius locum tenet festum SS.mi Nominis Iesu, cum omnibus iuribus et privilegiis dominicæ. In Missis votivis post Septuagesimam, in fine antiphonæ ad Communionem ‘Alleluia’ omittitur. RG: 17a Die 5 ianuarii – S. Telesphori Papæ et Mart. (II classis) Commemoratio, Missa ‘Si diligis me’, de Communi unius aut plurium Summorum Pontificum. 9.2.2 Tempus Epiphaniæ Adhibetur color albus. Præfatio de Epiphania Domini, quæ dicitur tamquam propria in Missis de festo Epiphaniæ, et de Commemoratione Baptismatis D. N. Iesu Christi, et tamquam de Tempore diebus 7 ad 13 ianuarii, in Missis, quæ præfatione propria carent. RG: 119a RG: 485 Die 6 ianuarii – In Epiphania Domini (I classis) ‘Credo’ Præfatio de Epiphania Domini. ‘Communicantes’ vero proprium de Epiphania Domini dicitur tantum in ipso die festo Epiphaniæ. Diebus ferialibus a 7 ad 12 ianuarii Diebus ferialibus a 7 ad 12 ianuarii 1. ante dominicam I post Epiphaniam occurrentibus, dicitur Missa de festo Epiphaniæ; 2. post eandem dominicam vero Missa de eadem dominica ‘In excelso throno’, ut infra, cum ‘Gloria in excelsis’ et præfatione de Epiphania, sine ‘Credo’ et ‘Communicantes’ proprio. PR: 9.2.2 150 CAPUT 9. PROPRIUM DE TEMPORE Dominica I post Epiphaniam – Sanctæ Familiæ Iesu, Mariæ et Ioseph (II classis) RG: 17b De Dominica I post Epiphaniam suo die nihil fit, sed eius locum tenet festum Sanctæ Familiæ Iesu, Mariæ, Ioseph, cum omnibus iuribus et privilegiis dominicæ.. Non fit commemoratio dominicæ. Præfatio de Epiphania ratione temporis. Si festum S. Familiæ occurrerit die 13 ianuarii, Missa dicitur de festo S. Familiæ, sine commemoratione Baptismatis D. N. I. C. et sine commemoratione dominicæ. Missa dominicæ primæ post Epiphaniam (II classis) RG: 485b RG: 498 Hæc Missa dicenda est diebus ferialibus huius hebdomadæ. Dicitur ‘Gloria in excelsis’, si Missa dominicæ celebratur in feriis temporis Epiphaniæ, non vero si post diem 13 ianuarii adhibetur. Non dicitur ‘Credo’. Præfatio de Epiphania, si Missa dominicæ adhibetur tempore Epihaniæ; si post 13 ianuarii, præfatio communis. Die 11 ianuarii – S. Hygini Papæ et Mart. (commemoratio) RG: 485b Missa ‘Si diligis me’, de Communi unius aut plurium Summorum Pontificum. Praefatio de Epiphania. Die 13 ianuarii – In Commemoratione Baptismatis D. N. I. C. (II classis) Si occurrat eodem die dominica I post Epiphaniam, fit de S. Familia Iesu, Mariæ et Ioseph, sine commemoratione Baptismatis Domini, nec dominicæ. Præfatio de Epiphania. 9.3 RG: 127a RG: 494b A die 14 ianuarii usque ad sabbatum ante Septuagintam adhibetur color paramentorum viridis. Praefatio de Sanctissima Trinitate in dominicis. 9.3.1 RG: 18 RG: 494b Tempus per annum ante Septuagesimam Dominicæ secunda usque ad sextam post Epiphaniam (II classis) Si hæc dominica II, vel alia post Epiphaniam, superveniente dominica in Septuagesima impediatur, nec sit si locus post Pentecosten, iuxta rubricas, omittitur. Dicitur ‘Gloria in excelsis’ in omnibus dominicis ante Septuagesimam; non dicitur autem in diebus ferialibus per annum, quando adhibetur Missa dominicæ præcedentis. Sic dicitur ‘Alleluia’ cum suo versu post graduale in omnibus dominicis post Epiphaniam, etiam si Missa dominicæ infra hebdomadam adhibetur. Praefatio de Sanctissima Trinitate. 9.4. TEMPUS SEPTUAGESIMÆ 9.4 151 Tempus Septuagesimæ Color paramentorum violaceus. Non dicitur ‘Gloria in excelsis’ in Missis de Tempore ab hac dominica usque ad feriam IV Hebdomadæ sanctæ inclusive, neque in dominicis, neque in feriis. A Septuagesima usque ad feriam III post dominicam Quinquagesimæ inclusive, quando in feriis adhibetur Missa dominicæ, non dicitur tractus, sed tantum graduale. 9.4.1 Dominicæ in Septuagesima, Sexagesima et Quinquagesima (II classis) Non dicitur ‘Gloria in excelsis’. Praefatio de Sanctissima Trinitate. 9.5 RG: 432b RG: 494b Tempus Quadragesimale Solemnis tantum nuptiarum benedictio vetatur a feria IV cinerum usque ad dominicam Paschatis inclusive. 9.5.1 RG: 128a AP: 4.3 Tempus Quadragesimæ Tractus dicitur in Missis de feria II, IV et VI usque ad feriam II Hebdomadæ sanctæ inclusive, præterquam feria IV Quattuor Temporum. Præfatio de Quadragesima, quæ dicitur tamquam propria in Missis de Tempore a feria IV cinerum usque ad sabbatum ante dominicam I Passionis; et tamquam de tempore in ceteris Missis, quæ celebrantur eodem tempore, et præfatione propria carent. In Missis de feria, usque ad feriam IV Hebdomadæ sanctæ inclusivæ post Postcommunionem sacerdos absolute dicit ‘Oremus’. Et diaconus (si in officio diaconatus serviat) versus ad populum, iunctis manibus dicit: ‘Humiliate capita vestra Deo’. Alioquin ipse sacerdos, stans in eodem loco ante librum, et non vertens se ad populum. De feriis Quadragesimæ et Passionis fit commemoratio in omnibus Missis, tam in cantu quam lectis. RG: 486 RG: 109e Feria Quarta Cinerum (I classis) De benedictione cinerum Ante Missam benidicuntur cineres facti de ramis olivarum, sive aliarum arborum, præcedenti anno benedictis, hoc modo: Sacerdos indutus pluviali violaceo, vel sine casula, cum ministris similiter indutis, procedit ad benedictionem cineres in vase aliquo super altari positos. Post antiphonam sacerdos ad latus Epistolæ, non vertens se ad populum, manibus iunctis (quod servatur etiam in orationibus omnium benedictionum quoad manus iunctas) dicit orationes. Postea celebrans, imposito incenso in thuribulo, ter aspergit cineres aqua benedicta, dicendo antiphonam ‘Asperges’, sine cantu et sine psalmo, et ter adolet incenso. RG: 130b 152 CAPUT 9. PROPRIUM DE TEMPORE De impositione cinerum Deinde dignior sacerdos ex clero accedens ad altare, imponit cineres celebranti non genuflexo. Si vero non adsit alius sacerdos, ipsemet celebrans, ad altare conversus, sibi ipsi cineres imponit in capite, nihil dicens, et cantatur statim a choro antiphona. Sacerdos vero, dum cantatur antiphonæ et responsorium, detecto capite, primo imponit cineres digniori sacerdoti, a quo ipse accepit, deinde ministris paratis, genibus flexis coram altari. Postea veniunt alii, primo clerus per ordinem, deinde populus: et genibus flexis ante altare, singulatim recipiunt cineres a sacerdote, ut dictum est de ministris. Completa cinerum impositione, sacerdos dicit orationem. Si solemnis benedictione cinerum tardioribus horis fiat, licet primo mane cineres benedicere forma simplici, absque cantu, ordine supradescripto. Item eadem forma adhiberi potest ubi ministri sacri vel cantores haberi nequeant. Benedictio cinerum, quæ semel, mane, ante Missam principalem peracta est, ante Missam vespertinam iterari potest, de Ordinarii loci facultate, in ecclesiis, ubi Missa vespertina cum magno fidelium concursu celebrari solet. RG: 424b PR: 9.5.1 De Missa In Missa quæ benedictionem cinerum sequitur, omittuntur psalmus ‘Iudica me, Deus’ cum sua antiphona, necnon confessio cum absolutione, versibus sequentibus atque orationibus ‘Aufer a nobis’ et ‘Oramus Te, Domine’. Sacerdos igitur, cum ad altare accesserit, saltem illud ascendit et osculatur in medio. Sine ‘Gloria in excelsis’, sine ‘Credo’. Dicitur Tractus. Præfatio de Quadragesima. Post Postcommunionem sacerdos absolute orationem super populum. Dominicæ I, II, III et IV in Quadragesima (I classis) RG: 128b RG: 131 Adhibetur color violaceus. Color rosaceus adhiberi potest dominica IV Quadragesimae. Sine ‘Gloria in excelsis’, cum ‘Credo’, præfatio de Quadragesima, sine oratione super populum. Feria quarta Quattuor Temporum Quadragesimæ (II classis) AP: 4.2 RS: 6.5, n. 4 RG: 486 RG: 506 Quattuor Tempora Quadragesimae celebrantur IV, VI et sabbato post primam dominicam Quadragesimae. Quoties dicenda sunt verba ‘Flectamus genua’, ‘Levate’, proferenda sunt in Missa solemni a diacono, in ceteris Missis a celebrante; et post ‘Flectamus genua’ omnes, una cum celebrante, flexis genibus, per aliquod temporis spatium in silentio orant; dicto ‘Levate’, omnes surgunt, et celebrans dicit orationem. Prima oratio sine ‘Flectamus genua’ sumitur ad commemorationem feriam IV Quattuor Temporum. Præfatio de Quadragesimæ. Oratio super populum. Feria sexta Quattuor Temporum Quadragesimæ (II classis) RG: 486 RG: 506 Præfatio de Quadragesimæ. Oratio super populum. Sabbato Quattuor Temporum Quadragesimæ (II classis) Forma Missæ longior Hæc forma adhibenda est in Missis conventualibus et in Missa, in qua Ordines conferuntur; in ceteris Missis adhiberi potest fora brevior. 9.5. TEMPUS QUADRAGESIMALE 153 In sabbato Quattuor Temporum Missa, in qua Ordines conferuntur, dicenda est de sabbato, etiam festo I vel II classis occurente, et in ea additur oratio ritualis «In collatione Ordinum» sub unica conclusione cum oratione quæ sequitur ‘Dominus vobiscum’, et omittuntur omnes commemorationes, nisi sint privilegiatæ. Prima oratio sine ‘Flectamus genua’ sumitur ad commemorationem feriam IV Quattuor Temporum. Præfatio de Quadragesimæ. Oratio super populum. Forma Missæ brevior Hæc forma adhiberi potest extra Missam conventualem et Missam, in qua Ordines conferuntur. Prima oratio sine ‘Flectamus genua’ sumitur ad commemorationem feriam IV Quattuor Temporum. Præfatio de Quadragesimæ. Oratio super populum. RG: 486 RG: 506 RG: 468 RG: 486 RG: 506 Feria IV post dominicam IV in Quadragesima (III classis) Prima oratio sine ‘Flectamus genua’ sumitur ad commemorationem hanc feriam IV. Præfatio de Quadragesimæ. Oratio super populum. RG: 486 RG: 506 Sabato post dominicam IV in Quadragesima (III classis) Missa, in qua hoc sabbato Ordines conferuntur, dicenda est de sabbato, etiam festo I vel II classis occurente, et in ea additur oratio ritualis «In collatione Ordinum» sub unica conclusione cum oratione Missæ, et omittuntur omnes commemorationes, nisi sint privilegiatæ. Præfatio de Quadragesimæ. Expleta Missa, cooperiuntur cruces et imagines per ecclesiam, quæ cooperte manent, cruces quidem usque ad expletam per celebrantem Crucis adorationem in feria VI in Passione et Morte Domini, imagines vero usque ad intonatum hymnum angelicum in Missa Vigiliæ paschalis. 9.5.2 RG: 486 Tempus Passionis Ab dominica prima Passionis usque ad feriam V in Cena Domini inclusive, in Missis de Tempore non dicitur psalmus ‘Iudica me, Deus’ ante confessionem, neque ‘Gloria Patri’ ad antiphonam ad Introitum et post psalmum ‘Lavabo’. Præfatio de sancta Cruce: quæ dicitur tamquam proprio in Missis de Tempore a dominica I Passionis usque ad feriam V in Cena Domini; et tamquam de Tempore in omnibus Missis a dominica I Passionis usque ad feriam IV Hebdomadæ Sanctæ, quæ præfatione propria non carent. Dominica Prima Passionis (I classis) Non dicitur psalmus ‘Iudica me, Deus’ ante confessionem, neque ‘Gloria Patri’ ad antiphonam ad Introitum et post psalmum ‘Lavabo’. Præfatio de sancta Cruce. RG: 425a RG: 428 RS: 6.7, n. 6 RG: 487 154 CAPUT 9. PROPRIUM DE TEMPORE Dominica Secunda Passionis seu in palmis (I classis) RG: 126 RG: 128b RG: 424c RG: 472 RG: 487 RG: 510c RG: 509 De benedictione et processione ramorum est. Crux deferta in processione non velata est. Color paramentorum ruber De Missa Color paramentorum violaceus est. Color paramentorum est violaceus. Ubi ante Missam facta fuerit benedictio et processio ramorum, celebrans cum ministris sacris, seu ministrantibus, accedit ad altare, et, ommissis psalmo ‘Iudica me, Deus’ ac confessione, statim ascendens, osculatur illud in medio et incensat mode solito. Ante lectionem Evangelii non dicitur ‘Dominus vobiscum’ et non signatur liber, nec singatur persona legens (cantans). Post cantum vel lectionem historiæ passionis Domini, non respondetur ‘Laus tibi, Christe’ et celebrans non osculatur librum, nec incensatur; quod serviatur etiam feria III, IV et VI, quando historia passionis Domini cantatur vel legitur. Qui hodie alteram, vel tertiam Missam lectam celebrat, non tenetur iterare lectionem passionis Domini, sed eius loco legit sequens Evangelium (Mt 2, 4552), more consueto. Dicitur ‘Credo’. Præfatio de sancta Cruce. Celebrans, in fine Missæ, data benedictione more solito, omittit ultimum Evangelium, et omnes revertuntur in sacristiam. In ceteris Missis, sine benedictione ramorum, legitur in fine Evangelium ‘Cum appropinquasset Iesus’ (Matth. 21, 1-9), ut supra in benedictione ramorum. Feria II Hebdomadæ Sanctæ (I classis) RG: 487 RG: rg:506 Præfatio de Sancta Cruce. Oratio super populum. Feria III Hebdomadæ Sanctæ (I classis) RG: 472 RG: 487 RG: 506 Feria III dicitur Evangelium secundum Marcum 14, 32-72; 15, 1-46. Ante lectionem Evangelii non dicitur ‘Dominus vobiscum’ et non signatur liber, nec singatur persona legens (cantans). Post cantum vel lectionem historiæ passionis Domini, non respondetur ‘Laus tibi, Christe’ et celebrans non osculatur librum, nec incensatur. Præfatio de Sancta Cruce. Oratio super populum. Feria IV Hebdomadæ Sanctæ (I classis) RG: 472 Post ‘Kyrie, eleison’ dicitur ‘Oremus’, ‘Flectamus genua’ et ‘Levate’. Post dicitur ‘Dominus vobiscum’, sine ‘Flectamus genua’. Post secundam orationem additur altera oratio sub unica conclusione forte dicenda. Feria IV dicitur Evangelium secundum Lucam 22, 39-71; 23, 1-53. Ante lectionem Evangelii non dicitur ‘Dominus vobiscum’ et non signatur liber, nec singatur persona legens (cantans). Post cantum vel lectionem historiæ passionis 9.5. TEMPUS QUADRAGESIMALE 155 Domini, non respondetur ‘Laus tibi, Christe’ et celebrans non osculatur librum, nec incensatur. Præfatio de Sancta Cruce. Oratio super populum. RG: 487 RG: 506 Feria V in Cena Domini (I classis) De Missa Chrismatis Benedictio olei catechumenorum et infirmorum, et confectio sacri chrismatis peraguntur secundum ordinem in Pontificali romano descriptum, iis exceptis, quæ inferius notantur. Hæ autem benedictio et confectio fiunt intra Missam chrismatis, quæ celebranda est post Tertiam. Non dicitur ‘Credo’. Præfatio de Missa chrismatis. ‘Communicantes’, et quae sequuntur usque ad Consecrationem, dicuntur ut in Canone Missae, nihil addendo vel immutando. In benedictione chrismatis, quae in veteribus editionibus Pontificalis romani invenitur, versus finem praefationis quae super chrisma benedicendum cantatur, omittantur verba: ‘ut spiritualis lavacri baptismo’ usque ad ‘vestimento incorrupti muneris induantur’, quae olim praefationem propriam Missae chrismatis constituerant, et quae in hoc instaurato ritu iterum locum suum obtinuerunt. Ad triplex ‘Agnus Dei’, respondetur ter ‘miserere nobis’. Omittitur oratio ‘Domine, Iesu Christe’, qui dixisti; et non datur osculum pacis. In hac Missa sacram Communionem distribuere non licet. In fine Missae, dicto ‘Placeat tibi, sancta Trinitas’, datur benedictio more solito, et, omisso ultimo Evangelio sancti Ioannis, dicuntur in choro Sexta et Nona. Locorum Ordinarii, qui Missam chrismatis mane celebraverint, possunt vespere Missam quoque solemnem in Cena Domini litare. De Missa Solemni Vespertina Missa solemnis in Cena Domini celebranda est vespere, hora magis opportuna, non autem ante horam quartam post meridiem, nee post horam nonam. Aliarum Missarum in Cena Domini celebratio interdicitur. Ubi vero ratio pastoralis id postulet, loci Ordinarius unam alteramve Missam lectam in singulis ecclesiis vel oratoriis publicis permittere poterit; in oratoriis autem semipublicis unam tantum Missam lectam; ea quidem de causa, ut omnes fideles hoc sacro die Missae sacrificio interesse et Corpus Christi sumere possint. Hae autem Missae inter easdem diei horas permittuntur, quae pro Missa solemni assignatae sunt, ut supra notatur. Hoc die sacra Communio fidelibus distribui potest tantummodo inter Missas vespertinas, vel continuo ac statim ab iis expletis; infirmis vero hoc die sacra Communio deferri licet, horis ante et post meridiem. Tabernaculum, si quod exstat in altari maiore, omnino vacuum sit; pro communicando vero clero et populo hodie et crastino die, ponatur super altare pyxis (vel pyxides) cum particulis in hac ipsa Missa consecrandis. Ubi deest copia clericorum et sacerdotum, Missa celebratur secundum consuetum ritum Missae cantatae. Ubi vero clerici adsint, maxime convenit, ut, in forma assistentiae choralis, Missae solemni vespertinae intersint. RG: 476a RG: 488 156 RG: 431c RG: 476a RG: 507a CAPUT 9. PROPRIUM DE TEMPORE Itaque, unusquisque suis choralibus vestimentis induitur: sacerdotes insuper accipiunt stolam; celebrans et ministri induunt vestes sacras albi coloris, ut in Missa moris est. Omnibus sic paratis, incipit processio per ecclesiam ad altare, et interim cantatur a schola antiphona ad Introitum. Celebrans, postquam cum ministris, seu ministrantibus, ad altare pervenerit, facta confessione, ascendens, osculatur illud in medio, et incensat more solito. Altaris incensatione peracta, celebrans, lecta antiphona ad Introitum et ‘Kyrie, eleison’ recitato, incipit solemniter ‘Gloria in excelsis’, et pulsantur campanae et organum, quae, expleto hymno, silent usque ad Vigiliam paschalem. ‘Munda cor meum’, ‘Iube, domne (Domine)’, et ‘Dominus sit in corde tuo (meo)’ dicuntur more solito. Valde convenit ut post Evangelium habeatur brevis HOMILIA ad illustranda mysteria potissima, quae hac Missa recoluntur, institutio scilicet sacrae Eucharistiae et Ordinis sacerdotalis, necnon et mandatum Domini de caritate fraterna. ‘Credo’ hodie non dicitur. Post homiliam proceditur, ubi ratio pastoralis id suadeat, ad lotionem pedum. Praefatio, Sanctus et Benedictus dicuntur more consueto. Dicitur autem praefatio de sancta Cruce. Ad triplex ‘Agnus Dei’, ter respondetur ‘miserere nobis’. Osculum pacis hodie non datur, et omittitur oratio ‘Domine, Iesu Christe’. Communione fidelium peracta, pyxis vel pyxides deponuntur super corporale. Celebrans procedit ad ablutionem calicis et digitorum, recitans solitas orationes. Omnibus sic absolutis, Missa prosequitur more solito; sed celebrans genuflectit, quandocumque ad medium altar is accedit, vel ab eo recedit, vel transit ante Sacramentum: et cum dicit ‘Dominus vobiscum’, non vertit se ad populum in medio altaris, ne terga vertat Sacramento, sed a latere Evangelii. Loco ‘Ite, Missa est’, hodie cantatur ‘Benedicamus Domino’, et dicitur ‘Placeat tibi, sancta Trinitas’, more solito. Benedictio et ultimum Evangelium sancti Ioannis hodie omittuntur; celebrans autem et ministri sacri deponunt manipulum, celebrans vero etiam planetam, et accipit pluviale albi coloris et fit solemnis translatione. In Missis lectis, quae ab Ordinario loci celebrari permittuntur, Missa terminatur more solito. Feria Sexta In Passione Et Morte Domini (I classis) RG: 472 Solemnis Actio liturgica celebranda est horis postmeridianis, et quidem circa horam tertiam; si vero ratio pastoralis id suadeat, inchoari potest inde a meridie, vel tardiori hora, non autem ultra horam nonam serotinam. Privata Actionis liturgicae celebratio interdicitur. Ante lectionem Evangelii non dicitur ‘Dominus vobiscum’ et non signatur liber, nec singatur persona legens (cantans). Post cantum vel lectionem historiæ passionis Domini, non respondetur ‘Laus tibi, Christe’ et celebrans non osculatur librum, nec incensatur; Hoc die sacra Communio fidelibus distribui potest unice inter solemnem Actionem liturgicam postmeridianam, exceptis iis, qui in periculo mortis sunt constituti. Altare omnino nudum sit: sine cruce, sine candelabris, sine tobaleis. 9.6. TEMPUS PASCHALE 157 Color paramentorum usque ad Communionem exclusive niger est, a Comunione violaceus. Ad «orationes solemnes» adhibetur pluviale. Totum vero ‘Pater noster’, cum sit precatio ad Communionem, omnes praesentes, clerici et fideles, una cum celebrante, solemniter, graviter et distincte recitant, lingua latina addito quoque ab omnibus ‘Amen’. Ante Communionem fidelium diaconus facit confessionem, celebrans dat absolutionem. RG: 132a RG: 130c RG: 135f Sabbatum sanctum (I classis) 9.6 Tempus Paschale Tempore paschali, antiphonae ad Offertorium additur ‘Alleluia’. A Missa Vigiliae paschalis usque ad Missam vigiliae Pentecostes exclusive adhibetur color paramentorum albus. 9.6.1 RG: 478 RG: 119b Tempus Paschatis Praefatio paschalis dicitur tamquam propria in Missis de Tempore a Missa Vigiliae paschalis usque ad vigiliam Ascensionis Domini. RG: 489a Missa solemnis vigiliæ paschalis (I classis) Color paramentorum est albus. Ommittuntur psalmus ‘Iudica me, Deus’ et confessione. Celebrans facta debita altari reverentia statim illud ascendet, osculat et incensat more solito. Deest antiphona ad Introitum. Finitis a choro ‘Kyrie, eleison’ celebrans incipit solemniter ‘Gloria in excelsis’, et pulsantur campanae ac discooperiuntur imagines. Pulsatio campanarum hoc modo fiat: RG: 119b RG: 424d RG: 427 RG: 431c 1. In locis, in quibus una tantum habetur ecclesia, campanae pulsentur hora, qua dicti hymni incipit cantus. 2. In locis autem, ubi plures ecclesiae exstant, sive in omnibus eodem tempore sacrae caeremoniae peragantur, sive tempore di verso, campanae omnium ecclesiarum eiusdem loci pulsentur una cum campanis ecclesiae cathedralis, vel matricis aut principalis. In dubio quaenam ecclesia in loco sit matrix aut principalis, adeatur Ordinarius loci. Postea celebrans dicit ‘Dominus vobiscum’, orationem et lecta est Lectio. Finita Epistola, celebrans incipit ‘Alleluia’, Et totum decantat ter, elevando vocem gradatim: et omnes post quamlibet vicem, in eodem tono, repetunt illud idem. Ad Evangelium non portantur luminaria, sed tantum incensum: petitur benedictio, et alia fiunt de more. Non dicitur ‘Credo’, sed finito Evangelio celebrans dicit: ‘Dominus vobiscum’, postea: ‘Oremus’. Deest antiphona ad Offertorium. Ad dicitur ‘Gloria Patri’. Praefatio paschalis, quae dicitur tamquam propria in Missis de Tempore a Missa Vigiliae paschalis usque ad vigiliam Ascensionis Domini inclusive, et RG: 476a RG: 477 158 RG: 510d CAPUT 9. PROPRIUM DE TEMPORE tamquam de Tempore in ceteris Missis, quae eodem tempore celebrantur, et praefatione propria carent. Infra Actionem Communicantes, et Hanc propria. Dicitur ‘Pax Domini sit semper vobiscum’, sed pacis osculum non datur. ‘Agnus Dei’ non dicitur: et, omissa oratione ‘Domine, Iesu Christe, qui dixisti’, dicuntur ceterae orationes consuetae ‘Domine, Iesu Christe, Fili Dei vivi’, et ‘Perceptio Corporis tui’. Non dicitur ultimum Evangelium. Dominica Resurrectionis (I classis cum octava I classis) RG: 475d RG: 501 RG: 507b Post ‘Alleluia’ dicitur sequentia paschalis, quae dicitur usque ad sabbatum in albis inclusive. Hodie et per octavam dicitur ‘Credo’. Praefatio paschalis, in qua dicitur: ‘Te quidem, Domine, omni tempore, sed in hac potissimum die’. Infra Actionem Communicantes et Hanc igitur propria. Et sic dicitur usque ad sabbatum in albis inclusive. Post ‘Dominus vobiscum’ additur ad ‘Ite, Missa est’ et ad responsum bis ‘Alleluia’. Et sic dicitur usque ad sabbatum in albis inclusive, in Missis de Tempore. Feriae in octava Pachatis Sabbato in albis (I classis) Ab hac die usque ad sabbatum Quatuor Temporum Pentecostes inclusive, in omnibus Missis, non dicitur graduale, sed quattuor ‘Alleluia’ cum duobus versibus, in vigilia autem Pentecostes et post quamlibet lectionem in sabbato Quattuor Temporum eiusdem, unum ‘Alleluia’ dicitur cum unico versu. Dominica in Albis in Octava Paschatis (I classis) Dicitur ‘Gloria in excelsis’ in hac et sequentibus dominicis post Pascha, etiam quando infra hebdomadam adhibetur Missa dominicae praecedentis. Praefatio paschalis, in qua dicitur: ‘in hoc potissimum gloriosius praedicare’. Dominica II – V post Pascha (II classis) Praefatio paschalis, in qua dicitur: ‘in hoc potissimum gloriosius praedicare’. In Litaniis maioribus et minoribus RG: 130a PR: 10.7 Ad processionem et Missam in Litaniis maioribus et minoribus adhibetur color violaceus. Litaniae maiores assignatae sunt diei 25 aprilis; si vero eo die occurrit dominica Paschatis vel feria II post Pascha, transferuntur in sequentem feriam III. Litaniae minores seu Rogationes, per se, assignantur feriis II, III et IV ante festum Ascensionis Domini. Ordinariis autem locorum facultas tribuitur eas transferendi ad alios tres dies continuos magis opportunos, iuxta regionum diversitatem aut consuetudinem aut necessitatem. 9.6. TEMPUS PASCHALE 159 In Litaniis maioribus statio ad S. Petrum. Et in minoribus ante Ascensionem: feria II Rogationum, statio ad S. Mariam maiorem; feria III, statio ad S. Ioannem in Laterano; feria IV, statio ad S. Petrum. Iuxta ecclesiarum et locorum consuetudines et condiciones, cuius rei iudex est Ordinarius loci, his diebus fit processio, in qua dicuntur Litaniae Sanctorum (quae tamen non duplicantur) cum suis precibus. Si autem processio fieri nequeat, locorum Ordinarii peculiares supplicationes instituant, in quibus dicantur Litanise Sanctorum et aliae preces in processione fieri solitae. In Litaniis tam maioribus quam minoribus, in ecclesiis in quibus fit processio vel, de mandato Ordinarii loci, peculiares celebrantur supplicationes, dicitur, tamquam votiva II classis, Missa de Rogationibus. Missa Rogationum, vel Missa diei quae locum tenet Missae votivae impeditae, habetur tamquam pars totius actionis liturgicae, et dicitur regulariter expleta processione. Convenit autem ut Missa de Rogationibus dicatur etiam post peculiares supplicationes, quae locum tenent processionis, etsi horis vespertinis peragantur. In Missa, quae processionem vel alias supplicationes sequitur, omittuntur psalmus ‘Iudica me, Deus’ cum sua antiphona, necnon confessio cum absolutione, versibus sequentibus atque orationibus ‘Aufer a nobis’ et ‘Oramus Te, Domine’. Celebrans igitur, cum ad altare accesserit, statim illud ascendit et osculatur in medio. Aliae Missae de Rogationibus prohibentur. In hac Missa non dicitur ‘Gloria in excelsis’. RG: 424e In vigilia Ascensionis (II classis) Dicitur ‘Gloria in excelsis’. Praefatio paschalis. 9.6.2 Tempus Ascensionis In Ascensione Domini (I classis) Dicto Evangelio, exstinguitur cereus paschalis. ‘Credo’. Praefatio de Ascensione Domini, quae dicitur tamquam propria in Missa de Ascensione Domini, et tamquam de Tempore a feria VI post Ascensionem usque ad feriam VI ante vigiliam Pentecostes, in Missis quae praefatione propria carent. ‘Communicantes’ vero proprium de Ascensione Domini dicitur tantum in ipso die festo Ascensionis. Diebus a feria VI post Ascensionem usque ad feriam VI ante vigiliam Pentecostes inclusive, dicitur Missa de festo Ascensionis, cum ‘Gloria in excelsis’ et praefatione de Ascensione, sine ‘Credo’ et Communicantes proprio. RG: 76b RG: 490 Dominica post Ascensionem (II classis) ‘Credo’, praefatio de Ascensione Sabbato in vigilia Pentecostes (I classis) A Missa vigiliae Pentecostes usque ad Nonam sabbati sequentis color paramentorum ruber est. RG: 123 160 RG: 493 CAPUT 9. PROPRIUM DE TEMPORE Dicitur ‘Gloria in excelsis’, post versum non repetitur ‘Alleluia’, sed immediate sequitur . Non dicitur ‘Credo’. Praefatio de Spiritu Sancto, quae dicitur tamquam propria in Missis de Tempore a vigilia Pentecostes usque ad subsequens sabbatum inclusive, necnon in Missis votivis de Spiritu Sancto; et tamquam de Tempore in ceteris Missis, quae celebrantur eodem tempore, et praefatione propria carent. Infra Actionem ‘Communicantes’ et ‘Hanc igitur’ igitur propria, quae item dicuntur usque ad sequens sabbatum inclusive. 9.6.3 Octava Pentecostes Dominica Pentecostes (I classis cum octava I classis) RG: 475d RG: 493 RG: 501 Sequentia dicitur cotidie usque ad sequens sabbatum inclusive. Hodie et per octavam dicitur ‘Credo’. Praefatio de Spiritu Sancto, ‘Communicantes’ de Pentecoste et ‘Hanc igitur’ de Pentecoste. Feria II, III et V infra Octavam Pentecostes (I classis) RG: 493 Praefatio de Spiritu Sancto, ‘Communicantes’ de Pentecoste et ‘Hanc igitur’ de Pentecoste. Feria IV Quattuor Temporum Pentecostes (I classis) AP: 4.2 RG: 493 Quattuor Tempora Pentecostes celebrantur IV, VI et sabbato post dominicam Pentecostes. Post ‘Kyrie, eleison’ dicitur ‘Oremus’, sine ‘Flectamus genua’. Precedens [prima] oratio sine ‘Flectamus genua’ sumitur ad commemorationem hanc feriam IV. ‘Gloria in excelsis’ dicitur post primam lectionem, est postea ‘Dominus vobiscum’. Orationi ante secundam lectionem additur altera oratio sub unica conclusione forte dicenda. Dicitur sequentia. Praefatio de Spiritu Sancto, ‘Communicantes’ de Pentecoste et ‘Hanc igitur’ de Pentecoste. Feria VI Quattuor Temporum Pentecostes (I classis) RG: 493 Praefatio de Spiritu Sancto, ‘Communicantes’ de Pentecoste et ‘Hanc igitur’ de Pentecoste. Sabbato Quattuor Temporum Pentecostes (I classis) Forma Missæ longior Hæc forma adhibenda est in Missis conventualibus et in Missa, in qua Ordines conferuntur; in ceteris Missis adhiberi potest fora brevior. In sabbato Quattuor Temporum Missa, in qua Ordines conferuntur, dicenda est de sabbato, et in ea additur oratio ritualis «In collatione Ordinum» sub 9.7. TEMPUS PER ANNUM POST PENTECOSTEN 161 unica conclusione cum oratione quæ sequitur ‘PaxVobis’, et omittuntur omnes commemorationes. Post ‘Kyrie, eleison’ dicitur ‘Oremus’ tantum, sine ‘Flectamus genua’, et similiter ad orationem sequentes. Precedens [prima] oratio sumitur ad commemorationem sabbatum Quattuor Temporum. Orationi ante ultimam lectionem (Rom. 5, 1-5) additur altera oratio sub unica conclusione forte dicenda. In fine sequentiae non dicitur ‘Alleluia’. ‘Credo’. Praefatio de Spiritu Sancto, ‘Communicantes’ de Pentecoste et ‘Hanc igitur’ de Pentecoste. Post Missam exspirat tempus paschale. Forma Missæ brevior Hæc forma adhiberi potest extra Missam conventualem et Missam, in qua Ordines conferuntur. Post ‘Kyrie, eleison’ dicitur ‘Oremus’ tantum, sine ‘Flectamus genua’. Precedens [prima] oratio sine ‘Flectamus genua’ sumitur ad commemorationem feriam IV Quattuor Temporum. ‘Gloria in excelsis’ dicitur post primam lectionem, est postea ‘Dominus vobiscum’. Orationi ante secundam lectionem additur altera oratio sub unica conclusione forte dicenda. ‘Credo’. Praefatio de Spiritu Sancto, ‘Communicantes’ de Pentecoste et ‘Hanc igitur’ de Pentecoste. Post Missam exspirat tempus paschale. 9.7 RG: 127b RG: 494b RG: 17c RG: 494a Missa dominicae primae post Pentecosten Haec Missa dicenda est diebus ferialibus huius hebdomadae. Non dicitur ‘Gloria in excelsis’. Non dicitur ‘Credo’. Praefatio communis. 9.7.3 RG: 493 In Festo SS.mæ Trinitatis (I classis) Non fit commemoratio dominicae. Praefatio de SS.ma Trinitate. 9.7.2 RG: 468 Tempus per annum post Pentecosten A feriam II post dominicam I post Pentecostes usque ad sabbatum ante Adventum color paramentorum viridis est. Praefatio de Sanctissima Trinitate. 9.7.1 RG: 493 In Festo SS.mi Corporis Christi – Feria V post festum SS.mæ Trinitatis (I classis) Dicitur sequentia ‘Lauda Sion’. RG: 498 162 CAPUT 9. PROPRIUM DE TEMPORE ‘Credo’. Praefatio communis. Septem sequentibus diebus, ubi fit processio, permittuntur duae Missae de Ssma Eucharistia, ad modum Missae votivae II classis. 9.7.4 RG: 18 Dominicae secunda usque ad ultimam post Pentecosten (II classis) Dicitur ‘Gloria in excelsis’ in omnibus dominicis post Pentecosten; non dicitur autem in diebus ferialibus, quando adhibetur Missa dominicae praecedentis. ‘Alleluia’ dicitur cum suo versu post graduale in omnibus dominicis post Pentecosten, etiam si Missa dominicae in feriis adhibetur. ‘Credo’. Praefatio de SS.ma Trinitate. Si dominica XXIII a superveniente dominica ultima post Pentecosten impediatur, omittitur. Si dominicae post Pentecosten fuerint plures quam XXIV, tunc post XXIII resumuntur Missae dominicarum, quae superfuerunt post Epiphaniam, iuxta ordinem qui in rubricis invenitur. Et ultimo loco semper ponitur Missa dominicae XXIV. 9.7.5 Feria Sexta Post Dominicam II Post Pentecosten In Festo Sacratissimi Cordis Iesu (I classis) ‘Gloria in excelsis’, ‘Credo’. Praefatio de SS.mo Corde Iesu. 9.7.6 RG: 109d Post ‘Kyrie, eleison’ dicitur ‘Oremus’, ‘Flectamus genua’, ‘Levate’ Prima oratio sine ‘Flectamus genua’ sumitur ad commemorationem feriam IV Quattuor Temporum. Ante ultimam orationem dicitur ‘Dominus vobiscum’. 9.7.7 AP: 4.2 RS: 6.5, n. 4 RG: 498 Feria quarta Quattuor Temporum septembris (II classis) Feria sexta Quattuor Temporum septembris (II classis) Quattuor Tempora Quadragesimae celebrantur IV, VI et sabbato post tertiam dominicam septembris. Quoties dicenda sunt verba ‘Flectamus genua’, ‘Levate’, proferenda sunt in Missa solemni a diacono, in ceteris Missis a celebrante; et post ‘Flectamus genua’ omnes, una cum celebrante, flexis genibus, per aliquod temporis spatium in silentio orant; dicto ‘Levate’, omnes surgunt, et celebrans dicit orationem. Prima oratio sine ‘Flectamus genua’ sumitur ad commemorationem feriam IV Quattuor Temporum. Præfatio communis. 9.7. TEMPUS PER ANNUM POST PENTECOSTEN 9.7.8 163 Sabbato Quattuor Temporum septembris (II classis) Forma Missæ longior Hæc forma adhibenda est in Missis conventualibus et in Missa, in qua Ordines conferuntur; in ceteris Missis adhiberi potest fora brevior. In sabbato Quattuor Temporum Missa, in qua Ordines conferuntur, dicenda est de sabbato, etiam festo I vel II classis occurente, et in ea additur oratio ritualis «In collatione Ordinum» sub unica conclusione cum oratione quæ sequitur ‘Dominus vobiscum’, et omittuntur omnes commemorationes, nisi sint privilegiatæ. Prima oratio sine ‘Flectamus genua’ sumitur ad commemorationem sabbati Quattuor Temporum. Forma Missæ brevior Hæc forma adhiberi potest extra Missam conventualem et Missam, in qua Ordines conferuntur. Prima oratio sine ‘Flectamus genua’ sumitur ad commemorationem feriam IV Quattuor Temporum. RG: 109d RG: 468 164 CAPUT 9. PROPRIUM DE TEMPORE Caput 10 Proprium sanctorum 10.1 Die 8 decembris – In Conceptione Immaculata BMV (I classis) De occurentia cum dominica Adventus vide rubricam n. 15. Fit commemoratio feriae. Praefatio de BMV: ‘Et te in Conceptione Immaculata’. 10.2 Die 25 ianuarii – Conversionis S. Pauli Ap. (III classis) Fit commemoratio S. Petri Apostoli sub unica conclusione. Praefatio de Apostolis. 10.3 Die 2 II – In Purificatione Beatae Mariae Virginis (II classis) Festum Purificationis beatae Mariae Virginis habetur tamquam festum Domini. 10.3.1 RG: 15 RG: 109e RG: 495 De benedictione et processione Sacerdos indutus pluviali albo, vel sine casula, cum ministris similiter indutis, procedit ad benedicendas candelas, in medio ante altare, vel ad latus Epistolae positas, et ipse, ibidem stans versus ad altare, dicit [orationes] manibus iunctis in tono feriali. Finitis orationibus, celebrans ponit incensum in thuribulo: deinde ter aspergit candelas aqua benedicta, dicendo antiphonam ‘Asperges me’, sine cantu et sine psalmo: et ter adolet incenso. Turn dignior ex clero accedit ad altare, et ab eo celebrans accipit candelam, non genuflectens. Postea celebrans stans in medio ante altare, versus ad populum, distribuit candelas, primum digniori, a quo ipse acceperat; deinde diacono et subdiacono parat is, et aliis clericis singulatim per ordinem, ultimo 165 RG: 110b RG: 497 166 CAPUT 10. PROPRIUM SANCTORUM laicis: omnibus genuflectentibus, exceptis Praelatis, si adsint. Et cum inceperit distribuere candelas, a choro cantatur [antiphona]. [Finita oratione,] Primo celebrans ponit incensum in thuribulo: postea diaconus, vertens se ad populum, dicit: ‘Procedamus in pace’. Et chorus respondet: ‘In nomine Christi. Amen.’ Praecedit thuriferarius cum thuribulo fumigante: deinde subdiaconus paratus, deferens crucem, medius inter duos acolythos cum candelabris accensis: sequitur clerus per ordinem, ultimo celebrans cum diacono a sinistris, omnes cum candelis accensis in manibus: et cantantur antiphonae. Si candelarum benedictio et processio, ob defectum ministrorum sacrorum, forma solemni fieri nequeat, licet formam simplicem adhibere, etiam absque cantu, dummodo tres saltern ministrantes celebranti inserviant. 10.3.2 RG: 424a RG: 484a RG: 495 Finita processione, celebrans et ministri accipiunt paramenta pro Missa. In Missa, quae benedictionem candelarum sequitur, omittuntur psalmus ‘Iudica me, Deus’, cum sua antiphona, necnon confessio cum absolutione, versibus sequentibus atque orationibus ‘Aufer a nobis’ et ‘Oramus Te, Domine’. Sacerdos igitur, cum ad altare accesserit, statim illud ascendit et osculatur in medio. Candelae in manibus tenentur ad Evangelium et toto Canone. Praefatio de Nativitate. 10.4 RG: 110b RG: 109e RG: 475e RG: 497 RG: 96a RG: 109e RG: 475b RG: 495 RG: 518b Die 22 februarii – Cathedrae S. Petri Ap. (II classis) Fit commemoratio S. Pauli Apostoli sub unica conclusione. Tempore quadragesimali fit commemoratio feriae. Dicitur ‘Credo’. Praefatio de Apostolis. 10.5 Die 25 martii – In Annuntiatione BMV (I classis) Festum Annuntiationis B. Mariae Virginis, quando est transferendum post Pascha, transfertur, tamquam in sedem propriam, in feriam II post dominicam in albis. Tempore quadragesimali fit commemoratio feriae. Dicitur ‘Credo’. Praefatio de BMV: ‘Et te in Annuntiatione’.Ad genuflectendum in Missa confer n. 518 b. 10.6 RG: 109e De Missa Feria VI post dominicam I Passionis – Semptem Dolorum Beatae Mariae Virginis (commemoratio) Hodie, ubi peculiaria pietatis exercitia in honorem beatae Mariae Virg. Matris dolorosae peraguntur, permittuntur duae Missae festivae de septem Doloribus beatae Mariae Virginis. Fit commemoratio feriae. Dicitur sequentia ‘Stabat Mater’. Praefatio de 10.7. DIE 25 IV – S. MARCI EVANGELISTAE, LITANIAE MAIORES (II CLASSIS)167 BMV: ‘Et te in Transfixione’. 10.7 Die 25 IV – S. Marci Evangelistae, Litaniae maiores (II classis) Ad processibnem dicitur Missa de Rogationibus, ut habetur suo loco in Proprio de Tempore (9.6.1), et, si contingat transferri festum S. Marci, non tamen transfertur processio, nisi quando praedictum festum dominica Paschatis vel feria II post Pascha occurrit; tunc enim in feriam III sequentem transferatur. Fit commemoratio Rogationum. Praefatio de Apostolis. 10.8 Die 24 VI – Nativitatis Sancti Ioannis Baptistae (I classis) Dicuntur ‘Gloria in excelsis’ et ‘Credo’. Praefatio communis. 10.11 Die 28 VI – In vigilia Ss. Petri et Pauli App. (II classis) Adhibetur color violaceus paramentorum. Non dicitur ‘Gloria in excelsis’, non dicitur ‘Credo’. Praefatio communis. 10.12 Die 29 VI – Ss. Petri et Pauli App. (I classis) Dicuntur ‘Gloria in excelsis’ et ‘Credo’. Praefatio de Apostolis. 10.13 RG: 497 RG: 496 Die 23 VI – Vigilia Nativitatis S. Ioannis Baptistae (II classis) Adhibetur color violaceus paramentorum. Non dicitur ‘Gloria in excelsis’, non dicitur ‘Credo’. Praefatio communis. 10.10 PR: 9.6.1 Die 1 V – Sancti Ioseph Opificis (I classis) Praefatio de S. Ioseph: ‘Et te in Solemnitate’. 10.9 RG: 495 Die 30 VI – Commemoratio S. Pauli Apostoli Fit commemoratio S. Petri Apostoli sub unica conclusione. Praefatio de Apostolis. RG: 128d RG: 432b RG: 476b RG: 498 RG: 431b RG: 475b RG: 498 RG: 128d RG: 432b RG: 476b RG: 498 RG: 431b RG: 475b RG: 497 RG: 110b RG: 497 168 CAPUT 10. PROPRIUM SANCTORUM 10.14 RG: 431b RG: 475b RG: 487a Dicuntur ‘Gloria in excelsis’ et ‘Credo’. Praefatio de Sancta Cruce. 10.15 RG: 498 Die 15 IX – Septem Dolorum BMV (II classis) Fit commemoratio S. Nicomedis Martyris. Dicitur sequentia ‘Stabat Mater dolorosa’. Praefatio de de BMV: ‘Et te in Transfixione’. 10.20 RG: 17 RG: 431b RG: 475b RG: 492 Die 15 VIII – In Assumptione BMV (I classis) Dicuntur ‘Gloria in excelsis’ et ‘Credo’. Praefatio de de BMV: ‘Et te in Assumptione’. Dominicis celebratur missa de Assumptione et commemoratur dominica. 10.19 RG: 495 Die 14 VIII – Vigilia Assumptionis B. Mariae Virginis (II classis) Non dicitur ‘Gloria in excelsis’, non dicitur ‘Credo’. Fit commemoratio S. Eusebii Confessoris. Praefatio communis. 10.18 RG: 495 RG: 111a RG: 109a Die 9 VIII – Vigilia S. Laurentii (III classis) Non dicitur ‘Gloria in excelsis’, non dicitur ‘Credo’. Fit commemoratio S. Romani Martyris. Praefatio communis. 10.17 RG: 31 RG: 432b RG: 476b RG: 498 In Transfiguratione D. N. I. C. (II classis) Fit commemoratio Ss. Xysti II Papae (nomen sancti dicitur in Canone), Felicissimi et Agapiti Martyrum. Praefatio communis. 10.16 RG: 32 RG: 432b RG: 476b RG: 498 Die 1 VII – Pretiosissimi Sanguinis D. N. I. C. (I classis) Dominica ultima octobris – Festum Domini nostri Iesu Christi Regis (I classis) Non fit commemoratio dominicae. Dicuntur ‘Gloria in excelsis’ et ‘Credo’. Praefatio propria (de D. N. I. C. Rege). 10.21. DIE 1 XI – OMNIUM SANCTORUM (I CLASSIS) 10.21 169 Die 1 XI – Omnium Sanctorum (I classis) Adhibetur color albus.Dicuntur ‘Gloria in excelsis’ et ‘Credo’. Praefatio communis. Dominicis: Fit commemoratio dominicae. Praefatio de SS. Trinitate 10.22 Die 2 XI – In Commemoratione Omnium Fidelium Defunctorum (I classis) Die 2 novembris vel, si in dominicam incident, die 3 sequenti. De Missis in die Commerationis omnium Fidelium defunctorum – vide rubricarum numeros 403 et sequentes. Color paramentorum niger est. Sed in Missis quae celebrantur tempore expositionis Ssmi Sacramenti pro oratione Quadraginta Horarum adhibetur color violaceus. Hoc die quivis sacerdos tres Missas celebrare potest. De agendis, si sacerdos eodem die duas vel tres Missas celebret, Ritum servandum in celebratione Missae n. 14. Qui unam dumtaxat Missam celebrat, primam legit: eandem adhibet qui Missam cum cantu celebrat, facta ei potestate anticipandae secundae ac tertiae. Cum quis tres Missas sine intermissione celebrat, sequentiam dicere debet tantum in Missa principali, secus in prima Missa; in ceteris Missis, nisi sint in cantu, eam omittere potest. De his quae omittuntur in Missa defunctorum vide Ritum servandum n. 13. Non dicuntur ‘Gloria in excelsis’ et ‘Credo’. Dicitur sequentia ‘Dies irae’. Praefatio defunctorum. In fine Missae, dicto ‘Dominus vobiscum’, dicitur: ‘Requiescant in pace’. R. Amen. Non datur benedictio: sed, dicto secreto ‘Placeat tibi, sancta Trinitas’, etc., et osculato altari, legitur Evangeliium S. Ioannis ‘In principio erat Verbum’, etc, ut moris est. Debet sacerdos ante sequentes Missas confessionem dicere. Intra octiduum a die Commemorationis omnium Fidelium defunctorum inclusive computandum, omnes Missae, quae applicantur pro omnibus vel quibusdam defunctis, dici possunt de requie, adhibita Missa «cotidiana» cum oratione convenienti. (RG 422) RG: 431b RG: 475b RG: 498 RG: 111a RG: 494b PR: 96b RG: 403 RG: 132b RG: 130d RS: 6.14 RS: 6.13 RG: 499 RG: 422 Index rerum notabilium rosaceus, 34, 145, 152 rubeus, 32, 33, 154 violaceus, 32, 33, 62, 65, 78, 145, 151, 152, 154, 157, 158, 169 viridis, 32, 33, 150, 161 commemoratio, 15, 17, 18, 20, 23, 25, 28, 30, 31, 58, 62, 145–153, 160–163, 166 dominicae, 31 dominicae non dicitur, 16–18, 145, 149, 150, 161, 168 inseparabilis, 30 omnium fidelium defunctiorum, 16, 29, 40 ordinaria, 30, 31 privilegiata, 30, 31 Communicantes, 148, 155 Benedicamus Domino, 86–88, 131–133, de Ascensione, 159 156 de Epiphania, 149 benedictio de Nativitate, 147–149 non dicitur, 156, 169 de Paschate, 158 Breviarium, 15, 21, 23 de Pentecoste, 160, 161 Completorium, 15, 16, 18, 19, 37, 38 campana, 123, 156, 157 conclusio campanula, 125, 126, 129 sub unica conclusione, cfr. oratio candela, 165, 166 sub unica conclusione casula, 35 concurrentia, 29, 30 classis confessio, 76, 157, 166, 169 I, 15–20, 22, 23, 28, 29, 39, 59, 62, Credo, 63, 65, 88, 90, 118, 120, 121, 67, 145–149, 151–163, 165–169 133, 145–150, 152, 154–162, II, 15–20, 22, 23, 29–31, 39, 59, 62, 166–169 64, 145–153, 158, 159, 162, dicitur, 145, 152, 154, 159, 161, 163, 165–168 162, 166 III, 15, 17–20, 22, 29, 31, 59, 62, non dicitur, 133, 149, 150, 152, 64, 153, 165, 168 155–157, 159–161, 167–169 IV, 15, 17, 18, 22, 25, 31, 32, 58, crux, 153, 154, 166 62, 64, 66 dalmatica, 35 color albus, 32, 33, 147, 149, 156, 157, defectus 165, 169 dispositionis animae, 138 niger, 32, 34, 62, 157, 169 dispositionis corporis, 138 A cunctis, 82 Adventus, 16, 29, 145 Agnus Dei, 88, 155, 156, 158 non dicitur, 158 Alleluia, 77, 83, 84, 86, 87, 90, 119, 133, 145, 146, 148–150, 157, 158, 160–162 dicitur, 150, 162 non dicitur, 77, 145, 146, 149 alluvio, 139 Amen, 157 anticipatio, 38 aranea, 139 Asperges me, 165 Aufer, 77, 87, 152, 159, 166 non dicitur, 77, 152, 159, 166 170 INDEX RERUM NOTABILIUM 171 III classis, 18, 19, 29, 59 formae, 137 intentionis, 138 Immaculatae Conceptionis BMV, materiae, 135 16 ministri, 137 particulare, 19, 22 panis, 135 indultum, 19, 20, 22 vini, 136 proprium, 19 Domine, Iesu Christe, 155, 156 patroni, 20, 22 Fili Dei vivi, 158 Purificatinis BMV, 165 qui dixisti, 158 S. Familiae Iesu, Mariae, Ioseph, dominica, 15 16, 150 assignatio perpetua festorum, 16 Sanctorum et Beatorum, 20 I classis, 16, 59 Ssmae Trinitatis, 16, 161 I Passionis, 16, 24, 153 Ssmi Nominis Iesu, 16, 149 II classis, 16, 17, 19, 30, 59 tituli, 20 II Passionis, 16, 18, 154 universale, 19, 22 in albis, 16, 158 Flectamus genua, 79, 82, 87, 119, 146, Pentecostes, 16, 160 152–154, 160–163 prima Adventus, 17 prima mensis, 17 Gloria, 63, 65, 77, 87, 88, 90, 117, 118, Resurrectionis, 16, 158 133, 145, 149–153, 156–162, Dominus sit in corde, 156 167–169 Dominus vobiscum, 82–84, 87, 88, 90, dicitur, 133, 149, 150, 158–162 119, 121, 131, 132, 154, 156– non dicitur, 145, 151, 152, 159, 158, 160–162, 169 161, 162, 167–169 Gloria Patri, 46, 77, 87, 133, 153, 157 Epiphania, 16, 17, 44 non dicitur, 77, 133, 153 graduale, 145, 154, 158, 162 feria Adventus, 17, 18, 145 Hanc igitur, 86, 147, 160, 161 I classis, 17 de Paschate, 158 II classis, 17 de Pentecoste, 160, 161 III classis, 17, 18 Hebdomada Sancta, 24 IV Cinerum, 17, 131 hiems, 140 IV classis, 17, 18, 25, 58 horae Passionis, 18 maiores, 37 Quadragesimae, 18 minores, 37 Quattuor Temporum, 17 Humiliate, 86, 88, 151 V in Cena Domini, 153 VI in Passione et Morte Domini, imago, 153, 157 34, 153 incensum, 157 festum incursus hostium, 139 Annuntiationis BMV, 29, 166 Ite, Missa est, 86–88, 119, 131, 133, Ascensionis Domini, 158, 159 156, 158 D. N. Iesu Christi Regis, 16 non dicitur, 133, 156 dioecesis, 20 Iube, Domine, 156 Domini I classis, 16, 17, 32 Domini II classis, 16, 19, 32, 165 Iudica, 76, 77, 87, 133, 152–154, 157, 159, 166 fundatoris, 20 I classis, 18, 19, 23, 28, 29, 39, 59 non dicitur, 77, 133, 152–154, 157, 159, 166 II classis, 19, 29, 30, 39, 59 172 Kyrie eleison, 77, 87, 90, 117–119, 154, 156, 157, 160–162 INDEX RERUM NOTABILIUM II classis, 23 Nativitatis, 23, 43, 148, 149 Paschatis, 23, 158 Laudes, 30, 35, 37, 38, 79 Pentecostes, 23–25, 160 Lavabo, 153, 157 octiduum, 58, 64, 75, 76, 169 Levate, 79, 87, 119, 146, 152, 154, 162 Oramus Te, 77, 87, 152, 159, 166 Litaniae non dicitur, 77, 152, 159, 166 maiores, 25, 34, 58, 65, 72, 158, oratio 159 sub altera conclusione, 79 minores, 25, 26, 34, 58, 65, 72, sub unica conclusione, 30, 62, 63, 158, 159 65, 70, 78–81, 146, 153, 154, Litaniae Sanctorum, 25, 26 160, 161, 163, 165–167 luminarium, 157 super populum, 152–155 XL horarum, 66 Magnificat, 45, 51, 53 Oremus, 82, 84, 86–88, 116, 119, 121, manipulum, 35 123, 127, 131, 154, 157, 160– Matutinum, 15, 18, 19, 25, 37, 38 162 Missa Pater noster, 38, 118, 157 cantata, 55 conventualis, 30, 57, 146, 152, 153, pax, 158 non datur, 155, 156, 158 160, 161, 163 PaxVobis, 119, 161 de Angelis, 71, 78 Pentecostes, 16, 17, 158 de BMV in Sabbato, 71, 78 de DNICh summo atque aeterno Perceptio Corporis tui, 158 Placeat tibi, sancta Trinitas, 131, 132, Sacerdote, 71 155, 156, 169 de Immaculato Corde BMV, 71 planeta, cfr. casula de Mysterio, 65 plicata, 35 de Rogationibus, 26, 58, 60, 62, pluviale, 35 65, 72 praecedentia, 26 de Sancto, 65 praefatio de SS.mo Corde Iesu, 71 communis, 62, 85, 145, 146, 150, defuctorum, 55, 58, 120 161, 162, 167–169 in cantu, 55, 56, 62, 73 de Apostolis, 85, 148, 165–167 lecta, 30, 32, 55, 56, 62, 73, 145, de Ascensione, 85, 159 151 de BMV, 85, 165–167 pontificalis, 35, 55 de DN Iesu Christo Rege, 85, 168 pro sponsis, 64, 65, 70 de Epiphania, 84, 149, 150 solemnis, 55 de Missa Chrismatis, 85, 155 votiva, 55, 60 de Nativitate, 84, 147–149, 166 Missale, 15, 21 de Quadragesima, 84, 151–153 Munda cor meum, 156 de sancta Cruce, 84, 153–156, 168 musca, 139 de Sanctissima Trinitate, 85, 145, 146, 150, 151, 161, 162, 169 Nona, 18, 25, 37, 57 de Sancto Ioseph, 85, 167 occurentia, 28, 30 de Spiritu Sancto, 85, 160, 161 accidentalis, 28 de SSmo Corde Iesu, 85, 162 perpetua, 29 defunctorum, 85, 169 octava, 15, 16, 23, 147, 148 paschalis, 85, 157–159 I classis, 23 Prima, 37 INDEX RERUM NOTABILIUM Procedamus in pace, 166 Paschalis, 18, 24, 156 Pentecostes, 18, 25, 57, 159 Quadragesima, 18, 29, 38, 131 S. Laurentii, 18, 168 Ss. Petri et Pauli, 18 Requescant in pace, 87, 88, 131–133, vomitus, 140 169 Rogationes, cfr. Litaniae minores ruina, 139 Septuagesima, 17 sequentia de Corpore Christi, 161 de Pentecoste, 160, 161 defunctorum, 73, 83, 169 paschalis, 158 Stabat Mater, 166, 168 Sexta, 37, 57 stola, 35 latior, 35 symbolum, 83 athanasianum, 46 syncope, 139 Te Deum, 40, 53, 77, 78 tempus clausum, 70 natalicium, 24, 58, 76, 145 paschale, 58, 145 Passionis, 38 per annum, 25 Tertia, 37, 57 tractus, 151, 152, 160 Triduum Sacrum, 24, 40, 43, 44 tunicella, 35 ultimum Evangelium, 147, 154, 169 non dicitur, 147, 154–156 venenum, 140 Vesperae, 30, 35, 37–39 I, 15, 16, 19 vigilia, 18 Ascensionis Domini, 18, 159 Assumptionis BMV, 18, 168 I classis, 18 II classis, 18, 33 III classis, 18, 33 Nativitatis Domini, 18, 43, 145, 146 Nativitatis S. Ioannis Baptistae, 18, 167 173