Natura 2000 a polski system ochrony przyrody

Ekoportal.eu - ochrona środowiska ekologia ochrona przyrody recykling biopaliwa GMO odpady
Natura 2000 a polski system ochrony przyrody
Ochrona przyrody ma w Polsce długie tradycje. Według niektórych źródeł pierwsze decyzje związane z nią pochodzą z
X wieku - np. w sprawie ochrony bobrów. W kolejnych wiekach zaczęto chronić nadmiernie niszczone lasy oraz stare i
okazałe egzemplarze dębów i cisów. Już za czasów Zygmunta Starego chroniono także zwierzęta, między innymi
sokoła, łabędzia i bobra. W okresie rozbiorów Stanisław Staszic wskazywał na unikatowy charakter przyrody Tatr i
apelował o ich ochronę, nie ze względów użytkowych a na ich wartość przyrodniczą. Pierwsze obszary chronione
zostały ustanowione pod koniec XIX wieku, a w połowie XX wieku utworzone pierwsze parki narodowe.
Do 2004 roku obowiązywała w Polsce Ustawa o ochronie przyrody, według której istniało 9 form ochrony
przyrody. Większość z nich, bo aż 7 form dotyczyło tzw. ochrony obszarowej, czyli ochroną obejmowane były
konkretne miejsca lub obszary (parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego
krajobrazu, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe). Pozostałe to
pomniki przyrody, które dotyczyły pojedynczych tworów przyrody lub ich skupisk oraz ochrona gatunkowa roślin i
zwierząt. Każda z form ochrony miała różne cele i inny reżim ochronny był dla niej ustanawiany, a zatem i różne
ograniczenia były wprowadzane w stosunku do objętych ochroną obszarów czy obiektów.
strona 1 / 6
Ekoportal.eu - ochrona środowiska ekologia ochrona przyrody recykling biopaliwa GMO odpady
Natura 2000 a polski system ochrony przyrody
Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej, wymusiło włączenie ustaleń prawa europejskiego dotyczącego ochrony
przyrody do polskiego prawodawstwa. Głównie dotyczyły one Europejskiej ekologicznej sieci Natura 2000, czyli
dyrektywy "ptasiej" i "siedliskowej". Dlatego też w 2004 roku uchwalono nową Ustawę o ochronie przyrody, która
obejmuje obecnie 10 form ochrony przyrody i wpisuje obszary Natura 2000 do ochrony obszarowej. Obszary te
zajmują ok. 9% powierzchni naszego kraju i w dużym stopniu nakładają się one na pozostałe formy ochrony przyrody
(np. wszystkie parki narodowe mają też status obszaru Natura 2000, wiele rezerwatów i parków krajobrazowych, a
także części obszarów chronionego krajobrazu). Pojawia się w tym momencie pytanie, jaki jest cel wprowadzania sieci
Natura 2000 na obszary, które są już chronione? Aby móc dać odpowiedź należy bliżej przyjrzeć się formom ochrony
przyrody w Polsce.
Celem ochrony przyrody w Polsce jest utrzymanie na chronionym obszarze naturalnych procesów przyrodniczych i
stabilności ekosystemów, zachowanie różnorodności biologicznej, zachowanie dziedzictwa geologicznego,
zapewnienie ciągłości istnienia gatunków i ekosystemów kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec
przyrody, a także przywracanie do stanu właściwego zasobów i składników przyrody. Najważniejszym składnikiem
systemu ochrony przyrody jest park narodowy. W brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody z 2004 r. jest to obszar
"wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi,
o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe. Park
narodowy tworzy się w celu zachowania różnorodności biologicznej, zasobów, tworów i składników przyrody
nieożywionej i walorów krajobrazowych, przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników przyrody oraz
odtworzenia zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, siedlisk zwierząt lub siedlisk grzybów".
strona 2 / 6
Ekoportal.eu - ochrona środowiska ekologia ochrona przyrody recykling biopaliwa GMO odpady
Natura 2000 a polski system ochrony przyrody
Każdy park narodowy posiada obszary o różnym stopniu ochrony, ścisłej, czynnej i krajobrazowej. Pierwsza z nich
polega na nie ingerowaniu w naturalne procesy, druga dopuszcza wykonywanie zabiegów ochronnych (np. usunięcie
drzew zacieniających stanowisko cennego gatunku rośliny), a ochrona krajobrazowa polega na prowadzeniu
gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej w sposób uwzględniający potrzeby przedmiotu ochrony. Dodatkowo na
obszarach graniczących z parkiem wyznacza się otulinę parku narodowego, która zabezpiecza przed zagrożeniami
zewnętrznymi wynikającymi z działalności człowieka. Na mniejszą skalę działają rezerwaty przyrody, które wg
Ustawy o ochronie przyrody z 2004 r. obejmują "obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym,
ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i
składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi,
kulturowymi lub walorami krajobrazowymi". Rezerwaty mogą podlegać również różnym stopniom ochrony, czyli
ochronie ścisłej, czynnej i krajobrazowej.
Stanowiska dokumentacyjne i użytki ekologiczne spełniają podobną rolę co rezerwaty, jednak na o wiele mniejszej
powierzchni, zaś pomniki przyrody i ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów dotyczy poszczególnych elementów
środowiska przyrodniczego. Parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu oraz zespoły
przyrodniczo-krajobrazowe spełniają inną funkcję. Chronią one tereny ze względu na piękno przyrody, jej walory
edukacyjne i jako miejsca rekreacji.
Wśród wachlarza tylu form ochrony przyrody pojawiły się obszary Natura 2000. Celem ich wyznaczania jest ochrona
określonych gatunków ptaków (obszary specjalnej ochrony ptaków) oraz określonych typów siedlisk przyrodniczych,
gatunków roślin i pozostałych zwierząt poza ptakami (specjalne obszary ochrony siedlisk). Bardzo istotnym elementem
tego nowego systemu ochrony przyrody jest monitoring stanu siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków roślin i
strona 3 / 6
Ekoportal.eu - ochrona środowiska ekologia ochrona przyrody recykling biopaliwa GMO odpady
Natura 2000 a polski system ochrony przyrody
zwierząt oraz ich populacji, za pomocą którego sprawdzana jest skuteczność działań ochronnych.
Dodatkową różnicą w stosunku do istniejących w Polsce form ochrony przyrody jest sposób ustalania reżimu
ochronnego. Nie ma jednego, odgórnie ustalonego planu ochrony dla tych obszarów. Wręcz przeciwnie każdy obszar
jest traktowany indywidualnie. Dlatego też część z tych obszarów ma reżim podobny do obowiązujących w
rezerwatach i parkach narodowych, a część do ustalanych dla parków krajobrazowych.
Obszary Natura 2000 dzielą się na dwa rodzaje. Pierwszy z nich to specjalne obszary ochrony (SOO) siedlisk, czyli
tzw. obszary "siedliskowe". Mają one za zadanie chronić rzadkie i zagrożone wyginięciem siedliska przyrodnicze oraz
siedliska określonych gatunków roślin i zwierząt (pozostałych grup poza ptakami).
Według dyrektywy "siedliskowej" wśród objętych ochroną terenów znalazły się:
- siedliska morskie i przybrzeżne, nadmorskie i śródlądowe solniska i wydm
- wody słodkie i torfowiska
- murawy, łąki, ziołorośla, wrzosowiska, zarośla
- ściany, piargi, rumowiska skalne i jaskinie
- lasy i bory
- gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków)
- gatunki roślin
Specjalnie przygotowane poradniki ochrony podają szczegółowe dane dotyczące przedmiotu ochrony. Można w nich
znaleźć informacje dotyczące charakterystyki siedliska, cech diagnostycznych, czy też poszczególnych gatunków na
nim występujących. Dzięki tym poradnikom łatwiejsze jest rozpoznanie terenów, które powinny być chronione.
strona 4 / 6
Ekoportal.eu - ochrona środowiska ekologia ochrona przyrody recykling biopaliwa GMO odpady
Natura 2000 a polski system ochrony przyrody
Drugim typem obszarów Natura 2000 są obszary specjalnej ochrony (OSO) ptaków, czyli tzw. obszary "ptasie". Mają
one za zadanie chronić siedliska w miejscach szczególnie licznego występowania ptaków rzadkich i zagrożonych
wyginięciem. Zgodnie z zapisami dyrektywy "ptasiej" tworzy się tzw. ostoje ptasie i ustanawia przepisy o ich
ochronie. Tu także przygotowano poradniki, w których większą uwagę poświęca się konkretnym gatunkom ptaków, ich
zwyczajom, populacji, siedliskom, a także zagrożeniom i sposobom monitoringu.
Trzeba pamiętać, że sieć Natura 2000 jest europejskim programem działającym na Starym Kontynencie. Nie zastępuje
on dotychczasowych systemów ochrony przyrody istniejących zarówno w Polsce jak i w innych krajach. Sieć Natura
2000 jest uzupełnieniem wcześniej działających systemów ochrony przyrody. Polska zobowiązała się wstępując do
Unii Europejskiej ustanowić te obszary i chronić występujące tam siedliska i gatunki. W wielu przypadkach miejsca
występowania wskazanych do ochrony siedlisk i gatunków to tereny objęte już wcześniej ochroną jako rezerwaty czy
parki narodowe. Sposób ochrony tych terenów nie jest jednak diametralnie zmieniany. Jedynie w wypadkach obszarów
o tzw. słabszej ochronie, czyli np. parkach krajobrazowych czy obszarach chronionego krajobrazu może zostać
zaostrzony reżim ochronny.
Polska posiada wielkie zasoby środowiska przyrodniczego, a także tradycje związane z jego ochroną. Jako państwo
Starego Kontynentu oraz członek Unii Europejskiej ma też obowiązek włączać się do współpracy międzynarodowej w
tej dziedzinie. Sieć Natura 2000 pozwala na połączenie cennych przyrodniczo obszarów całej Europy w jeden system
ochrony przyrody, nie niszcząc krajowego dorobku w tej dziedzinie.
strona 5 / 6
Ekoportal.eu - ochrona środowiska ekologia ochrona przyrody recykling biopaliwa GMO odpady
Natura 2000 a polski system ochrony przyrody
Anna Wiśniewska
Fot. Ekoportal.eu
Źródła:
1. http://www.natura2000.org.pl/
2. http://natura2000.mos.gov.pl/natura2000/pl/
strona 6 / 6