Wspólne działanie czynników środowiskowych na zdrowie człowieka

117
Sesja tematyczna XIX
Wspólne działanie czynników środowiskowych na zdrowie człowieka
Combined effect of environmental factors on human health
Wiktor Preżdo1), Walentyna Zubkowa2), Lidia Kryczkowska3)
1)
Katedra Ochrony Środowiska, Wyższa Szkoła Umiejętności im. S. Staszica, 25-353 Kielce, ul. Wesoła 52
Instytut Chemii, Akademia Świętokrzyska im. J. Kochanowskiego, 25-020 Kielce, ul. Chęcińska 5
3)
Katedra Biotechnologii, Politechnika Charkowska, 61002 Charków, ul. Frunze 21, Ukraina
2)
In industrial toxicology we recognize three basic types of toxic combined
effects which influence human health: 1) uniformly when one component can
be substituted by another without change in toxicity of the system; 2) independent combined effect when it is supposed that components affect different
parts of an organism so that the effects of their influence are related; 3) synergistic or antagonistic influence combined, when toxic effect can not be
defined on the basis of data on toxicity of separate components. The investigations of toxicity in volatile products from oxizing-thermal destruction of the
naphthalene oil of coal tar were made by the authors and showed that the
main components possess toxicity of the mixture obtained. Those are carbon
oxide and carboxylic acids. They have maximum toxicity, despite their content
in the vapor – gas – aerosol mixture being the smallest (from 0.9 to 2.7 %).
However, the toxicity of aldehydes and ketones formed as well as vapor and
oil aerosol are considerably smaller but the content of these products in the
mixture changes in the range from 55.8 to 8.3 %.
Key words: environmental factors, industrial toxicology, co-operative effect,
oxizing-thermal destruction, naphthalene oil
Wyróżniono cztery grupy układów gaz-aerozol oraz para-gaz-aerozol
w toksykologii przemysłowej: 1) mieszaniny zawierające wejściowe,
przejściowe oraz końcowe produkty cyklu produkcyjnego; 2) substancje,
które stanowią domieszki do surowca (które z reguły nie biorą udziału
w procesie technologicznym), a także produkty uboczne procesu;
3) mieszaniny jednorodnych lub zbliżonych składem substancji (np. benzyna,
nafta, mieszanina tlenków azotu i in.); 4) mieszaniny substancji powstające
w wyniku oksydacyjno-termicznego destrukcji polimerów, olejów, a także
rozkładu podstawowej substancji produkcyjnej oraz mieszaniny, powstające
w procesie reakcji chemicznych w powietrzu. Własne badania toksyczności
lotnych produktów rozpadu oksydacyjno-termicznego oleju naftalenowego
smoły węglowej wykazały, że głównymi składnikami, decydującymi
o toksyczności otrzymanej mieszaniny, są tlenek węgla oraz kwasy
karboksylowe. Posiadają one wyższą toksyczność, mimo że w składzie
mieszaniny par-gaz-aerozol ich zawartość jest najmniejsza (od 0.9 do 2.7%).
Natomiast toksyczność powstałych aldehydów i ketonów oraz pary i aerozolu
oleju jest znacznie mniejsza, chociaż zawartość tych produktów w mieszaninie
waha się od 55.8 do 8.3 %.
Słowa kluczowe: czynniki środowiskowe, toksykologia przemysłowa,
wspólne działanie, rozpad oksydacyjno-termiczny, olej naftalenowy
118
Środowisko człowieka a jego zdrowie
Zastosowanie przeciwutleniaczy rozpuszczalnych w tłuszczach
do walki ze stresem nadfioletowym
Application of oil-soluble antioxidants during UV-stress
Lidia Kryczkowska1), Oksana Strus1), Anna Bielińska1), Wiktor Preżdo2)
1)
2)
Katedra Biotechnologii, Politechnika Charkowska, 61002 Charków, ul. Frunze 21, Ukraina
Katedra Ochrony Środowiska, Wyższa Szkoła Umiejętności im. S. Staszica, 25-353 Kielce, ul. Wesoła 52
The comparison of the influence of α-tocopherol and β-carotene on the index
of free radical oxidation and antiradical protection of some tissues in body
under UV-radiation stress was carried out. Introduction of α-tocopherol and
mostly β-carotene 30 min before UV-stress led to decrease in cholesterol
content increasing the phospholipids and changing their ratio. Introduction of
β-carotene with biologically active substances decreases antioxidative activity
for lipid extracts more than at introducing α-tocopherol alone. Carotene antioxidative activity, combining high biological accessibility, provides prospects
for its application in antistress therapy when decrease in free-radical activation processes is needed.
Key words: antioxidants, UV-radiation, β-carotene, α-tocopherol, free
radicals
Przeprowadzono porównanie efektywności β-karotenu i α-tokoferolu według
wskaźników utleniania wolnorodnikowego i zabezpieczenia niektórych tkanek
organizmu przed wolnymi rodnikami podczas stresów nadfioletowych
(oddziaływania promieniowania UV). Wprowadzenie do organizmu α-tokoferolu,
a jeszcze w większym stopniu β-karotenu za 30 minut do stresu
nadfioletowego doprowadziło do zmniejszenia zawartości cholesterolu we
krwi, zwiększenia zawartości fosfolipidów, a również do zmiany ich relacji.
Wprowadzenie β-karotenu razem ze substancjami biologicznie czynnymi
obniżało poziom aktywności ekstraktów lipidowych jako antyutleniaczy
w większym stopniu, niż po wprowadzeniu tylko samego α-tokoferolu.
Aktywność +β-karotenu jako przeciwutleniacza w połączeniu z wysoką
dostępnością biologiczną pozwala prognozować możliwość jego
zastosowanią podczas terapii antystresowej, kiedy następuje konieczność
obniżenia aktywności procesów utleniania wolnorodnikowego.
Słowa kluczowe: antyutleniaczy, promieniowanie nadfioletowe, β-karoten,
α-tokoferol, wolne rodniki
119
Czynniki środowiskowe a zdrowie
Chemiczne składniki środowiska przyrodniczego
a choroby alergiczne
Chemical components of natural environments but allergic diseases
Barbara Piekarska1), Bolesław K. Samoliński1,2)
1)
Akademia Medyczna w Warszawie, Wydział Nauki o Zdrowiu, Zakład Profilaktyki Zagrożeń Środowiskowych
02-097 Warszawa, ul. Banacha 1a
2)
Zakład Alergologii i Immunologii Klinicznej, Samodzielny Publiczny Centralny Szpital Kliniczny
02-097 Warszawa, ul. Banacha 1a
In the last years a growth of the number of an scientific publications bringing
up issues of the influence of environmental conditioning on the state of health
of the man is being observed. Numerous views included in them and
conclusions every now and then a little more often confirm that
environmental conditioning in the straight majority of cases is just deciding it
about the state of health.
Carried experimental research and epidemiological observation indicate, that
presence can have important effect in environment of additional factor
(adjuvant) development can have important effect and in dynamics many
affections also it and allergy. Probably, it is related with influence of new
element of environment of person in it chemical substance, there be result of
civilization development or with this style of life related. Speculations exist
that these environmental factors can facilitate the development of the
allergization, particularly at persons with appropriate genetic base.
The influence of agents has character mixt up (compound, overlapping each
other). The body of the man is usually exposed to a lot of factors about
different concentrations or intensities. Effects of such an exhibition depend
not only on quality and quantitative composition of substances having an
influence, but also from the possibility of appearing of interaction between
different substances.
Manifestations of the adverse influence of agents often have non-specific
character what is making the identification of the etiological factor it difficult
and sometimes even he isn't putting the participation of these factors at
peeping at the patient. Chronic diseases, as the bronchial asthma have a long
stretch of the development very much and usually multifactorial etiology.
Well-known there are many chemical substances having the influence on
coming into existence of allergic diseases, however the assessment of their
influence on coming into existence of allergic diseases is a difficult and
complex process. It is tied up with the abundance of sources of the origin of
substance, simultaneous exposing to the same substances of around many
sources, with problem of identifying all allergic diseases and the individual
sensitivity of the organism.
Chemical relationships will be presented in article house In the article
presented substances which have essential meaning, which has great
importance in aspect of environmental threat related with unsuitable
functioning immunological match with reference to allergic diseases.
Key words: chemical components, natural environment, allergic diseases
W ostatnich latach obserwuje się wzrost liczby publikacji naukowych
poruszających problematykę wpływu uwarunkowań środowiskowych na stan
zdrowia człowieka. Zawarte w nich liczne poglądy i wnioski coraz częściej
potwierdzają, że to właśnie uwarunkowania środowiskowe w zdecydowanej
większości przypadków rozstrzygają o stanie zdrowia.
Przeprowadzone badania doświadczalne i obserwacje epidemiologiczne
wskazują, że obecność w środowisku czynników dodatkowych (adiuwiantów)
może mieć istotny wpływa na rozwój i dynamikę wielu schorzeń w tym
również i alergii. Prawdopodobnie jest to związane z wpływem nowych
elementów środowiska człowieka (w tym substancji chemicznych), będących
skutkiem rozwoju cywilizacyjnego bądź związanego z tym stylem życia.
Istnieją przypuszczenia, że te czynniki środowiskowe mogą ułatwiać rozwój
alergizacji, szczególnie u osób z odpowiednim podłożem genetycznym.
Oddziaływanie czynników chemicznych ma charakter mieszany (złożony,
nakładający się). Zwykle organizm człowieka narażony jest na wiele czynników
o różnych stężeniach bądź natężeniach. Skutki takiej ekspozycji zależą nie
tylko od składu jakościowego i ilościowego oddziałujących związków
chemicznych, ale również od możliwości występowania interakcji pomiędzy
różnymi substancjami.
Objawy niekorzystnego oddziaływania czynników chemicznych mają często
charakter niespecyficzny, co utrudnia identyfikację czynnika etiologicznego,
a niekiedy nawet nie nasuwa u pacjenta podejrzenia udziału tych czynników.
Przewlekłe schorzenia, jak astma oskrzelowa mają bardzo długi okres rozwoju
i zazwyczaj wieloczynnikową etiologię. Znanych jest wiele substancji
chemicznych mających wpływ na powstawanie chorób alergicznych, jednak
ocena ich wpływu na powstawanie chorób alergicznych jest procesem
trudnym i złożonym. Związane jest to z mnogością źródeł pochodzenia
substancji, jednoczesnym narażeniem na te same substancje z wielu źródeł,
trudnością zidentyfikowania wszystkich czynników szkodliwych oraz
indywidualnej wrażliwości organizmu.
W artykule zostaną przedstawione związki chemiczne, które mają istotne
znaczenie w aspekcie środowiskowych zagrożeń związanych z niewłaściwym
funkcjonowaniem układu immunologicznego w odniesieniu do chorób
alergicznych.
Słowa kluczowe: substancje chemiczne, środowisko przyrodnicze, choroby
alergiczne
120
Środowisko człowieka a jego zdrowie
Czynne i bierne palenie w środowisku wielkomiejskim
weryfikowane badaniem poziomu CO w wydychanym powietrzu
Active and passive smoking in inner city population verified by examination
of CO level in expired air
Tadeusz Jędrzejczyk, Marzena Zarzeczna-Baran, Łukasz Balwicki
Zakład Zdrowia Publicznego i Medycyny Społecznej Akademii Medycznej w Gdańsku, 80-210 Gdańsk, ul. Aleja Zwycięstwa 42a,
[email protected]
Smoking – both active and passive is one of the main challenge for health
promotion and education. One of the reason why toxic effects of smoking is
underestimated is lack of immediate negative effects which are consequence
of inhalation.
The aim of this paper is to confirm that examination of carbon monoxide level
in expired air by smokeliser is helpful as diagnostic and education purposes.
It allows verification of questionnaires projects. This examination deliver also
immediate information for participant about blocked by CO hemoglobin. This
examination can also check other than smoking sources of carbon monoxide
in environment.
Pilot study which was conducted in Gdynia confirmed that both aims –
education and diagnostic can be achieved. Among 141 diagnosed person, 29
described themselves as active smokers and 53 were passive smokers.
We confirmed correlation between level of Co in expired air and severity of
smoking dependence. Heavy smokers (above 20 cigarettes daily) had the
level 26,2 pp, compared with moderate and light smokers (12,9).
Further researching should be done to prepare comprehensive model of
population screening towards passive smoking and carbon monoxide
environmental exposure.
Key words: smoking, passive smoking, exposure for carbon monoxide,
examination of carbon monoxide
Palenie zarówno czynne jak i bierne pozostaje jednym z najważniejszych
wyzwań z zakresu profilaktyki i promocji zdrowia. Jedną z przyczyn
niedoceniania szkodliwości narażenia na dym tytoniowy jest brak szybkich
objawów świadczących o negatywnym oddziaływaniu substancji w nim
zawartych na organizm.
Celem pracy było potwierdzenie, że badanie poziomu tlenku węgla
w wydychanym powietrzu za pomocą smokelisera ma zarówno walory
diagnostyczne jak i edukacyjne. Pozwala na weryfikację odpowiedzi
udzielonych w trakcie zbierania wywiadu. Daje jednocześnie badanemu
zwrotna informację o obecności substancji toksycznej, jaką jest tlenek węgla,
w hemoglobinie krwi. Jednocześnie wyzwaniem jest określeniem wpływu
innych niż dym tytoniowy źródeł tlenku węgla.
Przeprowadzone przez nas pilotowe badania potwierdziły w praktyce obydwa
założenia. Wśród przebadanych przez nas 141 osób, 29 przyznało się do
aktywnego palenia a 53 było w większym lub mniejszym stopniu narażonych
na bierną inhalację dymu tytoniowego.
Potwierdziliśmy korelację stężenia karboksyhemoglobiny z intensywnością
palenia. Średni wynik osób palących umiarkowanie (12,9) był dwukrotnie
niższy od osób palących intensywnie (26,2).
Szersze badania z wykorzystaniem smokeliserów są potrzebne, aby
wypracować właściwy wzorzec badań realizowanych w różnych warunkach.
Słowa kluczowe: palenie, bierne palenie, narażenia na tlenek węgla, badanie
poziomu tlenku węgla
121
Czynniki środowiskowe a zdrowie
Występowanie i oznaczanie azotanów (V) i azotanów (III)
w środowisku
The presence and determination of nitrates and nitrites in the enironment
Andrzej Gierak
Zakład Chemii Analitycznej, Instytut Chemii Wydział Matematyczno-Przyrodniczy, Akademia Świętokrzyska
25-020 Kielce, ul. Chęcińska 5, [email protected]
Nitrogen is present in waters in various forms, as dissolved in water
molecular nitrogen or in the dissolved organic or inorganic compounds. The
compounds of nitrogen present in waters, when being under the influence of
different biochemical processes, undergo numerous changes. The nitrogen
from the organic compounds is changed into inorganic compounds, with the
use of bacteria. The thus obtained inorganic forms are mostly nitrate ions.
Nitrates are easily dissoluble in waters and they are very common there. In
polluted waters, apart from nitrates, there are present ammonium, cyanide
and nitrite ions. The ammonium ions are mostly present in the reducing
conditions. In the oxidizing conditions they are nitrified to the nitrate ions.
Nitrates are easily dissoluble in waters and they can appear there as nitrates
NO3- or as salts containing nitrite anion NO2-.
The issue of the influence exerted by nitrates on the environment is very
complex. This results from the presence of many factors, the influence of
which has not yet been finally proven. However, it has been stated that the
reason for the presence of a high level of nitrates in waters, is the common
usage of nitrogen fertilizers, which contribute to the eutrophication of
reservoirs, thus threatening the life and health of humans. It is harmful to the
life of people and animals to overfertilize plants with nitrogen because this
leads to the reduction in their biological value. The overfertilized plants
contain nitrates NO3 and nitrogen oxide which are precursors of the
cancerogenic and mutagenic nitrosamines which degenerate DNA code.
Apart from nitrates (V) and (III), there are other very important substances
which influence the chemistry of the environment; these are nitrogen oxides,
labeled as NOX. These contain oxides: NO and NO2, with the group of their
derivatives, and they can be the precursors of nitrates. The content of
nitrogen oxides in the clean air is about 0,005 mg/m3 and it is often exceeded
even doubly. The increase in the amount of NOX in the atmosphere, which has
been observed for the last 40 years, is mostly the result of the increase in the
consumption of solid fuels, motor transport and air transport, and, to a lesser
degree, the result of using artificial nitrogen fertilizers, high-temperature
technological processes, digesting metals and nitrification.
The nitrates which are present in waters can cause the illness called “the
blue-baby syndrome”.
Key words: nitrates, nitrites water, environmental, analysis
Azot w wodach występuje w różnych formach, jako rozpuszczony w wodzie
azot cząsteczkowy lub w rozpuszczonych organicznych i nie organicznych
związkach. Związki azotu zawarte w wodach, pod wpływem procesów
biochemicznych ulegają licznym przemianom. Azot ze związków
organicznych, przy współudziale bakterii, przeprowadzany jest w formy
nieorganiczne. Formy te, to przede wszystkim jony azotanowe. Azotany są
bardzo dobrze rozpuszczalne w wodach i występują w nich powszechnie.
W zanieczyszczonych wodach występują także jony amonowe, cyjankowe
i azotanowe (III). Jony amonowe występują głównie w warunkach
redukcyjnych. W warunkach utleniających – podlegają nitryfikacji do jonów
azotanowych.
Azotany są związkami dobrze rozpuszczalnymi w wodzie, i mogą występować
w niej jako azotany (V), sole zawierające ujemnie naładowany jon
azotanowy(V) NO3- lub azotany (III), sole zawierające ujemnie naładowany jon
azotanowy(III) NO2-.
Zagadnienie wpływu azotanów na środowisko jest bardzo złożone. Składają
się na nie różne czynniki, wpływ których nie został udowodniony ostatecznie.
Dowiedziono, że przyczyną wysokiego poziomu azotanów wodach są
powszechnie stosowane nawozy azotowe, które w dużej mierze przyczyniają
się do eutrofizacji zbiorników wodnych, zagrażając tym samym życiu
i zdrowiu ludzi. Szkodliwe dla życia ludzi i zwierząt jest nadmierne nawożenie
azotem roślin, które prowadzi do zmniejszenia ich wartości biologicznej.
Rośliny takie, zawierają azotany NO3, oraz tlenki azotu, będące prekursorami
kancerogennych nitrozoamin, rakotwórczych i mutagennych, zaburzających
kod genetyczny.
Oprócz azotanów (V) i (III) w chemii środowiska znaczną rolę odgrywają
tlenki azotu, oznaczone ogólnym wzorem NOX. Obejmują one zasadniczo
tlenki: NO i NO2 wraz z grupą ich pochodnych i mogą być prekursorami
azotanów. Zawartość tlenków azotu w czystym powietrzu wynosi ok. 0,005
mg/m3 i często przekraczana jest nawet dwukrotnie. Obserwowany na
przestrzeni ostatnich 40 lat wzrost koncentracji NOX w atmosferze jest w dużej
mierze wynikiem wzrastającego zużycia paliw stałych a także motoryzacji
i transportu lotniczego, w mniejszym stopniu – stosowania sztucznych
nawozów azotowych, wysokotemperaturowych procesów technologicznych
oraz trawienia metali i nitrowania.
Azotany znajdujące się w wodach mogą przyczynić się do powstawania
choroby zwanej „syndrom niebieskiego dziecka”.
Słowa kluczowe: azotany (V), azotany (III), woda, środowisko, analiza
122
Środowisko człowieka a jego zdrowie
Możliwości wykorzystania wskaźników AQI (Air Quality Index)
w procesie komunikowania środowiskowego ryzyka zdrowotnego
Possibilities of Air Quality Index application for the risk communication
of environmental health
Małgorzata Kowalska1), Leszek Ośródka2), Krzysztof Klejnowski3), Jan E. Zejda1), Ewa Krajny2)
Marek Wojtylak2)
1)
Katedra i Zakład Epidemiologii, Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice, [email protected]
Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Oddział w Krakowie
3)
Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN, Zabrze
2)
Background. Air Quality Index is very often used index in public health for the
risk communication of environmental health. Actually data suggests that in
Poland no available index original and typical for aero sanitary conditions in
region, although some trials were undertaken in Silesia voivodeship and
Gdańsk city. Conception of AQI was proposed by EPA in 1999 and leads to
classify of air quality according to concentrations of elementary pollutants
(PM10, PM2, 5, ozone, SO2, NO2 and CO). Each quality category describes air
quality from “good-healthy” to “dangerous-unhealthy” air quality. The
American, French, British and German AQI are the most frequently used index
in environmental health.
The aim of study. The aim of the study was to present aero sanitary
conditions in Silesia Agglomeration according to selected AQI and assess the
relationship between value of calculated AQI and daily total and specific
mortality (cardiovascular and respiratory mortality).
Material and methods. Data concerning ambient air pollution and
meteorological conditions were calculated as 24-hour area averages and were
obtained from regional network. Daily counts of deaths in 2001-2002 were
obtained from the Central Statistical Office in Warsaw. The records included
total number of deaths, the number of deaths due to cardiovascular and
respiratory diseases. Percentage of days with selected AQI categories was
calculated according to available method (American, French, British and
German). Relationship between the daily number of deaths and value of AQI
was estimated by means of Spearman correlation analysis. Finally, the
obtained results were verified by ANOVA Kruskal-Wallis procedure.
Results and conclusions. The obtained results suggest disagreement in the
range of air quality according to selected classification method. Percentage of
days with “dangerous air quality” was calculated to chosen method from
0,1% (American method) to 6,2% (German or British method), respectively
and usually concerned winter season. We noted statistically significant
relationship between daily number of total deaths and deaths due to
cardiovascular/respiratory diseases and air quality index in the elderly
(population aged 65+ years).
Key words: air quality index, daily mortality, public health
Wstęp. Wskaźnik jakości powietrza (z ang. Air Quality Indeks) jest coraz częściej
wykorzystywanym wskaźnikiem w zdrowiu publicznym dla komunikowania
środowiskowego zagrożenia zdrowia, związanego z konkretnymi
zanieczyszczeniami powietrza. Aktualne dane sugerują, iż w Polsce nie
opracowano jak dotąd oryginalnego i typowego dla warunków aerosanitarnych
naszego kraju wskaźnika jakości powietrza, choć pewne próby zostały podjęte
w woj. śląskim oraz Gdańsku. Koncepcja indeksu AQI zaproponowana w 1999
roku przez EPA zmierza do określenia poszczególnych klas jakości powietrza
w oparciu o stężenia podstawowych zanieczyszczeń (PM10, PM2,5, ozon, SO2,
NO2 oraz CO) oraz przyporządkowaniu im kategorii od „dobra” po
„niebezpieczna” jakość powietrza. Dotychczas najczęściej wykorzystywanymi
w zdrowiu środowiskowym są wskaźniki powstałe na podstawie systemów:
amerykańskiego, francuskiego, brytyjskiego i niemieckiego.
Cel pracy. Celem prezentowanej pracy jest przedstawienie sytuacji
aerosanitarnej w Aglomeracji Górnośląskiej, w oparciu o wybrane wskaźniki
AQI oraz wykazanie zależności pomiędzy wartością obliczonych indeksów
jakości powietrza a umieralnością ogólną i specyficzną.
Materiał i metoda. Dla realizacji założonego celu pracy zgromadzono dane
dotyczące średniodobowych stężeń pyłu PM10 oraz dwutlenku siarki SO2
pochodzące z regionalnej sieci monitoringowej, a także dane dotyczące
średniodobowej liczby zgonów ogółem oraz zgonów z powodu chorób układu
krążenia i układu oddechowego pochodzące z GUS w Warszawie, dotyczące
okresu 2001-2002. Obliczono wartości odsetkowe opisujące liczbę dni
w poszczególnych klasach AQI, analizowano kategorie powstałe w oparciu
o system amerykański, francuski, brytyjski i niemiecki. Następnie określono
zależności pomiędzy wartością indeksów jakości powietrza a średniodobową
liczbą zgonów ogółem i zgonów z powodu wybranych przyczyn, przy pomocy
współczynników korelacji rang Spearmana. Ostatecznie uzyskane wyniki
weryfikowano za pomocą testu ANOVA Kruskala-Wallisa.
Wyniki. Uzyskane wyniki sugerują, iż występują znaczne rozbieżności
w zakresie kategorii jakości powietrza w zależności od zastosowanego
systemu klasyfikacji, odsetek dni z „ niebezpieczną jakością powietrza”
kształtował się w zakresie 0,1% (system amerykański) do 6,2% (system
niemiecki i brytyjski) i zazwyczaj dotyczył sezonu zimowego. Statystycznie
znamienne wartości współczynników korelacji Spearmana uzyskano dla
zależności pomiędzy jakością powietrza a średniodobową liczbą zgonów
ogółem, a także zgonów z powodu chorób układu oddechowego i układu
krążenia w populacji osób po 65 roku życia.
Słowa kluczowe: indeks jakości powietrza, dobowa umieralność, zdrowie
publiczne
123
Czynniki środowiskowe a zdrowie
Analiza wybranych czynników pracy w środowisku pracy
pielęgniarskiej i wymiarów wypalenia zawodowego
Analysis of selected work factors in nursing practice environment
and burnout dimensions
Dorota Jachimowicz-Wołoszynek1), Aleksandra Woderska2), Dorota Rogala1), Żaneta Skinder1)
1)
Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Collegium Medium im. L. Rydygiera w Bydgoszczy
Zakład Organizacji i Zarządzania w Ochronie Zdrowia
2)
Studentka Wydziału Nauk Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Collegium Medium im. L. Rydygiera w Bydgoszczy
Aim. The aim of this study was to identify the relations between selected
work factors in nursing practice environment and burnout dimensions
(emotional exhaustion, depersonalization and personal accomplishment).
Method. The research sample consisted of 151 nurses from 10 different
wards located in two hospitals in Bydgoszcz. In a survey two questionnaires
were followed: the Maslach Burnout Inventory (MBI) to assess the level of
burnout dimensions and a tool referred to selected work factors.
Findings. The results found that nursing practice environment aspects such
as: health risk, interpersonal relations, work – privacy conflict, time pressure,
rush at work and qualifications’ exceeding differentiate all of burnout
dimensions. The findings suggest the importance of the work setting
conditions for employees' well-being.
Key words: burnout syndrome, emotional exhaustion, depersonalization,
personal accomplishment, work environment
Cel. Głównym celem podjętych badań było określenie związku pomiędzy
wybranymi czynnikami pracy w środowisku pracy pielęgniarskiej i wymiarami
wypalenia (wyczerpaniem emocjonalnym, depersonalizacją i osobistym
zaangażowaniem).
Metody. Grupę badawczą stanowiło 151 pielęgniarek pracujących na
dziesięciu zróżnicowanych oddziałach dwóch bydgoskich szpitali. W celu
przeprowadzenia badań zastosowano dwa kwestionariusze: Maslach Burnout
Inventory (MBI) do oszacowania poziomu komponentów wypalenia
zawodowego oraz narzędzie badawcze odnoszące się do poszczególnych
czynników pracy.
Wyniki. Badania wykazały, iż następujące czynniki środowiska pracy
pielęgniarskiej: poczucie zagrożenia zdrowia, relacje interpersonalne, konflikt
pomiędzy pracą a życiem pozazawodowym, poczucie presji czasu, pośpiech
w pracy i przekraczanie kwalifikacji zawodowych różnicują wszystkie
komponenty syndromu wypalenia zawodowego. Uzyskane wyniki wskazują na
niebagatelny wpływ wielu czynników pracy na pracowników wypełniających
obowiązki zawodowe.
Słowa kluczowe: wypalenie zawodowe, wyczerpanie
depersonalizacja, osobiste zaangażowanie, środowisko pracy
emocjonalne,
124
Środowisko człowieka a jego zdrowie
Wpływ czynników środowiskowych i behawioralnych
na stan zdrowia pacjentów chorujących na cukrzycę
The impact of environmental and behavioural factors on the state of health of diabetics
Paweł Skoczylas, Agata Kwietniak, Włodzimierz Stelmach
Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Katedra Medycyny Społecznej i Zapobiegawczej, Zakład Medycyny Społecznej
90-643 Łódź, ul. Żeligowskiego7/9
The increasing number of diabetes cases worldwide, and the associated
increase in organ complications over the last 20 years, has caused the WHO
to recognize diabetes as a social disease which has a substantial impact on
the health of the general population. According to World Health Organization
data, a case of diabetes is diagnosed somewhere in the world every 4
seconds. 3.8 million people die of this disease annually (as compared to AIDS
which claims 3.1 million). In Poland, diabetes affects approximately 2 million
individuals (approximately 5% of the population). The risk of developing this
disease is increased by modern lifestyles – improper diet and lack of physical
activity. According to estimates, the number of diabetics will rise
systematically in Poland and worldwide – this disease will take on the scope
of a true, 21st century pandemic. As such, diabetes has become one of the
most serious social diseases. The highest rate of diabetes is currently found
in Finland. At present, there are approximately 194 million diabetics
worldwide. The fact that in 1995 there were approximately 125 million
diabetics worldwide and that the number could top 300 million by the year
2030, is testament to the alarming rate at which this social disease in
growing. This is the price paid for an increase in the average lifespan, an
improper diet which has resulted in obesity among a sizeable portion of the
population, a general lack of physical activity and a lifestyle not conducive to
good health. In the United States, mortality caused by diabetes has increased
by 30% in the last 20 years. This is caused by an avalanche of new diabetes
cases. It is estimated, that at the time of diagnosis (typically between the 40th
and 60th year of life) expected lifespan is reduced by 5-10 years as compared
to the healthy population’s average. In recent years, we have observed a
dramatic increase in the number of diabetes cases in the developed countries.
The number of diabetes cases in India may triple in the second decade of the
21st century and double in China. Particularly alarming is the disease’s trend
to cross age barriers. Statistics prove that between 1990 and 1998, the
number of diabetes cases among those over 40 years of age increased by
40%, and by as much as 70% among those in their thirties.
Key words: diabetes, environmental factors, behavioural factors
Wzrastająca liczba przypadków cukrzycy na świecie oraz wzrost liczby
związanych z nią powikłań wielonarządowych w ciągu ostatniego
dwudziestolecia spowodowały, że WHO uznała ją za chorobę społeczną,
wywierającą istotny wpływ na ogólny stan zdrowia społeczeństwa. Według
danych Światowej Organizacji Zdrowia co 4 sekundy na świecie
diagnozowany jest nowy przypadek cukrzycy. Rocznie na tę chorobę umiera
3,8 mln ludzi (dla porównania – na AIDS 3,1 mln).W Polsce cukrzycą
dotkniętych jest ok. 2 milionów osób (ok. 5% ludności). Ryzyko choroby
zwiększa współczesny styl życia – nieodpowiednia dieta i brak aktywności
fizycznej. Według prognoz, w ciągu najbliższych lat, zarówno w Polsce, jak
i na świecie, liczba chorych na cukrzycę będzie systematycznie wzrastać –
choroba ta przybierze rozmiary prawdziwej pandemii XXI wieku. Tym samym
cukrzyca stała się jedną z najpoważniejszych chorób społecznych. Najwyższy
wskaźnik zachorowalności odnotowuje się obecnie w Finlandii. Na świecie
współcześnie żyje około 194 mln diabetyków. Fakt, że w roku 1995 na
cukrzycę chorowało na świecie około 125 mln osób, a w roku 2030 liczba ta
może przekroczyć 300 mln – świadczy o zastraszającym tempie rozwijania się
tej cywilizacyjnej choroby. Jest to cena, jaką płaci się za wydłużenie średniej
długości życia, niewłaściwą dietę, której konsekwencją jest otyłość znacznej
części społeczeństwa, brak aktywności fizycznej oraz antyzdrowotny styl
życia. W USA umieralność z powodu cukrzycy wzrosła w ciągu ostatnich 20
lat o 30% Jest to spowodowane lawinowym wzrostem liczby zachorowań.
Ocenia się, że z chwilą rozpoznania choroby (zwykle pomiędzy 40. a 60.
rokiem życia) oczekiwana długość życia skraca się o 5 – 10 lat w stosunku do
populacji zdrowej.
W ostatnich latach obserwuje się gwałtowny wzrost zachorowań na cukrzycę
w krajach o dynamicznie rozwijających się gospodarkach. Liczba przypadków
w Indiach może potroić się w drugiej dekadzie XXI w, w Chinach może ulec
podwojeniu.
Niezwykle alarmujące jest również przekraczanie przez cukrzycę barier
wiekowych. Statystyki stwierdzają, że w latach 1990-1998 u osób po 40. roku
życia liczba zachorowań na cukrzycę zwiększyła się o 40 proc., zaś
u trzydziestolatków – aż o 70 proc.
Słowa kluczowe: cukrzyca, czynniki środowiskowe, czynniki behawioralne