Pełny tekst - Wydawnictwa NIZP-PZH

ROCZN. PZH , 2000, 51, NR 1, 53-61
54
В. Drzewiecka, J. Sinkiewicz
skuteczności procesu uzdatniania wody do picia i na potrzeby gospodarcze, gdyż inne
stosow ane m etody nie zawsze dają zadaw alające efekty [14].
N aturalnym rezerw uarem tych bakterii są zwierzęta, zarów no dzikie jak i hodow lane
[1, 11]. D o wód powierzchniowych C am pylobacter dostaje się głównie z kałem dzikiego
ptactwa. T em p eratu ra ciała większości ptaków 42°C jest równocześnie tem peraturą
optym alną dla nam nażania się bakterii z rodzaju C am pylobacter. K apperund [11] stw ier­
dził, że w m ikroflorze wyizolowanej z kału ptaków średnio aż 28% stanowi C a m p ylo ­
bacter (Salm onella stanowi jedynie 0 ,8 % m ikroflory fekalnej ptaków ).
Z epidem iologicznego punktu w idzenia największe znaczenie m ają 3 gatunki: C.
je ju n i, С. coli i C. lari, z których pierwszy wywołuje ok. 90% zachorow ań i stał się
powszechnym patogenem człowieka. Pierwsze dwa gatunki są też najczęściej spotykane
w przew odach pokarm owych większości zwierząt dzikich i hodowlanych, a zwłaszcza
ptaków [3, 9, 18, 19].
W polskim piśm iennictwie niewiele jest doniesień o występowaniu Cam pylobacter
w wodzie [14, 18]. D oceniając rolę wody jako drogi przenoszenia i rozpowszechniania
bakterii pochodzenia jelitow ego podjęto badania, których celem było rozpoznanie
sytuacji co do częstości występowania bakterii z rodzaju C am pylobacter na terenie
województwa bydgoskiego, w wodach powierzchniowych wykorzystywanych do organi­
zowania kąpielisk oraz ujm owania wody na potrzeby wodociągowe.
M ATERIAŁ I METODYKA BADAŃ
Przebadano 52 jeziora w miejscach wykorzystywanych do kąpieli oraz 2 rzeki - Brdę i Wdę
w miejscach ujmowania wody dla wodociągu publicznego w Bydgoszczy i zakładowego w Swieciu
n. Wisłą. Na rye. 1 zaznaczono zbiorniki wodne, z których pobierano próbki wody.
Próbki wody pobierano z częstotliwością 1-9 razy, w okresie od miesiąca kwietnia do sierpnia
1997 r. Z ujęć wodnych próbki pobierano już od miesiąca stycznia. Ogółem przebadano 132
próbki wody, w tym 13 z ujęć wodociągowych.
Równolegle z badaniami w kierunku wykrywania bakterii z rodzaju Campylobacter wykony­
wano mikrobiologiczną analizę sanitarną wody. Analiza ta obejmowała oznaczenie ogólnej liczby
bakterii na agarze odżywczym w temperaturze 20°C i 37°C tzw. metodą płytkową oraz bakterii
grupy coli i bakterii grupy coli typu kałowego m etodą fermentacyjną (NPL). Oznaczenie ww.
bakterii, jak i pobieranie próbek wody przeprowadzono zgodnie z metodyką stosowaną w Pań­
stwowym Zakładzie Higieny [24). Na podstawie ostatniego z wymienionych wskaźników okreś­
lano klasę czystości wody zgodnie z obowiązującymi przepisami [7].
Do wykrywania bakterii z rodzaju Campylobacter wykorzystano metodę opracowaną przez
Stelzera [20] i zastosowaną przez Krogulską i wsp. [14] z własna modyfikacją. Hodowlę prowa­
dzono na podłożu Columbia agar z dodatkiem 5% krwi baraniej i zestawem antybiotyków
Campylosel firmy BioMerieux. W skład zestawu antybiotyków Campylosel wchodziły: cefoperazon (3 mg), kolistyna (2 000 j.m.), wankomycyna (2 mg) oraz amfoterycyna В (0,4 mg). Podłoże
rozlewano na płytki Petriego o średnicy 5 cm (grubość warstwy wynosiła ok. 5 mm), przechowy­
wano przez co najmniej 24 godz. w warunkach mikroaerofilnych. Próbki wody, zależnie od
stopnia zanieczyszczenia o objętości od 10 do 500 ml, sączono przez filtry membranowe (Millipore 0,45). Filtry te następnie umieszczano na podłożu i inkubowano w tem peraturze 37°C przez
24 godz. w warunkach mikroaerofilnych. Stosowano w tym celu system do hodowli mikroaerofilów Generbox firmy BioMerieux. Po 24 godz. filtry usuwano z podłoża, a płytki inkubowano
dalej przez następne 72 godz. w warunkach mikroaerofilnych w temp. 42°C. Bakterie katalazoi oksydazododatnie poddawano identyfikacji gatunkowej z wykorzystaniem testu API Campy
firmy BioMerieux.
Campylobacter w wodach powierzchniowych
siedziby gmin
jeziora, w których nie wykryto obecności bakterii z rodz. Campylobacter
jeziora, w których wykryto obecność bakterii z rodz. Cantbylobacler
rzeki, w których nie wykryto obecności bakterii z rodz. Campylobacter
rzeki, w których wykryto obecność bakterii z rodz. Campylobacter
55
Kąpieliska:
1 - jezioro Bo równo
2 - jezioro Bysławskie
3 - jezioro CekcyAskie
4 - jezioro Charzykowskie
5 - jezioro Chomiąskie
6 - jezioro Czarownic
7 - jezioro Długie
8 - jezioro Dybrzk
9 - jezioro Foluskie
10 - jezioro Gąsawskie
11 - jezioro Głęboczek
(gm. Tuchola)
12 - jezioro Głęboczek
(gm. Mogilno)
13 - jezioro Gopło
14 - jezioro Jezuickie
15 - jezioro Juchacz
16 - Kanał rzeki Brdy
17 - jezioro Karsińskie
18 - jezioro Kołdrąbskie
19 - jezioro Łąkie
20 - jezioro Lopienno
21 - jezioro Łowne
22 - jezioro Mochel
23 - jezioro Niedźwiedź
24 - jezioro Oćwieckie
25 - jezioro Okonińskie
26 - jezioro Ostrowieckie
27 - jezioro Ostrowite
28 - jezioro Ostrowskie
29 - jezioro Palędzkie
30 - jezioro Pniewskie
31 - jezioro Przedwieśnie
32 - jezioro Redeckie
33 - jezioro Rudnica
34 - jezioro Sępoleńskie
35 - jezioro Smerzyńskie
36 - jezioro Stoczek
37 - jezioro Szpitalne
38 - jezioro Trzcianno
39 - jezioro Wąsowskie
40 - jezioro Weneckie
41 - jezioro Wiecanowskie
42 - jezioro Wieleckie
43 - jezioro Wienieckie
44 - jezioro Wierzchucińskie
Duże
45 - jezioro W ięcbonkie
46 - jezioro Wolickie
47 - jezioro Wolskie
48 - Zalew Koronowski
(Samociążek)
49 - Zalew Koronowski
(Pieczyska)
50 - Zalew Koronowski
(Kręgiel)
51 - Zalew Koronowski
(Sokole Kuźnica)
52 - Zalew Koronowski
(Wielonek)
Ujęcia wody:
53 - rzeka Brda
54 - rzeka Wda
% c- 1- Zbiorniki wód powierzchniowych badane na obecność bakterii z rodzaju Campylobacter
В. Drzewiecka, J. Sinkiewicz
56
WYNIKI BADAŃ I ICH OM Ó W IENIE
B akterie z rodzaju Campylobacter wykryto w 43 próbkach wody spośród 132 bada­
nych, co stanow iło ok. 33% . Częstość ich występowania w wodach I i II klasy czystości
(tabela I) w ahała się w granicach 20% -66% , zaś wszystkie nieliczne próbki odpow ia­
dające klasie III wykazywały obecność bakterii Campylobacter.
Tabela
I.
Częstość występowania bakterii z rodzaju Campylobacter w badanych wodach
powierzchniowych
The frequency of Campylobacter in examined samples taken from surface waters
In n i au torzy, za ró w n o w kraju ja k i za g ran ic ą [14, 18] izolow ali te b a k te rie ogółem
z ok. 36% d o 67% p ró b e k bad an y ch w ód pow ierzchniow ych. M n iejsza często ść ich
w ykryw ania w naszych b a d a n ia c h w ynika p ra w d o p o d o b n ie z tego, że za ró w n o kąpie­
liska ja k i u ję cia w ody zlokalizow ane są w m iejscach o d d alo n y ch o d ujść ścieków,
a w ody p o w ierzchniow e p rze zn ac zo n e do tych cclów m uszą o d p o w iad a ć wym aganej
klasie czystości. P o tw ierd za to rów nież fakt, że ze w szystkich p ró b e k w ody tylko
3 zaliczo n o d o III klasy w ód tj. najb ard ziej zanieczyszczonych i nie stw ie rd z o n o wód
pozaklasow ych. N a isto tn e zn aczenie ścieków bytow o-gospodarczych i kom unalnych
ja k o ź ró d e ł zanieczyszczenia w ody b a k te ria m i z rod zaju C am pylobacter wskazują
w sw oich p ra c a c h Krogulska i wsp. [14] o raz P opow ski i wsp. [18].
Przy p o ró w n a n iu o d se te k p ró b e k d o d atn ich na o b ecn o ść tych b ak terii pochodzących
z k ąp ielisk (3 2 % ) i ujęć w odociągow ych (3 8 % ), w idoczna je st p rzew ag a tych ostatnich.
M oże to być w ynikiem w iększego n a ra ż e n ia n a zanieczyszczenie w ód w rzek ach niż
w je zio rac h . Św iadczą o tym d a n e z corocznych rap o rtó w o sta n ie śro d o w isk a wo­
jew ó d ztw a bydgoskiego. I tak w edług ra p o rtu za rok 1997 [17] b rak je st o d cin k ó w rzek
o w odach I klasy czystości, d o II klasy czystości zaklasyfikow ano 9,2% długości wód
rzecznych a p o n a d 90% d o klasy III i w ód p o n ad n o rm a ty w n ie zanieczyszczonych.
Sytuacja sta n u czystości je z io r p rzed staw ia się następ u jąco : je z io ra sklasyfikow ane
w najlep szej I klasie czystości stanow iły 3,5% ich łącznej ob jęto ści, w klasie II było
23,5% o raz o k o ło 73% w klasie III i nie objętej n o rm am i. O czyw iście przy klasyfikacji
w ód b ierze się rów nież p o d uw agę w skaźniki zanieczyszczeń chem icznych.
O g ó ln ą ch a rak te ry sty k ę b ak terio lo g ic zn ą sta n u sa n ita rn e g o b ad an y ch w ód po­
w ierzchniow ych p rzed staw ia ta b ela II.
T ab . II p rze d staw ia kształtow anie się ilości b ak terii rutynow o w ykorzystyw anych d°
ocen y sa n ita rn e j w ody. W idoczny je st, p o d o b n ie ja k w p rzy p ad k u b ak terii z rodzaju
Cam pylobacter, system atyczny w zrost ich liczby w m ia rę o b n iż an ia się klasy czystość*
zbio rn ik ó w w odnych, z których p o b ie ra n e były pró b k i d o b a d a ń . S zczególnie wyraźny
jest w zro st liczby b a k te rii grupy coli, w tym b ak terii gru p y coli typu kałow ego, świad'
Campylobacter w wodach powierzchniowych
57
czący o świeżym fekalnym lub ściekow ym zanieczyszczeniu w ody. Z ależn o ści te ilu stru je
rycina 2.
Campylobacter w wodach powierzchniowych
59
N a rycinie 3 p rze d staw io n o częstość w ystępow ania poszczególnych g atu n k ó w b a k te ­
rii z ro d zaju Cam pylobacter.
W ynika z niej, że g atu n k am i dom inującym i w bad an y ch w o d ach były C. coli i C.
jejuni, z p rzew agą teg o pierw szego. O d w ro tn ie sto su n ek te n p rze d staw ia ł się w b a d a ­
niach w ód pow ierzchniow ych o kolic W arszaw y [18]. In n e g a tu n k i w ystępow ały tylko
w pojedynczych p ró b k ac h . S tosunki ilościow e m iędzy g atu n k am i były p o d o b n e d la w ód
o różnym sto p n iu zanieczyszczenia (ta b e la III).
Tabela
I I I . Częstość występowania gatunków bakterii z rodzaju Campylobacter w po­
szczególnych klasach czystości
The frequency of Campylobacter occurrence in water depended on the purity
class of water
WNIOSKI
1. C h o ro b o tw ó rcze b a k te rie z ro d za ju C am pylobacter w ykryto w 33% p ró b e k b a d a ­
nych w ód pow ierzchniow ych. M niejszy o d se te k tak ich p ró b e k w p o ró w n a n iu
z w ynikam i innych au to ró w m oże w ynikać z tego, że p rz e d m io te m b a d a ń były
w ody p rze zn ac zo n e n a p o trze b y k o m u n a ln e tj. о I i II k lasie czystości.
2. G a tu n k a m i dom inującym i były C. coli o raz C. jejun i.
3. C zęstość w ystępow ania b a k te rii z ro d zaju C am pylobacter w zrasta w m ia rę w zro stu
o gólnego zanieczyszczenia b ak terio lo g iczn eg o w ody, zw łaszcza w yrażo n eg o liczbą
b ak terii grupy coli.
4. O b ecn o ść b a k te rii z ro d zaju C am pylobacter w w o d ach p rzezn aczo n y ch n a p o trz e ­
by w odociągow e p o tw ie rd z a k onieczność jej w łaściw ego u zd a tn ia n ia , w tym sk u ­
tecznej dezynfekcji.
Drzewiecka,
J.
Sinkiewicz
CAM PYLOBACTER IN SURFA CE WATERS FOR CO M M U N A L PURPOSES
IN BY D G OSZCZ REG IO N
60
В. Drzewiecka, J. Sinkiewicz
The results indicate that 33% of water samples were contaminated with Campylobacter
(predom inated C. coli and C. jejuni). The percentage increased with the degree of contamination
with Coli.
PIŚMIENNICTW O
1. Blaser M.J.: Campylobacter species. In: Principles and practice of Infectious Diseases red.
G.L. Mandell, R.G. Douglas, J.E. Bennett, A Wiley Medical Publication John Wiley & Sons, ]
New York 1985, 1221.
2. Blaser M.J., Taylor D.N., Feldman R .A .: Epidemiology of Campylobacter jejuni Infections.
Epidemiol. Rev. 1983, 5, 157.
3. Crerar S.K., Dalton C.B., Longbottom H.M., Kraa E. \ Foodbom e diseases: current trends and
future surveillance needs in Australia. Med. J. Aust. 1996, 11-12, 672.
4. Djuretic Т., RyanM.J., FlemingD.M., WallP.G.: Infections intestinal disease in elderly people.
Commun. Dis. Rep. CDR. Rev. 1996, 8, 107.
5. D uke L.A., Breathnach A.S., Jenkins D.R., Harkis B.A., Codd A. W.: A mixed outbreak of
Cryptosporidium and camylobacter infection assaciated with a private water supply. Epidemiol.
Infect. 1996, 116, 303.
6. Dzierżanowska D., Rozynek E.: Rola mikroaerofilnych pałeczek Campylobacter jejuni/coli w
zakażeniach przewodu pokarmowego. Postępy Mikrob. 1988, 1/2, 137.
7. Dz. Ustaw Nr 116, poz. 503, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 listopada 1991 r.
w sprawie klasyfikacji wód oraz warunków jakim powinny odpowiadać ścieki wprowadzane
do wód lub do ziemi.
8. H o ff G.L., Chen W., Warlen A.A., Giednighagen D.H.: Trends in reported Campylobacter,
Salmonella and Shigella infections, Kansas City, M issouri Mo. Med. 1996, 7, 361.
9. Jawetz E., MelnickJ. L., Adelberg E A .\ Przegląd Mikrobiologii Lekarskiej, PZW L, Warszawa,
1991.
10. Jones I.G., Roworth М.: An outbreak of Escherichia coli 0157 and Campylobacteriosis
associated with contamination of a drinking water supply. Public H ealth 1996, 110, 277.
11. Kapperund G., Rosef D.: Avian Wildlife Reservoir of Campylobacter fetus subsp. jejuni,
Yersinia spp., and Salmonella spp. in Norway. Appl. Environ. Microbiol. 1983, 15, 375.
12. Koenraad P.M.F.J., Rombouts F.M., Notermans S.H.W.: Epidemiological aspects of therm op­
hilic Campylobacter in water-related environments: a review. W ater Environ. Res. 1997, 69,
1, 52.
13. Krogulska B., Malaszewska J.: Znaczenie epidemiczne bakterii z rodzaju Campylobacter
występujących w wodzie. Zagadnienia Medycyny Środowiskowej - materiały z posiedzenia
naukowego Warszawa 1993, 4, 13.
14. Krogulska B., Maleszewska J.\ Zanieczyszczenie bakteriami z rodzaju Campylobacter wód
powierzchniowych ujmowanych dla celów wodociągowych i po różnych etapach uzdatniania.
Roczn. PZH , 1994, 4, 327.
15. Mentzing L.O.: W aterborne outbreaks of Campylobacter enteritis in central Sweden. Lancet,
1981, 2, 352.
16. Palmer S.R., Gully P.R., White J.M:. W aterborne outbreak of Campylobacter gastroenteritis■
Lancet, 1983, 1, 287.
17. Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska: Raport o stanie środowiska województwa byd­
goskiego w 1997 r., Biblioteka Monitoringu Środowiska, Bydgoszcz, 1998.
18. PopowskiJ., Łękowska-Kochaniak A., Korsak D. : Występowanie termotolerancyjnych bakterii
rodzaju Campylobacter w rzekach i jeziorach okolic Warszawy. Roczn. PZH 1997, 3, 253.
19. Stafford R , Terikate Т., McCall В.: A five years review of Campylobacter infection in
Queensland. Communicable Diseases Intelligence 1996, 22, 478.
Campylobacter w wodach powierzchniowych
61
20. Stelzer W.: Campylobacter jejuni/coli - Nachweis, Vorkommen und V erhalten in der Umwelt.
Schriftenreiche Gesundheit und Umwelt 1988, 4, 5.
21. Taylor D.N., Brown М., McDermott К. Т.: W aterborne Transmission of Campylobacter enteritis.
Microbiol. Ecol. 1982, 8, 347.
22. Vogt R.L., Sours H.E., Barret Т., Feldman R.A., Dickinson R.J., Witherell L.: Campylobacter
enteritis associated with contaminated water. Ann. Inter. Med. 1982, 96, 292.
23. Wytyczne W HO, dotyczące jakości wody do picia, wyd.II, Tom I, PZI i TS, Warszawa 1998,
10.
24. Ziemińska S., Haman S., Maleszewska J.: Metodyka bakteryjnego badania wody i ścieków
dla celów sanitarnych. Wyd. Metod. PZH 1971, 3, 38.
Otrzymano: 1999.05.25