Krajowy System Monitorowania Technologii Środowiskowych Zarys

Krajow y System Monitorowania Technologii Środowiskowych
Zarys koncepcji
Dlaczego taki system jest potrzebny?
Sektor technologii środowiskowych postrzegany jest w Europie i na świecie jako jeden
z najbardziej dynamicznie rozwijających się obszarów gospodarki. Podobnie jak branża
technologii informatycznych i komunikacyjnych, reprezentuje on olbrzymi potencjał
innowacyjny i gospodarczy. Przewiduje się, że do roku 2010 światowy rynek technologii
i usług środowiskowych wzrośnie o 30%. Uważa się ponadto, iż najszybszy sposób
wprowadzenia nowej technologii lub produktu na rynek wiedzie przez różne formy ekoinnowacyjności. Wobec powyższego istnieje konieczność określenia potencjału sektora
technologii środowiskowych w Polsce oraz szans i kierunków jego rozwoju, zarówno
po stronie popytu jak i podaży, a w szczególności pod kątem transferu wiedzy do praktyki
rynkowej. Nie będzie to jednak możliwe bez opracowania odpowiedniego systemu
monitorowania na poziomie krajowym.
Specyfiką sektora technologii środowiskowych w Polsce jest trudność w zdefiniowaniu
branży. Należy podkreślić, że do tej pory technologie środowiskowe nie stanowiły i nadal nie
stanowią samodzielnego sektora gospodarczego. Wynika to przede wszystkim z szerokiej
definicji technologii środowiskowych, obejmującej wszystkie te rozwiązania, których
zastosowanie charakteryzuje się mniejszym oddziaływaniem na środowisko w porównaniu
do rozwiązań alternatywnych. W związku z tym działające w Polsce systemy informacyjne
dotyczące zarówno działalności gospodarczej jak i technologii, w tym system Polskie
Technologie prowadzony przez Ośrodek Przetwarzania Informacji (OPI), baza danych
Urzędu Patentowego RP obejmująca patenty i wzory, baza danych Centrum Innowacji
Naczelnej Organizacji Technicznej, baza danych o organizacjach zarejestrowanych
w systemie eko-zarządzania i audytu EMAS, system etykietowania Eko-Znak Polskiego
Centrum Badań i Certyfikacji oraz baza danych Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej, nie są wystarczającym źródłem danych charakteryzujących sektor
technologii środowiskowych i dostarczającym informacji o podejmowanych w Polsce
działaniach oraz efektach uzyskiwanych w tym zakresie. Proponowany system
monitorowania pozwoli na zintegrowanie informacji pochodzących z różnych źródeł danych.
Uwarunkowania prawne oraz rachunek ekonomiczny skłaniają firmy do poszukiwania ekoinnowacyjnych rozwiązań, jednak nakłady konieczne do rozwoju nowych technologii, brak
scentralizowanego i wiarygodnego źródła informacji na temat dostępnych eko-innowacji
i prowadzonych prac badawczych w tym zakresie jak również wysokie ryzyko towarzyszące
ich wdrażaniu stanowią istotne bariery dla eko-innowacyjności. Takie wyzwania jak trwały
i zrównoważony rozwój, a w szczególności zapobieganie zmianom klimatu z jednej strony,
przy konieczności utrzymania wzrostu gospodarczego w Polsce z drugiej, wymuszają
stosowanie coraz nowszych i efektywniejszych technologii, szczególnie pod względem
środowiskowym.
System monitorowania technologii środowiskowych ma spełnić rolę łącznika
pomiędzy rzeczywistym zapotrzebowaniem firm na rozwiązania przyjazne środowisku
a ofertą jednostek badawczych w tym zakresie. Ma także wskazywać jak wydatkować
środki publiczne oraz prywatne na innowacyjne technologie. Dlatego główną rolą
Krajowego Systemu Monitorowania Technologii Środowiskowych będzie efektywne
stymulowanie oraz wzmocnienie rozwoju i wdrażania technologii środowiskowych w
Polsce zgodnie z potrzebami gospodarki, przy maksymalnym wykorzystaniu
potencjału B+R oraz środków publicznych i prywatnych.
1
System monitorowania technologii środowiskowych jest zalecaną w dokumentach
strategicznych Komisji Europejskiej oraz polskiego rządu formą wspierania ekoinnowacyjności. Świadczą o tym między innymi zapisy Programu Wykonawczego do Mapy
drogowej wdrażania Planu Działań na rzecz Technologii Środowiskowych w Polsce
(KETAP) na lata 2007 – 2009 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2010 – 2012. Podobne
działania podejmowane są obecnie także na poziomie europejskim przez Komisję
Europejską.
Co będzie przedmiotem monitorowania?
Celem systemu będzie określenie, a następnie monitorowanie kierunków i tempa rozwoju
technologii środowiskowych w Polsce w poszczególnych kategoriach technologii
środowiskowych ustanowionych w oparciu o docelowy efekt ekologiczny.
Monitorowanie będzie obejmowało następujące aspekty:
§ eko-innowacyjność rozwiązań w oparciu o wydajność ekologiczną ,
§ nakłady na badania, rozwój i wdrożenia technologii środowiskowych,
§ potencjał badań i rozwoju technologii środowiskowych,
§ przydatność rozwijanych technologii w praktycznym zastosowaniu.
System pozwoli na zbieranie
środowiskowych pod kątem m. in.:
§
§
§
§
§
i
monitorowanie
danych
dotyczących
technologii
analizy trendów zarówno po stronie rozwoju jak i wdrażania technologii
środowiskowych w ujęciu sektorowym jak i w poszczególnych segmentach rynku
odnoszących
się
do
zaprezentowanych
powyżej
kategorii
technologii
środowiskowych,
analizy rynku obecnego i przyszłego,
analizy wykorzystania środków publicznych i prywatnych na rozwój i wdrażanie
rozwiązań eko-innowacyjnych,
identyfikacji obszarów niszowych,
sporządzenia mapy eko-innowacyjności w Polsce (rozmieszczenie centrów rozwoju,
identyfikacja wiodących obszarów wdrażających, rozkład nakładów na eko-innowacje
itp.).
Zebrane w ramach systemu informacje będą podstawą do opracowywania i wydawania
w sposób periodyczny, raportów dotyczących rozwoju i wdrażania technologii
środowiskowych w Polsce. Raporty sporządzane będą w oparciu o analizę zawartości bazy
danych o technologiach środowiskowych oraz opracowania zbiorcze dotyczące ekoinnowacyjności w Polsce.
Raporty te obejmować będą np.:
§ charakterystykę trendów, możliwości oraz kluczowych problemów w zakresie
technologii środowiskowych także w aspekcie ich innowacyjności,
§ charakterystykę rynku krajowego technologii środowiskowych, w tym w odniesieniu
do rynku UE,
§ analizę i zmiany we wskaźnikach i miernikach eko-innowacyjności,
§ kierunki zmian w poszczególnych podsektorach – kategoriach technologii
środowiskowych,
§ wydatkowanie środków publicznych i prywatnych oraz możliwości inwestycyjne.
2
Klasyfikacja technologii środowiskowych
Na potrzeby systemu monitorowania oraz kompilacji danych statystycznych proponuje się
przyjęcie klasyfikacji technologii środowiskowych opartej o docelowy efekt środowiskowy
danego rozwiązania. Klasyfikacja ta umożliwi zidentyfikowanie technologii, produktów, usług
tzw. przyjaznych środowisku czyli przynoszących konkretny, pozytywny efekt środowiskowy
w poszczególnych sektorach gospodarki.
Proponuje się następujące kategorie technologii środowiskowych (obszary tematyczne
monitorowania):
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
czyste procesy, materiały i produkty,
efektywne wykorzystanie energii i oszczędność energii,
produkcja czystej energii,
recykling,
gospodarka odpadami,
gospodarka wodna i ściekowa,
kontrola zanieczyszczeń powietrza,
ochrona gleby i krajobrazu,
redukcja hałasu,
działania o charakterze przekrojowym (edukacja, konsulting, upowszechnianie
informacji, sieci itp.).
Powyższy system klasyfikacji jest zgodny z systemami przyjętymi i stosowanymi w praktyce
przez organizacje międzynarodowe.
W proponowanej koncepcji systemu monitorowania kategorie technologii środowiskowych
odniesione mają zostać do obszarów działalności gospodarczej ustalonych w oparciu
o klasyfikację PKD.
Sposób kwalifikowania technologii do grupy technologii środowiskowych
Przedmiotem systemu będą zarówno nowe, jak i ulepszone pod względem ich wpływu na
środowisko technologie będące w różnych fazach rozwoju, w tym na etapie:
§ badań przemysłowych,
§ badań prototypu,
§ certyfikacji,
§ wdrożenia,
§ produkcji seryjnej.
Dla każdej z kategorii technologii środowiskowych, proponuje się przyjęcie następujących
podstawowych kryteriów eko-innowacyjności, opartych o kryteria wydajności ekologicznej:
§
§
§
§
§
§
§
§
Zużycie energii,
Zużycie wody,
Zużycie surowców,
Emisje do środowiska gazów cieplarnianych,
Emisje do środowiska substancji zubażających warstwę ozonową,
Emisje do środowiska substancji zakwaszających,
Całkowity odpad (bilans odpadów),
Całkowity odpad (odpad wytwarzany).
Powyższe kryteria zaproponowane zostały przez wiodące instytucje europejskie realizujące
zadania na potrzeby Komisji Europejskiej.
3
Jako środowiskowe uznawane będą tylko te technologie, których wydajność ekologiczna dla
przynajmniej jednego z wymienionych kryteriów będzie wyższa niż obowiązujące aktualnie
normy i standardy.
Dla jednego lub więcej wybranych kryteriów opis wydajności ekologicznej technologii składać
się będzie z części opisowej i parametrycznej.
Część opisowa zawierać będzie jakościowe uzasadnienie technologii jako środowiskowej
z podaniem uzyskiwanego efektu ekologicznego w odniesieniu do przykładowej technologii
alternatywnej w obrębie danego kryterium.
Część parametryczna opierać się będzie na ilościowym porównaniu parametrów zgłaszanej
technologii w odniesieniu do technologii alternatywnej jako poziomu odniesienia. Proponuje
się, by jako standardy odniesienia wykorzystać następująco: w przypadku procesów
produkcyjnych – najlepsze dostępne technologie (BAT), natomiast w przypadku produktów i
usług kryteria techniczne stosowane w systemie Eko-znak oraz inne standardy jakości
środowiskowej (np. klasy energetyczne w odniesieniu do sprzętu elektrycznego). Nazwy
standardowych parametrów (klucze będą sugerowane przez system na podstawie
tworzonego dynamicznie katalogu, opracowanego na podstawie standardów BAT, kryteriów
technicznych systemu Eko-znak i innych standardów. Katalog ten zawierać będzie
predefiniowane
wartości,
z możliwością uzupełniania o nowe wpisy. Dodatkowym atutem będzie zamieszczenie
dokumentów, referencji itp. potwierdzających
wydajność ekologiczną zgłaszanej
technologii.)
Ponadto, w dalszej fazie rozwoju system może być także wykorzystany jako przyczynek do
budowy systemu weryfikacji i certyfikacji technologii środowiskowych, ukierunkowanego na
sprawdzenie rzetelności deklaracji efektywności ekologicznej rozwiązań składanych przez
dostawców technologii. Należy jednak podkreślić, iż celem proponowanego systemu
monitorowania nie jest weryfikacja i ocena technologii a jedynie ich kategoryzacja
i inwentaryzacja pod kątem efektu środowiskowego. Natomiast na dalszym etapie rozwoju
systemu, dokonanie wpisu do systemu monitorowania może stanowić warunek ubiegania się
o uzyskanie dofinansowania ze źródeł publicznych na przeprowadzenie weryfikacji
deklarowanej efektywności ekologicznej w ramach systemu weryfikacji i certyfikacji
technologii środowiskowych.
Zasady funkcjonowania systemu
Podstawą funkcjonowania systemu będzie baza danych o technologiach, do której naukowcy
oraz przedsiębiorcy będą zgłaszali, według ścisłego formularza danych, rozwijane
i wdrażane przez nich technologie. Technologie będą zgłaszane przez sieć Internet. System
będzie jednocześnie obejmował periodyczne raportowanie oraz działania edukacyjne
i promocyjne. Przewiduje się, iż przynajmniej w początkowej fazie działania, system będzie
dobrowolny.
Baza danych o technologiach środowiskowych zawierać będzie następujące elementy:
1. Informacje o zgłaszającym.
2. Nazwa i kategoria technologii.
3. Zakwalifikowanie technologii jako środowiskowej – zgłaszający wybiera sektory do
których zalicza swoją technologię.
4. Opis merytoryczny technologii (część opisowa, opis efektu ekologicznego, część
parametryczna).
4
5. Harmonogram i kosztorys z uwzględnieniem fazy rozwoju technologii (badania
koncepcyjne, badania przemysłowe, badania prototypu, wdrożenie, produkcja,
modernizacja) oraz nakładów, planowanych i poniesionych, na rozwój technologii.
6. Informacje dodatkowe o technologii (wdrożenia, referencje, patenty – zgłoszone lub
planowane, publikacje, nagrody, certyfikaty, dopuszczenia, znaki i inne).
7. Komentarze, opinie zgłaszane przez użytkowników.
Za jakość i rzetelność informacji o technologii zamieszczanych w systemie odpowiedzialność
ponosić będzie wyłącznie wprowadzający. Wiarygodność tych danych może zostać
potwierdzona dodatkowymi dokumentami, certyfikatami itp lub referencjami dołączanymi do
opisu w postaci np. plików pdf.
Uwzględniając dotychczasowe mechanizmy gromadzenia i analizy informacji
o technologiach w Polsce rozważane są dwa warianty funkcjonowania Krajowego Systemu
Monitorowania Technologii Środowiskowych jako system realizowany w oparciu
o dotychczasowe działania informacyjne prowadzone przez istniejące instytucje lub system
funkcjonujący niezależnie.
Jednakże w przypadku obydwu wariantów, mając na uwadze użyteczność systemu,
stabilność jego działania oraz gwarancję jakości informacji rozważa się wzmocnienie
dobrowolnego
funkcjonowania
Krajowego
Systemu
Monitorowania
Technologii
Środowiskowych przez opracowanie i zastosowanie rozwiązań prawnych, które umożliwiłyby
sformalizowanie powiązań systemu monitorowania z
systemem finansowania nauki,
wspierania innowacyjności oraz z elementami zarządzania środowiskowego w Polsce.
Informacje o technologiach będą udostępniane na stronie internetowej. System prowadzony
będzie przez wybraną w procesie konsultacyjnym jedną z wiodących w kraju organizacji
zajmujących się gromadzeniem i przetwarzaniem informacji lub specjalnie do tego celu
powołaną jednostkę.
Komu system ma służyć i w jakim celu ?
Krajowy System Monitorowania Technologii Środowiskowych ma być adresowany zarówno
do wytwórców, jak i potencjalnych odbiorców technologii, przedstawicieli nauki,
przedsiębiorców, administracji publicznej wszystkich szczebli, konsumentów indywidualnych
i zbiorowych oraz organizacji branżowych.
Krajowy System Monitorowania Technologii Środowiskowych ma służyć:
§ ułatwianiu
nawiązywania
kontaktów
między
przedstawicielami
nauki,
przedsiębiorcami i administracją zainteresowanymi rozwojem technologii
środowiskowych,
§ stymulowaniu działań innowacyjnych w firmach oraz wdrażaniu technologii
innowacyjnych w przedsiębiorstwach w kontekście adaptacji gospodarki do wymagań
polityki ekologicznej, zwłaszcza w aspekcie globalnych zmian klimatycznych,
§ podnoszeniu konkurencyjności firm oraz w podejmowaniu decyzji przez administrację
publiczną w ramach zielonych zakupów publicznych przez prezentację oferty liderów
eko-innowacyjności,
§ dostarczeniu wiedzy przedstawicielom administracji wszystkich szczebli,
przedsiębiorców, użytkowników technologii, naukowców oraz konsumentów,
§ administracji publicznej do monitorowania stanu rozwoju oraz wdrożeń technologii
środowiskowych w Polsce, w tym nakładów ponoszonych (fundusze publiczne,
prywatne) na badania i rozwój eco-innowacyjności, diagnozowaniu stanu badań
naukowych i wdrożeniowych w odniesieniu do kierunków polityki ekologicznej
5
państwa, przeprowadzaniu analizy dostępności technologii środowiskowych w Polsce
oraz zapewnieniu sprawozdawczości w tym zakresie.
6