Presja mszyc, wektorów wirusów, w uprawach ziemniaka w latach

Konferencja Nasiennictwo i Ochrona Ziemniaka, Dźwirzyno 11-13 maja 2016 r.
Presja mszyc, wektorów wirusów, w uprawach ziemniaka w latach 20142015.
dr inż. Tomasz Erlichowski, inż. Barbara Robak, dr hab. Sławomir Wróbel
IHAR-PIB, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie, 76-009 Bonin 3
e-mail: [email protected]
Mszyce w produkcji nasiennej ziemniaka odgrywają bardzo ważną rolę jako wektory
wirusów roślinnych. Owady te przenoszą głównie wirusy Y (PVY), M (PVM), S (PVS), A
(PVA) i wirusa liściozwoju (PLRV) powodujące degradację materiałów na plantacjach
nasiennych i towarowych. Monitoring mszyc w sezonie wegetacyjnym, prowadzony od
wiosny, ma duże znaczenie dla producentów sadzeniaków gdyż pozwala na przygotowanie
ochrony i zespołu zabiegów ograniczających szerzenie się wirusów. W produkcji nasiennej w
Polsce brakuje systemu sygnalizacji (taki funkcjonuje np. w Europie Zachodniej), który w
oparciu o sieć stałych punktów obserwacyjnych, pozwalałby na monitorowanie zagrożeń
związanych z występowaniem mszyc. Dodatkowym elementem przemawiającym na korzyść
takiej sygnalizacji są obecne zmiany warunków klimatycznych i anomalie pogodowe, które
sprzyjają rozwojowi owadów.
W roku 2014 i 2015 w 8 punktach na terenie kraju prowadzono monitoring mszyc na
podstawie odłowów uskrzydlonych osobników do żółtych szalek. W 3 miejscowościach żółte
naczynia umieszczono na tzw. „poletkach mszycowych” tzn. czarnego ugoru w kształcie
kwadratu 20 x 20 m, wydzielonego wokół rosnących ziemniaków. W pozostałych
miejscowościach szalki do odłowu mszyc umieszczane były na plantacji towarowej powyżej
łanu roślin lub na skraju uprawy. Metodycznie szalki opróżniano co 2 dni robocze, wczesnym
rankiem, a odłowione mszyce uskrzydlone konserwowano w 70% alkoholu i w oznaczonych
fiolkach wysyłano do laboratorium w Boninie celem identyfikacji do gatunku.
Celem tych badań było uzyskanie informacji na temat składu gatunkowego owadów,
terminu ich migracji wiosennej oraz dynamiki liczebności w poszczególnych okresach sezonu
wegetacyjnego. Dane te pozwalają na ocenę zagrożenia plantacji nasiennych przez choroby
wirusowe. W tabeli 1 porównano w latach 2014-2015 daty odłowu pierwszych osobników
mszyc do żółtych szalek. Uwzględniono oddzielnie średnie daty odłowu 3 głównych
gatunków mszyc ziemniaczanych (Myzus persicae, Aphis nasturtii i Aphis frangulae) oraz 7
najliczniej występujących gatunków mszyc nie związanych żywicielsko z uprawą ziemniaka,
czyli tzw. mszyc „nieziemniaczanych”.
Mszyce „nieziemniaczane” mają duże znaczenie w epidemiologii wirusów
przenoszonych w sposób nietrwały (na kłujce), na przykład wirusa Y (PVY), który jest
obecnie najważniejszym wirusem ziemniaczanym. Zgodnie z wynikami wieloletnich
obserwacji ich nalot na młode rośliny ziemniaka jest w ostatnich latach dość liczny. Wczesne
pojawy mszyc są bardzo niebezpieczne dla produkcji nasiennej ziemniaka. Wschodzące
młode rośliny są znacznie podatniejsze na infekcje wirusowe niż rośliny starsze, które w
pewnym stopniu nabyły odporność związana z wiekiem rośliny. Najważniejsze jest więc
monitorowanie i sygnalizowanie pierwszych nalotów. W roku 2014 mszyce nalatujące na
ziemniaki notowano najwcześniej w miejscowościach Stare Olesno, Jadwisin i Czernikowo (1
-11 V), zaraz kilka dni później w Szyldaku i Boninie (17, 19 V), były to jednak naloty
głównie mszyc nie związanych żywicielsko z ziemniakiem, chociaż wiele z nich ma zdolność
przenoszenia wirusów nietrwałych ,głównie wirusa Y ziemniaka. Pierwsze osobniki mszyc
ziemniaczanych w roku 2014 odnotowano w Starym Oleśnie i Czernikowie, a następnie w
Boninie (22 V). W roku 2015 mszyce nalatujące na ziemniaki najwcześniej odławiano w
Szyldaku i Czernikowie a kilka dni później w Jadwisinie i Boninie. Były to jednak
pojedyncze osobniki mszyc gatunków: A.pomi (mszyca jabłoniowa), A.craccivora (mszyca
grochodrzewowo-lucernowa) lub R. insertum (mszyca owocowo-zbożowa). Kilka dni później
pojawiła się mszyca burakowa (Aphis fabae), która była w 2015 r. najliczniejszym gatunkiem
mszyc nieziemniaczanych w większości analizowanych miejscowości. W wielu doniesieniach
literaturowych mszyca burakowa (A. fabae) jest ważnym wektorem PVY ziemniaka,
szczególnie przy dużym nasileniu i liczbie owadów na wiosnę. Ogólnie liczebność mszyc w
roku 2015 była wyższa niż w 2014, jednak na tle wielolecia kształtowała się na niskim
poziomie. Od kilkunastu lat daje się zaobserwować trend, że po systematycznym narastaniu
poziomu liczebnego następuje gwałtowny spadek populacji mszyc.
W bieżącym roku 2016 informacje na temat odłowów mszyc na plantacjach ziemniaka w
różnych punktach kraju w sezonie wegetacyjnym będzie można śledzić na bieżąco na stronie
http://ziemniak-bonin.pl/monitoring/mapa-mszyc, gdzie dane będą aktualizowane raz w
tygodniu.
Tabela 1
Daty odłowu do żółtych naczyń pierwszych osobników 10 gatunków mszyc w okresie wiosennym
w latach 2014 i 2015 w 8 miejscowościach
Miejscowości
Gatunek
mszycy
Bonin
Szyldak
Stare
Jadwisin
Olesno
2014
2015
2014
2015
2014
2015
M. persicae
22.05
26.06
6.06
13.07
12.05
A. nasturtii
6.06
26.06
19.05
25.05
A. frangulae
6.06
x
29.06
A. fabae
20.05
20.05
C. aegopodii
19.05
C. theobaldi
Wodzierady
Czernikowo
Drogosze
Szymankowo
2014
2015
2014
2015
2014
2015
2014
2015
18.05
11.06
5.06
30.05
1.06
7.07
x
x
22.06
19.05
20.05
6.06
25.05
2.07
29.05
11.06
1.06
x
10.06
15.07
x
8.06
x
x
x
x
11.07
6.07
x
15.07
17.05
15.05
1.05
11.05
28.05
18.05
16.05
13.05
13.06
1.06
18.06
8.06
20.05
24.05
29.05
12.05
11.05
30.05
22.05
9.05
18.05
9.05
1.06
28.05
12.06
20.05
x
19.05
29.05
6.06
10.06
x
x
x
27.05
21.05
x
x
26.06
x
3.07
18.05
18.05
27.06
11.05
x
15.06
x
8.06
7.07
12.06
x
15.06
B. helichrysi
20.05
29.05
19.05
22.05
5.05
25.05
9.06
18.05
2.06
13.05
21.05
12.06
20.06
10.06
H. lactucae
29.06
20.05
5.07
22.05
7.07
25.05
16.06
22.05
4.07
18.05
x
1.06
27.06
24.06
C. galeopsidis
22.05
26.06
x
x
16.07
15.05
x
18.05
x
25.05
7.07
6.07
x
24.06
Data średnia dla
mszyc
„ziemniaczanych”
1.06
26.06
8.06
27.06
16.05
26.05
8.06
30.05
16.06
30.05
30.06
18.06
x
26.06
Data średnia dla
mszyc
„nieziemniaczanych”
27.05
4.06
27.05
22.05
6.06
20.05
5.06
24.05
31.05
22.05
8.06
6.06
16.06
17.06
5
22
12
36
-21
6
3
6
16
8
22
12
-
9
R. padi
Różnica w dniach
x - mszyce nie wystąpiły