pełny tekst

FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS
Folia Univ. Agric. Stetin. 2007, Agric., Aliment., Pisc., Zootech. 259 (4), 95–110
Ignacy KUTYNA, Tadeusz LEŚNIK1, Katarzyna MALINOWSKA2
ZBIOROWISKA SEGETALNE W UPRAWACH EKOLOGICZNYCH
I KONWENCJONALNYCH INTENSYWNYCH
SEGETAL COMMUNITIES IN ECOLOGICAL CULTIVATION
AND INTENSIV CULTIVATION
Zakład Ekologii, Akademia Rolnicza, ul. Juliusza Słowackiego 17, 71-434 Szczecin
Katedra Ochrony i Kształtowania Środowiska, Akademia Rolnicza
ul. Juliusza Słowackiego 17, 71-434 Szczecin
2
Katedra Fizjologii Roślin, Akademia Rolnicza
ul. Juliusza Słowackiego 17, 71-434 Szczecin
1
Abstract. On the fields (Jesionowo village, Pyrzyce) organic farming made 40 phytosociological records and 30 with intensive farming. Agrophytocenosis in ecological cultivation (in winter
wheat, spring wheat and potatos) are floral richer. Structure of communieties allowed on the
distinguished within association. In winter and spring wheat differentiated Aphano-Matricarietum association, which is internal distingiuhsed on the subassociations:Aphano-Matricarietum
sperguletosum, typicum i consolidetosum. In potatos cultivation differentiated Veronico-Fumarietum officinalis association internal distingiuhsed on the subassociations Veronico-Fumarietum officinalis sperguletosum i typicum. In cultivation leading in intensive way plant communities are floral poor. There is lack of characterisic species of segetal association and number
of characterisic species belonging to alliances and orders of Stellarietea mediae class is small
or there is lack of them. Connected with that they are qualified to communites range. In winter
wheat differentiated community of Aperion spicae-venti alliance, in spring barley community
of Stellarietea mediae class, in potatos community from Polygono-Chenopodietalia order. Floral
separateness these agrophytocenosis confirm comparative small mutual similarity coefficient,
oscillate around value 50%.
Słowa kluczowe: rolnictwo ekologiczne, rolnictwo intensywne, zbiorowiska roślinne, stałość fitosocjologiczna, współczynnik pokrycia, współczynnik podobieństwa, zespół
roślinny.
Key words: organic farming, intensive agriculture, plant communities, phytosociological stability,
cover coefficient, similarity coefficient, plant association.
WSTĘP
Dwa odmienne z założenia systemy gospodarki rolnej – ekologiczny i konwencjonalny
intensywny mają zasadniczy wpływ na skład florystyczny zbiorowisk roślinnych wykształcających się w obrębie różnych upraw (zboża ozime i jare oraz ziemniaki). W rolnictwie ekologicznym nie stosuje się sztucznych nawozów mineralnych i chemicznych środków ochrony roślin, a także ciężkich maszyn rolniczych, produkuje się żywność wolną od szkodliwych
zanieczyszczeń. Rolnictwo konwencjonalne intensywne charakteryzuje się m.in. mechanizacją procesów produkcyjnych, uproszczeniami w agrotechnice i w płodozmianach, regularnym stosowaniem dużych dawek syntetycznych nawozów mineralnych oraz biocydów
w ochronie roślin. W rezultacie osiąga się obfite plony, często jednak o obniżonej jakości
oraz dochodzi do zanieczyszczenia środowiska glebowego i wodnego, wynikającego
z chemizacji pól uprawnych.
96
I. Kutyna i in.
Badania florystyczno-fitosocjologiczne przeprowadzono w Jesionowie (w powiecie pyrzyckim) – w gospodarstwie ekologicznym i na polach użytkowanych intensywnie, które do
niego przylegały. Zbiorowiska roślinne w uprawach intensywnie prowadzonych ulegają daleko posuniętemu procesowi degeneracji. Według Falińskiej (2004) pierwsze stadium degeneracji zbiorowisk wykazuje się brakiem gatunków charakterystycznych zespołów
i związków. Agrofitocenozy przyjmują w takiej sytuacji zubożałą postać nazywaną zbiorowiskami „kadłubowymi”.
Celem niniejszego opracowania jest określenie rodzajów zbiorowisk segetalnych, wykształcających się w uprawach pszenicy ozimej, w zbożach jarych i ziemniakach na obszarach pól gospodarstw ekologicznych i intensywnych, a także poznanie odmienności florystycznej między nimi.
CHARAKTERYSTYKA SIEDLISK BADANYCH PÓL UPRAWNYCH
Warunki glebowe pól obu gospodarstw (ekologicznego i intensywnego) są zbliżone.
Występują na nich gleby gliniaste oraz utwory pyłowe. Na polach gospodarstw ekologicznych przeważają gleby brunatne wyługowane, wytworzone z gliny średniej pylastej (gsp)
oraz w mniejszym udziale gleby brunatne właściwe, wytworzone z utworu pyłowego ilastego (płi). Na polach gospodarstw intensywnie użytkowanych występują wyłącznie gleby brunatne właściwe, wytworzone z gliny lekkiej pylastej (glp) i utworu pyłowego ilastego (płi).
Gleby pól intensywnie użytkowanych charakteryzują się odczynem zasadowym i nieznaczną zawartością CaCO3 (od 0,05 do 0,22%), natomiast na polach użytkowanych ekologicznie większość gleb charakteryzuje się odczynem kwaśnym. Zawartość przyswajalnego fosforu jest w nich bardzo niska. Gleby większości pól użytkowanych intensywnie charakteryzują się wysoką zawartością przyswajalnego fosforu. Zasobność gleb w potas przyswajalny w obu gospodarstw jest podobna (Kutyna i Leśnik 2007). W gospodarstwie ekologicznym nie stosowano syntetycznych nawozów mineralnych i pestycydów. Przeprowadzono tylko 3 razy oprysk preparatem z pokrzywy w pszenicy ozimej i jarej oraz 2 razy
w ziemniakach. Na polach intensywnie użytkowanych stosowano duże nawożenie mineralne. Pod pszenicę ozimą zastosowano przed siewem 300 kg·ha–1 Polifoski 6, a wiosną,
z chwilą ruszenia wegetacji, 200 kg·ha–1 saletry amonowej oraz, w fazie strzelania
w źdźbło, 150 kg·ha–1 mocznika. Pod jęczmień jary zastosowano przedsiewnie 200 kg·ha–1
Lubofoski a po wschodach 200 kg·ha–1 saletry amonowej. W uprawie ziemniaka zastosowano 30 t·ha–1 obornika oraz przed sadzeniem 200 kg·ha–1 Polifoski 6. Po wschodach
wprowadzono jeszcze 100 kg·ha–1 siarczanu amonowego. W gospodarstwie z intensywną
agrotechniką w uprawie pszenicy ozimej i jęczmienia jarego zastosowano herbicydy Puma
Super + Granstar 75 WG. W uprawie ziemniaka zastosowano wiosną doglebowo Topogard,
po wschodach – Sencar na rośliny dwuliścienne i Leopard na rośliny jednoliścienne (Kutyna
i Leśnik 2007).
MATERIAŁ I METODY
Materiałem badawczym były zdjęcia fitosocjologiczne wykonane w lipcu 2006 roku, powszechnie stosowaną przez geobotaników metodą Brauna-Blanqueta. Łącznie wykonano
Zbiorowiska segetalne w uprawach ekologicznych...
97
70 zdjęć fitosocjologicznych, z tego 40 w uprawach ekologicznych (pszenicy ozimej, pszenicy jarej i ziemniaka) i 30 w uprawach intensywnie użytkowanych (pszenicy ozimej, jęczmienia jarego i ziemniaka). Na podstawie przewodnika Matuszkiewicza (2001) zdjęcia zakwalifikowano do rangi zespołu lub zbiorowiska, wykorzystując obecność gatunków charakterystycznych dla poszczególnych syntaksonów. Stałość fitosocjologiczną i współczynnik
pokrycia dla każdego gatunku obliczono, wykorzystując opracowanie Pawłowskiego
(1972), natomiast współczynniki podobieństwa zbiorowisk roślinnych wyliczono na podstawie wzoru Kulczyńskiego i przedstawiono je w diagramie Czekanowskiego (Pawłowski
1972). Nazwy gatunków podano za Mirkiem i in. (2002).
WYNIKI I DYSKUSJA
Zbiorowiska segetalne w uprawie pszenicy ozimej
Zbiorowiska segetalne, występujące w obrębie pól użytkowanych ekologicznie i intensywnie, znacznie różnią się między sobą składem gatunkowym. W uprawie pszenicy ozimej w gospodarstwie ekologicznym w agrofitocenozach zarejestrowano 38 taksonów,
a w gospodarstwie intensywnym – tylko 18. Liczba gatunków charakterystycznych w poszczególnych syntaksonach klasy Stellarietea mediae była zdecydowanie większa w obrębie zbiorowisk uprawy pszenicy ozimej na polu ekologicznym niż na polu intensywnie użytkowanym (tab. 1). Na polach intensywnie użytkowanym w ogóle nie wystąpiły gatunki charakterystyczne zespołów segetalnych, a jednostki fitosocjologiczne w randze związków
i rzędów reprezentował tylko jeden gatunek – Apera spica-venti. Również liczba gatunków
charakterystycznych klasy była o połowę mniejsza niż w zbiorowiskach uprawy pszenicy
w gospodarstwie ekologicznym. Struktura zbiorowiska i jej skład florystyczny wskazują na
proces degeneracji, wynikający z intensywnej działalności agrotechnicznej rolnika, która
spowodowała znaczne zubożenie gatunkowe zbiorowiska segetalnego w uprawie pszenicy
ozimej. Zbiorowiska na polach intensywnie użytkowanych stanowią zubożałą postać nazywaną agrofitocenozami „kadłubowymi” związku Aperion spicae-venti (tab. 2). Udoskonalone metody uprawy, a zwłaszcza stosowanie herbicydów powoduje głębokie zmiany w strukturze agrofitocenoz. Obserwuje się przede wszystkim zubożenie florystyczne w zbiorowiskach i zanikanie gatunków charakterystycznych; powstają tzw. zbiorowiska kadłubowe,
wykazujące jeszcze swoiste cechy rzędu lub tylko klasy, lecz niedające się już zakwalifikować do zespołu, a niekiedy i związku (Matuszkiewicz 2001). Jedyny gatunek charakterystyczny związku – Apera spica- venti osiągnął wysoki stopień stałości (S= IV), ale znikomy
współczynnik pokrycia (tab. 2).
W uprawach pszenicy ozimej na polach użytkowanych w systemie ekologicznym wykształcił się zespół Aphano-Matricarietum. Jest on wewnętrznie zróżnicowany florystycznie na
podzespoły Aphano-Matricarietum sperguletosum i Aphano-Matricarietum typicum (tab. 3).
Zespół Aphano-Matricarietum ma wyraźnie suboceaniczny charakter, w związku z czym
w Polsce jego płaty wykształcają się tylko w zachodniej części kraju. Zbiorowisko to występuje głównie w uprawach zbóż ozimych i rzepaku. Można je spotkać na glebach żyznych,
gliniastych i piaszczysto-gliniastych optymalnie uwilgotnionych. Rozwija się na wielu typach
gleb, najczęściej jednak na glebach brunatnych i płowych.
I. Kutyna i in.
98
Tabela 1. Liczba gatunków charakterystycznych syntaksonów z klasy Stellarietea mediae w zbiorowiskach na polach gospodarstw ekologicznego i konwencjalnego intensywnego
Table 1. Number of characteristic species of syntaksons from Stellarietea mediae class in communities on the field of ecological and intensive farm
Zbiorowisko z rzędu − Community order Polygono−Chenopodietalia
Liczba gatunków − Number of species 24 –
− ziemniak − potato
9
13
11
4
5
5
Rząd – Order Centauretalia cyani
5
5
3
1
–
3
Rząd – Order Polygono-Chenopodietalia
4
4
5
–
3
5
Związek – Alliance Aperion spicae-venti
2
2
–
1
1
–
Związek – Alliance Polygono-Chenopodion
1
4
3
1
3
3
Zespół – Association Aphano-Matricarietum
2
2
–
–
–
–
Zespół – Association Veronico-Fumarietum officinalis
–
–
2
–
–
1
Klasa – Class Artemisietea vulgaris
3
3
3
1
2
2
Klasa – Class Agropyretea intermedio-repentis
3
5
4
2
2
4
Klasa – Class Molinio-Arrhenatheretea
3
7
2
1
–
1
Pozostałe klasy fitosocjologiczne
Remaining phytosociological classes
2
3
–
–
–
–
Gatunki towarzyszące – Accompaning species
4
1
3
2
2
–
Zespół − Association Aphano−Matricarietum
Liczba gatunków − Number of species 49 –
− pszenica jara − spring wheat
Klasa – Class Stellarietea mediae
Jednostki fitosocjologiczne
Phytosociological units
Zespół − Association Aphano−Matricarietum
Liczba gatunków − Number of species 38 –
– pszenica ozima − winter wheat
Zbiorowiska z klasy − Community class Stellarietea mediae
Liczba gatunków − Number of species 18 –
− jęczmień jary − spring barley
Rolnictwo konwencjonalne
intensywne
Intensive agriculture
Zbiorowisko ze związku − Community alliance
Aperion spicae−venti
Liczba gatunków − Number of species 18 –
− pszenica ozima − winter wheat
Rolnictwo ekologiczne
Organic biodynamic farming
Zespół − Association Veronico−Fumarietum
officinalis
Liczba gatunków − Number of species 36 −
− ziemniak − potato
Systemy użytkowania pól
Farming system
Potencjalnie zespół zajmuje siedliska żyznych grądów ze związku Carpinion betuli,
głównie jednak zespoły Stellario-Carpinetum i Galio-Carpinetum (Wysocki i Sikorski 2002).
Typowo wykształcone fitocenozy poszczególnych zespołów roślinności segetalnej są jeszcze w Polsce dość pospolite na obszarze drobnopowierzchniowej gospodarki rolnej o przeciętnym poziomie agrotechniki, natomiast na terenach intensywnej produkcji przeważają
pod względem powierzchni zbiorowiska „kadłubowe”, a typowe postaci zespołów występują
najczęściej w formie okrajkowej, oddzielającej łany od przydroży, poboczy i innych terenów
(Matuszkiewicz 2001). Gatunki charakterystyczne zespołu Chamomilla recutica oraz Matricaria maritima subsp. indora osiągnęły najwyższy stopień stałości (S=V) i współczynnik
pokrycia (D=477−673). W zespole tym bardzo często (S=V) i licznie występowały także
gatunki charakterystyczne klasy Agropyretea intermedio-repentis – Equisetum arvense
(D=1867) i Elymus repens (D=697).
Zbiorowiska segetalne w uprawach ekologicznych...
99
Tabela 2. Zbiorowisko związku Aperion spicae-venti w pszenicy ozimej uprawianej w intensywnym
konwencjonalnym gospodarstwie
Table 2. Community of Aperion spicae-venti alliance in winter wheat cultivated on intensive farm
Numer kolejny zdjęcia fitosocjologicznego
Successive number of phytosociological record
Pokrycie powierzchni przez roślinę uprawną
Area coverage by cultiveted plant in [%]
Pokrycie powierzchni zdjęcia przez chwasty
Area of phytosociological records coverage
by weeds in [%]
Liczba gatunków w zdjęciu
fitosocjologicznym
Number of species in phytosociological
record
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
100
95
100
95
90
95
90
95
100
95
x = 95,5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
x = 5,0
5
5
5
5
7
4
7
5
5
4
x = 5,2
S
D
I ChAll. Aperion spicae-venti
Apera spica-venti
+
+
+
+
+
+
+
·
+
·
IV
80
+
·
·
+
+
·
+
·
+
+
+
·
+
·
+
+
+
·
+
+
+
+
+
·
·
+
·
·
·
+
IV
III
II
80
60
40
+
·
·
·
·
·
+
·
·
+
II
30
+
+
+
·
+
+
·
+
+
+
+
·
+
+
+
·
+
·
·
·
IV
III
80
50
II ChCl. Stellarietea mediae
Viola arvensis
Veronica persica
Fallopia convolvulus
III ChCl. Artemisietea vulgaris
Cirsium arvense
IV ChCl. Agropyretea intermedio-repentis
Elymus repens
Equisetum arvense
Gatunki, które w zbiorowisku osiągnęły I stopień stałości − Below the tabel put up species which have I class of phytosiological stability
in communities: II:Matricaria maritima subsp. inodora 4,10, (+); Polygonum aviculare 2,10, (+); Ch O. Centauretalia cyani: Centaurea
cyanus 5,9, (+); Ch Cl. Molinio-Arrhenathereta: Poa annua 8,9 (+). Gatunki towarzyszące – Accompaning species: Secale cereale 8 (+);
Veronica arvensis 5 (+). S − stałość fitosocjologiczna − phytosociological stability, D − współczynniki pokrycia − cover coefficient,
x − średnia wartość − medium value.
Duże wartości współczynników pokrycia, osiągnięte przez te gatunki, świadczą o silnym
zachwaszczeniu uprawy pszenicy ozimej (średnie pokrycie uprawy przez chwasty wynosi
54,7%) – tab. 3. O znacznej odrębności agrofitocenoz obu rodzajów upraw świadczy także
niski współczynnik ich wzajemnego podobieństwa – 55% (rys. 1). Większą liczbę gatunków
w zbiorowiskach upraw, w obrębie gospodarstw ekologicznych, stwierdzili także Dąbkowska i in. (2007), Grabowska-Orządała i in. (2007), Skrajna i Skrzyczyńska (2007) oraz Tyburski i Rychlik (2007).
Zbiorowiska segetalne w uprawach zbóż jarych
W uprawie pszenicy jarej w gospodarstwie ekologicznym wykształcił się zespół Aphano-Matricarietum, wewnętrznie zróżnicowany na trzy podzespoły (tab. 4). Najwięcej – 7 płatów
zaliczono do podzespołu Aphano-Matricarietum sperguletosum, a po 4 płaty – do podzespołu
Aphano-Matricarietum typicum i Aphano-Matricarietum consolidetosum. Gatunki charakterystyczne zespołu Matricaria mairtima subsp. inodora oraz Chamomilla recutita osiągnęły V stopień stałości, ale znacznie niższe współczynniki pokrycia niż gatunki zbiorowisk w uprawie
pszenicy ozimej. Wysoki stopień stałości (S=V) i duże współczynniki pokrycia osiągnęły
w agrofitocenozach pszenicy jarej: Equisetum arvense (D = 1430), Avena fatua (D = 1167),
Cirsium arvense (D = 617), Sonchus arvensis (D = 520) i Vicia hirsuta (D = 547). Tak duże
wartości pokrycia gatunków wskazują na bardzo silne zachwaszczenie upraw pszenicy jarej
(średnie pokrycie powierzchni zdjęcia przez chwasty wynosiło 69,7%).
Tabela 3. Zespół Aphano-Matricarietum w uprawie pszenicy ozimej w gospodarstwie ekologicznym. Zdjęcia 1−8 − podzespół Aphano-Matricarietum sperguletosum; zdjęcia 9−15
− podzespół Aphano-Matricarietum typicum
Table 3. Aphano-Matricarietum association in winter wheat cultivationon ecological farm. Records 1–8 subassociation Aphano-Matricarietum sperguletosum; records 9−15 subassociation
Aphano-Matricarietum typicum
Numer kolejny zdjęcia fitosocjologicznego
Successive number of phytosociological record
Pokrycie powierzchni przez roślinę uprawną
Area coverage by cultiveted plant in [%]
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
55
50
55
65
40
50
60
70
65
60
50
70
50
60
50
x = 57,3
Pokrycie powierzchni zdjęcia przez chwasty
Area of phytosociological record coverage by weeds in [%]
40
30
80
50
65
60
25
55
35
70
75
45
30
60
55
x = 51,7
Liczba gatunków w zdjęciu fitosocjologicznym
Number of species in phytosociological record
21
14
16
14
19
19
22
24
20
19
19
20
19
19
22
x = 19,0
I ChAss. Aphano-Matricarietum
Chamomilla recutita
Matricaria maritima subsp. inodora
Subass. Aphano-Matricarietum sperguletosum
D. Spergula arvensis
II ChAll. Aperion spicae-venti
Apera spica-venti
Vicia hirsuta
III ChO. Centauretalia cyani
Centaurea cyanus
Bromus secalinus
Papaver rhoeas
Vicia sativa
Avena fatua
IV ChCl. Stellarietea mediae
Viola arvensis
Chenopodium album
Galeopsis tetrahit var. arvensis
Myosotis arvensis
Fallopia convolvulus
Sonchus arvensis
Polygonum aviculare
Stellaria media
Sonchus asper
Anagallis arvensis
Anchusa arvensis
1.1
1.1
2.3
+
1.1
2.2
2.3
1.1
1.1
1.1
1.1
1.3
+
1.1
1.1
1.2
+
1.1
+
1.2
+
1.1
+
+
+
+
2.3
+
2.3
1.1
S
V
V
D
673
477
+
+
1.1
1.1
2.2
+
+
+
·
·
·
·
·
·
·
III
217
2.2
+
1.1
·
2.2
·
1.2
·
1.1
+
2.2
·
1.1
1.1
1.2
+
1.1
·
1.1
+
2.2
+
1.1
·
1.1
+
1.2
·
1.2
+
V
III
917
80
1.1
·
+
+
·
+
·
·
·
·
2.2
·
·
·
·
1.2
·
·
·
+
1.1
+
·
+
·
1.1
+
·
·
+
1.1
+
·
+
·
1.3
·
+
+
·
+
·
·
·
·
+
·
+
·
·
+
+
·
·
·
+
·
·
·
+
+
·
·
+
·
1.1
1.1
+
·
+
2.2
+
+
·
·
V
II
II
II
II
507
67
33
33
27
+
·
+
+
+
+
+
·
·
+
+
+
+
+
·
·
·
+
·
·
·
·
1.1
+
+
·
+
·
·
+
+
·
+
+
+
+
·
·
·
·
·
·
·
·
+
1.1
+
·
+
·
+
·
·
·
+
+
+
+
+
+
·
+
+
·
·
·
+
+
+
+
+
+
·
·
+
+
+
+
+
+
+
+
·
+
·
·
+
·
+
+
+
1.1
+
+
+
+
+
·
+
+
+
+
+
+
·
·
·
·
·
·
+
+
+
+
+
2.3
·
·
+
·
·
+
+
+
+
·
·
+
·
·
·
·
+
+
+
+
+
1.2
·
·
+
+
·
1.1
·
+
+
·
1.2
·
1.1
·
+
·
+
+
+
·
+
+
·
1.1
+
·
·
V
V
V
IV
IV
III
III
II
II
II
II
153
113
100
93
73
183
47
87
40
33
33
cd. tab. 3 − cont. Table 3
Numer kolejny zdjęcia fitosocjologicznego
Successive number of phytosociological record
Pokrycie powierzchni przez roślinę uprawną
Area coverage by cultiveted plant in [%]
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
55
50
55
65
40
50
60
70
65
60
50
70
50
60
50
x = 57,3
Pokrycie powierzchni zdjęcia przez chwasty
Area of phytosociological record coverage by weeds in [%]
40
30
80
50
65
60
25
55
35
70
75
45
30
60
55
x = 51,7
Liczba gatunków w zdjęciu fitosocjologicznym
Number of species in phytosociological record
21
14
16
14
19
19
22
24
20
19
19
20
19
19
22
x = 19,0
Cirsium arvense
+
1.3
1.1
1.1
+
·
+
1.3
+
1.2
+
1.1
1.2
+
1.2
V
307
Galium aparine
·
·
+
·
+
·
+
+
+
+
+
+
+
1.2
2.2
IV
210
Equisetum arvense
1.2
1.1
2.3
2.3
2.3
3.3
1.1
3.3
2.3
3.3
3.3
2.3
2.3
1.2
1.2
V
867
Elymus repens
1.1
1.2
2.2
1.3
2.3
1.3
1.1
+
1.1
1.1
1.1
1.1
+
2.2
1.1
V
697
·
·
·
·
·
·
·
·
·
+.2
1.2
1.3
·
+
·
II
80
Veronica arvensis
+
·
·
·
·
·
+
+
·
·
+
+
+
·
+
III
47
Polygonum amphibium var. terrestre
·
·
·
·
+.2
+
·
+
·
1.2
·
1.2
·
·
·
II
87
Secale cereale
·
·
·
+
·
+
·
+
+
+
·
·
·
·
·
II
53
V ChCl. Artemisietea vulgaris
VI ChCl. Agropyretea intermedio-repentis
Convolvulus arvensis
VII Gatunki towarzyszące – Accompaning species
Gatunki, które w zbiorowisku osiągnęły I stopień stałości − Below the tabel put up species which achieved I class of phytosociological stability in community. IV: Capsella bursa-pastoris 8 (+);
Polygonum lapathifolium subsp. pallidum 2,4,6 (+); V: Artemisia vulgaris 12,14 (+); VII: Avena sativa 10 (+); ChCl. Isoëto-Nanojuncetea: Gnaphalium uliginosum 8,15 (+); Plantago intermedia
12 (+); ChCl. Molinio-Arrhenatheretea: Poa annua 2 (+); Rumex crispus 9,12,15 (+); Trifolium repens 1,15 (+);
Objaśnienia jak w tab. 2 – Explanation as in Table 2.
Tabela 4. Zespół Aphano-Matricarietum w uprawie pszenicy jarej w gospodarstwie ekologicznym. Podzespół Aphano-Matricarietum sperguletosum (zdjęcia1−7), podzespół Aphano- Matricarietum typicum (zdjęcia 8−11), podzespół Aphano-Matricarietum consolidetosum (zdjęcia 12−15)
Table 4. Aphano-Matricarietum association in spring wheat cultivation on ecological farm. Aphano-Matricarietum sperguletosum subassociation (records 1−7), Aphano-Matricarietum typicum
subassociation (records 8−11), Aphano-Matricarietum consolidetosum subassociation (records 12−15)
Numer kolejny zdjęcia fitosocjologicznego
Successive number of phytosociological record
Numer zdjęcia fitosocjologicznego na obszarze badań
Number of phytosociological record within the research area
Pokrycie powierzchni przez roślinę uprawną
Area coverage by cultiveted plant in [%]
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
1
2
7
8
12
13
14
3
4
5
6
9
10
11
15
60
50
45
50
40
60
40
50
40
55
40
50
30
45
50
x = 47,0
Pokrycie powierzchni zdjęcia przez chwasty
Area of phytosociological record coverage by weeds in [%]
45
65
70
70
85
80
100
45
60
55
75
65
80
60
90
x = 69,7
Liczba gatunków w zdjęciu fitosocjologicznym
Number of species in phytosociological record
28
30
28
31
27
25
25
27
30
25
28
23
22
29
26
x = 26,9
1.1
+
1.1
1.1
+
+
+
+
+
+
1.1
+
+
+
1.1
+
+
+
+
+
1.3
+
+
+
1.1
+
+
+
1.1
1.1
S
V
V
D
260
153
+
+
+
+
+
+
+
·
·
·
·
·
·
·
·
III
47
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
+
+
+
+
II
27
1.2
+
1.2
+
1.1
·
2.3
·
2.3
·
2.2
+
3.3
·
+
·
2.3
·
+
·
2.3
+
2.2
·
2.3
·
2.2
·
3.3
·
V
II
1547
27
2.2
1.1
+
2.3
1.1
+
1.1
+
·
1.3
1.1
·
1.3
1.3
·
2.2
1.1
·
2.3
1.1
·
1.1
1.1
·
1.3
1.1
·
2.2
+
·
1.3
1.1
+
2.2
+
·
2.2
1.1
+
1.1
+
·
2.3
1.1
+
V
V
II
1167
393
33
+
1.1
1.1
+
+
·
+
+
+
1.2
1.1
+
1.1
+
+
+
+
+
2.3
1.1
1.1
+
+
+
+
+
+
2.3
1.1
+
1.1
1.1
+
+
·
·
1.3
1.1
+
1.1
1.1
+
+
+
1.1
·
1.1
1.1
+
+
+
+
+
+
·
1.1
+
+
+
+
+
+
+
+
1.1
1.1
+
+
+
+
+
+
+
1.1
+
+
+
+
+
+
+
1.2
1.1
1.1
+
+
+
+
+
+
1.2
1.1
+
+
1.1
+
+
+
·
1.2
1.1
1.1
1.1
+
+
·
·
·
1.3
1.1
+
1.1
1.1
+
+
+
·
1.1
1.1
1.1
+
+
+
+
+
+
1.3
1.1
1.1
1.1
+
+
·
+
·
V
V
V
V
V
V
V
V
IV
520
500
313
260
207
93
87
87
93
I ChAss. Aphano-Matricarietum
Matricaria maritima subsp. inodora
Chamomilla recutita
D Subass. Aphano-Matricarietum sperguletosum
Spergula arvensis
D Subass. Aphano-Matricarietum consolidetosum
Consolida regalis
II ChAll. Aperion spicae-venti
Vicia hirsuta
Apera spica-venti
III ChO. Centauretalia cyani
Avena fatua
Centaurea cyanus
Papaver rhoeas
IV ChCl. Stellarietea mediae
Sonchus arvensis
Chenopodium album
Fallopia convolvulus
Veronica persica
Anagallis arvensis
Polygonum aviculare
Myosotis arvensis
Viola arvensis
Anchusa arvensis
cd. tab. 4 − cont. Table 4
Numer kolejny zdjęcia fitosocjologicznego
Successive number of phytosociological record
Numer zdjęcia fitosocjologicznego na obszarze badań
Number of phytosociological record within the research area
Pokrycie powierzchni przez roślinę uprawną
Area coverage by cultiveted plant in [%]
Pokrycie powierzchni zdjęcia przez chwasty
Area of phytosociological record coverage by weeds in [%]
Galeopsis tetrahit var. arvensis
Stellaria media
Capsella bursa-pastoris
Sonchus asper
Thlaspi arvense
Euphorbia helioscopia
V ChCl. Artemisietea vulgaris
Cirsium arvense
Galium aparine
Artemisia vulgaris
VI ChCl. Agropyretea intermedio-repentis
Equisetum arvense
Elymus repens
Convolvulus arvensis
VII ChCl. Molinio-Arrhenarethetea
Stachys palustris
Plantago major
Rumex crispus
Taraxacum officinale
VIII ChCl. Isoëto-Nanojuncetea
Plantago intermedia
IX Gatunki towarzyszące – Accompaning species
Veronica arvensis
Polygonum amphibium var. terrestre
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
1
2
7
8
12
13
14
3
4
5
6
9
10
11
15
x = 47,0
60
50
45
50
40
60
40
50
40
55
40
50
30
45
50
x = 69,7
45
65
70
70
85
80
100
45
60
55
75
65
80
60
90
+
+
·
·
+
·
·
·
+
·
+
·
+
+
+
·
·
+
+
+
·
+
·
+
+
·
+
+
·
·
+
·
·
+
·
·
+
·
·
+
·
·
+
+
·
·
·
·
·
+
+
·
·
·
+
·
·
·
·
+
+
+
·
·
+
·
+
·
+
·
+
+
·
·
·
+
+
·
·
·
+
+
·
·
+
1.1
·
·
·
+
IV
III
II
II
II
II
x = 26,9
73
73
40
40
33
33
+
+
+
1.2
·
+
2.3
+
·
1.3
+
·
1.3
+
·
+
+
·
1.3
+
·
+
+
+
1.3
+
+
2.3
+
+
2.3
+
+
1.1
+
·
1.3
+
·
+
+
·
1.3
1.1
+
V
V
III
617
120
47
1.2
+
·
·
+
·
2.3
+
·
1.3
+
·
2.3
+
·
3.3
+
+
2.3
+
+
·
+
·
3.3
+
·
+
+
+
1.2
·
·
+
·
1.2
2.3
·
+
2.3
+
+
2.3
1.1
+
V
IV
III
1430
107
73
·
+
+
·
+
+
+
+
+.2
+
·
·
1.3
·
+
·
+
+
·
·
·
+
·
·
1.3
+
·
·
·
+
+
+
1.3
+
+
+
·
·
·
·
1.3
·
·
+
+.2
·
+
·
·
·
·
·
1.2
+
·
·
·
·
·
·
III
III
II
II
193
60
40
27
·
+
+
+
·
·
·
+
+
+
·
·
·
+
·
III
47
+
+.2
+
·
+
+.2
+
1.2
+
·
+
·
·
+
+
·
+
1.3
+
+.2
+
·
+
+.2
+
1.2
+
·
+
+.2
V
III
93
140
Gatunki, które w zbiorowisku osiągnęły I stopień stałości − Below the tabel put up species which achieved I class of phytosociological stability in community. III: Vicia sativa
5 (+); IV: Desucrainia sophia 11 (+), Lamimum purpureum 4 (+); Polygonum lapathifolium subsp. pallidum 6,7,8 (+); Sinapis arvensis 4,11,15 (+); VI: Tussilago farfara
14 (+.2); VII: Achillea millefolium 2,4,11 (+); Agrostis capillaris 4,9.13 (+); Trifolium repens 9 (+); IX: Arenaria serpyllifolia 2 (+); ChCl. Koelerio glaucae-Corynephoretea
canescentis: Trifolium arvense 5 (+), 14 (1.1); T. campestre 4 (+).
Objaśnienia jak w tab. 2 – Explanation as in Table 2.
I. Kutyna i in.
104
W uprawie jęczmienia jarego w gospodarstwie intensywnie użytkowanym agrofitocenozy
są ubogie florystycznie; brakuje w nich gatunków charakterystycznych zespołu, występuje
tylko kilka gatunków charakterystycznych dla związków i rzędów (tab.1). W związku z czym
nie było podstaw do zakwalifikowania zbiorowiska do rangi zespołu; dlatego nazwano je
zbiorowiskiem klasy Stellarietea mediae (tab. 5). Podobnie jak w uprawie pszenicy ozimej,
w uprawie jęczmienia jarego na polach intensywnie użytkowanych skład gatunkowy zbiorowisk roślinnych uległ znacznym zaburzeniom; reprezentują one daleko posunięte stadium degeneracji. Ponadto o znacznej odrębności florystycznej zbiorowisk w pszenicy ozimej i jęczmienia jarego świadczy współczynnik podobieństwa – 55% (rys. 1).
Tabela 5. Zbiorowisko klasy Stellarietea mediae w uprawie jęczmienia jarego w gospodarstwie konwencjonalnym intensywnym
Table 5. Community from Stellarietea mediae class in spring barley cultivation on intensive farm
Numer kolejny zdjęcia fitosocjologicznego
Successive number of phytosociological
record
Pokrycie powierzchni przez roślinę
uprawną
Area coverage by cultiveted plant in [%]
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
90
85
90
90
95
90
90
80
95
100
x = 87,8
Pokrycie powierzchni zdjęcia przez chwasty
Area of phytosociological records coverage by weeds in [%]
10
10
5
5
5
5
5
5
5
5
x = 6,0
Liczba gatunków w zdjęciu
fitosocjologicznym
Number of species in phytosociological
record
10
9
10
7
10
7
5
8
7
7
x = 8,0
S
D
I ChCl. Stellarietea mediae
Viola arvensis
1.1
+
+
+
+
+
+
+
+
+
V
130
Lamium purpureum
+
+
+
·
+
+
·
+
·
+
IV
70
Fallopia convolvulus
+
+
+
·
+
·
+
·
·
+
III
60
Apera spica-venti
+
·
+
·
+
·
+
·
+
·
III
50
Veronica persica
·
+
·
+
·
+
·
+
·
+
III
50
Chenopodium album
·
+
·
+
·
+
·
·
+
·
II
40
Anagallis arvensis
·
+
·
·
·
·
·
+
+
·
II
30
Avena fatua
·
·
+
·
+
·
·
·
+
·
II
30
Stellaria media
·
·
·
+
·
·
·
+
·
+
II
30
1.1
+
1.1
+
1.1
+
+
·
·
+
IV
200
+
·
+
·
+.2
·
·
·
·
·
II
30
Galium aparine
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
V
100
Cirsium arvense
·
·
+
·
+
·
·
+
·
·
II
30
·
·
·
·
+
·
·
·
+
II
30
II ChCl. Agropyretea intermedio-repentis
Elymus repens
Equisetum arvense
III ChCl Artemisietea vulgaris
IV Gatunki towarzyszące − Accompanig species
Veronica arvensis
+
Gatunki, które w zbiorowisku osiągnęły I stopień stałości − Below the tabel put up species which achieved I class
of phytosociological stability in community − I: Capsella bursa-pastoris 4,9 (+); Lamium amplexicaule 2,8 (+); Polygonum lapathifolium subsp. pallidum 1,5 (+); IV: Polygonum amphibium var. terrestre
Objaśnienia jak w tab. 2 – Explanation as in Table 2.
Zbiorowiska segetalne w uprawach ekologicznych...
Zbiorowisko z rzędu – Community order
Polygono-Chenopodietalia
ziemniak − potato
Zbiorowisko klasy– Community class
Stellarietea mediae
jęczmień jary − spring barley
Zbiorowisko związku – Community
alliance Aperion spicae-venti
pszenica ozima − winter wheat
Zbiorowisko z rzędu – Community order
Polygono-Chenopodietalia
ziemniak − potato
Zbiorowisko klasy – Community class
Stellarietea mediae
jęczmień jary − spring barley
Zbiorowisko związku – Community
alliance Aperion spicae-venti
pszenica ozima − winter wheat
Veronico-Fumarietum officinalis
ziemniak − potato
Rolnictwo ekologiczne
Organic biodynamic
farming
Aphano-Matricarietum
pszenica ozima − winter wheat
Rolnictwo konwencjonalne
intensywne
Intensive farming
Zespoły i zbiorowiska roślinne,
rośliny uprawne
Associations and communities
Cultivated plants
Rolnictwo konwencjonalne
intensywne
Intensive farming
Aphano-Matricarietum
pszenica jara − spring wheat
Rolnictwo ekologiczne
Organic biodynamic farming
Aphano-Matricarietum
pszenica ozima − winter wheat
Systemy użytkowania pól
Farming system
Systemy użytkownika pól
Farming system
73
63
54
55
55
72
66
55
51
63
45
39
45
49
Aphano-Matricarietum
pszenica jara − spring wheat
73
Veronico-Fumarietum officinalis
ziemniak − potato
63
72
54
66
63
55
55
45
45
55
51
39
49
− 30−39%
− 40−50%
105
− 51−60%
− 61−70%
59
59
− 71−80%
Rys. 1. Diagram współczynników podobieństwa zbiorowisk roślinnych występujących w pszenicy ozimej, zbożach jarych
i ziemniakach w gospodarstwach ekologicznym i konwencjonalnym intensywnym
Fig. 1. Similarity coefficient diagram of the plant communities occuring in winter wheat, spring corns and potatos on ecological and intensive farm
Zbiorowiska segetalne w uprawie ziemniaków
W uprawie ziemniaków w gospodarstwie ekologicznym wykształciły się agrofitocenozy zespołu Veronico-Fumarietum officinalis (tab. 6). Jest to zespół rozpowszechniony we wschodniej części Europy Środkowej, wykształcający się pod wpływem klimatu suboceanicznego. W Polsce
zbiorowisko to występuje przede wszystkim na Pomorzu Zachodnim, a także na Pojezierzu Mazurskim, gdzie osiąga wschodnią granicę zasięgu. Warunki siedliskowe, w których wykształca się
zespół, są bardzo zbliżone do warunków zespołu Lamio-Veronicetum politae.
Można go spotkać na glebach brunatnych i czarnych ziemiach. Potencjalnie zespół zasiedla
siedliska bardzo żyznych grądów (związek Carpinion) lub bogatych kserotermicznych dąbrów
(zespół Potentillo albae-Quercetum) – Wysocki i Sikorski (2002). Strukturę zespołu VeronicoFumarietum officinalis kształtują Fumaria officinalis – gatunek charakterystyczny asocjacji
(S = V, D = 920) oraz gatunek wyróżniający Anchusa officinalis (S = V, D = 470).
Tabela 6. Zespół Veronico-Fumarietum officinalis w uprawie ziemniaka w gospodarstwie ekologicznym. Podzespół Veronico-Fumarietum
officinalis sperguletosum (zdjęcia 1−5), podzespół Veronico-Fumarietum officinalis typicum (zdjęcia 6 −10)
Tabel 6. Veronico-Fumarietum officinalis association in potato cultivation on ecological farm. Subassociation Veronico-Fumarietum
officinalis sperguletosum (records 1−5), subassociation Veronico-Fumarietum officinalis typicum (records 6 −10)
Numer kolejny zdjęcia fitosocjologicznego
Successive number of phytosociological record
Numer zdjęcia fitosocjologicznego na obszarze
badań
Number of phytosociological record within the
research area
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
2
5
6
7
8
1
3
4
9
10
Pokrycie powierzchni przez roślinę uprawną
Area coverage by cultiveted plant in [%]
60
50
60
45
65
65
60
70
40
50
x = 56,5
Pokrycie powierzchni zdjęcia przez chwasty
Area of phytosociological record coverage by
weeds in [%]
65
45
65
50
70
65
65
70
70
80
x = 67,5
Liczba gatunków w zdjęciu fitosocjologicznym
Number of species in phytosociological record
24
18
19
23
24
19
20
21
22
28
x = 21,8
S
D
2.3
+
+
+
1.2
+
+
+
1.1
+
2.3
2.3
2.3
2.3
V
V
920
470
+
+
·
·
·
·
·
III
50
+
1.2
+
·
V
III
180
50
I ChAss. Veronico-Fumarietum officinalis
Fumaria officinalis
1.2 1.1 2.3
Anchusa arvensis D
1.1
+
+
D. Subass. Veronico-Fumarietum officinalis sperguletosum
Spergula arvensis
+
+
+
II Ch, DAll. Polygono-Chenopodion
Matricaria maritima subsp. inodora
+
+
+
Veronica persica
+
·
·
III Ch,DO Polygono-Chenopodietalia
Chenopodium album
2.2 2.2 1.1
Sonchus arvensis D
2.3
+
1.3
Capsella bursa-pastoris D
+
+
·
Polygonum aviculare
·
·
+
Stellaria media D
·
·
·
IV ChCl. Stellarietea mediae
Fallopia convolvulus
1.2 2.2 1.2
Centaurea cyanus
+
1.1
+
Chamomilla recutita
+
+
+
Avena fatua
+
+
+
Galeopsis tetrahit var. arvensis
+
·
·
Thlaspi arvense
·
·
·
Myosotis arvensis
·
·
·
V ChCl. Artemisietea vulgaris
Cirsium arvense
2.3
+
2.3
Galium aparine
+
+
+
Artemisia vulgaris
+
·
+
VI ChCl. Agropyretea intermedio-repentis
Equisetum arvense
1.3 1.2 3.3
Elymus repens
1.2 1.1 2.2
VII ChCl. Molinio-Arrhenatheretea
Plantago major
·
·
·
VIII Gatunki towarzyszące – Accompaning species
Sinapis alba
+
+
+
Polygonum amphibium var. terrestre
+
+.2 +.2
Brassica napus var. oleifera
+
·
·
·
+
·
1.1
+
+
+
+
+
1.1
2.3
+
+
+
1.3
1.3
+
+
·
2.2
+
+
+
·
2.2
1.2
+
·
·
1.2
1.3
·
+
·
2.3
1.3
+
+
1.2
2.2
2.3
+
·
+
V
V
IV
III
II
1250
795
80
60
70
1.2
+
+
+
·
+
+
1.3
+
+
+
+
·
·
2.2
+
+
+
+
+
·
2.2
+
+
+
+
+
+
1.3
1.1
+
+
+
+
·
+
+
1.1
1.1
·
+
+
1.2
+
1.2
+
+
·
·
V
V
V
V
III
III
II
835
180
180
140
60
50
30
1.2
+
+
2.3
+
+
1.2
1.1
·
1.2
+
·
2.3
1.1
·
1.2
1.1
+
2.3
+
+
V
V
III
1085
220
60
1.2
2.2
2.3
2.3
2.3
1.1
2.3
1.1
2.3
1.3
1.3
2.3
2.3
2.3
V
V
1450
1125
+
·
·
·
·
+
+
II
30
1.1
·
·
+
+
+
1.1
+
·
1.1
·
+
+
·
+
+
·
·
+
+.2
+
V
III
III
220
60
50
+
Gatunki, które w zbiorowisku osiągnęły I stopień stałości − Below the tabel put up species which achieved I class of phytosociological stability in
community. II: Rumex crispus D 3,5 (+); IV: Anagallis arvensis 1,10 (+); Raphanus raphanistrum 2,5 (+); Sinapis arvensis 1,10 (+); Sisymbrium officinale
1 (+); Vicia hirsuta 8,10 (+); Viola arvensis 5,10 (+); VI: Convolvulus arvensis 4,10 (+); Tussilago farfara 4,10 (+); VII Taraxacum officinale 5,10 (+).
Objaśnienia jak w tab. 2 – Explanation as in Table 2.
Zbiorowiska segetalne w uprawach ekologicznych...
107
Wysokie stopnie stałości (S = V) i współczynniki pokrycia osiągnęły także gatunki charakterystyczne klasy Stellarietea mediae: Chenopodium album (D = 1250), Fallopia
convolvulus (D = 835) i Sonchus arvensis (D = 795) oraz taksony klasy Artemisietea vulgaris (Cirsium arvense D=1085), a także Agropyretea intermedio-repentis (Equisetum arvense D =1450 i Elymus repens D = 1125). Wartości D wskazują na silnie zachwaszczenie
uprawy ziemniaków (średnie pokrycie chwastów w fitocenozach wynosiło 67,5%).
Zespół Veronico-Fumarietum officinalis różnicował się na podzespół Veronico-Fumarietum officinalis sperguletosum (5 płatów); taką samą liczbę zdjęć zaliczono do podzespołu
Veronico-Fumarietum officinalis typicum. Strukturę zespołu reprezentowały gatunki charakterystyczne wszystkich niższych syntaksonów klasy Stellarietea mediae, z wyjątkiem taksonów związku Aperion spicae-venti typowego dla zbóż, głównie ozimych.
Tabela 7. Zbiorowisko rzędu Polygono-Chenopodietalia w uprawie ziemniaka w intensywnym konwencjonalnym gospodarstwie
Table 7. Community of Polygono-Chenopodietalia order in potatos cultivation on intensive farm
Numer kolejny zdjęcia fitosocjologicznego
Successive number of phytosociological
record
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Pokrycie powierzchni zdjęcia przez roślinę
uprawną
Area coverage by cultiveted plant in [%]
80
90
75
85
80
85
90
85
80
90
x = 84,0
Pokrycie powierzchni zdjęcia przez chwasty
Area of phytosociological records coverage
by weeds in [%]
20
15
20
10
10
10
5
15
20
15
x = 14,0
Liczba gatunków w zdjęciu fitosocjologicznym
Number of species in phytosociological
record
16
11
14
12
15
10
10
13
10
14
x = 12,5
Ch,DAll. Polygono-Chenopodion
Matricaria maritima subsp. inodora D +
Veronica persica
+
Euphorbia helioscopia
·
I Ch,DO Polygono-Chenopodietalia
Chenopodium album
+
Stellaria media D
+
Sonchus arvensis D
+
II ChCl. Stellarietea mediae
Sinapis arvensis
+
Fallopia convolvulus
1.1
Centaurea cyanus
+
Viola arvensis
+
Avena fatua
+
Papaver rhoeas
+
Myosotis arvensis
·
Fumaria officinalis
+
III ChCl. Artemisietea vulgaris
Cirsium arvense
+
Galium aparine
+
VI ChCl. Agropyretea intermedio-repentis
Elymus repens
·
Equisetum arvense
+
Convolvulus arvensis
·
S
D
+
+
·
+
·
+
+
+
+
+
+
·
·
+
·
+
+
·
·
·
·
+
·
·
+
+
+
IV
IV
II
80
70
30
+
·
+
1.1
+
+
+
+
+
·
+
+
1.1
+
·
+
+
+
+
1.1
+
+
+
·
+
1.1
+
V
V
IV
170
170
80
+
+
+
·
+
+
·
·
+
·
·
·
+
+
·
·
·
·
·
·
+
·
·
·
+
+
+
+
·
·
+
+
+
+
+
+
+
·
+
·
·
·
·
·
·
·
·
·
+
+
+
+
·
·
+
·
+
+
·
+
·
·
·
·
+
·
+
·
·
+
·
+
IV
III
III
III
III
II
II
II
80
100
60
50
50
40
30
30
1.1
·
+
+
+
+
+
+
·
·
+
·
+
·
+
·
+
+
V
III
130
50
+
·
·
+
+
·
+
+
+
+
+
+
+
·
·
+
·
+
+
+
+
+
·
+
+
+
·
V
III
III
90
60
50
Gatunki, które w zbiorowisku osiągnęły I stopień stałości − Below the tabel put up species which achieved I class of
phytosociological stability in community. I: Capsella bursa-pastoris 1,7 (+); Polygonum aviculare 3,8 (+); II: Thlaspi
arvense 7 (+); IV: Tussilago farfara 3 (+); ChCl. Molinio-Arrhenetheretea: Taraxacum officinale 9 (+).
Objaśnienia jak w tab. 2 – Explanation as in Table 2.
108
I. Kutyna i in.
Uprawę ziemniaków w gospodarstwie prowadzonym w sposób intensywny zasiedla
zbiorowisko rzędu Polygono-Chenopodietalia (tab. 7). Agrofitocenozy tego rzędu wykształcającają się na żyznych glebach o odczynie obojętnym lub zasadowym, zasobnych w azot
oraz intensywnie nawożonych. W strukturze zbiorowisk brakuje gatunków charakterystycznych zespołów, które pozwoliłoby zaliczyć występujące agrofitocenozy do zespołu. W fitocenozach tych występują jedynie nieliczne gatunki charakterystyczne i wyróżniające rzędu
i klasy: Chenopodium album, Sonchus arvensis i Stellaria media. Osiągnęły one V i IV stopień stałości, ale ich współczynniki pokrycia nie były zbyt duże. Średnie pokrycie powierzchni zdjęć przez roślinę uprawną jest duże (84%), a przez chwasty – małe (14%).
W zbiorowisku występuje także niewielka liczba gatunków charakterystycznych dla niższych syntaksonów klasy Stellarietea mediae. Zespół Veronico-Fumarietum officinalis wykazuje małe (63%) wzajemne podobieństwo do zbiorowiska rzędu Polygono-Chenopodietalia, występującego w uprawie ziemniaków w gospodarstwie intensywnym.
WNIOSKI
1. Agrofitocenozy w uprawach użytkowanych w systemie ekologicznym są bogatsze florystycznie od zbiorowisk na polach intensywnie użytkowanych, a ich struktura pozwala zakwalifikować je do rangi zespołów:
a) w pszenicy ozimej występuje zespół Aphano-Matricarietum, zróżnicowany wewnętrznie na
podzespoły Aphano-Matricarietum sperguletosum i Aphano-Matricarietum typicum;
b) w pszenicy jarej występuje także zespół Aphano-Matricarietum wewnętrznie zróżnicowany na trzy podzespoły: Aphano-Matricarietum sperguletosum, Aphano-Matricarietum typicum i Aphano-Matricarietum consolidetosum;
c) w uprawie ziemniaka występuje zespół Veronico-Fumarietum officinalis zróżnicowany
na podzespoły: Veronico-Fumarietum officinalis sperguletosum i Veronico-Fumarietum officinalis typicum.
2. Zbiorowiska w uprawach użytkowanych konwencjonalnie intensywnie są ubogie florystycznie, szczególnie brakuje w nich gatunków charakterystycznych niższych syntaksonów (zespołów i związków) z klasy Stellarietea mediae. W związku z czym wyróżniono
zubożałe postacie agrofitocenoz nazywane zbiorowiskami „kadłubowymi”:
a) w pszenicy ozimej zbiorowisko związku Aperion spicae-venti,
b) w jęczmieniu jarym zbiorowisko klasy Stellarietea mediae,
c) w ziemniakach zbiorowisko z rzędu Polygono-Chenopodietalia.
3. O odrębności florystycznej i zróżnicowaniu agrofitocenoz obu rodzajów upraw świadczą
niskie wzajemne współczynniki ich podobieństwa.
4. Brak gatunków charakterystycznych zespołów i niewielka liczba lub brak gatunków charakterystycznych związków i rzędów, a także nieliczny udział gatunków z klasy Stellarietea mediae świadczą o procesie degeneracji zbiorowisk na polach użytkowanych intensywnie (wysokie nawożenie, stosowanie pestycydów itd.).
PIŚMIENNICTWO
Dąbkowska T., Stupnicka-Rodzynkiewicz E., Łabza T. 2007. Zachwaszczenie upraw zbóż
w gospodarstwach ekologicznym, konwencjonalnym i intensywnym na wybranych przykładach z Małopolski. Pam. Puł. 145, 5–16.
Zbiorowiska segetalne w uprawach ekologicznych...
109
Grabowska-Orządała M., Dąbkowska T., Łabza T. 2007. Zachwaszczenie upraw zbóż i bioindykacja wybranych właściwości glebowych w systemie ekologicznym i konwencjonalnym.
Cz. I. Wybrane wskaźniki zachwaszczenia w latach 1999 i 2005. Pam. Puł. 145, 77–87.
Kutyna I., Leśnik T. 2007. Porównanie zachwaszczenia niektórych roślin uprawnych w ekologicznym i konwencjonalnym intensywnym systemie gospodarki rolnej w Jesionowie na Pomorzu Zachodnim. Pam. Puł. 145, 151−164.
Matuszkiewicz W. 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wydaw. Nauk. PWN, Warszawa.
Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M. 2002. Flowering plants and pteridophytes
of Poland a checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych w Polsce. Inst. Bot. PAN, Kraków.
Pawłowski B. 1972. Skład i budowa zbiorowisk roślinnych oraz metody ich badania [w: Szata
roślinna Polski]. Cz. I. Red. W. Szafer, K. Zarzycki. PWN, Warszawa, 237–279.
Skrajna T., Skrzyczyńska J. 2007. Zachwaszczenie zbóż ozimych w różnych typach gospodarstw w powiecie mińskim. Pam. Puł. 145, 177–183.
Tyburski J., Rychlik B. 2007. Zachwaszczenie pszenicy ozimej w gospodarstwie ekologicznym i konwencjonalnym na Pojezierzu Ełckim. Pam. Puł. 145, 233–241.
Wysocki C., Sikorski P. 2002. Fitosocjologia stosowana. Wydaw. SGGW, Warszawa.